Général
-
Grégoire X (1271-1276)
-
Le bayles, les consuls et l'université de Montpellier
-
VIII kalendas septembris, anno primo
-
-
Orvieto
-
Mandement (littere cum filo canapis)
-
[Expédition] E. FRANCE, Montpellier, Archives municipales, arm. E, cass. 5, n° 2249 de l’Inventaire Louvet, publié par M.J. Berthelé. Original sur parchemin ; sceau de plomb attaché par des cordons de chanvre.
-
Ici reprise de Julien Rouquette, Augustin Villemagne, Bullaire de l'Église de Maguelone, Paris, Montpellier : Picard, Valat, 1911-1914, II, n. 526-CCCLXXIII, p. 430-433.
-
Alexandre Germain, Histoire du Commerce de Montpellier, t. I, n. 46, p. 266.
-
August Potthast, Regesta Pontificum Romanorum inde ab a. post Christum natum 1198 ad a. 1304, Berlin : R. de Decker, 1874-1875, 2 vol., [en ligne], n. 20594.
-
Jean Guiraud, Les registres de Grégoire X, n. 1088.
-
Grégoire X interdit aux habitants de Montpellier de fournir aux Sarrasins des navires, des armes ou quelque chose que ce soit qui pourrait leur servir pour combattre les chrétiens.
-
Gregorius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis bajulo, consulibus et universitati Montispesulani, salutem et apostolicam benedictionem.
Adaperiat D[eus] suorum corda fidelium, et in verba labiorum nostrorum aures eorum inclinet, ut devoto percipientes auditu, et colligentes plenius intellectu spiritualis patris eloquium, ac ad Redemptorem suum Dominum Jhesum Cristum pie considerationis oculos convertentes, videant et attente recogitent quid illi retribuunt, quare ipsum veneratione reverentur et colunt, qui semetipsum pro eis tribuit holocaustum. Hic siquidem Rex eternus, a regalibus sedibus veniens, in hereditate quam utique sibi predilectam elegit, carnem nostre mortalitatis indutus, nos ab eterno cruciatu sui preciosissimi sanguinis effusione clementer eripuit, de tene[bris] revocavit ad lucem, de mortis casibus relevavit ad vitam, ac in statum salutis clementi pietate resumptos, misericorditer in filios adoptavit.
Hiis autem beneficiis per ingratitudinis vitium de mentibus nostris abolitis, non veremur ab ipso recedere, nec eidem injurias erubescimus irrogare, ac de malo prosilientes in pejus, quasi abreviata sit manus Domini, vel eam extendere nequeat ad vindictam, labimur pronius ad reatus quam fecerint patres nostri, qui veritatis notitiam non habebant, quibusve non advenerat temporis plenitudo. Et ideo vereri merito possumus quod ipse, peccatis exigentibus, sit iratus populo quem redemit, et quod zelus ejus ab ipso recesserit, cum positus miserabiliter in excidium et ruinam tempestuosis fluctibus quatiatur, ac si divine potentie dextera sit ab ejusdem populi protectione submota, prout ipsa sentit et deflet hereditas, dispendio vastitatis exposita, et Agarenorum pedibus conculcata.
Heu gravissimum Cristi et cristianitatis obprobium ! perire permittitur nostre pulcritudinis ornamentum, ipsum videlicet speciale patrimonium Salvatoris, Nativitatis, Passionis et Resurrectionis Dominice gloria decoratum, et exinde suos incolas contemptibiliter fugari percipimus, ubi liberaliter idem Redemptor pretium nostre redemptionis exolvit. Proh dolor ! ibi Crucis hostes immani tyrampnide superant, ubi servili subesse conditione solebant, et eorum multitudinem virtus paucorum fidelium, tunc timentium Dominum, superabat. Profecto non est diminuta divina potentia, ut non possit, cum voluerit, hiis finem imponere ; sed talia ingratorum demerita promerentur.
