Nom de la loi

Loi prorogeant le préteur M. Claudius Marcellus en lui conférant un consulare imperium

Date

215 av. J.-C.

Thèmes

Sources

Liv., 23, 30, 19
M. Marcello pro consule imperium esse populus iussit, quod post Cannensem cladem unus Romanorum imperatorum in Italia prospere rem gessisset.

Bibliographie

  • Brennan, Praetorship , 157 et 192
  • Elster, GMRR, 210-212
  • Jashemski, W. F. , The origins and history of the proconsular and the propraetorian imperium to 27 B.C., Chicago, 1950, 20-22
  • Rotondi, LPR, 253
  • Scullard, RP, 57 n.3

Commentaire

Une décision du peuple (très probablement un pl. sc.) aurait conféré à Marcellus, "le seul des généraux romains à avoir remporté des succès en Italie après la bataille de Cannes", le rang de pro consule. Marcellus avait été consul en 222, mais préteur II en 216, et il aurait normalement dû n'être prorogé qu'avec son praetorium imperium. Il sera peu après élu consul suffect, mais immédiatement contraint d'abdiquer comme uitio creatus (Liv., 23, 31, 12-1431.12 postquam Marcellus ab exercitu rediit, comitia consuli uni rogando in locum L. Postumi edicuntur. 31.13 creatur ingenti consensu Marcellus qui extemplo magistratum occiperet. cui ineunti consulatum cum tonuisset, uocati augures uitio creatum uideri pronuntiauerunt; uolgoque patres ita fama ferebant, quod tum primum duo plebeii consules facti essent, id deis cordi non esse. 31.14 in locum Marcelli, ubi is se magistratu abdicauit, suffectus Q. Fabius Maximus tertium. ). On est tenté de contester la chronologie livienne, et de supposer que ce consulare imperium ne lui fut conféré qu'après son abdication, à titre de consolation (Scullard), ou plutôt parce que son imperium prorogé avait pris fin du fait de son élection au consulat suivie de son abdication et qu’il était redevenu un simple priuatus (Brennan : « quite possibly »). Si on conserve toutefois la tradition livienne d’une loi conférant un consulare imperium avant l’élection au consulat suivie de l’abdication, se pose la question de sa date exacte. Liv. mentionne un premier s.c. voté après la nouvelle de la mort du consul désigné L. Postumius, sur relatio de l'autre consul désigné Ti. Sempronius, agissant en tant que maître de cavalerie du dictateur M. Junius Pera (Liv., 23, 24, 5dictator creatis magistratibus Teanum in hiberna ad exercitum redit relicto magistro equitum Romae, qui, cum post paucos dies magistratum initurus esset, de exercitibus scribendis comparandisque in annum patres consuleret.) : il concerne la répartition des futures armées consulaires et la prorogation du consul C. Terentius Varro, sans qu'il soit question des préteurs (Liv., 23, 2525.1 hac nuntiata clade cum per dies multos in tanto pauore fuisset ciuitas ut tabernis clausis uelut nocturna solitudine 25.2 per urbem acta senatus aedilibus negotium daret ut urbem circumirent aperirique tabernas et maestitiae publicae speciem urbi demi iuberent, tum Ti. Sempronius senatum habuit consolatusque patres est, 25.3 et adhortatus ne qui Cannensi ruinae non succubuissent ad minores calamitates animos summitterent: quod ad Carthaginienses hostes Hannibalemque attineret, prospera modo essent, sicut speraret, futura, 25.4 Gallicum bellum et omitti tuto et differri posse ultionemque eam fraudis in deorum ac populi Romani potestate fore: de hoste Poeno exercitibusque, per quos id bellum gereretur, 25.5 consultandum atque agitandum. ipse primum quid peditum equitumque, quid ciuium, quid sociorum in exercitu esset dictatoris, disseruit; tum Marcellus suarum copiarum summam exposuit. 