TESTAMENT DE SAINT VIGILE, ÉVÊQUE D’AUXERRE, EN FAVEUR DU MONASTÈRE DE NOTRE-DAME DE CETTE VILLE.
L’évêque donne au monastère Notre-Dame, qu’il a fondé au dehors de la cité d’Auxerre, des terres et des vignes situées auprès de la maison et attenant à la route de Sens et aux vignes de Migraine; des biens à Bercuy (Saint-Georges), sur la rivière de Beaulche, à Pouilly-sur-Loire, à Lainsec, à Entrains, à Donzy, à Ouanne, à Bonnard, à Flogny et dans d’autres lieux des pagus d’Auxerre, de Sens et de Tonnerre. On remarquera la latinité de cette pièce qui est très-défectueuse, ce qui prouve en faveur de son authenticité. On sait qu’au VIIe siècle les actes étaient rédigés dans le style le plus barbare. Dom Viole, de qui elle est tirée, annonce, dans son manuscrit, qu’il l’a transcrite de l’original existant à l’abbaye Saint-Marien.
Sancta venerabilis basilica domnæ Mariæ genitricis Domini.... quam opere meo in suburbio murus civitatis de Althisiodero visi fuimus construxisse .... vel monachis ibidem deservientibus, ego Vigilius peccator inspiratione divina .... hoc oportuit et congruit pontificale ordine prævidere adsensum, unde religionis nomen aderescat in melius, et sanctorum loca veneratione condigna Christo Domino inspirante. Ideoque dono ipsius basilicæ sanctæ Mariæ, in alimonia pauperum ibidem residentium, donatumve post diem obitus mei in perpetuum esse volo, hoc est vineas illas ubi ipsa basilica est constructa cui subjungunt ab uno latus strada publica, qui de porta Parisiaca ad Senones pergit; et ab alio latus strada publica, qui de ipsa porta Parisiaca ad Broile vadit; et de superiori fronte subjungunt vineas midranicas; inde juxta vineas ad heredes Attone quondam usque ad vineas domni Germani; et inde ad strata superius nominata, qui ad Sanctum-Simeonem vadit, quicquid ibidem undique ad me pervenit, vel præsentaliter teneri videtur cum mancipiis, quos ibidem stabilivi, omnia ex omnibus ad integrum. Ideoque dono ipsius basilicæ areas infra murus ipsius civitatis, quas cum illustre viro Helchileno commutavi; ideoque et alias areas foras murus civitatis ipsius, juxta portam superius dictam ipso muro adherente, quas de Lupono abate dato precio comparavi. Simile modo portionem meam ..... Bercuiaco, quæ de alode vel undecumque ibidem ad me noscitur pervenisse, aut præsentaliter tenere videor, una cum prata super fluvio Belchæ ex ipso agro Bercuiacense, quem genitores mei tenuerunt, qui adheret de uno latus et ambos frontes ad fines Patriniacense per fontanam quæ vocatur Dianna qualiter ad ipsa basilica præsentaliter tenere videor, una cum colonica quam Quentilla condam super fluviolo Belcha tenuit; omnia et ex omnibus ad integrum. Idemque dono ipsius basilicæ terram portionis meæ in villa Cauliaca super fluvio Igauna, quantumcumque genitores mei ibi tenuerunt, vel insuper ad me noscitur pervenisse, cum mansis, hedificiis, acolabus, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium vero utriusque sexus. Pari modo Pauliaco villa, sita in pago Autissioderinse proprietatis meæ super fluvio Ligeris, cum hedificiis, vineis, silvis, pratis, campis, cultis et incultis aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus. Simili modo ipsius basilicæ terram quæ conjacet in villa quæ vocatur Flivenasam, cingas IIII. Pari modo relinquo ipsius basilicæ terrolam portionis meæ quæ conjacet ad Jarricas super fluvio Belchæ, mansum unum. Et rursum do ipsius basilicæ villam proprietatis meæ quæ nuncupatur Busciaco, super fluvio Belchæ, mansis, silvis, pratis, acolabus, cultis et incultis, peculium utriusque sexus. Itemque in pago Senonico, in villa Bonorto quæ est sita super fluvio Icaunæ, quam per multam pecuniam dando in proprietate recepi, mansos VII cum adjunctis, appendicis, beneficiis, vineis, pascuis, silvis, pratis, cultis et incultis, servos et ancillas, omnia et ex omnibus ad integrum dono in eleemosyna pauperum ibidem deservientium. Simili modo in pago Tornotrinse portiones meas in villa Flauniaco, quam de inlustro viro Helchinelo et germanam meam Frautilde visus sum recipisse, cum servos et ancillas, et hedificiis, acolabus, vineis, mancipiis, silvis, pratis, campis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus, cum adjunctis appendiciis beneficiis, vel opportunitatibus earum, omnia et ex omnibus ad integrum. Similiter portionem meam in ipso pago, in villa Cassiaco, quam Dolena femina et filius suus Ado mihi vendiderunt, cum mansis, servos et ancillas, mancipiis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, omnia et ex omnibus ad integrum.... Item do ipsius basilicæ domnæ Mariæ in pago Senonico et Tornotrinse, in villas cognominatis Treviciaco, Melarione, Cadugio, Imantia, integra medietate, de quibus Asper quondam ibidem tenuit, quod germano suo condam abate Gregorio pacto ivi, quantum de ipso pacto de ipsa facultate in quibuslibet rebus atque corporibus suprascripta loca ad me pervenit, servos quoque et ancillas, cum mansis, hedeficiis, acolabus, vineis, mancipiis, qui