[1]

Existente in possessione seu quasi meri imperii et ejus exercicii castri sui Margaritarum et ejus territorii, domino Giogone, domino de Ruppe et Posqueriis, patre istius domini Guigonis qui nunc est, in qua ipse et sui fuerunt predecessores per tantum tempus etc quidam vocatus Monachus de Aquilerio, vicarius regius Nemausi, cuidam leproso qui dicebatur quandam deflorasse puellam in districtu dicti castri genitalia amputari fecit. Item quandam hominem acusatum de nephando crimine, videlicet quod carnaliter quandam asinam cognoverat, captum per gentes dicti domini de Ruppe pro demeritis justiciam recepturum, vicarius Nemausi, per mulctas et comminationes criminosum voluit habere, et furcas erectas in dicto territorio seu districtu de Margaritis dictus vicarius dirui et evelli fecit. Item subsequenter contra quosdam delatos de homicidiis et aliis delictis gentes regie multas preconizationes fecerunt in prejudicium dicti domini de Ruppe et ipsum expoliando a possessione seu quasi meri imperii antedicti, gentibus dicti domini de Ruppe contradicentibus et conquerentibus de predictis.

Super quibus procurator dicti domini de Ruppe coram senescallo Bellicadri libellum porrexit procuratori regio, petens adjudicari et restitui possessionem seu quasi meri imperii et ejus excercicium castri memorati et prestari patientiam per gentes regis tunc, et lite contestata legitime et articulis traditis, producti fuerunt testes pro parte domini de Ruppe et examinati anno Domini millesimo CCC. V. per magistrum Bernardum Orsoni, notarium tunc senescalli, et per ipsum ad hec comissarium deputatum, cui procurator regius commisit testium juramenta. Quorum plures deponunt se vidisse dictas furcas erectas, 30 anni sunt lapsi, pro domino de Ruppe et predecessoribus suis, videlicet domino Poncio de Montelauro, ad causam habuit domina Jordana, avia paterna istius domini Guigonis, ex quibus testibus multi depponunt de 40 et de 50 annis et quod nunquam viderunt nec audiverunt quod gentes regie se intromiterent in dicto castro et territorio de Margaritis, donec contigit ille casus de leproso predicto, quo casu fuit predictus dominus de Ruppe primo spoliatus, que spolatio probatur per visum plurium testium. Deponunt etiam aliqui dictorum testium quod gentes dicti domini de Ruppe virilia absiza illi leproso suspensa in quadam arbore per vicarium Nemausi amoverunt et depposuerunt de arbore predicta tamquam appensa et posita in prejudicium domini de Ruppe. Et de fama depponunt sufficienter. Item depponit quod viderunt et audiverunt pluries conquerentes dominum de Ruppe et ejus gentes coram senescallis et aliis curialibus de expoliatione et injuria antedictis.

Item ad probationem juris domini de Ruppe fuit productum quoddam cartularium continens quasdam inquestas factas apud Margaritas per curiales ipsius domini de Ruppe, ad merum imperium pertinentes, quarum una est de fractione muri publici et evultione terminorum et de plurium delictorum comissione facta anno Domini M^oCC. septuagesimo tercio, tempore Domini Poncii de Montelauro ; alia est de morte cujusdam pueri, facta M^oCCLXXV, tempore domine Jordane predicte; alia vera est antiquior, de depredatione seu furtiva substractione 54 sestariorum frumenti facta tempore dicti domini Poncii de Montelauro predesessoris, anno Domini M^oCCLXV ; alia autem est de violenta occupatione cujusdam localis, eodem anno facta, alia autem inquisitio est de expugnatione cujusdam domus et janue fractione et rapina de quadam muliere violenter cognita, facta M^oCCI^o, XVI kl. decembr.

Item fuit productum quoddam publicum instrumentum factum M^oCCLXXVII^o, tempore domine Jordane, continens inquisitionem de morte cujusdam pastoris et multa alia instrumenta que infra in rationibus nominantur.

Alia etiam est inquisitio in dicto cartulario de furto cuniculorum. Item fuit predictus processus supradictus habitus coram senescallis successive (phrase rayée).

Item ad ostendendum titulum dicti domini de Ruppe et Posqueriis fuerunt producta duo instrumenta quorum unum est sub data MCXXI continens donationem quam fecit vicecomes Nemausi inter cetera de castro de Margaritis cum omnibus juribus suis cum filia sua domino de Posqueriis.

Item aliud instrumentum confirmationem comitis Tholosani.

Item est productum aliud instrumentum continens recognitionem quam fecerunt domino Poncio de Montelauro, domino de Posqueriis, conparerii de Margaritis pro parte qualibet sibi contingente, salvo sibi domino Poncio mero imperio et alta senhoria, sub data M CC LXV.

Subsequenter fuerunt producti et nominati testes pro parte regia, anno Domini M^o CCC VIII^o, super unica intentione quam tradidit procurator regius, continente quod dominus rex est et sui predecessores fuerunt in possessione seu quasi meri imperii castri de Margaritis et fuerunt tanto tempore etc, qui mirabiliter nisi fuerunt loqui et depponere pro parte regia, tamen descendentes ad speciem, depponunt de illo leproso et de illo asinario et de multis preconizationibus. Que omnia confessa est pars domini de Ruppe conquerendo et litigando de eis et de injuriis propter premissa sibi factis et sic depponunt a tempore spoliationis citra.

Ad quorum reprobationem fuerunt traditi articuli pro parte domini de Ruppe, continentes quod aliqui eorum sunt infames perjuri, ebriosi, excommunicati et unus sortilegus, alter eorum est ille asinarius, alii parum vel nichil depponunt contra dominum de Ruppe.

Post hec fuit comissum liberatorie et mandatum per dominum regem domino Adzemario de Pictavia quod vocato secum senescallo et aliis evocandis faceret super dicto processu justicie complementum, quod, quia cum dominus Adzemarus vacare non posset, fuit iterum sibi mandatum et comissum et domino Johanni Marci, judici majori Tholoze, quod, resumptis processibus, coram senescallo et dicto domino Adzemario ita quod alter alterum non expectaret, questionem, adjuncto sibi senescallo, fine debito terminarent. Rursus fuit comissum per predictum dominum nostrum regem domino Johanni predicto et judici Riparie, subrogato loco domini Adzemari predicti, adjuncto eisdem senescallo et juxta tenorem precedentis comissionis procederent in negotio memorato. Coram quibus comissariis una cum adjuncto fuit productus processus supradictus habitus coram senescallis successive. Fuit etiam producta informatio facta per dominum Adzemarium de Pictavia, per quam reperitur advocatum regium et alios quamplures judices regios dicte senescallie depposuisse per juramenta quod secundum conscientias eorum et secundum quod eis videbatur, magna injuria fiebat domino de Ruppe de premissis, et aliqui eorum reddunt causas dicti sui utpote, quia audiverunt dici ab illo Monacho de Aquilerio quod multum dolebat quia inceperat explectare de alta justitia in castro seu territorio de Marguaritis in prejudicium domini de Ruppe, et hanc eandem causam aliqui ex testibus reddunt. Insuper depponunt aliqui ex judicibus quod pluries audiverunt inter conciliarios senescallie loquendo et conferendo de ista materia, quod injuria fiebat ipsi domino de Ruppe.

Coram quibus etiam comissariis et adjuncto seu ejus subdelegato procurator regius tradidit articulos ad reprobandum testes domini de Ruppe, continentes quod aliqui sunt de Margaritis et alii feudatarii domini de Ruppe, et propter hoc non possunt ferre testimonium pro ipso, alii pauperes, alii tabernarii, aliis familiares domini de Ruppe, et alier eorum fuit hereticus. Super quibus fuerunt testes producti pro parte regia que pauca depponunt que jus offendant domini de Ruppe, nisi forte in hoc quia aliqui sunt feudatarii ejusdem. Item esto quod aliqui sint oriundi de Margaritis et propter hoc subditi domini de Ruppe, ratione partis sue basse jurisdictionis occuppate, qui dominus rex probavit ea que probavit in presenti processu per illos solum de Margaritis.

Senescallus vero negociis regiis occuppatus utpote propter guerram Vasconie, propter quam profectus fuit in Franciam, adjunctus predictis comissariis comisit vices suas et ipsum loco sui literatorie instituit in hac parte, quam comissionem dixit procurator regius dictum senescallum non posse nec debere fuisse. Et ideo dicti comissarii sine presentia senescalli procedere non possunt, ut dixit, multasque rationes tradidit infra per diversas partes dictus procurator regius, necnon pro parte dicti domini de Ruppe multe fuerunt tradite rationes quas non attemptabo summare.

Rationes procuratoris regii

Prima, quia petitio est inepta et sibi contraria reddita per partem domini de Ruppe ad incar. possessionem seu quasi meri imperii et ejus exerxicii castri Margaritarum, deinde eandem possessionem seu quasi petiit sibi restitui, que predicta simul sibi contraria. Nam in eo quod petit eam, judicari posset seu quasi dicti meri imperii petit quod non suum duit, et in eo quod petit possessionem seu quasi sibi restitui, petit sibi restitui quod fuit suum. Quare predicta petitio est contraria sibi et inepta et ideo reppellenda ut c. de et servo cor. l. i et justi, de acto c. sit itaque.

Posito absque prejudicio quod dicta petitio fuisset abta, adhuc pars domini de Ruppe debet subcumbere. Nam cum petatur sibi in libello possessionem seu quasi restitui et ipse dominus de Euppe non probaverit possessionem neque derectionem, non vendidit sibi locum, restitutio, cum ille qui petit restitutionem alicujus rei seu quasi duo habet probare de necessitate, possessionem et derectionem, ut de vi. et vi ar. l. i s. i. et extra de restitutione expol. c. olim.

