Nom de la loi

Rogatio Licinia Papiria abrogeant l’imperium d’A. Manlius au terme de son consulat

Date

178 av. J.-C.

Rogator

A. Licinius Nerva et C. Papirius Turdus

Thèmes

Sources

Liv., 41, 6, 2-3
2. Cum absentem Manlium tribuni plebis <A.> Licinius Nerua et C. Papirius Turdus in contionibus lacerarent rogationem – que promulgarent, ne Manlius post idus Martias – prorogatae namque consulibus iam in annum prouinciae erant – imperium retineret, uti causam extemplo dicere, 3. cum abisset magistratu, posset, huic rogationi Q. Aelius collega intercessit magnisque contentionibus obtinuit, ne perferretur

Bibliographie

  • Bauman, R., « The Abrogation of Imperium : Some Cases and a Principle », RhM , 111, 1968, 37-50, part. 40-41
  • Bleicken, Volkstribunat , 62
  • Elster, GMRR, 354
  • Mommsen, Staatsr., I, 630 n. 1 = Dr. publ., II, 303 n. 2
  • Rotondi, LPR, 280

Commentaire

A. Manlius Vulso, cos. 178, alors qu’il avait reçu la Gaule comme province, porta la guerre en Histrie sans avoir demandé l’autorisation du Sénat, et y subit une défaite avant de rétablir la situation (Liv., 41,10-11, 21. Dum haec Romae geruntur, M. Iunius et A. Manlius, qui priore anno consules fuerant, cum Aquileiae hibernassent, principio ueris in finis Histrorum exercitum introduxerunt; 2. ubi cum effuse popularentur, dolor magis et indignatio diripi res suas cernentis Histros, quam certa spes, satis sibi uirium aduersus duos exercitus <esse>, exciuit. 3. Concursu ex omnibus populis iuuentutis facto repentinus et tumultuarius exercitus acrius primo impetu quam perseuerantius pugnauit. 4. Ad quattuor milia eorum in acie caesa ; ceteri omisso bello in ciuitates passim diffugerunt. Inde legatos primum ad pacem petendam in castra Romana, deinde obsides imperatos miserunt. 5. Haec cum Romae cognita litteris proconsulum essent, C. Claudius consul ueritus, ne forte eae res prouinciam <et> exercitum sibi adimerent, non uotis nuncupatis, non paludatis lictoribus, uno omnium certiore facto collega, nocte profectus, praeceps in prouinciam abiit ; ubi inconsultius quam uenerat se gessit. 6. Nam cum contione aduocata fugam e castris A. Manlio aduersis auribus militum, quippe qui primi ipsi fugissent, obiectasset <et> ingessisset probra M. Iunio, quod se dedecoris socium collegae fecisset, ad extremum utrumque decedere prouincia iussit. 7. <Ad> quod cum illi tum consulis imperio dicto audientes futuros esse dicerent, cum is more maiorum, secundum uota in Capitolio nuncupata, lictoribus paludatis profectus ab urbe esset, 8. furens ira uocatum, qui pro quaestore Manli erat, catenas poposcit, uinctos se Iunium Manliumque minitans Romam missurum. 9. Ab eo quoque spretum consulis imperium est ; et circumfusus exercitus, fauens imperatorum causae et consuli infestus, animos ad non parendum addebat. 10. Postremo fatigatus consul et contumeliis singulorum et multitudinis – nam insuper inridebant – ludibriis, naue eadem, qua uenerat, Aquileiam redit. 11. Inde collegae scripsit, ut militum nouorum ei parti, quae scripta in Histriam prouinciam esset, ediceret, Aquileiam ut conueniret, ne quid se Romae teneret, quo minus uotis nuncupatis paludatus ab urbe exiret. 12. Haec a collega obsequenter facta, breuisque dies ad conueniendum edicta est. Claudius prope consecutus est litteras suas. 13. Contione adueniens de Manlio et Iunio habita, non ultra triduum moratus Romae, paludatis lictoribus uotisque in Capitolio nuncupatis, in prouinciam aeque ac prius praecipiti celeritate abit. 11.1. Paucis ante diebus Iunius Manliusque oppidum Nesattium, quo se principes Histrorum et regulus ipse Aepulo receperat, summa ui oppugnare coeperant. 12. Eo Claudius duabus legionibus nouis adductis, uetere exercitu cum suis ducibus dimisso, ipse oppidum circumsedit et uineis oppugnare intendit). Les tribuns A. Licinius Nerva et C. Papirius Turdus promulguèrent un projet de pl. sc., ne Manlius post Idus Martias (prorogatae namque consulibus iam in annum prouinciae erant) imperium retineret, uti causam extemplo dicere, cum abisset magistratu, posset. L’intercession de leur collègue Q. Aelius empêcha le vote de la loi. Mommsen jugeait probablement fausse l’indication que les provinces consulaires avaient déjà été prorogées, peut-être à juste titre, pace Bauman. Les élections consulaires, en effet, n’avaient pas encore eu lieu, et il n’était pas d’usage à cette époque de prendre des décisions concernant les provinces avant les élections. Même sans être prorogé, Manlius, comme ce fut le cas (Liv., 41, 10-11, 2, cité supra), devait normalement garder son commandement jusqu’à ce que son successeur vînt le remplacer, ce qui impliquait un délai certain au-delà du 15 mars, date d’entrée en fonction des consuls et préteurs. Le pl. sc. aurait au contraire, non seulement interdit une prorogation du consul (empiètement sur les prérogatives du Sénat qui explique peut-être l’intercession d’Aelius), mais encore contraint Manlius à confier l’armée à un légat dès la fin de son année de magistrature, sans attendre son successeur, et pareille humiliation ne lui aurait guère laissé de chance d’échapper à une condamnation dans un procès comitial.

Comment citer cette notice

Jean-Louis Ferrary. "Rogatio Licinia Papiria abrogeant l’imperium d’A. Manlius au terme de son consulat ", dans Lepor. Leges Populi Romani, sous la dir. de Jean-Louis Ferrary et de Philippe Moreau. [En ligne]. Paris:IRHT-TELMA, 2007. URL : http://www.cn-telma.fr/lepor/notice505/. Date de mise à jour :16/07/14 .