Sources

Commentaire

Par cette loi (qui modifiait le s.c. sur les provinces consulaires), le consul Glabrio recevait le Pont et la Bithynie (Sall.), la dernière province détenue par Lucullus après que l'Asie puis la Cilicie lui avaient déjà été enlevées (très probablement par s.c. ; Plut., Luc. 33, 5-6τοῦτο γὰρ εἰπεῖν φασιν ἕνα τῶν στρατηγῶν Λεύκιον Κόϊντον, ὑφ᾽ οὗ μάλιστα πεισθέντες ἐψηφίσαντο πέμπειν διαδόχους τῷ Λουκούλλῳ τῆς ἐπαρχίας, ἐψηφίσαντο δὲ καὶ τῶν ὑπ᾽ αὐτῷ στρατευομένων πολλοὺς ἀφεῖσθαι στρατείας. semble parler d'une loi [ἐψηφίσαντο] consécutive à l'agitation, fin 69 ou début 68, du préteur L. Quinctius, mais la précision concernant les soldats libérés du service montre qu'il s'agit de la loi Gabinia, et qu'il a brièvement résumé les événements de 69-67 : B. Twyman, "Metelli, Pompeius and Prosopography", ANRW I.1, 1972, 865-8 ; Williams, 223). Il était également prévu que seraient rendus à la vie civile les soldats qui se trouvaient en Asie Mineure depuis 86 (venus sous le commandement de L. Valerius Flaccus, puis ayant servi sous C. Flavius Fimbria avant de se rallier à Sulla) : Cic., cf. Plut., Luc., 35, 4πορευομένῳ δ' αὐτῷ καθ' ὁδὸν οἱ Φιμβριανοὶ στασιάσαντες ἀπέλιπον τὰς τάξεις, ὡς ἀφειμένοι δόγματι τῆς στρατείας καὶ μηκέτι τῷ Λευκόλλῳ προσῆκον ἄρχειν, ἑτέροις ἀποδεδειγμένων τῶν ἐπαρχιῶν. οὐδὲν οὖν ἐστιν ὅ τι τῶν παρ' ἀξίαν ὁ Λεύκολλος οὐχ ὑπέμεινεν, ἀντιβολῶν καθ' ἕνα καὶ κατὰ σκηνὰς περιιὼν ταπεινὸς καὶ δεδακρυμένος, ἔστι δ' ὧν καὶ χειρὸς ἁπτόμενος.; App., Mithr., 411-412411. ἀπελεύθεροι δ', ὅσοι τῷ Ἀττιδίῳ συνεγνώκεσαν, ἀπαθεῖς ἀφῆκεν ὡς δεσπότῃ διακονησαμένους. Λουκούλλου δ' ἤδη τῷ Μιθριδάτῃ παραστρατοπεδεύοντος ὁ τῆς Ἀσίας στρατηγὸς περιπέμπων ἐκήρυσσε Ῥωμαίους ἐπικαλεῖν Λουκούλλῳ πέρα τοῦ δέοντος πολεμοῦντι καὶ τοὺς ὑπ' αὐτῷ τῆς στρατείας ἀφιέναι καὶ τῶν οὐ πειθομένων τὰ ὄντα δημεύσειν. 412. ὧν ἐξαγγελθέντων ὁ στρατὸς αὐτίκα διελύετο, χωρὶς ὀλίγων, ὅσοι, πάνυ πένητες ὄντες καὶ τὴν ζημίαν οὐ δεδιότες, τῷ Λουκούλλῳ παρέμενον. ; Dio, 36, 15, 3ἀκολουθῆσαν γὰρ αὐτῷ τὸ στράτευμα μέχρι πού τινος ὅθεν ἐς τὴν Καππαδοκίαν ἐκτραπέσθαι ἦν, ἐκεῖσε πάντες ὁμοθυμαδόν, μηδὲ φθεγξάμενοί τι, ἀπετράποντο. καὶ οἵ γε Οὐαλερίειοι, μαθόντες ὅτι τῆς στρατείας παρὰ τοῖς οἴκοι τέλεσιν ἀφεῖνται, παντελῶς ἀπεχώρησαν.. Aucun renfort n'était prévu pour les remplacer, ce qui suggère que la loi fut votée lorsque, sur la foi des rapports de Lucullus, on croyait à Rome que la guerre était pratiquement terminée. Gabinius accusait Lucullus de la faire traîner pour s'enrichir (cf. Cic., Sest., 93O di immortales! Quemnam ostenditis exitum nobis? Quam spem rei publicae datis? Quotus quisque invenietur tanta virtute vir qui optimam quamque causam rei publicae amplectatur, qui bonis viris deserviat, qui solidam laudem veramque quaerat? Cum sciat duo illa rei publicae paene fata, Gabinium et Pisonem, alterum haurire cotidie ex pacatissimis atque opulentissimis Syriae gazis innumerabile pondus auri, bellum inferre quiescentibus, ut eorum veteres inlibatasque divitias in profundissimum libidinum suarum gurgitem