Nom de la loi

Loi Iulia de ambitu

Date

18 av. J.-C.

Rogator

Augustus

Thèmes

Sources

Tac., Ann., 15, 20, 3
Sic oratorum licentia Cinciam rogationem, candidatorum ambitus Iulias leges, magistratuum auaritia Calpurnia scita pepererunt ; nam culpa quam poena tempore prior, emendari quam peccare posterius est

( les pluriels Iulias leges pour la brigue et Calpurnia scita pour la concussion sont purement rhétoriques)
 - Suet., Aug., 34, 1
Leges retractauit et quasdam ex integro sanxit, ut sumptuariam et de adulteriis et de pudicitia, de ambitu, de maritandis ordinibus
 - Suet., Aug., 40, 4
Comitiorum quoque pristinum ius reduxit ac multiplici poena coercito ambitu, Fabianis et Scaptiensibus tribulibus suis die comitiorum, ne quid a quoquam candidato desiderarent, singula milia nummum a se diuidebat
 - Dio, 54, 16, 1
ὁ δ᾽ οὖν Αὔγουστος ἄλλα τε ἐνομοθέτησε, καὶ τοὺς δεκάσαντάς τινας ἐπὶ ταῖς ἀρχαῖς ἐς πέντε ἔτη αὐτῶν εἶρξε. τοῖς τε ἀγάμοις καὶ ταῖς ἀνάνδροις βαρύτερα τὰ ἐπιτίμια ἐπέταξε, καὶ ἔμπαλιν τοῦ τε γάμου καὶ τῆς παιδοποιίας ἆθλα ἔθηκεν

(cf. Zon., 10,34)
 - D., 48, 1, 1
Non omnia iudicia, in quibus crimen uertitur, et publica sunt, sed ea tantum, quae ex legibus iudiciorum publicorum ueniunt, ut Iulia maiestatis, Iulia de adulteriis, Cornelia de sicariis et ueneficis, Pompeia parricidii, Iulia peculatus, Cornelia de testamentis, Iulia de ui priuata, Iulia de ui publica, Iulia ambitus, Iulia repetundarum, Iulia de annona

vérifier PDF pour mettre le nom de l'auteur en premier si possible. (28/11/14)
 - D., 48, 14, 1, pr.
Haec lex in urbe hodie cessat, quia ad curam principis magistratuum creatio pertinet, non ad populi fauorem

vérifier PDF pour mettre le nom de l'auteur en premier si possible. (28/11/14)
 - D., 2
Qua lege damnatus si alium conuicerit, in integrum restituitur, non tamen pecuniam recipit

vérifier PDF pour mettre le nom de l'auteur en premier si possible. (28/11/14)
 - CTh., 9, 19, 4, 1 (a. 376)
Iulia de adulteris ambitusue criminibus
 - CTh., 9, 26, rubr.
Ad legem Iuliam de ambitu
 - Pauli Sent., 5, 30a, rubr. in Lex Rom. Wisigoth.
Ad legem Iuliam ambitus
 - C., 9, 26, rubr.
Ad legem Iuliam de ambitu
 - 1
Ac si quispiam promotorum denuo ad munus etiam per sacras litteras inrepserit, quod ante docebitur gessisse, cassatis quae hoc modo sunt impetrata, ad solutionem debiti primitus artetur, et qui contra fecerint poenam deportationis ad instar legis Iuliae ambitus excipiant

(a. 403, mais ad instar legis Iuliae ambitus ne se trouve pas dans le texte tel qu'il figure dans C. Th., , 9,26,3)
 - CTh., 9, 26, 3
Non absque publicae dilacerationis incommodo officia peracta repetuntur. Quare huius praecepti auctoritate censemus, ut ad eadem rursus officia subrepticiis nemo supplicationibus admittatur, sed cassatis quae hoc modo sunt impetrata ad solutionem debiti primitus artentur et qui contra fecerint poenam in futurum deportationis excipiant
 - Inst., 4, 18, 11
Sunt praeterea publica iudicia lex Iulia ambitus et lex Iulia repetundarum et lex Iulia de annona et lex Iulia de residuis, quae de certis capitulis loquuntur et animae quidem amissionem non irrogant, aliis autem poenis eos subiciunt, qui praecepta earum neglexerint