Item posito sine prejudicio quod pars domini de Ruppe aliquid probasset de intentione sua per testes per ipsos productos, adhuc testimonia dictorum testium non prejudicant procuratori regio tam ratione generali quam ratione particulari, ratione generali quia probatum est per procuratorem regium, et in actis apparet evidenter quod omnes testes producti per partem domini de Ruppe oriundi castri Margaritarum sunt, eidem domino de Ruppe subditi et subjecti, et tales qui necesse habent parere domino de Ruppe quantum ad bassam jurisdicionem, et tales a testimonio repelluntur. Item in speciali anullantur quia sex primo testes producti anullantur quia sunt feodatarii et qui fidelitatem cum juramento prestiterunt domino de Ruppe, quia pro eo ferre non potuerunt testimonium cum talis obligatio sit quoddam genus servitutis, et sicut servus non potest ferre testimonium pro domino ita nec isti ut c. de test. l. servus.

Item non nocent testimonia aliorum sex testium que dicuntur se nichil scire omnino nec nocent etiam testimonia 4 testium cum sint ignoti et eorum natio ignota. Ceteri vero testes non prejudicant quia sunt reprobati evidentissime : quidam sunt reprobati ut condempnati de heresi, quidam reprobati ut familiares et domestici et curiales et not. dicti domini de Ruppe, ut per acta apparet.

Item posito sine prejudicio quod dicti testes non essent reprobati, adhuc eorum testimonia non prejudicant procuratori regis rationibus infrascriptis.

Prima quia testes producti per partem domini de Ruppe aliqui deponunt quod viderunt fircas que dicebantur esse domini de Ruppe, quidam deponunt quod dominus de Ruppe habebat ibi furcas. Interrogati de excercicio dicunt quod nullum exercicium fieri meri imperii ibidem, unde si signum furcarum inducat (sic) merum imperium vel probet merum imperium, dicendum est quod non, quia signum non probat id quod designat, sicut nec anulus probat matrimonium, nec instrumenta dotalia faciunt matrimonium, ut c. de nuptiis, l. itaque, et melius ex. de preseumpt. c. illud et probatio debet fieri de necessariis, ut Nov. de legibus, l. non omnium, et furoe non probant illum actum qui probare debet in mero ut pura, membri absisione vel ultimum supplicium.

Item testimonia istorum testium non valent quia non depponunt quod viderunt furcas erectas illo tempore quod premititur et tamen possessio debet esse continua, ut jus aliquod ex prescriptione acquiratur ex ea ut de usu l. sine possessione et de divers. et tempore prescripto, l., nec talis possessio potest prejudicare procuratore regio cum de jure communi sit fundata intentio domini nostri regis et ideo partes obtinent possessoris, ut servitus deu, l. sicuti. c. aristo.

Item posito absque prejudicio quod pars domini de Ruppe aliquid probasset in effectu, adhuc tamen pars domini regis plus et melius et longius [2^o peau] probavit de intentione sua. Nam certum est quod pars domini de Ruppe non probavit aliquid excercicium meri imperii et tamen pars domini regis probavit pluribus modis excercicium. Nam probavit qualiter cuidam leproso gentes regie fecerunt amputari virilia in castro de Margaritis qui defloraverat quandam virginem.

Item probatum est per regium procuratorem quod, cum plures essent delati de omicidiis et de aliis maleficiis perpretatis infra jurisdictionem Margaritarum, curiales regis citabant preconizationes, fieri faciebant, et sententias promulgabant, ut apparet evidentissime per processum qui ymo probant esset procurat. regis, a tempore Beatissimi1 Ludovici citra et ultra, et per tempus 30, 40, 50, 60, 70 dominus rex et gentes sue sint in possessione seu quasi cognoscendi de hiis que tangunt merum imperium de quo dominus de Ruppe facit questionem.

Item hodie certum est de jure quod si dominus rex concederet aliquod castrum alicui militi, nunquam transferretur merum imperium nisi expresse ageretur in concessione, et ita determinant hodie nostri doctores per l. de offi presi. l. per vult. et de hiis que in Fran. credi ali l. aut l. si pr. Si ergo generalis concessio principis non transfert merum imperium nisi expresse agatur. Quomodo ergo signum furcarum transferret non video, preterea jura dicunt quod servitus, quam habet causam interpaulatam et non naturalem non prescribitur, nisi tanto tempore cujus memoria in contrarium non existit, ut de aqua co et esti. l. i, c. i et servitus ven. l. si quis et l. hoc jure, c. ductus. Sic dicendum est ut in proposito.

Unde si hoc non probaverit pars domini de Ruppe, debet subcumbere, maxime quia si posset dici signum furcarum possessio, quod non potest, et apparet per acta, aliter intervenit interruptio civilis et naturalis. Quare petiit idem regius procurator ut suppra, vel saltim exspectare dominum senescallum, tamquam adjunctum dominis comissariis, sine quo non videtur posse procedi in hoc presenti negocio cum industria persone, sensciatur electa, nec concensciens idem regius procurator alicui comissioni facte per dominum senescallum super isto negocio, nisi si et in quantum esset utile domino nostro regi et nisi si et in quantum dicta comissio de jure posset sortiri effectum. Que quidem omnia supradicta idem regius procurator petit in actis inseri presentis cause, et nichilominus petit de contentis in presenti cedula sibi fieri, si necesse sit, publicum instrumentum.

Post predicta, alia die, dictus regius procurator excepit de messium feriis, quod admissum non fuit.

Et procurator domini de Ruppe tradidit rationes que sequntur.

Rationes procuratoris domini de Ruppe

Petitio domini de Ruppe concipitur super utili interdicto, videlicet in eo quod narratur quod dominus de Ruppe fuit per gentes regie spoliatus, et petitut possessio restitui, videlicet quod gentes regie prestent patientiam ut ipse possit possidere, non obstat quod pars regia dicit ibi esse contrarietatem in eo quod petitur adjudicari ut videatur quod hec petatur, proprietas jurisdictionis in dictum dominum de Ruppe transferri. Nam ratus intellectus exorbitatur quia verbum adjudicari est generale, se extendens ad omnia, q. nichil aliud petere adjudicari quam judicium dici. Et ideo secundum quod apparet intentas. per presedentia vel sequentia, ad omnia potest adaptari. Cujus quidem petitionis intentio plene et sufficienter probatur. Pro parte dicti domini duo enim probantur que sufficiunt, videlicet possessio et spoliatio. Possessio enim plene probatur, dupliciter, uno modo per dictum efficax, non specificatum, alio modo per dictum specificatum. Per non specificatum autem quia plures testes pro parte dicti domini absolute depponunt verum esse quod dictus nobilis fuerat in possessione vel quasi meri imperii, ut in prima intentione continetur. Que intentio ponit quod dictus dominus seu pater suus et ejus antecessores fuerant in possessione vel quasi meri imperii per 10, 20, 302 etc. Et hoc deponit dominus Bernardus Mascaroni, miles, primus testis, et idem deponit Paulus de Convenis, sextus testis, et idem magister Guillelmus .XV. testis, et hoc idem deponit Raimundus de Fayo, domicellus, XXIII testis, per modum aut specificate, quia multi testes depponunt specificate quod predictus dominus seu sui predecessores fuerant in dicta possessione pro eo quia habebant furcas erectas in tenemento Margaritarum. Et hoc deponit expresse dominus B Mascaroni, primus testis, et dictus G. Ricavi, secundus testis, et Bernardus Arbosseti, tertius testis, G. Bloquerii, quartus testis, et Bernardus Nuberti, sextus testis, et Paulus Camenus, VII testis, et Raimundus Crocelli, IX testis, et Vesianus Portalis, XI textis, et Guillelmus Bamo, XII testis, et Raimundus de Margaritis, XIII testis, et Petrus Deodati, XIIII testis. Que quidem furce sufficienter meri imperii possessionem probabant. Nam per diversos actus quis habet et retinet possessionem meri imperii, quandoque per actus parativos seu preparativos, quandoque per actus excequtivos, quandoque per utrosque. Actus enim preparativi sunt furcas habere, homines capere pro criminibus, incarcerare, inquirere, condempnare et consimiles, actus vero excequtivi sunt suspendere, mutilare et consimiles. Qui quidem actus preparativi ita bene probant possessionem, sicut et excequtivi, si excequtivi non sequantur vel ex non causa, ex causa justa, et non causa. Enim, ut puta furce erecte tenebantur, vel preconizationes fiebant spectantes ad merum imperium et actus excequtivi non fiebant quia casus non contingebat, vel pro criminibus homines capiebantur et subsequenter non condempnabantur quia non apparebat causa non procedendi, et h etiam mu jura a consimilibus. Nam si quis foramen inmitendi signi causa paratum haberet quamvis tignum non inmisit, possessionem nichilominus habere et retinere videtur servitus signi inmitendi. Et idem est si quis fundamenta edifficii construxerit quamvis non edificaverit, possessionem tamen edifficandi, et demum construendi habere et retinere videtur. Nam modica aut nulla differencia est in habendo et retinendo possessionem sive per actus preparativos, sive exequtivos, nisi post preparativos ad excequtivos non perveniretur casu contingente vel quia impediretur.

Item multi testes depponunt quod officiales domini Margaritarum ceperunt quendam hominem qui rem cum quodam asino habuerat. Hoc enim depponunt primus, II, IX, XVIII et plures alii. Item aliqui depponunt quod officiales domini Margaritarum fecerunt fieri fustigationes pro adulteriis in dicto loco, prout depponunt VI testis et XX. Item non solum per testes, sed etiam per instrumenta probatur possessio dicti meri imperii, prout apparet per quedam instrumenta producta, quorum primum incipit Anno Domini M^o CC XXXVIII, secundum vero incipit3 Anno ab Incarnatione Domini M^o CC LXXVIII^o.

Item probatur per inquisitiones factas per curiales dicti domini Margaritarum per plura publica instrumenta quorum primum incipit Anno Domini M^o CC LXXIII, secundum vero incipit Anno Domini M^o CC LXXIIII, tertium vero incipit Anno ab Incarnatione Domini M^o CC LXV, quartum vero incipit Anno ab Incarnatione Domini M^o CC I^o, quintum vero incipit eodem modo sicut quartum, sextus vero incipit Anno Domini M^o CC I. In quibus quidem instrumentis plenissime continetur quemadmodum officiales domini Margaritarum plures inquisitiones fecerunt contra criminosos in casibus ad merum imperium pertinentibus et plura etiam alia instrumenta sunt producta casus consimiles continentia.