profundat, villam aedificare in oculis omnium tantam tugurium ut iam videatur esse illa villa quam ipse tribunus plebis pictam olim in contionibus explicabat, quo fortissimum ac summum civem in invidiam homo castus ac non cupidus vocaret;), et Glabrio partit au plus vite pour ravir à Lucullus la gloire d'y mettre fin, mais, trouvant la situation bien différente de ce qu'il attendait, et n'ayant pas de troupes fraîches à opposer à Mithridate, il se tint en Bithynie (Dio, 36, 17, 1ὡς δ' οὖν τοῦθ' οἱ στρατιῶται ἔπραξαν, πᾶσάν τε ὀλίγου τὴν ἀρχὴν ὁ Μιθριδάτης ἀνεκτήσατο καὶ τὴν Καππαδοκίαν ἰσχυρῶς ἐλυμήνατο, μήτε Λουκούλλου, προφάσει τοῦ τὸν Ἀκίλιον ἐγγὺς εἶναι, μήτε ἐκείνου προσαμύνοντος αὐτῇ· ἐπειγόμενος γὰρ πρότερον ὡς καὶ τὴν τοῦ Λουκούλλου νίκην ὑφαρπάσων, τότε, ἐπειδὴ τῶν γεγονότων ᾔσθετο, οὔτε πρὸς τὰ στρατόπεδα ἦλθε καὶ ἐν τῇ Βιθυνίᾳ ἐχρόνισε.). Rien ne permet de penser que cette loi aurait été votée à l'instigation de Pompée, préparant la loi Manilia qui, en 66, lui confia le commandement de la guerre renaissante contre Mithridate. On ne voit pas pourquoi Glabrio se serait prêté à ce jeu, et le contexte était tout différent de celui de la loi Manilia : le seul grand commandement qui, en 67, paraissait encore disponible, était celui de la guerre contre les pirates. On notera que le texte d'Appien mentionné supra permet de supposer dans le texte de la loi une clause sanctionnant d'une amende quiconque enfreindrait la loi ou entraverait son application, du même type que celle qui est attestée dans la loi sur les provinces prétoriennes (notice n° 320), RS, C, ll. 19-28 ἐάν τις ὑπεναντίον τῶι νόμωι τούτωι τι ποιήσῃ, εἴτε τι οὓς δεῖ κατ[ὰ] 20 τ̣ο̣ῦτον τὸν νόμον {τι} ποιῆσαι <ἢ ὀμόσαι> μὴ ποιήσῃ ἢ μὴ ὀμόσῃ, ἐάν τις τούτωι τῶι νόμωι ἔλασσον ποιήσῃ, ἢ ἐν τούτωι τῷ ν[ό] [μ]ωι γεγραμμένον ἐστίν, {ποιήσῃ} ἢ ἐπικρίνῃ ἢ παρανομήσῃ δόλωι πονηρῶι, οὗτος νόμω<ν> σηστερτίω<ν> μυριάδας εἴκο[σ]ι κ[α]θ' ἕκαστον εἶδος ὃ ἂν παρανομήσῃ <ζημιούσθω>. καὶ ἐάν τι μὴ ποιήσῃ ἄλλως ἢ ἐν τούτωι τῶι νόμωι γεγραμμένον ἐστὶ[ν] καὶ ὃ ἂν ἄλλως ποιήσῃ <ἢ> ἐν τῶι νόμω[ι] τούτωι κατ[α]κεχώρισται, τῶι δήμωι τοῦτ[ο] τὸ χρῆμα ὀφειλέτω δοῦναι. ταῦτά τε τὰ χρήματα ὁ βουλόμενος, ὅστις ἐ[ν] ταύτηι τῆι πολιτείαι γ[ε]γενημένος ἐστὶν ἐλεύθερος, ὅσοις κατὰ τοῦτον τὸν νό 24 μον χρήματα ἐναιτήσει<ν> καὶ κρίνεσθαι ἐξῇ, οὗτοι ἀγέτωσαν καὶ κρινάτωσαν τό τε ὄνομα καταφερέτωσαν πρὸς τὸν περὶ τούτων. ^interpunct μήτε τις ἄρχων μήτε τ̣ι̣[ς] ἀντάρχων ποιείτω ὧι ἔλασσον κριθῇ μήτε κωλυέτω ὧι ἔλασσον ταῦτα τὰ χρήματα εἰς ἀμφισβητήσιν γένηται καὶ ἀπαιτηθῇ καὶ κριτήριον γένηται [καὶ] ἀποκατασταθῇ τὰ χρήματα. ὃς ἂν ὑπεναντίον τούτων τι ποιήσῃ ἢ κωλύσῃ ἢ ἐπικρίνῃ, ὁμοίως καὶ οὗτος καθ' ἕκαστον εἶδος ζημιού[σθ]ω ὥσ̣[περ] εἰ ὑπεναντίον τούτωι τῶι νόμωι ἦι πεποιηκὼς ἢ ὥσπερ εἴ τι κατὰ τοῦτον τὸν νόμον ἔδει ποιεῖν καὶ οὐκ ᾖ πεποιηκώς. ὁμοίως καὶ οὗτος ζημιούσθω κ[α] 28 θότι καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων γέγραπται. . La chronologie relative des deux lois Gabiniae en faveur de Glabrio et de Pompée (notice n° 404) reste incertaine.