Nom de la loi

Législation concernant la guerre contre Carthage et acceptant un avenant au traité avec Carthage (?)

Date

237 av. J.-C.

Thèmes

Sources

Pol., 1, 88, 9-10
88.9. τῶν δὲ Καρχηδονίων ἀγανακτούντων, ὡς αὐτοῖς καθηκούσης μᾶλλον τῆς τῶν Σαρδῴων δυναστείας, καὶ παρασκευαζομένων μεταπορεύεσθαι τοὺς ἀποστήσαντας αὐτῶν τὴν νῆσον, 88.10. λαβόμενοι τῆς ἀφορμῆς ταύτης οἱ Ῥωμαῖοι πόλεμον ἐψηφίσαντο πρὸς τοὺς Καρχηδονίους, φάσκοντες αὐτοὺς οὐκ ἐπὶ Σαρδονίους, ἀλλ' ἐπὶ σφᾶς ποιεῖσθαι τὴν παρασκευήν.
 - Pol., 3, 10, 1
Ῥωμαίων δὲ μετὰ τὸ καταλύσασθαι Καρχηδονίους τὴν προειρημένην ταραχὴν ἀπαγγειλάντων αὐτοῖς πόλεμον, τὸ μὲν πρῶτον εἰς πᾶν συγκατέβαινον, ὑπολαμβάνοντες αὑτοὺς νικήσειν τοῖς δικαίοις, καθάπερ ἐν ταῖς πρὸ ταύτης βύβλοις περὶ τούτων δεδηλώκαμεν
 - Pol., 3, 27, 7-10
27.7. μετὰ δὲ ταῦτα πάλιν, λήξαντος τοῦ Λιβυκοῦ πολέμου, Ῥωμαῖοι Καρχηδονίοις πόλεμον ἐξενέγκαντες ἕως δόγματος ἐπισυνθήκας ἐποιήσαντο τοιαύτας· 27.8. ἐκχωρεῖν Καρχηδονίους Σαρδόνος καὶ προσεξενεγκεῖν ἄλλα χίλια καὶ διακόσια τάλαντα, καθάπερ ἐπάνω προείπαμεν. 27.9. ἐπὶ δὲ τοῖς προειρημένοις τελευταῖαι πρὸς Ἀσδρούβαν ἐν Ἰβηρίᾳ γίνονται διομολογήσεις, ἐφ' ᾧ μὴ διαβαίνειν Καρχηδονίους ἐπὶ πολέμῳ τὸν Ἴβηρα ποταμόν. 27.10. ταῦθ' ὑπῆρχε τὰ δίκαια Ῥωμαίοις καὶ Καρχηδονίοις ἀπὸ τῆς ἀρχῆς ἕως εἰς τοὺς κατ' Ἀννίβαν καιρούς.
 - App., Lib., 5, 22
καὶ διέλαθον ἐπὶ πολύ. γνωσθέντος δὲ τοῦ γιγνομένου ποινὴν αἰτούμενοι διωθοῦντο, μέχρι Ῥωμαίων ἐπιστρατεύειν αὐτοῖς ψηφισαμένων Σαρδὼ ποινὴν ἔδωκαν. καὶ τόδε ταῖς προτέραις συνθήκαις ἐνεγράφη.

Bibliographie

  • Elster, GMRR , 168-169
  • Rich, J., Declaring War, Coll. Latomus, Bruxelles, 1976, 149, 64-71
  • Walbank, Commentary, I, 355