Item probatur per duo publica instrumenta quorum primum incipit In nomine Domini, ego Bernardus, Nemausi, Agatensis, Biterrensis vicecomes et aliud incipit Anno ab Incarnatione Domini M^o C LXXXXV in quibus continetur quod dictus vicecomes donavit in dotem cum filia sua castrum Margaritarum cuidam predecessori dicti domini Margaritarum et quicquid dictus vicecomes habebat, et quemadmodum comes Tholozanus subsequenter dictam donationem confirmavit, per que instrumenta manifeste probatur proprietas jurisdictionis dicti castri fuisse predecessoribus dicti domini, quod probatur ex duobus : uno respectu persone donantis nam satis apparet quod ille qui erat dominus totius terre haberet ibi altam justiciam, alio vero respectu ferme donationis quia generaliter castrum donavit et quicquid habebat ibi. Spoliatio vero manifeste probatur videlicet per primum testem et sextum et VII, et per XI et per plures alios qui manifeste depponunt quod dictus dominus Margaritarum fuerat in possessione dicti meri imperii, quousque quidam vicarius Nemausi, vocatus Monachus de Aquilerio, dictam dominam spoliavit faciendo amputari testiculos cuidam leproso per quorum dominorum probationes plenas et sufficientes constat manifeste fundatam et probatam esse intentionem dicti domini. Nam dicenti se spoliatum duo solum incumbunt probanda, videlicet quod possidebat et quod fuit ejectus. Hiis non obstant que proponuntur ex adverso, primo quod proponitur quod pro parte regia probantur excercicia meri imperii. Nam omnia talia excercicia post spoliationem contingerunt, quod etiam pro parte domini non negatur, et etiam quia sunt sufficienter reprobati per testes productos per partem domini de Ruppe ; secundo quod proponitur quod testes dicti domini sunt reprobati. Nam tales reprobationes nichil operantur, ymo non sunt nisi quedam negationes que nullos certos juris terminos habent, salva reverencia partis regie, prout apparet per rationes redditas pro parte dicti domini in die qua partes proxime tenuerunt. Tertio quod proponitur quod de jure certum est, quod si dominus rex concederet aliquod castrum, quod non videretur concedere merum imperium nisi expresse ageretur, et proprea concluditur quod per signum furcarum multa nunquam transferatur possessio meri imperii : nam salva reverencia hec dicentis totum est contrarium quia si dominus rex castrum generaliter donaret, videretur donasse cum omnibus suis adjacenciis sive mero imperio sive aliis quibuscumque ad castrum pertinentibus quia donatio principis latissima accipienda et intelligenda, et ita dicunt textus legum. Et dato quod sic esset non propterea sequitur vera dicta argumentatio, scilicet ergo si erat in signo furcarum, tamen quia in donatione agitur de proprietate et in furcis agitur de possessione. Tum quia in concessione principis est generalitas et in furcis est specialitas quia specialis actus est, ad merum imperium et ad nichil aliud potest intelligi vel resolvi. Quarto quod proponitur quod cum non habeat locum prescriptio in usus servitutis non habentis continuam causam vel naturalem nisi tanto tempore quod in contrarium memoria non existit, quod idem dicatur in proposito nam hoc est nichil pro eo quia in proposito non agitur de acquisitione per prescriptionem, sed solum de simplici saisina vel possessione, ex quibus et pluribus aliis que obtinuntur, benignitatis causa apparet evidenter quod pars regia indubitanter debet subcumbere.

Et predicti comissarii preceperunt citari omnes judices regios senescallie ad deliberandum cum eisdem ad certam diem. Qua die dictus regius procurator tradidit rationes que sequntur.

Alie rationes procuratoris regii

Item subjungendo in allegationibus suis regius procurator dixit et potestatus fuit quod atestationes testium productorum pro parte domini de Ruppe non valent de jure, rationibus alias redditis et specialiter quia dicti testes non juraverunt in presentia partis adverse, scilicet in presentia procuratoris regii, nec etiam advocati regii.

Item protestatur idem regius procurator quod dicti domini comissarii non possunt nec debent procedere in presenti negocio sine presentia domini senescalli eis adjuncti secundum mandatum regium eis factum et secundum virtutem comissionis eorum, cum electa sit industria persone, scilicet domini senescalli, et posito sine prejudicio, sed non concesso quod comissio se extenderet domino senescallo tanquam officio quod minime facit adhuc, cum dominus senescallus fuerit suum locum tenentem generalem ad ipsum spectaret, et non ad specialem aliquem subdelegatum. Nam locum tenens senescalli habet naturam senescalli in negotio quod inheret officio et non in aliis.

Item, posito sine prejudicio sed non concesso, quod idem dominus senescallus comisisset et ut delegatus specialis, quod non fecit, quia in comissione fit mentio quod ipse est et erat vocandus et debet vocari, ut in comissione facta per dictum dominum senescallum continetur, adhuc idem dominus judex major non potest se intromittere in presenti negotio quia dominus senescallus incohavit cum aliis dominis comissariis partes audire et titulos reprobatorios et interdictiones reprobatorias recipere et exceptiones audire et super eis interloqui et deinde comissionem dare super audiendis testibus quantum ad titulos reprobatorios per procuratorem regium redditos, ut in processu evidenter apparet. Ex quo in aperto concluditur quod si et ubi idem dominus senescallus posset assumi in naturam judicis condelegati, quod non fecit, ymo admitti, ut supra dictum est, ipse a modo neque in una via neque in alia [3^o peau] potuit comitere vices suas, quia delegatus a principe, prout jura dicunt, nichil potest comitere nisi totum comittat, et quod de aliquo non se intromitat et ubi incohaverit aliquid de negocio, ulterius super eodem comissionem aliquam facere non potest.

Item dicit et protestatur idem regius procurator quod predicti domini qui se dicunt comissarii in presenti causa non possunt aliquid cognoscere et de presenti negocio, quantum est in presenti tempore, etiam si haberent adjunctum, cum modo sit tempus feriatum ratione messium introductum singulariter et universaliter per totam senescalliam Bellicadri, prout hoc est notorium et publice proclamatum, de quibus feriis idem regius procurator exipit et exceptionem facit nomine domini nostri regis ad illum finem, ut in hoc presenti negotio minime procedatur quantum est de presenti, et donec dominus senescallus ut adjunctus sui presen, fecerit in presenti negocio, cujus adventus de proximo existit.

De quibus omnibus una cum aliis rationibus per eum redditis ipsisque lectis et in public. recitatis petiit idem regius procurator sibi fieri publicum instrumentum.

Item die sequenti tradidit alias rationes dictus regius procurator que sequntur.

Subjungens et addens prefatus regius procurator subsequenter in suis rationibus quod alia ratione non valent atestationes testium productorum per partem dicti domini de Ruppe pro eo quia, licet dominus Bertrandus Jordani de Insula, tunc senescallus Bellicadri, comisisset audiend. et examinationem testium producendorum per partem domini de Ruppe magistro Bernardo Orsoni, notario, non propter hoc videbatur sibi comisisse receptionem juramentorum, quod est principalius et majus, ut possit valere testimonium alicujus testis. Quin ymo negari non potest quin sint diversi actus, examinatio testium et receptio juramenti, nec unus actus est sequela alterius cum per diversas personas valeant agitari, quia unus potest juramenta recipere testium et alter potest examinare dictos testes, et cum diversi actus, ut dictum est, senceantur ; et ideo, cum dictus notarius excesserit fines sui mandati in recipiendo juramenta a testibus, quod non erat comissum nec principaliter nec incidenter, nullum est quod factum est per eundem, nec obstat si opponatur de verbo comitimus quia comissio non se extendit ultra casus que exprimuntur et continentur in comissione, item in comissione non continetur quod dominus senescallus esset occupatus aliis negociis et de jure non net. Item alia die dictus procurator regius tradidit alias rationes que sequntur.

Ad quam diem et horam continuatam comparuit dictus magister Hugo de Morrilhone, procurator regius, coram dictis dominis comissariis et adjuncto super potestationibus et cum exceptionibus propositis per eundem, addens et protestans idem regius procurator que ea que acta sunt per procuratorem domini de Ruppe in aliquo non prejudicant domino nostro regi, nec quantum ad libellum ultimo oblatum per partem dicti domini de Ruppe, nec quantum ad atestationes testium productorum per partem dicti domini de Ruppe et diversis rationibus traditis et redditis in diversis temporibus per predictum regis procuratorem, ut ex actis plenius hec contineri noscuntur, in quibus rationes et allegationes reperiuntur dicti regii procuratoris.

Item dicit idem regius procurator, addendo suis rationibus quod olim, ante libellum seu ante petitionem redditam per dictum procuratorem domini de Ruppe fuit reddita alia petitio contra procuratorem domini de Ruppe fuit reddita alia petitio contra procuratorem tunc regium super mero imperio castri de Margaritis, super qua petitione seu libello fuit lis legitime contestata, ex quo evidenter noscitur apparere si pars domini de Ruppe in dicte cause instantia habet necessario persistere : qui semel actionem proposuit in ea percistere debet, presertim ubi lis est contestata, nec potuit pars domini de Ruppe mutare concilium in alterius injuriam reddendo secundam petitionem, licet super eadem re et inter easdem personas jura nemo potest mutare concilium in alterius injuriam, addens idem regius procurator quod si reperiretur in secunda instancia vel per secundam instanciam sive eam in aliquo sibi et juri regio prejudicasse in eo quod in secunda instancia obmisit exipere de prima instancia seu de prima lite, ex nunc prout ex tunc dicit, asserit dictum dominum nostrum regem esse lesum et ex causa predicta et jure minoris utatur, ad usus dictam lesionem propter abmissam exceptionem prime instancie, petit se nomine dicti domini regis idem regius procurator per dictos dominos comissarios et adjunctum restitui incidenter si et quantum utile et necessarium est domino nostro regi et non ultra nec aliter.