Inter que illud horribile scelus et execrabile crimen occurrit, merito reprobandum, quod nonnulli maledictionis alumpni, solo nomine Cristiani, terrena duntaxat, non celestia, sapientes, et innitentes perniciosis lucrorum studiis, ut in voluptuose vite fecibus latius debachentur, victualibus, armis, vasis navalibus, et aliis necessariis, causa dampnati questus, Cristi muniunt inimicos, ut ad impugnationem fidei et Cristianorum, ac Terre Sancte depressionem, robore fortiori sic muniti, consurgant, ac ponatur inextricabilis macula in gloria nominis cristiani. Hii sunt ingrati filii qui penam meruere doloris. Hii sunt qui apud ipsum Redemptorem fore merentur odibiles, ut ab eis faciem miserationis avertat. Hii profecto non solum percepta beneficia non attendunt, verum etiam contra Redemptorem eumdem probabiliter conspirare videntur, dum fedus cum ipsius hostibus ineunt, et in ejus contemptum illis talia presidia subministrant.
Utinam et, si non timorem vel amorem divinum attenderent, aut si de vitando dicte terre dispendio non pensarent, saltem ipsos graves injurie cohercerent, que dictis et factis in barbaricis partibus eis, et in ipsis cristiane religioni, multipliciter inferuntur ! Inter alias namque confusiones, quas in partibus illis pseudo Cristiani recipiunt, illuc mercimonia deferentes, si de aliquibus gravaminibus conquerantur, hac eos probrosa responsione Sarraceni confundunt : si erueremus vobis alterum oculorum, ad nos cum reliquo rediretis, prout quidam mercatores nobis, eo tempore in regione Terre sancte morantibus, expressius retulerunt. Cumque frequenter eveniat per hostilitatis incursus, quod ex Cristianis viros et mulieres, ac lactantes etiam parvulos Sarraceni prefati capiunt, et captos sub carcerum artatione detrudunt, nonnumquam, infantibus a matrum uberibus, ut materni lactis careant pabulo, separatis, contigit olim, ad cujusdam instantiam militis cristiani, gratiam habentis in oculis Soldani presidio Barbarorum, procurante nichilominus quodam ex fratribus ordinis Sancte Trinitatis, qui ad captivos hujusmodi redimendos sunt specialiter deputati, quod idem Soldanus mulieres cum parvulis suis, quos carceris angustia cruciabat, aliis etate provectis a gratia liberationis exclusis, per suas litteras, liberari mandavit. Sed cum detentores eorum, habitis hujusmodi litteris, eosdem liberare parvulos denegarent, memoratus Soldanus, ad quem habitus est recursus, requirentibus eum super hoc expresse respondit se mandatum revocasse, quod fecerat de predictis parvulis, ut predicitur, liberandis, ne per ipsos, quos reddere poterat provectior etas armigeros, processu posset temporis impugnari, sicut idem frater nobis, tunc in partibus dicte terre degentibus, retulit viva voce.
Si ergo nominatus Soldanus, crudelitatis acerbitate ductus, quod de prefatis parvulis ex quadam humanitate concesserat, denegavit tandem efficere, ne ad impugnandum ipsum consurgerent in futurum, quam gravi obprobrio Cristianitas ipsa respergitur, cum vinci nos a pietate non patimur, sed, in nosmetipsos acerbius servientes, illis hostibus arma nostra deferimus, quibus contra Cristum et fidem ejus fortius muniuntur.
Et quidem graviter, nec mirum, dolere compellimur, dum pensamus quod renatos fonte baptismatis, per tam miserabilis cecitatis devium oberrantes, Dei turbatio non deterret, gehenne terror ab errore non revocat, ignominia fame non retrahit, ac ejusdem injuria fidei non compescit. Unde quod tales inverecundi et impii Cristiani quos excecat fedi lucri cupiditas, sua non sunt impietate consumpti, sola celestis miseratio, ut penitentie locum indulgeat, operatur. Nam aliter subsistentiam non haberent qui, a se verecundia prorsus abjecta, per tante dampnationis semitas gradiuntur.
