ACCORD ENTRE L'ABBÉ DE SAINT MÉDARD DE SOISSONS ET RENAUD, AVOUÉ DE DONCHERY, AU SUJET DE LEURS DROITS RESPECTIFS SUR CETTE AVOUERIE
Bertranus, Dei gratia, ecclesie Sancti Medardi Suessionensis abbas, totumque ejusdem ecclesie capitulum, universis Sancte Matris Ecclesie filiis ad quos littere iste pervenerunt, salutem. Notum sit tam futuris quam presentibus, quod cum inter nos et nobilem virum Reginaldum, advocatum de Dunchereio, super quibusdam injuriis, quas nobis injuste inferebat, controversia verteretur, post multas altercaciones, hinc inde, de consilio et ordinacione domini W., Remensis archiepiscopi, Sancte Romane Ecclesie titulo Sancte Sabine cardinalis, Sedis Apostolice legati, compositum est in hunc modum:-Willelmus, Dei gratia Remensis archepiscopus, sancte Romane ecclesie titulo Sancte Sabine cardinalis, Apostolice Sedis legatus, universis Sancte Matris Ecclesie filiis ad quos littere iste pervenerunt, salutem. Notum sit tam futuris quam presentibus quod, constituti in presencia nostra dilecti filii nostri abbas et fratres ecclesie Sancti Medardi Suessionensis, impetebant nobilem virum Reginaldum, advocatum de Dunchereio, super quibusdam exactionibus quas idem R., preter jura advocationis, in terra ecclesie minus racionabiliter exigebat et injuste capiebat. Post multas autem parcium altercaciones, nobis mediantibus, et pro bono pacis cooperantibus, placuit ut composicio interveniret in perpetuum observanda; que tandem, post multas difficultates assignata et coram nobis celebrata est in hunc modum: ecclesia redditus, justicias et omnimoda jura sua in terra de Dunchereio perpetua libertate possidebit, videlicet nemora de Dunchereio, de Populana et de Floim, in quibus advocatus nichil sine licencia prioris de Dunchereio accipiet; eadem etiam libertate possidebit mansum dominicum, et tam eos qui modo in eo habitant quam eorum heredes, quamdiu in eodem manso habitaverunt. Si quis vero alienigena, qui modo non maneat in manso illo, ad ejus habitacionem se transtulerit, vel aliquis illuc per maritacionem sibi parem, vel bona fide factam venerit, eadem libertate gaudebit. Similiter liberos possidebit servientes et homines de elemosinis in quibus advocatus nullum jus habebit advocacionis. Item, majores, decanos et scabinos et servientes terre liberos possidebit, et si mutandi sunt, prior eos, consilio advocati, mutabit. Abbas autem, consilio prioris et scabinorum, majorem de Dunchereio creabit, et majoriam, bona fide, et absque precio donabit; quod si voluerit eum amovere a majoria, bona fide eum amovebit, non propter dampnum advocati. Quia vero prefatus R. omnes exactiones et tallias quibus terram ecclesie gravare et dampnificare quandoque consueverat, remisit, et eis ommino renunciavit in perpetuum. Ecclesia indulsit ei ut de singulis bobus carrucarum et de hominibus manuoperariis, per singulos annos in terra extra Dunchereium habeat duodecim denarios et melam frumenti et melam avene, similiter de equis carrucarum duos solidos, et predictam annone mensuram, ut tota predicta pensio annone et medietas denariorum in translacione sancti Remigii; reliqua vero denariorum medietas ad Pascha solvatur; de singulis autem hominibus qui predictos solvent redditus, habebit duas gallinas in Nativitate Domini. Item, singule potestates, per singulos annos, unam vecturam ei procurabunt, et hujusmodi vecturas in nullos alios usus habere poterit quam pro vino adducendo, nec inde aliquam capere poterit denariorum vel alterius rei commutacionem: istis autem vecturis providebit advocatus necessaria victui in loco unde victum sumetur, tantum in prima nocte, et post reditum in domo ipsius advocati, similiter una nocte. Item, eciam eundo et redeundo winagia acquitabit. Item, singule carruce singulis annis exsolvent ei duas vecturas ad quoscumque usus ipse voluerit infra terminos terre. Item, gistia