Item, eo meliori modo quo potest et debet, dicit idem regius procurator, addendo ad premissa et protestando, ac percistando in eis quod, posito sine prejudicio, sed non concesso quod aliquod jus haberet dominus de Ruppe de contentis in suo libello, quod vere non habet, ipse dominus de Ruppe est exclusus ab illo jure per fluxum temporis et longum cilencium, prout ista in processu, attento tempore oblationis libelli et aliis actitatis liquidum est videre et ex aliis causis et rationibus pluribus suo loco et tempore proponendis, ad quas allegandas et proponendas petit competentem dilationem dari et concedi, prout dicit fore faciendum de jure.

Et procurator domini de Ruppe, alia die continuata, tradidit alias raciones que tamen in processu non sunt inserte, que tales sunt

Alie rationes domini de Ruppe add. d'une autre main que non sunt in processu

Hec sunt que dicuntur quoad presens per procuratorem domini de Ruppe, salvo jure plus et aliter dicendi et alio jure suo.

Primo cum dicit quod clarissime fundatur intentio sua per legitimas probationes per quas probantur duo : unum quod pater dicti domini de Ruppe et sui antecessores fuerunt in possessione meri imperii per tempora infinita, usquequo fuit pater dicti domini de Ruppe spoliatus per gentes regis quod probatur per multos testes qui depponunt verum esse quod tam dictus pater quod predecessores sui et specialiter dominus Poncius de Montelauro erant in possessione dicti meri imperii, et aliqui, descendendo ad speciem, depponunt quod tam ipse quod sui predecessores furcas habebant, adulteros puniebant, criminosos capiebant, carcerabant et inquirebant probatur etiam dicta possessio per publica documenta producta in processu in quibus continentur inquisitiones olim facte contra criminosos per curiam Margaritarum dicti patris et domine Jordane matris et dicti domini Poncii de Montelauro, videlicet in una defractione muri publici et de avulcione terminorum et de plurium delictorum comissione, in alia vero de morte cujusdam pueri, in alia autem de depredatione seu furtiva substractione 54 sext. frumenti furtive extracti de quadam domo, in alia vero de furto cuniculorum, in alia autem de occupatione violenta cujusdam localis

Item alia enim de expugnatione cujusdam domus et janue fractione et ablatione uxoris cujusdam hominis existentis cum ea et adductione ipsius, eam rapiendo et violenter cognoscendo carnaliter, ex quibus sic patentibus nulla est dubitatio quin plenissime probetur dicta possessio.

Aliud vero probatur, quod dictus pater fuit per potenciam spoliatus de dicta possessione, quod liquide probatur per plures testes clare depponentes quod predictus pater et sui predecessores palam et pacifice fuerant per tempora immediata, quousque quidam vicarius Nemausi fecit testiculos quidam leproso amputari.

Ex quibus duobus probatis nullo modo potest dubitari quin jucta petitionem dicti domini de Ruppe, sit restituendus in possessione dicti meri imperii ; non obstant probationes partis regie quia in effectu tendunt ad excercicia meri imperii peracta post spoliationem ; et si reperiantur alique de tempore antiquiori aut reprobantur, aut nichil faciunt ad propositum, quia tempus possidendi inmediatum ante spoliationem presedens concideratur et preterea qui de antiquiori tempore deponunt sunt singulares et paucissimi.

Et preterea majores sunt probationes ex parte dicti domini, tum quia longe plus, tum quia fulciuntur testibus et plubicis (sic) documentis, tum quia justificantur per titulum proprietatis collate per vicecomitem Nemausi, tunc dominum dicti castri Margaritarum, ipsum castrum dantem in dotem pro filia sua, datione postea per comitem Tholozanum confirmata, qui titulus probatur per duo publica instrumenta producta in processu ; non obstat etiam quod obicitur quod recepti fuerunt testes dicti domini absente parte regia ; nam procurator regius fidei receptoris comis et testium juramenta et per suas literas apparet patentes de concilio etiam advocati regii, ut in eisdem continetur ; huic non obstat si dicatur quod per litteras dicti procuratoris dictus concensus non probetur et propterea dicatur nullum esse quod fuit actum. Respondetur enim in cibiliter, primo quia cum procurator regius sit pars cause, principale scand. est sue asertioni contra partem suam quia idem est in procuratore privati, quo aliquod contra partem suam asserente, necesse est duo ei stare, nisi contra procuratorem existentem solvendo succurratur, vel aliis re juris opportunis, secundo quia dato quod nullo modo constaret de concensu advocati fuisse comissa juramenta fidei receptoris, non propterea minimo valeret, quod actum fuit propter duas raciones, una est quia ristine solum in duobus casibus cautum invenitur quod absentia verte [v^o] advocati fisci reddit nullum quod agitur in causa fiscali quando non interfuit examini tocius cause, alius casus est quando non interfuit in sententie prolatione et propterea si non concenserit alicui particularitati, non propterea illa particularitas redditur nulla, et est ratio quia ideo requiritur presentis advocati ne ledatur jus fiscale quod non est in aliqua particularitate et specialiter in proposito, ubi nichil reffert qua. ad jus fisci conservandum, sive concenserit advocato comitti testium juramenta sive non. Nam legum prohibitiones in casibus expressis debent accipi et omnino in aliis in quibus providissent si voluissent alia ratio est et inconjuncibilis, quia constat per processum tunc actitatum per comissarios quod procurator regius ad diem qua recepti fuerunt testes ut cum suo advocato compareret ad videndum eos jurare fuit citatus per litteras dicti comissarii contrasigillitas tam per procuratorem regium quam per suum advocatum. Ergo, si legitime non comiserunt juramenta, non potest negari quin saltim in eorum contumacia receptio testium valuerit. Nam autem uno modo valere debet vel alio, ut res altero modo valeat et non pereat. Item non obstat quod opponitur quod dudum, ante quam libellus presentis cause fuisset redditus, aliud (sic) redditus fuerat pro parte domini de Ruppe, lite contestata etiam sumer eo. Et propterea concludatur quod sive non fuerit recessum a predicta prima instancia quod nova non potuit implicari, sive recessum fuerit, et tunc quod a recessu prime usque ad inicium secunde tantum temporis fluxerit quod videatur per longam pacienciam partis dicti domini jus suum super possessorio amisisse, et jus partis regie inconcusse firmasse. Nam breviter respondetur quod talis objectio non prejudicat, esto sine prejudicio quod talis prima petitio cum suo processu reperiatur sive recessum fuerit, sive non fuerit recessum ab instancia prime cause. Nam si recessum fuerit quod fieri potuit tacite et expresse : expresse enim quando expresse renunciavit liti, tacite vero quando ad alios actus se divertit per quos apparet ipsum in lite amplius percistere nolle et eo casu procul dubio novam potuit etiam de eodem causam instituere. Nam jura que dicunt qui semel actionem proponit habet neccesse usque ad finem excercere. Intelliguntur autem desistere si pars rea tacite vel expresse consensciat, vel etiam si non consensciat secundum aliam oppositionem et velit dampna et expensa litis refundere. Si vero recessum non fuerit, nichilominus potuit nova causa insttitui de cujus processu presentialiter agitur pro eo quia alia fuit petitio predicta prima et alia fuit petitio secunda de cujus processu presencialiter agitur ut omnibus patet evidenter nec potest dici quod propter fluxum temporis mediantis inter desiscenciam prime cause et initium secunde in aliquo fuerit lesum jus dicti domini vel jus regium roboratum et hoc propter duas rationes inexpugnabiles : Prima enim quia post primam petitionem potuerunt multi casus contingere qui causam aliam vel majorem prebuerunt in insituendo secundam petitionem et ditionem atemptatam in eadem, maxime si actus exercende jurisdictionis nullam prebent possessionem utenti nec turbant de certacionem possidentis, nisi in hiis dumtaxat casibus in quibus proprie et specialiter excercentur cum separatorum separata, debeat esse ratio ut singula sua singula solide comprehendant. Secunda vero est quia jus quod ratione spoliationis parti domini de Ruppe contra partem regiam competebat precludi non potuit nisi dumtaxat longissimo tempore, sed cum a prima petitione usque ad secundam tempus longissimum non fluxerit et multo nun a tempore desistencie ; si descitum fuerit pro eo quia prima petitio secundum scripta reperitur oblata M^o CC LXXXI, secunda vero reperitur oblata CCC quinto, inter quarum media non fluxerunt nisi 24 anni.

Demum fuit processum ad sententiam per predictos comissarios et judicem majorem institutum loco senescalli, habita deliberatione cum majore parte judicum regiorum senescallie Bellicadri, saysinam seu quasi dicti meri imperii et ejus excercicii pronunciantes et declarantes dictam possessionem et saysinam dicti meri imperii et ejus excercicii eidem domino de Ruppe restituendam, et eam pari sua sententia adjucaverunt et restituerunt, precipientes dicti comissarii et adjunctus vicario Nemausi quod patientiam ecc. , salvo jure ipsi procuratori regio super proprietate experiendi. Et procurator regius appellavit et lata fuit sententia die II julii, anno Domini M^o CCC XX IIII^o et citatio super ea facta obtenta die XV sequentis martii, ubi sunt quasi 9 menses, per quam dominus de Ruppe fuit citatus ad presens Parlamentum de mense decembris M^o CCC XXV.

Item est citatus dictus dominus de Ruppe ad presens Parlamentum ad instanciam dicti procuratoris regii super hiis que dictus procurator ab eodem petere voluerit ratione furcarum et meri imperii de Margaritis.

(jadis réunies par une languette de parchemin passée dans 12 fentes)

Anno Domini millesimo CC^o LXXX^o secundo, scilicet die mercurii post octabas Pasche, comparuit apud Nemausum, coram curia domini regis, videlicet coram domino Raimundo Bossigon, judice majori nobilis viri domini Guillelmi de Pontechevron, militis domini regis, senescalli Bellicadri et Nemausi, nobilis vir Guigo, dominus de Rocha, ex una parte. Ex altera parte comparuit Poncius Andree, procurator nobilis viri Poncii, domini Montis Lauri. Que dies fuerat assignata per dominum senescallum ad instantiam dicti Guigonis. Et dictus Poncius Andree ad faciendam fidem procurationis sue produxit quoddam instrumentum pro vero et publico, factum manu Petri de Facto, notarii, ut prima facie apparebat. Cujus instrumenti tenor talis est.

