Description
-
Alexandre III (1159-1181)
-
L'évêque de Paris Pierre Lombard, les chanoines et le clergé parisien
-
circa 1159/10
-
Terracina
-
Lettre, général (avant 1198)
-
[Autre copie médiévale] F. CITÉ DU VATICAN, Rome, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vat. 6024 p. 149. Abschrift vom 13 Jahrh.
-
Ici reprise de Julius von Pflugk-Harttung, Acta pontificum Romanorum inedita. Urkunden der Päpste vom Jahre 748 bis zum Jahre 1197, II, Stuttgart : W. Kohlhammer, 1884 [en ligne], n. 415, p. 364-366.
-
Johann M. Watterich, Pontificum Romanorum qui fuerunt inde ab exeunte saeculo IX usque ad finem saeculi XIII vitae ab aequalibus conscriptae, II, Leipzig, 1862, p. 377-649. [vérifier]
-
Philippe Jaffé, Wilhelm Wattenbach, Samuel Loewenfeld, Ferdinand Kaltenbrunner, Paul Ewald, Regesta pontificum Romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, 2e éd. Leipzig, : Veit, 1885-1888, 2 vol., n. 10589 [en ligne].
-
-
Alexander episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri P(etro), Parisiensi episcopo3, et dilectis filiis maioris ecclesie et universo clero Parisiensi salutem et apostolicam benedictionem.
Eterna et incommutabilis providentia creatorisa sanctam et immaculatam ecclesiam a sue fundationis exordio ea ratione et ordine voluit gubernari, ut unus ei pastor et institutor existeret, cui universarum ecclesiarum prelati absque repugnantia subiacerentb et membra, tanquam suo capiti coherentiac, eid se mirabili quadam unitatee coniungerent et ab eof nullatenus dissiderent. Qui vero apostolis suis pro eorum fidei firmitate promisit, dicens : « ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi »4, ille procul dubio ecclesiam suam, cuius apostoli ipsi magisterium assumpserunt, sua promissione fraudari nullo modo patietur, sed eam in suo statu et ordine, licet ad instar navicule Petri aliquando fluctuare videatur, perpetuo faciet permanere. Unde et quamvis hoc tempore tres falsi fratres, qui a nobis exierunt, sed de nobis non fuerunt, transfigurantes se in angelos lucis, cum sint ipsi sathane, inconsutilem Christi tunicam, quamg ipse quidemh ex persona psalmographi a leonibus petit et a framea eruii et de manu canis orat ac postulat liberari, scindere et laniare laborant5. Christus tamen, auctor et caput ecclesie, eam velut unicam sponsam suam provida gubernatione tuetur, et navem egregii piscatoris, licet quatiaturj a fluctibus, non permittit naufragium sustinere.
Porro, cum antecessor noster bone memorie Adrianus papa kalendas septembris, dum essemusk Anagnie, debitum nature solvisset6, et el terris ad celum, abl imis migrassetm ad superna, eo Romam adducton et II Nonas septembris7 in ecclesia beati Petri, presentibus fere omnibus fratribus, satis honorifice, sicut moso est, intumulatop, ceperunt fratres et nos cum eis secundum ecclesie consuetudinem de substituendo pontifice studiosiusq cogitare, et tribus inter se diebus de ipsa electione tractantes8 tandem in personam nostram, insuffitientem huic honorir et tante dignitatis fastigio minime congruentem, omnes fratres, quotquot fuerunt, tribus tamens exceptis, Octaviano9 scilicet et Ioannet de sancto Martino10 et Guidone Cremensi11, deo teste, quod non mendatium fingimus, sed, sicut est, meram loquimur veritatem12, concorditer atque unanimiter convenerunt, et nos, assentiente clero et populo, in Romanum pontificem elegerunt.
Duo vero, Iohannesu scilicet et Guido, quos prenotavimus, tertium, scilicet Octavianumv, nominantes ad eius electionem pertinaciter intendebant, unde et ipse Octavianusv in tantam audatiam vesaniamque prorupitw, quod mantum, quo nos reluctantes et renitentes, quia nostram insuffitientiam videbamus, Odox prior diaconorum13 iuxta morem ecclesie induerat, tanquam arrepticiusy az colloz nostro propriis manibus violenter excussit et secum inter tumultuosos fremitusaa asportavit.
Ceterum, cum quidam exab senatoribus tantum facinus inspexissent, ex eis unus, divino spiritu succensus, mantum ipsum de manibus eripuit sevientis. Ipse vero ad quendam capellanum suum, qui ad hoc instructus venerat et paratus, ilico flameos oculos fremebundus inflexit, clamans et concrepans, ut mantum, quem secum portaverat, festinanter afferret. Quo utique sine mora delato, idem Octavianusac, abstracto pilleo et capite inclinato, cunctis fratribus aut loco indeac aut voluntate remotis, mantum per manus eiusdem capellani et cuiusdam clericiad sui ambitiosus assumpsitac, et ipse idem, quia non erat aliusae in hoc opere, capellano et clerico extitit coadiutor. Verum ex divino iuditio credimus contigisse, quod ea pars manti, que tegere anteriora debuerat, multis videntibus et ridentibus, posteriora tegebataf et cum ipse idem hoc studiosius emendare voluisset, quia caputium manti extra se raptus invenire non poterat, collo fimbrias14 circumduxit, ut saltem mantus ipse quomodolibet appositus ei videretur. Sicque factum estaf, ut sicut torte mentis erat et oblique intentionis, ita ex transverso et obliquo mantum fuerat in testimonium sue dampnationis indutus. Quo facto porte ecclesie, que firmate fuerant, reserantur et armatorum cunei, quos, sicut ex re apparuit, pecunie largitione conduxerat, evaginatisag gladiisag cumag immensoag strepituag cucurreruntag, et pestis illa mortifera, quia cardinales et episcopos non habebat, armatorum caterva militum vallabatur. Considerate itaque, fratres in Christo venerabiles, tam piaculare flagitium, tam execrabile sacrilegium diligenter attendite, et videte si est dolor sicut dolor iste et si ab exordio nascentis Ecclesie tanta vesania fuerit umquam a quolibet scismatico et heretico attemptata.