habebit advocatus in eadem terra quales habere debet, sine immoderatis terre dampnis et gravaminibus; et de omnibus gistiis adversus comitem Regitestensem, ne eos accipiat, garandiam portabit. Item, homines de tota terra poterit educere ad tornamenta, sic tamen ut crastina die sue profectionis, ad domos suas redire valeant. Item, si occasione werre eos extra terram traxerit, et plus quam per unum diem tenuerit, quantamcumque moram deinceps faciant eis victus, neccesaria ministrabit. Verum si quis ad hoc non exierit et competentem cessacionis sue pretendat excusacionem, juramento sola manu prestito, suam sufficienter excusare poterit absentiam, sin autem, punietur solucione quinque solidorum, quos habebit advocatus. Item, ingruente werra in eadem terra, homines pro defensanda terra eum in proprio corpore et in censu juvabunt. Si vero advocatus fuerit captus in werra, terra advocacionis ei conferet auxilium juxta quantitatem redempcionis sue, et secundum que alia terra sua eum juvabit. Item, si quis hominum Sancti Medardi pro debito advocati capiatur, nisi advocatus eum reddat liberum et quittum, prior et major rediment de redditibus advocati juxta estimacionem redempcionis ipsius capti. Item, in ipsa villa de Dunchereio, prior et major septem eligent et instituent juratos, qui, prestito fidelitatis juramento, assignabunt coram priore et majore, singulis annis, in eadem villa, decem modios frumenti et triginta libras monete que tunc erit ibidem usualis, qualiter tota hec pensio annone in translatione sancti Remigii, medietas vero denariorum in Natali Domini, et alia medietas in Pascha, solvetur advocato. Predicte vero assignacioni annone et denariorum, nec advocatus, nec ejus prepositus debent interesse, nisi a priore vocentur; verum si villa quandoque ditescat vel amplificetur, hec tamen pensio pretaxatam non excedet quantitatem, sed si contingat eam minorem vel pauperiorem fieri, juxta consilium prioris et majoris et juratorum, minor reddetur pensio. Item, si aliquis alienigena, qui non sit homo Sancti Medardi, novus ejusdem ville fiat habitator, tamen in uno sextario frumenti, solvendi per singulos annos in festo sancti Remigii de translacione tenebitur advocato. Si vero ad predictos ei super prefatis pensionibus terminos non fuerit satisfactum, prior et major debitores ad solutionem compellent, sin autem, ipse advocatus de jure advocationis eos compellere poterit. Item, de nemore quod vulgo Haia vocatur, habebit advocatus emendacionem banni, cujus forisfactum quinque solidos non excedet. Item, in vetito nemore Haiarum, ubicumque et qualemcumque usum habebit advocatus, habebit etiam prior. Item, prior et advocatus simul assignabunt piscatores in aquis bannalibus, et earum emolumenta ipsis ad equum devenient participium, in quibus advocatus terciam tamen modo partem habere solebat, excepto tamen censu vannarum, qui totus erit prioris, qualiter si abbas vel prior ecclesie illuc venerint, totam habebunt piscacionem quamdiu ibi morabuntur. Item, de bannali vendicione vini, prior et advocatus equam sortientur partici pationem, de qua advocatus terciam solummodo solebat habere partem, sed prior habebit vendicionem, si voluerit ad non reletum, sive ad reletum, id est reesch. Item, in quacumque villa furnus bannalis fieri poterit; prior et advocatus ipsum communibus edificabunt sumptibus, et prior duas partes per omnia commoda, advocatus vero terciam obtinebit; sed prior ponet ibi furnarios consilio advocati. In furnis autem de Dunchereio, vel de Floim, advocatus nichil unquam habuit vel habebit. Item, homines terre qui debent superplacita ad eadem coget venire, et ea et omnia alia jura que testimonio militum et legitimorum hominum testificata fuerunt, faciet solvere tam ecclesie quam sibi. Item, per totam advocacionem habebit ecclesia duas partes de omnibus justiciis et