Noverint omnes et singuli quod, anno Dominice Incarnationis millesimo CC^o LXXX^o primo, V kl. junii, nos Poncius, domini Montis Lauri, facimus, constituimus et ordinamus certum et indubitatum generalem ac specialem procuratorem nostrum Poncium Andree, presentem et procurationem recipientem, ad omnia nostra negocia generaliter et ad omnes causas, lites et questiones quas habemus vel habituri sumus tam in agendo quam in defendendo contra quascumque personas ecclesiasticas aut seculares coram curia illustrissimi domini regis Franc., seu coram aliis quibuscumque curiis aut judicibus ecclesiasticis aut civilibus ordinariis vel etiam delegatis, aut etiam coram arbitris, arbitratoribus vel amicis, specialiter et expressim in causa et super causa quam habemus cum venerabili patre domino Stephano, Gaballitorum episcopo, coram discretis viris domino Fredulo de Fillaisio, canonico Mimatensi, et domino Raimundo Savarici, jurisperito, arbitris seu arbitratoribus communiter electis ; dantes et concedentes eidem procuratori nostro plenariam potestatem et speciale mandatum agendi, deffendendi, excipiendi, protestandi, obiciendi, opponendi, respondendi, testes, instrumenta et litteras producendi et alium procuratorem seu plures substituendi et revocandi, transigendi, compromittendi, sententiam et sententias diffinitivas interlocutorias et mandamenta, diffinitiones seu pronuntiationes, audiendi et acceptandi, appellandi etiam si necesse fuerit et reclamandi et demum generaliter omnia alia universa et singula in predictis et super predictis exercendis, fanciendis et dicendis, tractandis etiam et expediendis que nos possemus si presentes essemus, et que potest aut debet quisque procurator legitime constitutus, ratum et firmum perpetuo habituri quicquid in predictis et super predictis tam causis quam negociis per dictum procuratorem nostrum actum dictum, tractatum et expeditum fuerit seu etiam procuratum. Et volentes dictum procuratorem nostrum ab omni satisfactionis honere relevare, promittimus sub ypotheca rerum nostrarum sibi notario subscripto pro adversa parte seu partibus et curia seu curiis et omnibus quorum interest, intererit seu interesse poterit stipulanti judicatum solvi cum suis clausulis, super hoc sibi notario, nomine quo supra recipienti. Constituantes nos sub ypotheca predicta fidejusorem et in solidum principalem cum juris debita renuntiatione et cautela. Acta sunt hec in civitate Aniciensi, in hospicio Poncii quondam Gazannia, presentibus testibus domino Vilata de Pratellis, milite, domino Raimundo Savarici, jurisperito, Guillelmo Arnaldi et pluribus aliis, et me Poncio de Facto, publico domini regis Franc. notario, qui mandato dicti domini Montislauri et voluntate dicti procuratoris hec scripsi et signavi.

Et interrogatus dictus nobilis Poncius, dominus de Montelauro, si esset major 25 annis, dixit se credere quod sic. Et etiam dictus dominus judex ex aspectu sui corporis cognovit ipsum esse majorem.

Et dictus dominus Montis Lauri dictam procurationem ratificavit incontinenti, et etiam dictum Poncium de novo procuratorem constituti super omni renuntiatione juris et cautela.

Post hec, propositis petitionibus verbotenus per partem dicti Guigonis, petiit dictus procurator Poncii, domini Montis Lauri, sibi dari libellum et diem ad deliberandum assignari.

Et dictus Guigo reddidit libellum infrascriptum cujus tenor talis est :

Coram vobis, domino Guillelmo de Pontechevron, milite domini regis, senescallo Bellicadri et Nemausi, asserit et proponit Guido, dominus de Ruppe, nomine suo et tanquam conjuncta persona Hugonis, fratris sui, et ut legitimum aministratorem Guigoneti, filii sui, prout cujuslibet eorum interest, quod nobilis vir condam dominus Poncius, miles, dominus Montis Lauri, suum condidit testamentum, inuque inter cetera contenta nobilem virum dominum Eraclium de Montelauro, fratrem suum, tunc viventem, sibi heredem instituit in hiis que habebat, tenebat et possidebat seu quasi in baronia Montislauri, exceptis illis que exciperet de predicta baronia dando alii vel legando seu etiam restituendo.

Item asserit quod idem dominus Poncius de Montelauro, miles quondam predictus, post dictum testamentum suos condidit codicillos in quibus inter cetera castrum de Castronovo Aniciensis dyocesis et ejus jurisdicionem legavit et reliquit domine quondam Jordane, sorori sue, domine de Rocha, matri dicti Guigonis, tam pro jure legati quam pro destitutione juris quodcumque habebat seu habebat debebat ex causa sue legitime portionis, vel quacumque alia de causa que sibi competebat vel competere posset in baronia predicta Montis Lauri, et pro deterieratione et pejoratione quam et quam (sic) sibi fecerat idem dominus Poncius in varannis pescheri et casterarum et in aliis que tenebat et possidebat seu quasi idem dominus Poncius et suscessionem domini condam de Pescheriis et ex successione quondam domine Aygline, avie ipsius domini Poncii de Montelauro, militis quondam.

Item asserit et proponit quod dictus dominus Eraclius, frater quondam dicti domini Poncii, decessit, instituto sibi in suo testamento universali herede Poncio de Montelauro, filio suo, in quo inter cetera voluit et precepit et mandavit quod clamores sui et debita et legata et acti domini Poncii fratris sui, pro quibus idem dominus Eraclius tenebatur, solverentur et restituerentur et emanderentur sine strepitu judicii ad arbitrium et voluntatem simplicem gadiatorum et executorum sui gardiatores et executores per dictum Guigonem requisita et predicta exequerentur exequi omiserunt.

Item asserit et proponit quod dictus Poncius de Montelauro fuit heres dicti quondam domini Poncii, militis, per mediam personam dicti quondam domini Eraclii, patris sui, in hereditate seu parte hereditatis ipsius domini Poncii, delata presente domino Eraclio in testamento supra predicto dicti domini Poncii de Montelauro.

Item asserit et proponit quod domina Jordana decessit, condito testamento in quo Guigonetum, nepotem suum, filium dicti Guigonis, sibi heredem instituit in proprietate omnium bonorum et rerum que sibi competebant et competere poterant in tota hereditate Montis Lauri vel super facto de Castro Novo et tota hereditate Montis Lauri (sic).

Item asserit et proponit quod dicta domina Jordana in suo testamento instituit sibi heredem inter cetera dictum Hugonem filium suum, fratremque ipsius Guigonis in medietate omnium fructuum qui provenient et provenire possent de dicto Castronovo, et voluit quod prefatus Guigo aliam medietatem fructuum et obventionum dicti Castrinovi haberet et perciperet ad vitam suam.

Unde agit dictus Guigo, nominibus quibus supra, contra dictum Poncium de Montelauro, petens ab eo dictum Castrum Novum et etiam ejus mandamentum, nomine Guigonis, filii sui, et ut legitimus ejus administrator, et suo proprio nomine, ut heres dicte domine Jordane, fructus et obventiones de dicto Castronovo et ejus mandamento perceptos et percipiendos post mortem ondam dicti domini Poncii, militis, vivente predicta domina Jordana, perceptos ac etiam percipiendos post mortem dicte domine Jordane usque nunc et in futurum pendente hoc judicio, petit idem Guido suo nomine pro dimidia predictis rationibus et nomine dicti Hugonis, fratris sui, quos fructus et obventiones facit et exyimat quolibet anno, computato anno cum anno V^c mil. sol. tur. Item petit expensas factas protestanda faciendis.

Et dictus procurator domini Montis Lauri, salvis omnibus exceptionibus suis, et salva exceptione fori et quod non intendit facere aliquid prejudicium domino Aniciensi episcopo seu ejus ecclesie, recepit dictum libellum salvo jure suo et petiit diem ad deliberandum super eo.

Post hec fuit assignata dies dicto procuratori Poncii, domini Montis Lauri, ad respondendum libello et utrique parti ad procedendum in causa debito modo, videlicet prima dies assiziarum Nemausi, de consensu partis utriusque.

Post predicta, eodem anno, scilicet V. Idus Marcii, comparuit in assizia Nemausi coram domino senescallo predictus nobilis Guigo de Rocha, nomine quo supra, ex una parte. Ex altera parte, comparuit coram eodem domino senescallo Poncius Andree, procurator dicti nobilis Poncii, domini Montis Lauri.

Comparuit etiam R. Aprilis, dicens se esse procuratorem reverendi patris domini Aniciensis episcopi, et fecit fidem procurationis sue per quandam patentem litteram sigillatam sigillo dicti domini episcopi, cujus tenor talis est :

Nos frater G4

Reddidit dictus R. Aprilis, nomine quo supra, quandam cedulam cujus tenor talis est :

Vobis domino G. de Pontechevron5

Et dictus Guigo, nominibus quibus supra, petiit responderi libello predicto, et non intendens judicium inhire super predictis cum dicto procuratore dicti domini Aniciensis episcopi, set ad certificatum domini senescalli et sue curie dixit predictos nobiles homines esse ligios serenissimi principis domini regis Francie et terram ab eo tenere et curia domini regis esse in possessione seu quasi et usat etiam cognoscendi de talibus questionibus qualis est supradicta petitio.

Item dicit utramque partem consensisse quod in dicta causa procederetur in dicta curia domini senescalli, sicut in actis apparet.

