Le pape Lucius III écrit à Pierre, évêque d'Arras, une lettre relative aux anathèmes encourus par les hérétiques et aux punitions à infliger aux avoués des églises.
Lucius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Petro, Atrebatensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Fraternitatem tuam super his que contra hereticos sunt statuta tanto specialius reddidimus certiorem, quanto tibi in episcopatu tuo laborem contra eos majoris credimus certaminis imminere. Noveris itaque quod ad abolendam diversarum heresum pravitatem, que in plerisque mundi partibus modernis cepit temporibus pullulare, vigor debet ecclesiasticus exerceri, cui nimirum regum et principum suffragante potentia et hereticorum procervitas, in episcopis falsitatis sue conatibus elidant et catholice simplicitas veritatis in ecclesia sancta resplendens, eam ubique demonstret ab omni consectatione falsorum dogmatum expiatam. Ideoque nos, karissimi in Christo filii nostri, F. illustris Romani imperatoris semper augusti presentia pariter et vigore suffulti, de communi consilio fratrum nostrorum necnon aliorum archiepiscoporum, episcoporum, multorumque principum, qui de diversis partibus convenerunt contra ipsos hereticos, quibus diversa vocabula diversarum indidit professio falsitatum, presentis decreti generali prosanctione consurgimus, et omnem heresim quocumque nomine censeatur, per hujus constitutionis seriem, auctoritate apostolica condempnamus.
In primis igitur omnes hereticos, quibuscunque nominibus nuncupentur, perpetuo decernimus anathemati subjacere ; et, quoniam nonnulli sub specie pietatis et virtutem ejus juxta quod ait apostolus abnegantes auctoritatem sibi vendicant predicandi, cum idem apostolus dicat quomodo predicabuntur nisi mittantur omnes qui prohibiti ab ecclesia preter auctoritatem ab Apostolica Sede, vel ab episcopo loci susceptam publice vel priviatim predicare presumpserint, et universos qui de sacramento corporis et sanguinis domini nostri Ihesu-Christi, vel de baptismate, seu peccatorum confessione, aut de matrimonio, seu reliquis ecclesiasticis sacramentis aliter sentire vel docere non metuunt quam sacrosancta Romana ecclesia predicat et observat, et generaliter quoscumque Romana ecclesia vel singuli episcopi per dioceses suas cum consilio clericorum vel clerici ipsi, sede vacante, cum consilio, si oportuerit, vicinorum episcoporum, hereticos judicaverint, pari vinculo perpetui anathematis innodamus. Receptatores etiam et defensores eorum cunctosque pariter qui ipsis hereticis ad fovendam in eis heresis pravitatem, patrocinium prestiterint aliquod, vel favorem, quibuscumque supersticiosis nominibus fuerint nuncupati, simili decernimus sententie subjacere. Quia vero, peccatis exigentibus, quandoque contingit ut ecclesiastice severitas discipline ab his qui virtutem ejus non intelligunt contempnant, presenti nichilominus ordinatione sanccimus ut quicunque manifeste fuerit qualibet heretica pravitate deprehensus, si clericus est vel cujuslibet religionis obumbratione fucatus, tocius ecclesiastici ordinis prerogativa nudetur et omni pariter officio et beneficio ecclesiastico spoliatus, secularis relinquatur arbitrio potestatis, animadversione debita puniendus, nisi continuo post deprehensionem erroris ad fidei catholice veritatem sponte recurrere et errorem suum ad arbitrium episcopi regionis publice consenserit abjurare et satisfactionem congruam exhibere.