Quare Sedis apostolice providentia, sacro tunc approbante concilio, volens circa premissa adhibere remedium, illos falsos et impios cristianos, qui Sarracenis deferre presumerent arma, ferrum et lignamina galearum, eos etiam qui galeas venderent illis aut naves, quique gubernationis curam in piraticis Sarracenorum navibus exercerent, vel in machinis aut quibuslibet aliis aliquod auxilium vel consilium eisdem impenderent, anathematis et excommunicationis vinculo innodavit, ipsosque rerum suarum privatione mulctari, et capientium servos fore decrevit, certis aliis penis adjectis nichilominus contra eos.
Verum, quia multi, quos a veritatis judicio voluptatis dulcedo detorquet, in profundum demersi malorum, contempnunt divinam clementiam, et in animarum suarum periculum prescriptam sententiam vilipendunt, Deum et eandem Sedem in premissis offendere presumentes, nos, quos ipsa clementia, licet immeritos, in apostolice preeminentie specula posuit, tam atroces et enormes prefati Redemptoris injurias detestantes, et contra predictos impios aggravare Sedis ejusdem sententiam intendentes, ut saltem a reatu solito, ducti penitudine, resipiscant, et ipsos, tempore vindicte, ira Dei subito non disperdat, ac ex illorum tali nequicia dicta terra solita dispendia non incurrat, universitatem vestram monemus, rogamus et hortamur attente, vobis nichilominus per apostolica scripta firmiter precipiendo mandantes, quatinus districtius inhibere curetis, ne aliqui vestri concives memoratis Sarracenis arma, ferrum aut lignamina deferre vel mittere, sive naves aut galeas vendere, seu curam gubernationis in Sarracenorum piraticis navibus exercere, vel in machinis aut aliquibus aliis aliquod eis impendere consilium vel auxilium quoquomodo presumant : Volumus enim quod, qui secus attemptare presumpserint, eo ipso late sententie canone sint astricti ; et, si qui eorum decesserint sic ligati, et ipsorum corpora tradita fuerint ecclesiastice sepulture, illa fore decernimus exhumanda, fidelium cimiterio caritura.
Ceterum, ut hujusmodi presumptores tam spirituali quam temporali pena plectantur, sollicitam, sicut expedire viderimus, dante Domino, curabimus operam adhibere, quod hii, qui pro tam nephando commercio ad eosdem Sarracenos accesserint, capiantur, sub carcerali custodia detinendi, et rebus quas detulerint, absque restitutionis in posterum beneficio, spoliandi.
Super hiis autem dilectum filium archidiaconum Magalonensem, latorem presentium, de cujus industria et circumspectione confidimus, ad vos duximus destinandum, cui credatis indubitanter, que circa premissa vobis ex parte nostra duxerit referenda.
Datum apud Urbemveterem, VIII kalendas septembris, pontificatus nostri anno primo. -
Nous ne nous arrêterons pas à l’intérêt que présente cette bulle au point de vue général de la Chrétienté. C’est avec raison que Germain l’a insérée parmi les Pièces justificatives de son Histoire du Commerce de Montpellier. Sous ce rapport, elle devient un document des plus intéressants. Malgré la décadence qui, dès cette époque, commence à frapper le commerce montpelliérain, elle est une preuve de son importance, et justifie les convoitises des rois de France sur cette ville et sur le comté de Melgueil [Rouquette-Villemagne].
Inconnue de Potthast.
Des lettres quasi identiques furent envoyées aux consuls de Narbonne le même jour (APOSCRIPTA n. 13477) et à l'abbé de Saint-Paul de Narbonne le 26 août 1272 (n. 8105).
Informations
Acte
aposcripta
admin
(CIHAM (UMR 5648)), dans
APOSCRIPTA database
APOSCRIPTA database – Lettres des papes, dir. J. Théry, CIHAM/UMR 5648, éd. électronique TELMA (IRHT), Orléans, 2017 [en ligne], acte n. 24549 (aposcripta-1700), http://telma.irht.cnrs.fr/chartes/aposcripta/notice/24549 (mise à jour : 30/05/2021).