Ex adverso dictus procurator domini Montis Lauri reddidit quandam cedulam cujus tenor talis est

Ad quam diem comparuit Poncius Andreas, procurator et procuratorio nomine nobilis viri Poncii, domini Montis Lauri, et dixit et protestatus fuit sibi, nomine quo supra, et per ipsum dicto nobili salvas fore omnes deffensiones, exceptiones et excusationes, actiones, rationes et jura sibi, nomine quo supra, competentes et competituras et competentia et competitura, declinatorias, dilatorias, perhemptorias, anormalas, reales, personales, mixtas, directas et utiles et omnes alias cujuscumque generis sint vel esse possint. Et specialiter fuit protestatus, nomine quo supra, sibi et dicto nobili salvum fore jus, nomine quo supra, declinandi forum dicti domini senescalli et sue curie si de jure hoc facere possit quantum ad Castrum Novum quod sibi petitur per Hugonem de Ruppe et ejus mandatum. Et dictum forum in quantum bono modo potest sine juris injuria et offensa excipiendo declinat, ex eo quia dictum Castrum Novum quod petitur per dictum nobilem Hugonem de Rocha a dicto nobili, et ejus mandamentum, tenetur in feudum et sub dominio domini Aniciensis episcopi, coram quo domino episcopo seu ejus curia dictus nobilis seu dictus Poncius, procurator, ejus nomine, paratus est facere justicie complementum de dicto castro et mandamento ejus dicto Hugoni de Ruppe et alii cuilibet conquerenti, et interim dum predicta paratus fuerit dictus nobilis adimplere coram dicto domino episcopo et ejus curia. Supplicat domino senescallo Bellicadri et Nemausi et curie sue quatenus dicto domino episcopo in hac parte defferat et dictum Hugonem ad petendum dictum Castrum Novum non admittat in curia sua, nisi super facienda justicia idem dominus episcopus esset negligens vel remissus, maxime cum dictus dominus episcopus per dictum Hugonem nondum fuerit requisitus super predictis, nec dictus nobilis Poncius, dominus Montis Lauri coram eo fuerit requisitus vel coram curia sua, offerens se probaturum dictus Poncius, nomine quo supra, ad voluntatem dicti domini senescalli et ejus curie proxime proposita per eundem, et salvis omnibus et singulis a dicto Poncio, nomine quo supra, propositis, ac etiam protestatis, a quibus per aliqua que dicat seu faciat discedere non intendit, immo6 vult omnia et singula predicta in omnibus et singulis que faciet intelligi repetita, et salvo in omnibus jure suo, excipiendo proponit.

Primoque dictus Hugo de Ruppe, nomine ejus quem dicit fratrem suum et conjunctam personam sibi esse, ex eo quia non cavet ut jura dicunt.

Item ex eo quia non probat conjunctionem

Item quia ille quem vocat fratrem suum non est major 25 annis nec talis qui sit de foro domini senescalli, vel curie sue, nec alias habilis [2^o peau] ad obtinendum feudum vel habendum, vel feudale beneficium, nec persequens fructus feudi, ne fiat fraus legi. Quare petit nomen et rem petitam, nomine ejus qui fieri dicitur, et rem q. pro eo petito vel quantitatem, quem dictus Guigo vocat fratrem de petitione moveri seu et deleri, et super predictis cognitionem domini senescalli prelibati, salvis omnibus et singulis supradictis potestatis et retentis.

Petit dictus Poncius, nomine quo supra, declarari illa verba in petitione seu libello contenta, videlicet dominus Poncius, miles, dominus Montis Lauri, suum condidit testamentum, cujusmodi condidit testamentum, jur sollempne vel in scriptis aut nuncupatum vel sine scriptis alia sollempnitas requiratur in uno quam in alio, et alie deffensiones competant contra unum, et alie contra aliud, et illa verba, prout cujuslibet eorum interest, ut declaretur quid et quale et quantum illue sit cujusque eorum intersit.

Item quia de dicto testamento, si testamentum dici potest, et de ejus tenore circa multa varia et incerta sit mentio in dicta petitione seu libello, super quibus nec super aliis potest certiorari dictus Poncius, nomine quo supra, vel veritas inquiri et sciri quam inspectis cognitisque verbis ejusdem, et sua interest ipsum exhiberi, et hoc fieri postulat dictus Poncius, nomine que supra, aliter certiorari non possit, nec per consequens scire h at cedere vel contendere super eis vel occasione ipsorum dictam petitionem contentorum.

Et idem dicit dictus Poncius, proponit et petit nomine quo supra fieri de codicillis dicti domini Poncii quondam, si codicilli dici possunt, de quibus habetur mentio in dicta petitione seu libello.

Item petit declarari illa verba pro jure legati, quod est illud plus, et illa verba quam pro restitutione juris quodcumque etc., et que est illa restitutio et quod est illud jus, et quis habebat illud jus, utrum dictus dominus Poncius vel dicta domina Jordana, et de qua legitima fit ibi mentio, utrum de legitima quam dictus dominus Poncius se habere dicebat in dictis bonis, vel de alia et de qua, cum predicta verba possint adaptari, persone tam dicti domini Poncii quam dicte domine Jordane, et illa verba pro deterioratione et pejoramento quod et quale et quantum sit deterioramentum et pejoratio, et in quibus et de quibus etiam verba predicta sint tam generalia quam obscura, et per consequens declaratio est in eis necessaria.

Item illa verba in suo testamento herede universali etc. quale fuit illud testamentum, sollempne vel nuncupativum et de aliis, ut diximus supra, in consimili verbo.

Item illa verba : fuit heres dicti quondam domini Poncii militis per mediam personam et cetera, verus fuerit heres ejus ex testamento vel ab intestato, et an ex jure veteri vel novo, et si ex novo jure, ex senatus consultis vel ex constitutionibus, et si ex testamento, an ex testamento dicti domini Poncii, vel domini Eraclii.

Item illa verba in hereditate seu parte hereditate, ut declaretur illud, seu, quod est dubium, in illa verba in hereditate seu parte que fuit hereditas, utrum tota an pars hereditatis, et que, vel qualis, vel quanta.

Item illa verba quod domina Jordana decessit condito testamento etc. , sicut supra petitum est in verbo, testamento, et illa verba in omnibus juribus et actionibus , que sunt illa jura et ille actiones.

Item petit declarari per confinium appositionem et declarationem, castrum seu mandamentum dicti Castri Novi.

Et super secunda petitione declarentur illa verba fecit testamentum ut supra, et illud verbum vel declarari vel removeri ut supra inter verbum legasse et voluisse.

Item illa verba erant debitores etc. , quid et quale et quantum erat illud debitum, ne malitiose vel fraudulenter predicta verba videantur interrogari, et quia generalia sunt et obscura et ideo petit predicta et alia supraposita, ut potest melius declarari, vel removeri.

Item petit declarari illa verba dictus Guigo vel heres etc. utrum ex testamento vel ab intestato et de aliis ut supra in similibus verbis supra in prima petitione dictum est.

Postea petit sibi dari diem ad plures exceptiones proponendas contra dictas petitiones.

Et dictus Guigo, protestatione premissa quod si non teneatur declarare, non sit ei prejudicium dixit declarando illa verba Dominus Poncius, miles, dominus Montis Lauri suum condidit testamentum nuncupative.

Item illa verba prout cujuslibet eorum interest , non fuerunt declarata, cum per verba subsequentia in libello appareat declaratio.

Item dictus Guigo removit de libello verba que secuntur contenta in fine prime assertionis scilicet prout in dicto testamento a dicto domino Poncio de Montelauro quondam milite socitur contineri, et ideo fuerunt cancellata.

Item addidit declarando dictus Guigo, nomine quo supra, in secunda assertione, post verbum debebat, scilicet ista verba dicta domina Jordana ad cetera declaranda contenta in dicta assertione dictus Guigo non fuit compulsus per curiam.

Item ad cetera que petuntur declarari per dictum procuratorem domini de Montelauro, dictus Guigo non fuit per curiam compulsus.

Et post predicta dictus procurator, salvis omnibus supra per ipsum protestatis, petiit edi actionem.

Dictus vero Guigo dixit, nominibus quibus supra, se non teneri edere actionem, cum manifeste apparere possit ex tenore libelli qua spem actionis agatur, et petiit ante omnia interrogari partem adversam, an dictus dominus Eraclius fuit heres dicti domini quondam Poncii de Montelauro, militis, et si fuit, utrum in solidum vel pro parte, et si pro parte, pro quota ; item, ad ex testamento ipsius domini Poncii aut ab intestato.

Item petiit interrogari an dictus Poncius de Montelauro sit et esse velit heres dicti domini quondam Eraclii patris sui, et si sit, an in solidum vel pro parte, et pro quota parte.

Et dictus Poncius, procurator dicti nobilis Poncii Montislauri, nomine procuratorio ipsius, petiit edi actionem ut supra, antequam ad alia procedatur, cum ex tenore libelli multe actiones et possent sibi competere. Et consequenter dictus Guigo, nominibus quibus supra, edidit utilem actionem ex testamento et postulavit dictis interrogationibus per eum factis responderi, et deinde dicto libello.

Subsequenter dictus Poncius Andree, nomine quo supra, salvis sibi omnibus exceptionibus et omnibus et singulis deffencionibus et omnibus et singulis ab eo supra propositis ac etiam protestatis, nomine quo supra petiit sibi diem dari ad deliberandum super predictis interrogationibus, et ad contradicendum et obiciendum super predictis et aliis de quibus ei videbitur faciendum.

Post predicta in crastinum dicte partes comparuerunt coram domino senescallo, et dictus nobilis Guigo, dominus de Ruppe, promisit sub obligatione bonorum suorum, de rato, in eo quod agit ut conjuncta persona dicti Hugonis fratris sui, in omni casu, quo ad presentem causam, secundum juris intellectum, sive sit major sive minor.

Et satis dederunt pro eo de predictis et pro predictis Patavus Fulci et Poncius de Chazellis, domicelli, qui promiserunt de rato et obligaverunt se et sua bona michi, magistro Gaucelmo Pellerii, notario stipulanti pro parte adversa, sub omni renuntiatione juris et cautela.

Et fuit assignata dies ad respondendum interrogationibus et libello prout justum fuerit dicto Poncio, procuratori dicti nobilis Poncii, domini Montislauri, et utrique parti ad procedendum in causa debito modo, scilicet dies que assignabatur ad audiendum causas in primis computis.