Laicus autem quem in aliqua predictarum pestium notoria vel probata culpa resperserit, nisi, prout dictum, abjurata heresi et satisfactione exhibita, confestim ad fidem confugerit ortodoxam, secularis judicis arbitrio relinquatur, debitam recepturus pro qualitate facinoris ultionem. Qui vero inventi fuerint sola ecclesie suspicione notabiles, nisi ad arbitrium episcopi juxta considerationem suspicionis qualitatemque persone propriam innocentiam congrua purgatione monstraverunt, simili sententie subjacebunt. Illos autem qui post abjurationem erroris, vel postquam se, ut diximus, antistitis examinatione purgaverint, deprehensi fuerint in abjuratam heresim recidisse, seculari judicio sine ulla penitus audientia decernimus relinquendos bonis damnatorum clericorum ecclesiis, quibus deserviebant, secundum sanctiones legitimas applicandis, sane predictam excommunicationis sententiam, cui omnes precipimus hereticos subjacere, ab omnibus archiepiscopis et episcopis in precipuis festivitatibus et quotiens sollempnes habuerint qualibet occasione conventus ad gloriam Dei et repressionem heretice pravitatis decernimus innovari, auctoritate apostolica statuentes ut si quis de ordine episcoporum neggligens in his fuerit vel desidiosus inventus, per triennale spacium ab episcopali habeatur dignitate et amministratione suspensus. Adicientes quoque decernimus ut quilibet archiepiscopus vel episcopus per archidiaconum suum aut per alias honestas idoneasque personas, bis vel semel in anno propriam parrochiam in qua fama fuerit hereticos habitare, circueat, et ibi tres vel plures boni testimonii viros, vel etiam, si expedire videbitur, totam viciniam jurare compellat quod si quos hereticos ibidem sciverint vel aliquos occulta conventicula celebrantes, seu a communium conversatione fidelium vita et moribus dissidentes, eos episcopo vel archidiacono studeant indicare. Episcopus autem vel archidiaconus ad presentiam suam convocet accusatos, qui nisi se ad arbitrium eorum juxta patrie consuetudinem ab objecto reatu purgaverint, vel si post purgationem exhibitam, in pristinam fuerint relapsi perfidiam, episcoporum judicio puniatur. Si qui vero ex eis jurationem tanquam omnino dampnabilem respuendam pertinaciter asseruerint, ex hoc ipso heretici judicentur et penis que prenominate sunt, percellantur.
Statuimus insuper ut comites, barones, rectores et consules civitatum et aliorum locorum juxta commonitionem archiepiscoporum et episcoporum, prestito corporaliter juramento, promittant quod in omnibus supradictis fideliter et efficaciter, cum ab eis exinde fuerint requisiti, ecclesiam contra hereticos et eorum complices adjuvabunt et studebunt bona fide juxta officium et posse suum ecclesiastica statuta, circa ea que diximus, executioni mandare. Si qui vero id observare noluerint, honore quem obtinent spolientur, et ad alios nullatenus assumantur, nichilominus excommunicatione ligandi et terre ipsorum interdicti sententie supponantur. Civitas autem que his decretalibus institutis duxerit resistendum, vel contra commonitionem episcopi punire neglexerit resistentes, aliarum careat commertio civitatum et episcopali se noverit dignitate privandam. Omnes etiam fautores hereticorum, tanquam perpetua infamia condempnatos, ab advocatione et testimonio et aliis publicis officiis decernimus repellendos. Si qui vero fuerint qui a lege diocesane jurisdictionis exempti, soli subjaceat apostolice sedis potestati, nichilominus in his que superius contra hereticos sunt instituta, archiepiscoporum vel episcoporum judicium subeant et eis in hac parte, tamquam a Sede Apostolica delegatis, non obstantibus libertatis sue privilegiis, obsequantur.
Preterea quoniam advocati ecclesiarum in tantam noscuntur insolentiam prorupisse ut sacerdotes et alios clericos pro sue voluntatis arbitrio in ecclesiis ipsis instituant atque destituant et jus advocatie, donationis vel exemptionis titulo aliisque pro sua voluntate contractibus, in alios transferre presumant, fodrum, albergarias, rogium et similia, tamquam a propriis rusticis ab ipsis rusticis extorquentes, et quod ministri ecclesiarum eis inconsultis faciunt juxta proprium arbitrium in irritum deducentes, presenti decreto subnectimus et apostolica auctoritate firmamus eos, sive advocati, sive patroni vel vicedomini, sive custodes vel guardias habentes, seu alio quolibet nomine censeantur, a predictorum gravaminum importunitate cessare nichilque in ecclesiis in quibus sibi aliquam de predictis vendicant potestatem, preter antiquos et moderatos redditus, a laicorum episcopis institutos exigere, aut si aliter egerint, excommunicationis sententie subjacere. Contractus etiam quos de alienatione advocatie, seu patronus, vel fecerunt hactenus, vel facere in futuro presumpserint, presenti constitutione cassamus et eos vim aliquam decernimus non habere. Ne autem per appellationis obstaculum aut in his que de hereticis dicta sunt aut in advocatorum cohercione quam diximus presentium deludatur auctoritas decretorum, totius appellationis remedium in prescriptis capitulis denegamus, nullam penitus audientiam quibuslibet contra hec appellantibus prebituri. Tu erga circa observanda que dicta sunt et statuta, sic te sollicitum zelo catholice veritatis exhibeas quod pro tui laboris instantia premium digne retributionis adquiras.
Datum Verone quarto nonas martii.
LOISNE (Auguste de), Le cartulaire du chapitre d'Arras, Paris, 1896, n° 69, p. 49-51