(cf. Theoph., paraphr. ad loc. )
 - D., 48, 14, rubr.
De lege Iulia ambitus

Cf. également Quint., 11, 1, 79
 - Quint., Inst., 11, 1, 79
Potest euenire ut in aliis reprehendenda sint quae ipsi fecerimus, ut obicit Tubero Ligario quod in Africa fuerit et ambitus quidam damnati recuperandae dignitatis gratia reos eiusdem criminis detulerunt
 - Sid. Apoll., Ep., 1, 3, 1
I nunc et legibus me ambitus interrogatum senatu moue, cur adipiscendae dignitati hereditariae curis peruigilibus incumbam

Bibliographie

  • Rein, Criminalrecht, 719-722
  • Mommsen, Strafr., 874
  • Girard, P. F., « Les leges Iuliae iudiciorum publicorum et priuatorum », ZRG 34, 1913, 295-372, part. 304-306 n.
  • Berger, A., RE, 12, 2, 1925, s.v. lex Iulia de ambitu, col. 2365-2368
  • Premerstein, A. v., Vom Werden und Wesen des Prinzipats, Abh. d. Bayer. Ak. d. Wiss., Philos.-hist. Abteilung, N.F. 15, 1937, 158
  • Biondi, B., Acta Diui Augusti, Rome, 1945, 140-142 (= Scritti giuridici, Milan, 1965, II, 224-227)
  • Jones, A. H. M., « The Elections Under Augustus », JRS 45, 1955, 9-21, part. 13 (= Studies in Roman Government and Law, Oxford, 1960, 29-50, part. 36)
  • Kunkel, W., RE, 24, 1, 1963, s.v. Quaestio, col. 769-770 (= Kleine Schriften, Weimar, 1974, 91)
  • Kunkel(-Wittmann), Staatsordnung, 57 n. 10 et 82 n. 98
  • Ferrary, J.-L., « A propos des pouvoirs d'Auguste », CCG , 12, 2001, 127-128
  • Ferrary, Studi Talamanca, 196-198