[2^o main]

Post hec, die mercurii post festum sancti Michaelis, comparuit in assizia Nemausi, coram domino Poncio Ricavi, milite, tenente locum domini senescalli, et domino Raimundo Bossigonis, judice dicti domini senescalli, nobilis vir dominus Guigo, dominus de Rocha, nomine suo, et nomine domini Hugonis, fratris sui, et ut legitimus administrator Guigoneti, filii sui, ex una parte. Que si quidem assizia, ad instantiam dicti domini de Rocha, fuerat assignata nobili viro Poncia, domino Montislauri, per dominum senescallum, per litteras suas, quarum litterarum tenor talis est

Girinus de Amploputeo, miles domini regis, senescallus Bellicadri et Nemausi, nobili viro domino Fortanerio, militi, domino Montisfalconis, vicario Villenove de Bercon, bajulo jurium domini regis in dyocesi Vivariensi, vel ejus locum tenenti, salutem et dilectionis affectum.

Mandamus vobis discrete precipiendo quatenus citetis ex parte nostra et perhemptorie nobilem virum Poncium, dominum Montislauri, aut locum suum tenentem in Albenatio aut Poncium Andree, ejus procuratorem, ut in primis assiziis nostris, scilicet prima die assiziarum apud Nemausum. Comparent coram nobis super questione seu questionibus quam seu quas movit contra eum nobilis vir Guigo, dominus de Rocha, coram domino G. de Pontechavron, quondam senescallo, aut movere intendit debite processurus, et facturus quod fuerit rationis, taliter facientes ut non possitis de negligentia reprehendi. Datum apud Aquas Mortuas pridie nonas Augusti, anno Domini M^o CC^o LXXX^o quinto. Reddite litteras presenti portatori in signum citationis facte, sigillo vestro apposito in eisdem.

Ex altera parte comparuit Poncius Andree, predictus procurator, nomine dicti domini Montislauri. Et tunc dictus dominus Guigo, dominus de Rocha, petiit responderi libello supra per eum oblato suo nomine, et ut conjuncta persona dicti fratris sui, et ut legitimus administrator predicti sui filii, et interrogationibus per eum petiit etiam responderi alii libello supra per eum oblato.

Et doctus procurator dicti nobilis Poncii, domini Montislauri, dixit quod ipse expectabat advocatum suum, incontinenti postulans ipsum [3^o peau] expectari antequam ulterius procedatur.

Post hec fuit dies continuata usque in crastinum mane post russas ad faciendum id ad quod erat presens assizia assignata.

Quo crastino predicte partes comparuerunt. Et dictus nobilis dominus de Ruppe petiit et requisivit idem et aisdem nominibus quod eri petierat. Et dictus Poncius Andree, nomine que supra, protestatus fuit quod ipse non consentit in curia domini senescalli, si de jure non tenetur litigare coram ea, ymo forum ipsius declinat, dicens quod dominus nobilis Poncius, dominus Montislauri, tenet domicilium suum et larem in castro de Arrende, quod castrum a domino episcopo Aniciendi in feudum, quod paratus est probare si pars adversa negaverit, et postulat se remitti ad examen dicti domini episcopi.

Et dictus dominus Poncius Ricavi, locum tenens domini senescalli, et dictus dominus judex major preceperunt dicto procuratori domini Montislauri quod respondeat interrogationibus et libello suprascriptis, Post hoc fuit continuatum usque post nonam ad idem, scilicet ad pulsationem vesperarum Beate Marie.

Qua hora partes predicte comparuerunt. Et dictus nobilis dominus de Ruppe, petiit respondi per partem adversam dicti domini judicis

Et dictus procurator dicti nobilis Poncii, domini Montislauri, exipiendo proposuit quod non tenetur respondere dictis interrogationibus omnibus, cum alique eorum sunt impertinentes, ex eo quod dictus Guigo asserit in sua petitione dominum Poncium de Montelauro quondam decessisse condito testamento in quo sibi heredem instituit fratrem suum dominum Eraclium, dominum quondam Montislauri, in bonis que habebat, tenebat et possidebat, seu quasi, in baronia Montislauri, exeptis illis que exiperet de predicta baronia, dando aliis vel legando seu etiam restituendo, ut in predicta petitione asserit. Dixit etiam contineri in petitione predicta quod dictus dominus Poncius de Montelauro, miles, postmodum suos condidit codicillos, in quibus inter cetera, ut in dicta petitione continetur, asserit castrum de Castro Novo, Vivariensis dyocesis, et ejusdem mandamentum legasse dicte domine Jordane, sorori sue, quod castrum ut legitimus administrator, ut dicit, filii sui, petit a domino Montislauri cum fructibus et redditibus. Unde cum sic, heredem instituendo, ut asserit, dictum dominum Eraclium, dominum Montislauri quondam, in baronia predicta, et ab ea legasse vel donasse dictum castrum postmodum, postulet interrogari dictum Poncium ut dominum Montislauri an sit heres domini Eraclii patris sui in solidum vel pro parte, et pro quota, et an dictus dominus Eraclius fuit heres dicti domini Poncii in solidum vel pro parte et pro quota, et dictum dominum Poncium exepisse de baronia predicta dictum castrum, legando vel denunciando, ut asseruit.

Dicit idem Poncius illas interrogationes, an fuit heres in solidum vel pro parte, esse superfluas, et inpertinentes, et eis non esse respondendum tanquam superfluis et inpertinentibus. Dicit etiam non esse respondendum dictis interrogationibus omnibus ad instantiam dicti domini Guigonis, in eo quod conjuncta persona fratris suis fecerat interrogationes predictas cum non caverit de rato. Dicit etiam se non teneri respondere dictis interrogationibus ex eo quod nondum vidit nec inspexit cartas seu instrumenta domini Eraclii, quondam patris sui, a quo dicit ipsum patrem, nunc dominum Montislauri, heredem institutum esse, et dictum dominum Eraclium institutum fuisse a dicto domino Poncio, quia, cum dictas cartas seu instrumenta nondum viderit nec inspexerit, respondendo dictis interrogationibus posset, super quibus interrogationibus si responderet et oporteret in eis de calumpnia jurari anceps posset perjurium incurrere et subire et [un blanc] predicta non potuit nec viderit aliquid, propter sui absentiam pro domini regis negociis in Navarra et pro negociis suis et appellationibus prosequendis.

Et ideo postulat sibi dici tempus ut possit videre et inspicere cartas et instrumenta dicti patris sui, et certiorari de predictis, cum per partem alteram asseratur ipsum Poncium dicto domino Eraclio successisse et per ipsum dominum Eraclium dicto domino Poncio, et ideo secundum eorum assertionem, justam habet causam ignorantie et certum respondere non potest.

Et predicti senescallus, locum tenens et judex preceperunt procuratori dicti nobilis Poncii Montislauri quod respondeat interrogationibus, nonobstantibus propositis exceptionibus ab ipso.

Post hec, de concensu dicti domini Guigonis de Ruppe, et Poncii Andree, procuratoris dicti domini Montislauri, de concensu et voluntate ipsius domini Montislauri, presentis, fuit assignata dies precise et perhemptorie dicto procuratori ad respondendum dictis interrogationibus et libello, nonobstantibus aliquibus propositis seu proponendis, scilicet dies lune ante festum Omnium Sanctorum, et locus apud Alestum.

Post predicta, dies veneris que fuit in crastinum festi sancte Lucie, que dies fuerat assignata nobilibus viris domino Guigoni, domino de Rocha, et Poncio, domino Montislauri, ad procedendum in dicta causa secundum retroacta et agenda per discretum virum dominum Raimundum Bosseg. , judicem domini senescalli, prout patet per quasdam patentes litteras sigillo dicti domini judicis sigillatas, quarum litterarum tenor inferius continetur, comparuit dictus dominus de Rocha in Alesto coram domino senescallo et dicto domino judice, ex una parte. Ex altera comparuit Poncius Andree, procurator dicti Poncii, domini Montislauri.

Tenor vero dictarum litterarum talis est :

Viris nobilibus, providis et discretis domino Guigoni de Rocha et Poncio domino Montislauri, Raimundus Bosseg. judex domini senescalli et ejus locum tenens [salutem] et paratam ad eorum beneplacita voluntatem. Mandamus vobis quatenus in crastinum instantis festi sancte Lucie apud Alestum coram nobis compareatis in causa seu questione que inter vos vertitur legitime processuri. Quam diem et locum ad procedendum in dicta causa secundum retroacta et agenda vobis et cuilibet vestrum perhemptoriam assignamus. Datum Alesti die sabbati post festum sancti Martini anno Domini M^o CC^o LXXX^o quinto. Reddite litteras portatori.

Et fuit dies continuata usque in crastinum partibus supradictis.

Quo crastino dicte partes comparuerunt, scilicet dictus dominus Guigo, ex una parte, et Poncius Andree, procurator, nomine dicti nobilis Poncii, somini Montislauri, ex altera.

Et dictus dominus Guigo postulavit responderi interrogationibus supradictis et per ordinemn prout superius extitit ordinatum et assignatum etiam de concensu partium.

Et dictus Poncius Andree, procurator, nomine quo supra, postulavit per partem agentium seu illorum quorum nomine agere intendit, pars adversa juretur de calumpnia super dictis interrogationibus antequam ad alia procedatur.

Post, dictus procurator, nomine quo supra, salvis suis exeptionibus et deffensionibus et omni alii juri suo et domini sui et specialiter super dicto juramento calumpnie prestando super dictis interrogationibus non credit dictum dominum Eraclium fuisse dicti domini Poncii, credit tamen dictum dominum suum, Poncium dominum Montislauri, esse heredem dicti domini Eraclii secundum numerum liberorum qui remanserunt ipsi domino Eraclio, tempore mortis sue, si reperiatur mortuis pro sexta parte, et ab intestato. Protestatur enim quod si reperiatur in aliqua parte judicii dictum dominum Eraclium fuisse heredem dicti domini Poncii, sua responsio quam fecit non prejudicet ei, et predictam responsionem facit, salvis omnibus exceptionibus et deffensionibus suis, et omni alio jure suo et domini sui ; et superdicto calumpnie juramento quod petit super dictis interrogationibus prestari antequam ad alia procedatur. Et protestatur quod si reperiatur ipsum Poncium heredem dicti domini Eraclii in testamento vel in parte majori non prejudicet ei sua responsio quam fecit.