Commentaire

Une déclaration de guerre fondée sur des prétextes spécieux contraignit les Carthaginois, à peine sortis de la guerre des mercenaires, à accepter de céder la Sardaigne aux Romains et de leur verser 1200 talents supplémentaires. La formule οἱ ̔Ρωμαῖοι πόλεμον ἐψηφίσαντο (Pol., 1, 88, 10 ; cf. App., Lib., 5, 22) paraît impliquer un vote comitial, mais cela n'est peut-être pas aussi sûr qu'on l'admet généralement (cf. notices n° 761 et n° 763). Polybe précise ailleurs ̔Ρωμαῖοι Καρχηδονίοιϛ πόλεμον ἐξενέγκαντεϛ ἕωϛ δόγματοϛ (3, 27, 7) : on comprend généralement "jusqu'à la décision", mais, comme on l'a justement fait remarquer à propos de 1, 11, 3, δόγμα, dans un contexte romain, a normalement chez Polybe le sens de s.c. (cf. A. M. Eckstein, Polybius on the role of the senate in the crisis of 264 B.C., GRBS, 21, 1980, 175-190, 180 [rangeant malheureusement 3, 27, 7 parmi les textes où δόγμα est utilisé par Pol. "in a non-Roman context"], et la notice de la loi n° 175) ; cela pourrait signifier que le s.c. décidant la guerre avait été voté, mais non encore été ratifié par le peuple, lorsque les Carthaginois acceptèrent les conditions romaines. Le vote de la déclaration de guerre par les comices, dans ces conditions, n'est pas aussi assuré que le pense Rich. Il est fort possible, en revanche, bien que nos sources n'aient pas éprouvé le besoin de le préciser, que les nouveaux accords imposés aux Carthaginois (Schmitt, n° 497 ; Scardigli, Trattati, 213-8 et 232-5) aient été ratifiés par le peuple : il est en effet douteux que le Sénat, à cette époque, ait pu prendre seul une telle décision (cf. supra, p. 000 [introduction générale]). Pour la date, et compte tenu de la chronologie de la guerre des mercenaires, on préférera 237 (Eutr., 3, 2, 1-4L. Cornelio Lentulo Fuluio Flacco consulibus, quibus Hiero Romam uenerat, etiam contra Ligures intra Italiam bellum gestum est et de his triumphatum. Carthaginienses tamen bellum reparare temptabant, Sardinienses, qui ex condicione pacis Romanis parere debebant, ad rebellandum impellentes. Venit tamen Romam legatio Carthaginiensium et pacem impetrauit.) à 238 (Sinnius Capito, ap. Fest., p. 430 L.At Sinnius Capito ait, Ti. Gracchum consulem, collegam P. Valeri Faltonis, Sardiniam Corsicam que subegisse, nec praedae quicquam aliud quam mancipia captum, quorum uilissima multitudo fuerit.; Zon., 8, 18, 3 (= 2, 224, 13-17 D.)Τότε μὲν οὖν ταῦθ' οὕτως τοῖς Ῥωμαίοις συνήντησαν, καὶ Σαρδὼ παρὰ τῶν Καρχηδονίων ἀμαχεὶ χρήματά τε αὖθις ἔλαβον, ἐγκαλέσαντες αὐτοῖς βλάπτειν σφῶν τοὺς πλέοντας· οὔπω γὰρ κρατυνθέντες οἱ Καρχηδόνιοι τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν ἐδεδοίκεσαν·; autres datations inexactes : 235 pour Zon., 8, 18, 9 (= 2, 225, 22-32 D.)ἐπὶ δὲ Καρχηδονίους μέλλοντες στρατεύσειν, ὡς τοῖς σφῶν ἐμπόροις λυμαινομένους, τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησαν, χρήματα δ' ἐπιπραξάμενοι ἀνενεώσαντο τὰς σπονδάς. ἔμελλον δὲ μηδ' ὣς ἐς μακρὰν αἱ συνθῆκαι μένειν. τὰ μὲν οὖν τῶν Καρχηδονίων ἀνεβέβλητο, ἐπὶ δὲ τοὺς Σαρδονίους μὴ πειθομένους αὐτοῖς ἐστράτευσαν· καὶ ἐνίκησαν. μετὰ ταῦτα δὲ ἔπεισαν τοὺς Σαρδονίους οἱ Καρχηδόνιοι κρύφα τοῖς Ῥωμαίοις ἐπαναστῆναι. καὶ τούτοις οἱ Κύρνιοι προσαπέστησαν καὶ οἱ Λίγυες οὐχ ἡσύχασαν. et Oros., 4, 12, 2T. Manlio Torquato C. Atilio Bubulco consulibus Sardinia insul a rebellauit auctoribus Poenis. Vnde mox Sardi subacti et oppressi sunt, Carthaginiensibus autem uiolatoribus pacis, quam ipsi poposcissent, inferri bellum decretum est.; 233 pour Zon., 8, 18, 12 (= 2, 226, 15-26 D.)τούς γε μὴν Καρχηδονίους ὡς αἰτίους αὐτοῖς τῶν πολέμων ὄντας πολεμίους ἔκριναν, καὶ πέμψαντες πρὸς αὐτοὺς χρήματά τε ἀπῄτουν καὶ ἁπασῶν ἐκπλεῖν τῶν νήσων ἐπέταττον ὡς αὐτοῖς διαφερουσῶν. ἐκφαίνοντες δὲ καὶ τὴν σφετέραν διάνοιαν δόρυ αὐτοῖς ἐπέστειλαν καὶ κηρύκιον, ἓν ἑλέσθαι κελεύοντες ὁποῖον ἂν ἐθελήσωσιν. οἱ δὲ μηδὲν ὑποπτήξαντες τά τε ἄλλα τραχύτερον ἀπεκρίναντο καὶ τῶν πεμφθέντων σφίσιν αἱρεῖσθαι μὲν εἶπον οὐδέτερον, δέχεσθαι δ' ἑτοίμως ὁπότερον καταλείψουσιν. ἐντεῦθεν ἐμίσουν μὲν ἀλλήλους, ὤκνουν δὲ πολέμου κατάρξασθαι. ) : voir Walbank, Commentary, I, 149.

Comment citer cette notice

Jean-Louis Ferrary. "Législation concernant la guerre contre Carthage et acceptant un avenant au traité avec Carthage (?)", dans Lepor. Leges Populi Romani, sous la dir. de Jean-Louis Ferrary et de Philippe Moreau. [En ligne]. Paris:IRHT-TELMA, 2007. URL : http://www.cn-telma.fr/lepor/notice759/. Date de mise à jour :28/11/14 .