a me libertinitatis non promeruerunt, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus, cum adjunctis, appendiciis, beneficiis, vel opportunitatibus earum, omnia et ex omnibus ad integrum. Pari modo libenter præfatæ basilicæ sanctæ Mariæ terrolam portionis meæ in agro Tresoginse et ante Maiacense sitos in pago Autissioderinse, simulque portiones meas in agro Matiriacense et Solemniacense sitos in pago Tornoterinse, quod infra scripta loca Diddo quondam episcopus vel filii sui Claudius et Germanus suus Warferius, visi fuerunt tenuisse, cum servis manentibus, et ancillas, mancipiis; hedificiis, acolabus, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus, cum adjunctis, appendiciis, beneficiis, vel opportunitatibus, munere donorum fuit concessa, quantumcumque mihi superscripta loca tenere videor, omnia et ex omnibus in quibuslibet rebus ad integrum. Idemque colonia Potiolus, quem de hæredibus Helegio quondam visus sum recepisse, una cum colonica Ferrarias, cum mansis, hedificiis, acolabus, servos et ancillas, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, quantumque presenti tempore possidetur, omnia et ex omnibus ad integrum. Similiter agello proprietatis meæ, villa Donato, una cum portionis in villa Tresovio, quod ibidem habere videor. Pari modo villa Dulcio quæ conjacet juxta fines Intranimse, et permanet inter has præfatas villas, hoc est inter Intranimse et villa Dulcia, et villa Donata et Tresovio, mansi VIII et dimidius, quos amica mea Flotildis mihi post suo discessu visa est dedisse, cum servis et ancillis, acolabus, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, accessisque omnibus, cum pecudibus utriusque sexus, qualiter amica mea hoc usitario ordine possidere videtur, vel dies transitus sui derelinquerit post discessum ipsius, ad ipsam basilicam in integritate debeat pervenire; idemque portiones meas in villas Patriciniaco.... Hispatio, Britaniola, una cum portionis in agro Domiciacense in villa Mirisela, et mansionis Arigisillo, quantumcumque mihi ibidem justissime vel presentaliter teneri videor, mea voluntate prædictæ basilicæ relinquo, omnia et ex omnibus ad integrum. Similiter portionem meam in villa Scubiliaco, quam Ranesindus et uxor sua Arthemica possidere videntur, et mihi dederunt, et hoc usuri ordine possidere videntur, omnia et ex omnibus, qualiter transitus eorum in quibuslibet rebus atque corporibus derelinquerunt ad integrum. Simulque portiones meas in villas Saciago et Casido, quantumcumque genitores mihi visi fuerunt tenuisse, una cum portione in colonica Quaciaria, quem cum germana mea Avolana commutavi. Quod per testamentum genitricis mei ad ipsam pervenit, cum mansis, hedificiis, servos et ancillas, acolabus, vineis, silvis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumque discursibus, pecora utriusque sexus, omnia et ex omnibus in quibuslibet rebus, atque corporibus, consentiente ipsa, hoc ipsa basilica ad integrum recipere debeat. Et insuper do quemdam rusticum, Wulbertanum nomine, et infantes suos Wascono et Magnetrude, cum ingente multitudine parentum. Pari modo portione mea in villa Compasciago, quem de Hebercapto ibidem habere videor, cum omnibus appendiciis, cum pecudibus utriusque sexus, omnia et ex omnibus in quibuslibet rebus atque corporibus, ad integrum. Præterea meum agellum qui vocatur Lanovilla, quem de Ebroaldo abate vel heredibus suis et Longo-campo, quem de Leoberto vel heredibus suis quondam recepi. Itemque in Lanosico meam portionem quam de Nestorio vel heredibus suis quondam recepi; et illam portionem in quemdam montem Compesciago, quem de Odgisilo commutavi, cum mansis, ædificiis, habitatoribus, servos et ancillas, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, cum pecudibus utriusque sexus, omnia et ex omnibus ad integrum. Similiter do Adunam Capam villam et Leodebaro meas portiones, quas de Sperio et Domnoleno presbytero habere videor, et illam terram quam de Ebolena ibidem comparavi et Escalittas villa quam genitores mei tenuerunt, et Cardonaretas quæ conjacent ante Sanctum-Ferreolum, cum mansis, hedificiis, acolabus, servos et ancillas, campis, pratis, silvis, pascuis, cultis et incultis, aquis aquarumve discursibus, peculium utriusque sexus, omnia et ex omnibus ad integrum. Deinde relinquo Leugam villam, quæ est super fluvium Lupam, cum habitatoribus, mansis, hedificiis et omnia convenientia, nisi vineas, ad integrum. Pari modo in Odonam villam mansos quos præsentialiter habere videor, et in Catellis unum mansum, et Oscello villam totam cum mansis, hedificiis, servos et ancillas, vineis, campis, pratis, pascuis, cultis et incultis, silvis, aquis, omnia et ex omnibus ad integrum.
QUANTIN (Maximilien), Cartulaire général de l'Yonne, Recueil de documents authentiques pour servir à l'histoire des pays qui forment ce département, publié par la Société des sciences historiques et naturelles de l'Yonne, Auxerre, Perriquet, 1854-1860, tome 1, p. , n° VIII.