Protestatur dictus dominus Guigo e contrario se non consentire quod dicta protestatio admittatur si de jure admittenda non est, et quod non sit valitura si de jure valere non debet.

Et dictus dominus Guigo postulavit jurari de calumpnia a principalibus super dictis interrogationibus et responsionibus et ut post juramentum calumpnie ex quo fuerit prestitum respondeatur per dictum Poncium, dominum Montislauri, per dictum juramentum negatis a dicto procuratore ejus, et super aliis responsis a dicto procuratore ejus.

Et dictus Poncius, procurator, nomine quo supra, petiit illud idem, addens quod posset jurari per ordinem, prout jura volunt.

Et dictus dominus senescallus assignavit dictis partibus ad jurandum de calumpnia ita quod in erant principales ad jurandum de calumpnia super dictis interrogationibus et responsionibus et ad respondendum libello parti domini Montislauri, et utrique parti ad procedendum in causa debito modo, videlicet prima assizia domini senescalli in Alesto.

Ad quam diem is comparuit apud Nemausum coram dicto senescallo dominus Guigo, dominus de Rocha, et fuit dies continuata usque in crastinum.

Qua die dominus Guigo, dominus de Rocha, comparuit ex una parte.

Ex altera parte comparuit Poncius Andree, procurator, et procuratorio nomine dicti Poncii domini Montislauri.

Et dictus dominus de Rocha removit de dicto libello verba posita in principio ipsius libelli, hec scilicet et tanquam conjuncta persona Hugonis, fratris sui.

Item dixit idem dominus Guigo se velle verba in ultima assertione ipsius libelli posita remanere que sequntur

Item asserit et proponit quod dicta domina Jordana in suo testamento voluit quod prefatus Guigo medietatem fructuum et obventionum dicti castri Novi haberet et perciperet ad vitam suam. Cetera in dicta ultima assertione posita removit et remota esse voluit.

Item removit dictus dominus Guigo verba posita in conclusione, hec videlicet Hugonis fratris sui , et loco illorum verborum posuit Guigonis filii sui addens idem dominus Guigo, nomine suo et ut legitimus administrator dicti filii sui jurari de calumpnia super dictis interrogationibus et dicto libello responderi dictis verbis remotis et additis.

Et post predicta dictus Poncius, procurator, nomine quo supra, dixit quod propter verba ut de novo remota et addita in libello substanti alia dicti libelli et ipsa petitio pro parte esse mutata, et forma ipsius petitionis et substantia ipsius, ita quod ex dilationibus precedentibus jus deliberandi non remanet salvum dicto procuratori et per eum domino suo predicto, maxime secundum assignationem presentis diei, cum substantialia quedam sint mutata, quod de jure fieri non potest. Et ideo dictus procurator predicto nomine petiit quod dictis verbis que pars adversa addit et detrahit in libello, detractis et additis ita quod series dicti libelli, prout ipsum pars adversa de presenti immuttat ordinetur, et ipse procurator ipsius copiam habeat et tempus sibi detur tempus ad deliberandum super predictis additis et detractis, dicens etiam quod predicta immutatio, quantum ad substantialia, de jure fieri non potest, quia qui semel actionem proponit, in ea persistere debet usque ad finem. Et si reperiretur quod dicta immutatio quantum ad substantialia fieri posset, quod non credit, in eo quod removit pars alii de dicto libello, personam dicti Hugonis, fratris dicti domini de Rocha, nomine cujus supra conjucta pars dicebat se agere et ita quantum ad personam illius dictus dominus de Rocha videatur renuntiare dicte liti seu petitioni facte in dicto libello quantum ad personam dicti Hugonis, petit idem procurator domini Montislauri dictum dominum de Rocha sibi condempnari in expensis factis occasione presentis litis seu cause, ratione persone dicti Hugonis, seu petitionis facte ejus nomine, quas ponit in 100 l.t. de quibus premissa taxatione, prout jura volunt, offert se paratum facere fidem, dicens hec debere fieri cum actor in petitione persistere debeat, vel si desistat condempnari debet expensis, prout jura dicunt, prestans per se non stare nec per dominum suum presentem in judicio quominus procedatur ad cognitionem curie juxta diei assignationem. Et hoc idem dictus dominus Montislauri protestatur dictum procuratorem suum revocare non intendens.

Et dictus dominus Guigo, nomine suo et ut legitimus adminiastrator dicti Guigonis, filii sui, dixit se consentire quod libellus predictus cum additionibus et remotis detractionibus supradictis seriatum et per ordinem ponatur in actis, et eo sic in actis posito ejus copia fiat partibus. Dixit etiam quod, non obstantibus per partem adversam propositis debet jurari de calumpnia super dictis interrogationibus et postea dicto libello per partem adversam respondi, ad expensas vero predictas per partem adversam petitas dixit se non teneri, cum pars adversa ad judicium venire haberet ratione aliorum que in dicto libello continentur, et ratione aliarum petitionum factarum a dicto domino de Ruppe et propter alia que suo lite et tempore proponet et ostendet.

Et dictus dominus senescallus, volens super predictis deliberare, assignavit diem cras in mane partibus supradictis.

Quo crastino partes predicte comparuerunt, scilicet dictus dominus Guigo ex una parte et dictus procurator domini Montislauri ex altera.

Et dictus dominus senescallus voluit et precepit quod non obstantibus [4^o peau] preteritis propositis per partem ipsius procuratoris, juretur de calumpnia super dictis interrogationibus per principales et postea respondeatur libello.

Et dictus dominus Guigo presentavit se, paratum jurare de calumpnia super dictis interrogationibus suo proprio nomine et ut legitimus administrator dicti Guigoneti, filii sui.

Post predicta, dictus Poncius, procurator domini Montislauri, super expensis heri petitis, petiit fieri quod fuerit rationis et jus sibi dici, et predictus dominus senescallus ignoscat de hiis in presenti.

Item dictus dominus Montislauri, presens in judicio, quod quibusdam interrogationibus respondum fuerit per dictum procuratorem suum, ut in actis dicit contineri, et dicatur diem fuisse assignatam ad jurandum de calumpnia per principales personas, et ipse dominus Montislauri responsiones dicti procuratoris sui non viderit nec etiam ipsas interrogationes, nec tenorem ipsarum intellexerit, dicit quod super predictis vult deliberare ne compellatur subire anceps perjurium, cum illi qui juramentum prestare debet tempus ad deliberandum dari debeat si hoc petat. Quare ad deliberandum super dictis interrogationibus et responsionibus et super dicto juramento et super forma ipsius, qualiter ipsum prestare debeat ad deliberandum petiit sibi dari et concedi terminum competentem, salvis omnibus exeptionibus suis et omni jure suo quibus renunciare non intendit.

Et dictus dominus senescallus voluit quod non obstantibus premissis juretur de calumpnia per principales, prout ad hec presens dies extiterat assignata, salvo jure dicto procuratori domini Montislauri super expensis, si eas de jure habere poterit seu debebat.

Et fuit juratum de calumpnia per dictum dominum de Rocha super dictis interrogationibus, nomine suo, et ut legitimus administrator dicti filii sui.

Et cum dictus Poncius, dominus Montislauri, dicere se velle deliberare super dicto juramento fuit sibi dies assignata, cras mane ad jurandum de calumpnia precise et perhemptorie et respondendum interrogationibus.

Quo mane comparuit dictus dominus Guigo ex una parte et dictus dominus Montislauri ex altera.

Dicit et protestatur Poncius, dominus Montislauri, Castrum Novum de quo fit mentio in petitione domini de Ruppe esse et fuisse ab antiquo feudi et de feudo Aniciensis ecclesie et quod ipse paratus fuit et est stare juri super dicto castro coram domino feudi sicut de jure tenetur et debet, cum ad dominum dicte Aniciensis ecclesie et non ad curiam domini regis pertineat cognitio dicte questionis. Et si contigat ipsum procedere in dicta causa et respondere dictis interrogationibus et libello, dicit quod hoc facit et faciet compulsus juribus preture et curie dicti domini regis et quod non sponte, sed compulsus et invitus dicet et faciet in dicta causa quicquid continget ipsum facere vel dicere per se vel per alium et salvo jure dicte Aniciensis ecclesie, cui derogare non intendit. Quam protestationem vult valere et ipsam intelligit repetitam in singulis articulis et capitulis hujus cause.

Postque fuit juratum de calumpnia per Poncium, dominum Montislauri super interrogationibus premissis, post quod juramentum dictus Poncius protestatus fuit ut supra et postulavit se remitti ad examen curie dicti domini episcopi. Post hec dictus Poncius respondit ut sequitur.

Et dictus Poncius, dominus Montislauri, prestato sacramento de calumpnia, super dictis interrogationibus et responsionibus asseruit se credere, prout in responsionibus dicti procuratoris sui continetur, eo addito quod asserit et confitetur se esse heredem dicti domini Eraclii universalem et dicta bona paterna tenere jure hereditario, exeptis hiis que dictus pater suus specialiter dedit, legavit seu assignavit in sua ultima voluntate aliis personis, uni vel pluribus simul vel separatim, que bona alii vel aliis data, legata vel assignata per dictum patrem suum dictus Poncius, dominus Montislauri, non habet nec possidet nec tenet ut heres patris sui predicti, ymo, si reperiatur ipsum aliqua de illis tenere et possidere, dicit quod illa tenet et possidet pro alio jure suo, et ex aliis causis veris et titulis legitimis et exceptis illis bonis que ex aliis justis causis sine titulis aliunde ad dictum Ponciul, dominum Montislauri, pervenerunt vel pertinent vel pertinere possunt, de quibus sue loco et tempore si sibi videbitur et in quantum videbitur expedire fidem faciet.

Comparuit etiam Poncius Andree, procurator et procuratorio nomine dicti nobilis Poncii, domini Montislauri.

Et dictus dominus Guigo petiit respondi libello superius per ipsum oblato.

Et dictus dominus senescallus assignavit diem parti dicti domini de Montelauro ad respondendum libello et utrique parti ad faciendum quod de jure fuerit faciendum, et precepit principalibus quod ad eamdem diem veniant personaliter, videlicet primam assiziam Alesti.