emendationibus et forismaritacionibus et mortuismanibus et leudis; tercia vero cedet in partem advocati, exceptis duabus emendacionibus que de nemore Haiarum et guerra ei assignate sunt. Item, quicquid prior et advocatus communi sumptu acquirent aut opera, ipsis ad equam cedet porcionem, scilicet de alodiis et aliis rebus et molendinis de novo faciendis. De tribus autem domibus quas modo tenet advocatus, persolvet ecclesie annuatim duos solidos in festo sancti Remigii; et plures domos habere non poterit sine licencia prioris. Homines vero Beati Medardi non coget contrahere matrimonium cum feminis suis. Item, pro recompensatione injuriarum aut dampnorum que sepedictus R. et antecessores ejus hactenus intulerunt ecclesie, ipse, pio ductus affectu, eidem ecclesie molendinum et decimam de Verignia in elemosinam donavit perpetuo possidendam, et tam ipse quam quicumque postmodum futurus est advocatus ejusdem terre super prescripta elemosina legitimam ferre debent ubicumque guarandiam; quod si non fecerint, ad valens de redditibus suis propriis restituere ecclesie tenebuntur. Ratione vero ejusdem elemosine, supra solitum numerum duorum monachorum, manebit unus monachus apud Dunchereium, qui capellanus erit advocati. Item, quecumque advocato competere superius assignavimus, tenebit de ecclesia Sancti Medardi Suessionensis, et exinde ligius erit homo ipsius, excepta justa advocacione quam tenet de comite Regitestense, Quociens vero vocatus fuerit ab abbate propter guerram ecclesie, veniet in ejus auxilium cum militibus et servientibus, ita instructus quod ecclesia ei gracias referre debeat, qualiter cum terram ecclesie intraverit, quandiu servierit abbas cum procurabit. Item, si advocatus, maligna suggestione adversus ecclesiam in aliquo forisfecerit, per priorem et majorem et milites ecclesie et juratos conveniri, et infra quadraginta dies testimonio ipsorum emendare debet, sin autem, citatus mandato abbatis, sicut ligius homo ipsius, coram eo in curia Sancti Medardi, apud Suessionem, juri et justicie stare debebit. Item, in sepenominata terra unus tamen debet esse advocatus. Si tamen terra advocacionis distrahitur ad fieredes, et eorum aliquis, ausu temerario, adversus jura ecclesie in aliquo excesserit, advocatus tenetur dignam super hoc exhibere ecclesie correpcionem. Has itaque metas prelibatas nullatenus advocatus vel heredes sui debent excedere. Ipse vero advocatus ad earum observationem nos et dictum Philippum regem Francorum constituit plegios, Quod si ab hac resilire presumpserit compositione, nos, personam ejus excommunicacioni, et terram ejus interdicto, usque ad condignam satisfactionem, supponemus. Preterea sepefato advocato concessimus quod domum suam de Dunchereio in feodum teneat de domino rege Francorum. Hac itaque compositione, de assensu partium adeo solempniter peracta, idem, R. in capitulo nostro, coram fratribus nostris, et J., decano, et A., archidiacono Suessionensi, qui ibidem de mandato prefati domini Remensis, convenerant, hanc compositionem recognovit et approbavit, et jurejurando, tactis sacris, firmavit, quod contra eam deinceps nulla ratione veniret. Balduinus eciam frater ejus, ibidem constitutus, juravit quod, ad dictam compositionem in perpetuum firmiter observandam, bona fide diligentiam adhiberet, et si hereditas R., fratris sui, in posterum quoquo modo devolveretur ad ipsum, quod dictam compositionem inviolabiliter observaret. Ut igitur hoc ratum permaneat et firmum presentis scripti testimonio et sigillorum nostrorum impressione roboramus. - Actum anno Incarnati Verbi Mº centesimo nonagesimo, in capitulo Sancti Medardi Suessionensis. Datum per manum Johannis prioris et Odonis capellani, Richolde de Quisiaco, feodata nostra attestante.
SAIGE (Gustave) et LACAILLE (Henri), Trésor des chartes du comté de Rethel, t. 1, Monaco, 1902, n° 10, p. 20-26