Commentaire

La date de la loi est indiquée par Dio, et sa présence dans la première fournée des lois Iuliae s’explique par les troubles qui avaient accompagné les élections des années 22-21 et 19, après qu’Auguste eut renoncé au consulat qu’il avait exercé continûment de 31 à 23, puis quitté la Ville (Dio, 54, 1,1-5τῷ δ᾽ ἐπιγιγνομένῳ ἔτει, ἐν ᾧ Μᾶρκος τε Μάρκελλος καὶ Λούκιος Ἀρρούντιος ὑπάτευσαν, ἥ τε πόλις πελαγίσαντος αὖθις τοῦ ποταμοῦ ἐπλεύσθη, καὶ κεραυνοῖς ἄλλα τε πολλὰ ἐβλήθη καὶ οἱ ἀνδριάντες οἱ ἐν τῷ Πανθείῳ, ὥστε καὶ τὸ δόρυ ἐκ τῆς τοῦ Αὐγούστου χειρὸς ἐκπεσεῖν. πονούμενοι οὖν ὑπό τε τῆς νόσου καὶ ὑπὸ τοῦ λιμοῦ 2. (ἔν τε γὰρ τῇ Ἰταλίᾳ πάσῃ ὁ λοιμὸς ἐγένετο καὶ τὴν χώραν οὐδεὶς εἰργάσατο· δοκῶ δ᾽ ὅτι καὶ ἐν τοῖς ἔξω χωρίοις τὸ αὐτὸ τοῦτο συνηνέχθη) νομίσαντες οἱ Ῥωμαῖοι οὐκ ἄλλως σφίσι ταῦτα συμβεβηκέναι, ἀλλ᾽ ὅτι μὴ καὶ τότε ὑπατεύοντα τὸν Αὔγουστον ἔσχον, δικτάτορα αὐτὸν ἠθέλησαν προχειρίσασθαι, 3. καὶ τήν τε βουλὴν κατακλείσαντες ἐς τὸ συνέδριον ἐπηνάγκασαν τοῦτο ψηφίσασθαι, ἀπειλοῦντές σφας καταπρήσειν, καὶ μετὰ ταῦτα τὰς ῥάβδους τὰς τέσσαρας καὶ εἴκοσι λαβόντες προσῆλθον αὐτῷ, δικτάτορά τε ἅμα δεόμενοι λεχθῆναι καὶ ἐπιμελητὴν τοῦ σίτου, καθάπερ ποτὲ τὸν Πομπήιον, γενέσθαι. 4. καὶ ὃς τοῦτο μὲν ἀναγκαίως ἐδέξατο, καὶ ἐκέλευσε δύο ἄνδρας τῶν πρὸ πέντε που ἀεὶ ἐτῶν ἐστρατηγηκότων πρὸς τὴν τοῦ σίτου διανομὴν κατ᾽ ἔτος αἱρεῖσθαι, τὴν δὲ δικτατορίαν οὐ προσήκατο, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐσθῆτα προσκατερρήξατο, ἐπειδὴ μηδένα τρόπον ἄλλως σφᾶς ἐπισχεῖν, μήτε διαλεγόμενος μήτε δεόμενος, ἠδυνήθη· 5. τήν τε γὰρ ἐξουσίαν καὶ τὴν τιμὴν καὶ ὑπὲρ τοὺς δικτάτορας ἔχων, ὀρθῶς τό τε ἐπίφθονον καὶ τὸ μισητὸν τῆς ἐπικλήσεως αὐτῶν ἐφυλάξατο, Dio, 6, 1-3ἐν ᾧ δὲ ταῦτα ἐγίγνετο, ὁ Αὔγουστος ἐς Σικελίαν ἦλθεν, ὅπως καὶ ἐκείνην καὶ τἆλλα τὰ μέχρι τῆς Συρίας καταστήσηται. καὶ αὐτοῦ ἐνταῦθα ἔτ᾽ ὄντος ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων τοὺς ὑπάτους χειροτονῶν ἐστασίασεν, ὥστε καὶ ἐκ τούτου διαδειχθῆναι ὅτι ἀδύνατον ἦν δημοκρατουμένους σφᾶς σωθῆναι. μικροῦ γοῦν τινος ἔν τε ταῖς ἀρχαιρεσίαις καὶ ἐν ταῖς ἀρχαῖς αὐταῖς κυριεύοντες ἐθορύβησαν. ἐτηρεῖτο μὲν γὰρ ἡ ἑτέρα χώρα τῷ Αὐγούστῳ, καὶ διὰ τοῦτο Μᾶρκος Λόλλιος κατ᾽ ἀρχὰς τοῦ ἔτους μόνος ἦρξεν· ἐκείνου δὲ μὴ δεξαμένου αὐτὴν Κύιντός τε Λέπιδος καὶ Λούκιος Σιλουανὸς ἐσπουδαρχίασαν, καὶ οὕτω γε πάντα συνετάραξαν ὥστε καὶ τὸν Αὔγουστον ὑπὸ τῶν ἐμφρόνων ἀνακληθῆναι. 