25.6 quid in Apulia cum C. Terentio consule esset a peritis quaesitum est nec unde duo consulares exercitus satis firmi ad tantum bellum efficerentur inibatur ratio. itaque Galliam, quamquam stimulabat iusta ira, omitti eo anno placuit. exercitus dictatoris consuli decretus est. 25.7 de exercitu M. Marcelli, qui eorum ex fuga Cannensi essent, in Siciliam eos traduci atque ibi militare donec in Italia bellum esset placuit; 25.8 eodem ex dictatoris legionibus reici militem minimi quemque roboris nullo praestituto militiae tempore nisi quod stipendiorum legitimorum esset. 25.9 duae legiones urbanae alteri consuli, qui in locum L. Postumi suffectus esset, decretae sunt eumque, cum primum saluis auspiciis posset, creari placuit; 25.10 legiones praeterea duas primo quoque tempore ex Sicilia acciri, atque inde consulem, cui legiones urbanae euenissent, militum sumere quantum opus esset; 25.11 C. Terentio consuli prorogari in annum imperium neque de eo exercitu quem ad praesidium Apuliae haberet quicquam minui. ). La sortitio des provinces prétoriennes et la prorogation du préteur Marcellus ne sont mentionnées qu'après l'entrée en fonction du consul Sempronius (Liv., 23, 30, 18circumacto tertio anno Punici belli, Ti. Sempronius consul idibus Martiis magistratum init. praetores Q. Fuluius Flaccus, qui antea consul censorque fuerat, urbanam, M. Valerius Laeuinus peregrinam sortem in iurisdictione habuit; Ap. Claudius Pulcher Siciliam, Q. Mucius Scaeuola Sardiniam sortiti sunt.) ; mais elles précèdent la première réunion du Sénat au Capitole, qui traditionnellement se tenait le même jour, et le s.c. qui fut adopté lors de cette séance suppose que la sortitio des provinces prétoriennes avait déjà eu lieu (Liv., 23, 31, 1-61 senatus quo die primum est in Capitolio consultus decreuit ut quod eo anno duplex tributum imperaretur simplex confestim exigeretur, 2 ex quo stipendium praesens omnibus militibus daretur praeterquam qui milites ad Cannas fuissent. 3 de exercitibus ita decreuerunt ut duabus legionibus urbanis Ti. Sempronius consul Cales ad conueniendum diem ediceret; inde eae legiones in castra Claudiana supra Suessulam deducerentur. 4 quae ibi legiones essent – erant autem Cannensis maxime exercitus – eas Ap. Claudius Pulcher praetor in Siciliam traiceret quaeque in Sicilia essent Romam deportarentur. 5 ad exercitum cui ad conueniendum Cales edicta dies erat M. Claudius Marcellus missus, isque iussus in castra Claudiana deducere urbanas legiones. 6 ad ueterem exercitum accipiendum deducendumque inde in Siciliam Ti. Maecilius Croto legatus ab Ap. Claudio est missus.). L'ordre livien paraît plus thématique que strictement chronologique, et il faudrait penser que la loi fut votée à la fin de l'année consulaire 216 (c.-à-d. de toute façon au début de 215, puisque les consuls n'entraient en fonction qu'en mars). Resterait aussi le problème de savoir si une prorogation sans modification de l'imperium de Marcellus aurait pu être décidée par un simple s.c. (Liv., 23, 25, 11C. Terentio consuli prorogari in annum imperium neque de eo exercitu quem ad praesidium Apuliae haberet quicquam minui. ne mentionne pas de loi pour la prorogation du consul Varron) ou si une consultation du peuple était de toute façon nécessaire (cf. notice n° 253), et, selon la réponse à cette première question, si la loi mentionnée par Liv. aurait seulement concerné la modification de l'imperium, ou aussi la prorogation.

Comment citer cette notice

Jean-Louis Ferrary. "Loi prorogeant le préteur M. Claudius Marcellus en lui conférant un consulare imperium ", dans Lepor. Leges Populi Romani, sous la dir. de Jean-Louis Ferrary et de Philippe Moreau. [En ligne]. Paris:IRHT-TELMA, 2007. URL : http://www.cn-telma.fr/lepor/notice264/. Date de mise à jour :19/05/14 .