3. ἐπειδὴ δὲ οὐχ ὑπέστρεψε μέν, ἐλθόντας δὲ αὐτοὺς πρὸς αὐτὸν ἀπέπεμψεν ἐπιτιμήσας σφίσι καὶ κελεύσας ἀμφοτέρων αὐτῶν ἀπόντων τὴν ψῆφον δοθῆναι, οὐδὲν μᾶλλον ἡσύχασαν, ἀλλὰ καὶ πάνυ αὖθις διηνέχθησαν, ὥστε τὸν Λέπιδον ὀψέ ποτε αἱρεθῆναι et Dio, 10, 1-2ὑπάτευε μὲν δὴ ἐν τῷ ἔτει ἐκείνῳ Γάιος Σέντιος· ἐπεὶ δὲ καὶ τὸν συνάρξοντα αὐτῷ προσαποδειχθῆναι ἔδει (ὁ γὰρ Αὔγουστος οὐδὲ τότε τηρηθεῖσάν οἱ τὴν ἀρχὴν ἐδέξατο), στάσις τε αὖθις ἐν τῇ Ῥώμῃ συνηνέχθη καὶ σφαγαὶ συνέβησαν, ὥστε τοὺς βουλευτὰς φρουρὰν τῷ Σεντίῳ ψηφίσασθαι. 2. ἐπειδή <τε> μήτε ἠθέλησεν αὐτῇ χρήσασθαι, πρέσβεις πρὸς τὸν Αὔγουστον, μετὰ δύο ῥαβδούχων ἕκαστον, ἔπεμψαν. μαθὼν οὖν ταῦτ᾽ ἐκεῖνος, καὶ συνιδὼν ὅτι οὐδὲν πέρας τοῦ κακοῦ γενήσοιτο, οὐκέτ᾽ αὐτοῖς ὁμοίως ὥσπερ καὶ πρὶν προσηνέχθη, ἀλλ᾽ ἔκ τε τῶν πρεσβευτῶν αὐτῶν Κύιντον Λουκρήτιον, καίπερ ἐν τοῖς ἐπικηρυχθεῖσιν ἀναγραφέντα, ὕπατον ἀπέδειξε, καὶ αὐτὸς ἐς τὴν Ῥώμην ἠπείχθη ; Vell., 2,91, 3-92, 5Neque multo post Rufus Egnatius, per omnia gladiatori quam senatori propior, collecto in aedilitate fauore populi, quem extinguendis priuata familia incendiis in dies auxerat, in tantum quidem ut ei praeturam continuaret, mox etiam consulatum petere ausus, cum esset omni flagitiorum scelerumque conscientia mersus nec melior illi res familiaris quam mens foret, adgregatis simillimis sibi, interimere Caesarem statuit ut, quo saluo saluus esse non poterat, eo sublato moreretur. 91.4. Quippe ita se mores habent <ut> publica quisque ruina malit occidere quam sua proteri et idem passurus minus conspici. Neque hic prioribus in occultando felicior fuit abditusque carceri cum consciis facinoris, mortem dignissimam uita sua obiit. 92.1. Praeclarum excellentis uiri factum C. Sentii Saturnini, circa ea tempora consulis, ne fraudetur memoria. 92.2. Aberat in ordinandis Asiae Orientisque rebus Caesar, circumferens terrarum orbi praesentia sua pacis suae bona. Tum Sentius, forte et solus et absente Caesare consul, cum alia prisca seueritate summaque constantia, uetere consulum more ac seueritate, gessisset, protraxisset publicanorum fraudes, punisset auaritiam, regessisset in aerarium pecunias publicas, tum in comitiis habendis praecipuum egit consulem : 92.3 nam et quaesturam petentes, quos indignos iudicauit, profiteri uetuit et, cum id facturos se perseuerarent, consularem, si in campum descendissent, uindictam minatus est, 92.4 et Egnatium florentem fauore publico sperantemque ut praeturam aedilitati, ita consulatum praeturae se iuncturum, profiteri uetuit et, cum id non obtinuisset, iurauit, etiam si factus esset consul suffragiis populi, tamen se eum non renuntiaturum. 92.5. Quod ego factum cuilibet ueterum consulum gloriae comparandum reor, nisi quod naturaliter audita uisis laudamus libentius et praesentia inuidia, praeterita ueneratione prosequimur et his nos obrui, illis instrui credimus).

La loi augustéenne conserva des peines diverses contre la brigue (cf. Suet., 40,4 : multiplici poena coercito ambitu). Pour les candidats, Dio parle d’une interdiction d’être candidat à une charge pendant cinq ans. C’était en ce cas une peine très inférieure à celle de la loi Tullia, inférieure même de moitié à la loi de Sulla, et Mommsen, selon qui la loi Tullia aurait encore été en 52 aggravée de façon durable par la loi Pompeia, en a déduit que César déjà avait abrogé la loi Pompeia et adouci la peine frappant la brigue : mais la loi Pompeia devait établir une quaestio extraordinaire (voir notice n° 606), et nos sources, nombreuses à mentionner les mesures de restitutio in integrum prises au début de l’année 48 en faveur des victimes de la loi Pompeia (voir notice n° 900 et notice n° 901), ne parlent pas d’une loi césarienne modifiant la législation sur la brigue par abrogation de la loi en vigueur, qui depuis 51 devait de nouveau être la loi Tullia.

On a parfois voulu expliquer l’adoucissement (et non l’aggravation comme le prétend curieusement Jones) de la peine sanctionnant la brigue par le fait qu’Auguste aurait purement et simplement retrouvé en 19, grâce à l’imperium consulare qui lui aurait été conféré (Dio, 54,10,5ἐπειδή τε μηδὲν ὡμολόγει ὅσα τε ἀπόντος αὐτοῦ στασιάζοντες καὶ ὅσα παρόντος φοβούμενοι ἔπρασσον, ἐπιμελητής τε τῶν τρόπων ἐς πέντε ἔτη παρακληθεὶς δὴ ἐχειροτονήθη, καὶ τὴν ἐξουσίαν τὴν μὲν τῶν τιμητῶν ἐς τὸν αὐτὸν χρόνον τὴν δὲ τῶν ὑπάτων διὰ βίου ἔλαβεν, ὥστε καὶ ταῖς δώδεκα ῥάβδοις ἀεὶ καὶ πανταχοῦ χρῆσθαι, καὶ ἐν μέσῳ τῶν ἀεὶ ὑπατευόντων ἐπὶ τοῦ ἀρχικοῦ δίφρου καθίζεσθαι.), le contrôle des candidatures aux comices centuriates (R. Frei-Stolba, Untersuchungen zu den Wahlen in der römischen Kaiserzeit, Zürich, 1967, 106-108 ; D. Kienast, Prinzeps und Monarch Augustus, Darmstadt, 1982, 168). Mais ce prétendu contrôle est une déduction tirée d’une interprétation contestable des honneurs de 19. Après comme avant 19, en réalité, l’intervention du Prince en matière électorale semble s’être faite par des moyens, suffragatio et commendatio, qui ne relevaient aucunement d’une puissance consulaire (cf. 2001). Mieux vaudrait dire qu’avec la loi augustéenne la définition de l’ambitus fut ramenée à des formes délictueuses qui ne mettaient pas en péril la nouvelle res publica, alors que les ambitieux allant jusqu’à fomenter des troubles risquaient en fait beaucoup plus, mais sous d’autres chefs. En témoigne le sort d’Egnatius Rufus, mis à mort pour complot supposé contre le Prince après que sa candidature au consulat eut été écartée par le consul C. Sentius Saturninus en plein accord avec Auguste (Vell., 2,91-9291.3 Neque multo post Rufus Egnatius, per omnia gladiatori quam senatori propior, collecto in aedilitate fauore populi, quem extinguendis priuata familia incendiis in dies auxerat, in tantum quidem ut ei praeturam continuaret, mox etiam consulatum petere ausus, cum esset omni flagitiorum scelerumque conscientia mersus nec melior illi res familiaris quam mens foret, adgregatis simillimis sibi, interimere Caesarem statuit ut, quo saluo saluus esse non poterat, eo sublato moreretur. 91.4. Quippe ita se mores habent <ut> publica quisque ruina malit occidere quam sua proteri et idem passurus minus conspici. Neque hic prioribus in occultando felicior fuit abditusque carceri cum consciis facinoris, mortem dignissimam uita sua obiit. 92.1. Praeclarum excellentis uiri factum C. Sentii Saturnini, circa ea tempora consulis, ne fraudetur memoria. 92.2. Aberat in ordinandis Asiae Orientisque rebus Caesar, circumferens terrarum orbi praesentia sua pacis suae bona. Tum Sentius, forte et solus et absente Caesare consul, cum alia prisca seueritate summaque constantia, uetere consulum more ac seueritate, gessisset, protraxisset publicanorum fraudes, punisset auaritiam, regessisset in aerarium pecunias publicas, tum in comitiis habendis praecipuum egit consulem : 92.3 nam et quaesturam petentes, quos indignos iudicauit, profiteri uetuit et, cum id facturos se perseuerarent, consularem, si in campum descendissent, uindictam minatus est, 92.4 et Egnatium florentem fauore publico sperantemque ut praeturam aedilitati, ita consulatum praeturae se iuncturum, profiteri uetuit et, cum id non obtinuisset, iurauit, etiam si factus esset consul suffragiis populi, tamen se eum non renuntiaturum. 92.5. Quod ego factum cuilibet ueterum consulum gloriae comparandum reor, nisi quod naturaliter audita uisis laudamus libentius et praesentia inuidia, praeterita ueneratione prosequimur et his nos obrui, illis instrui credimus ; cf. Bauman, Crimen Maiestatis, 190-193). D’autre part, les Sent. Paul, (5,30a) rappellent, sous le titre Ad legem Iuliam de ambitu, que la réunion d’une foule composée de personnes stipendiées ou d’esclaves dans le cadre d’une candidature était sanctionnée de la peine frappant la uis publica : le problème est de savoir si la loi de ambitu réprimait aussi, plus sévérement, certaines formes aggravées de brigue (Kunkel), ou si elle se contentait de préciser que ces dernières tombaient sous le coup de la loi de ui (voir J. Coroï, La violence en droit criminel romain, Paris, 1915, 179-183 ; Berger, Biondi et Kunkel). Cette dernière hypothèse est peut-être la plus probable, d’autant que les lois Iuliae de ambitu et de ui semblent toute deux dater des années 18-17, et appartenir à un même train de mesures.

La loi Iulia prescrivait aussi une amende, qui n’était pas rendue à celui qui obtenait sa restitutio in integrum pour avoir lui-même fait condamner un autre coupable (Mod. 2 de poenis, D., 48, 14, 1, 2Qua lege damnatus si alium conuicerit, in integrum restituitur, non tamen pecuniam recipit ; cf. Quint., 11, 1, 79Potest euenire ut in aliis reprehendenda sint quae ipsi fecerimus, ut obicit Tubero Ligario quod in Africa fuerit et ambitus quidam damnati recuperandae dignitatis gratia reos eiusdem criminis detulerunt), et que la loi Iulia iudicior. publ. étendit en 17 à l’accusé ou l’accusateur visitant l’un de ses juges dans sa maison (Mod., 4 de poenisEt si qui reus uel accusator domum iudicis ingrediatur, per legem Iuliam iudiciariam in legem ambitus committit, id est aureorum centum fisco inferre iubetur ; cf. notice n° 478). La somme de 100 aurei mentionnée dans D., 48, 14, 1Quod si in municipio contra hanc legem magistratum aut sacerdotium quis petierit, per senatus consultum centum aureis cum infamia punitur et D., 4Et si qui reus uel accusator domum iudicis ingrediatur, per legem Iuliam iudiciariam in legem ambitus committit, id est aureorum centum fisco inferre iubetur doit avoir été substituée à 100 000 HS au moment de la compilation justinienne, mais rien ne prouve que cette dernière somme soit celle qui figurait dans la loi augustéenne. En 8 av., par une mesure dont on ignore la nature exacte, Auguste contraignit les candidats à déposer en caution la somme qu’ils pouvaient être condamnés à verser s’ils étaient convaincus de brigue (Dio, 55, 5, 3καὶ μετὰ τοῦθ᾽ ὁ Αὔγουστος, αἰτιαθέντων καὶ ἐκείνων καὶ τῶν ἄλλων ἀρχόντων ὡς ἐκ δεκασμοῦ τινος ἀποδεδειγμένων, τοῦτο μὲν οὔτε ἐξήλεγξεν οὔτ᾽ ἀρχὴν προσεποιήσατο εἰδέναι· οὔτε γὰρ κολάσαι τινὰς οὔτ᾽ αὖ συγγνῶναι ἐλεγχθεῖσιν ἠθέλησε· τοὺς δὲ δὴ σπουδαρχιῶντας χρήματα πρὸ τῶν ἀρχαιρεσιῶν ὥσπερ τι ἐνέχυρον προῄτησεν, ἐπὶ τῷ μηδὲν τοιοῦτο αὐτοὺς ποιῆσαι ἢ στερηθῆναι τῶν δεδομένων). C’est à tort qu’on a voulu en déduire que l’amende ne figurait pas encore dans la loi de 18 (voir la mise au point de Girard). La combinaison de l’amende et de l’inéligibilité remontait d’ailleurs à la loi Calpurnia Acilia de 67.

Une sententia émise au Sénat en 106/7 implique que, dans le domaine de la brigue, le droit d’obliger des témoins à comparaître n’appartenait pas seulement à l’accusation mais aussi à la défense (Plin., Epist., 6, 5, 2Addidit etiam petendum a consulibus ut referrent sub exemplo legis ambitus de lege repetundarum, an placeret in futurum ad eam legem adici, ut sicut accusatoribus inquirendi testibusque denuntiandi potestas ex ea lege esset, ita reis quoque fieret : legis ambitus). Sherwin-White (Letters of Pliny, 360) a cependant remarqué que selon Quint., Inst., 5, 7, 9Et quoniam duo genera sunt testium, aut uoluntariorum aut eorum quibus (in) iudiciis publicis lege denuntiari solet, quorum altero pars utraque utitur, alterum accusatoribus tantum concessum est : separemus officium dantis testes et refellentis., donc en 95/6 encore, ce droit était réservé aux accusateurs dans les iudicia publica sans qu’aucune exception soit signalée : l’exception en matière de brigue n’avait pas donc pas dû être introduite par la loi Iulia elle-même, mais par un additif tout récent. Peut-être faisait-elle partie d’une importante réglementation contre la brigue qui fut élaborée par Trajan à la demande du Sénat, et ratifiée sans doute par un s.c. (Plin., Epist. 6, 19, 4Occurrit ; nam sumptus candidatorum, foedos illos et infames, ambitus lege restrinxit ; eosdem patrimonii tertiam partem conferre iussit in ea quae solo continerentur, deforme arbitratus — et erat — honorem petituros urbem Italiamque non pro patria sed pro hospitio aut stabulo quasi peregrinantes habere. et Sherwin-White, 376-378).

La brigue concernant les magistratures du peuple romain cessa d’autant plus rapidement de relever d’une quaestio que les élections elles-mêmes furent confiées pour l’essentiel au Sénat par la procédure de destinatio (cf. S. Demougin, « Quo descendat in Campo petitor. Élections et électeurs à la fin de la République et au début de l’Empire », dans L’Urbs. Espace urbain et histoire (Ier siècle av. J.-C.-IIIe siècle ap. J.-C., Rome, 1987, 305-317). Un texte de Modestin, le seul qui figure d’ailleurs dans le titre De lege Iulia ambitus du Digeste (Mod., 2de poen., D., 48, 14, 1 pr.-1Pr. Haec lex in urbe hodie cessat, quia ad curam principis magistratuum creatio pertinet, non ad populi fauorem.1. Quod si in municipio contra hanc legem magistratum aut sacerdotium quis petierit, per senatus consultum centum aureis cum infamia punitur.) commence par : haec lex in Vrbe hodie cessat, quia ad curas principis magistratuum creatio pertinet, non ad populi fauorem (pr.). Inconnue est la date du s.c. auquel se réfère ensuite Modestin. (§ 1), et qui semble avoir adapté la loi Iulia à la répression de la brigue à l’intérieur des municipes. Malheureusement, aucun chapitre concernant la répression de la brigue ne nous a encore été révélé par les tables de bronze trouvées en Bétique.

Comment citer cette notice

Jean-Louis Ferrary. "Loi Iulia de ambitu", dans Lepor. Leges Populi Romani, sous la dir. de Jean-Louis Ferrary et de Philippe Moreau. [En ligne]. Paris:IRHT-TELMA, 2007. URL : http://www.cn-telma.fr/lepor/notice434/. Date de mise à jour :10/10/18 .