Fratres vero facinus tam immensum et a seculis inauditum exinsperato videntes et formidantes, ne a conducticiis militibus truncarentur, sese in munitiones ecclesie nobiscum pariter receperunt, ibique IX diebus continuis, ne exinde libere exiremusah, fecit nos quorundam senatorum assensu, quos pecunia oblata corruperat, die noctuque armata manu cum omni diligentia custodiri.
Sane omni populo incessanter acclamanteai et in senatores pro tanta impietate multa immanitate fremente, de custodia sumus illius munitionis erepti, sed in artioriaj loco Transtiberim15 nos iidem senatores, recepta inde pecunia, posuerunt. Cumque ibidem moram ferme per triduum fecissemus, universo populo tantam proditionem atque malitiam nullatenus sustinente, senatores cum nobilibus et populo venientes, nos et fratres nostros per urbem magnifice et honorifice cum immensisak laudibus et preconiis, campanis etiam ubique in transitu nostro pulsantibus, conduxerunt, et sic tandem a violentia persecutionisal erepti et nostre redditi libertati, sequenti die dominico venerabilibus fratribus G(regorio) Sabinensi, Hub(aldo) Hostiensi, B(ernhardo) Portuensi, Galt(ero) Albanensi, I(ohanni) Signensi16 et B(erardo) Terracinensi17 episcopis, cardinalibus quoque, abbatibus, prioribus, iudicibus, advocatis, scriniariis, primicerio et scole cantoribusam, nobilibus etiam et quadam parte de populo urbis, aput Nimpham18, non longe ab urbe, simul congregatis, munus consecrationis accepimus et, sicut in Romana ecclesia consuetudinis est, ibidem pontificali regno magnifice sumus coronatian.
Ceterum predictus Octavianus, cum pro consecratione, immo execratione sua, dum et in urbe esset, et postquam latenter urbem exivit, multos episcopos convocasset, nullum prorsusao preter unum, Ferentinum19ap videlicet, habere potuit pro sua temeritate et vesania confirmanda. Quosdam tamen episcopos imperialibus minis, quosdam violentia laicali, quosdam vero pecuniis et blanditiis allicere voluit, sed nihil domino impediente profecit. Unde nec adhuc invenire potest, licet modis omnibus enitatur, qui ei manus execrationis imponat et se tante faciat presumptionis et impietatis auctorem. Verum Guido et I(ohannes), cecitatis tenebris obvoluti, quoniam scriptum est : « peccator cum venerit in profundum vitiorum, contempnet »20, nec sic a sua presumptione dampnabili resipiscunt, sed eundem Octavianum, quem sibi in statuam erexerunt, obstinata perfidia venerantur et eum, relicta unitate ecclesie, presumunt, usque adhuc tanquam idolum aut simulacrum adorare. Ipse autem, antichristi tempora prefigurans, usque adeo erectusaq estaq supra se, ut etiam in templo Dei Sederitar ostendens se, tanquam sit deus, et multi abhominationem desolationis stantem in loco sancto non sine lacrimarum multa effusione corporeis oculis inspexerunt.
Sane, nos, infirmitatem nostram et virtutum indigentias cognoscentes, nostrum iactamus in domino cogitatum, sperantes et de Christi misericordia pleniusaq confidentes, quod ecclesiam suam sanctam, pro qua ipse idem in substantia nostre mortalitatis apparuit, ut eam sibi non habentem rugam aut maculam exhiberetas, optata faciet tranquillitate letari et, omnium procellarum inundatione sedata, nihil erit, quod ei iam possit obsistere, ubi unicus sponsus eius volueritat nubilosa queque et noxia propulsare. Nunc igitur, quia nos de meritorum qualitate diffidimus ac de honestate et religione vestra plenam fidutiam optinemus, vestris ac universalis ecclesie precibus infirmitatem nostram petimus adiuvari, caritatem vestram per apostolica scripta rogantes et admonentesau intentius, ut, sicut viri catholici, vos pro domo domini muros inexpugnabiles opponatis, et in devotione matrisav vestre, sacrosancte Romane ecclesie, immobiliter persistentes, ab eius unitate nullatenus recedatis.
Quod si predictus vir iniquitatisaw ad partes vestras aliqua dampnationis sue scripta transmiserit, ea, sicut respuenda sunt, respuatis, et tanquam vana et sacrilega contempnereax studeatis.
Noverit insuper discretio vestra quod nosay supradictum Octavianum apostaticum et scismaticum in octavo die a consecratione nostra, tunc enim ei terminum resipiscendi et ad unitatem matris ecclesie redeundi prefiximus, tanquam inobedientem et contumacem, et illos, qui ei manus presumpserunt, non dico consecrationis, sed execrationis imponere, de communi fratrum nostrorum et episcoporum et cardinalium voluntate et consilio, accensis candelis et, cetu clericorum in ecclesia congregato, vinculo anathematis et excommunicationis astrinximus, et eos cum suo auctore diabolo condempnavimus. Duos vero iam dictos fautores eius, videlicet I(ohannem) de sancto Martino et G(uidonem) Cremensem, et Ferentinum episcopum, qui ei presumunt pertinaciter adherere, aliosque complices et principales coadiutores eius et omnes, qui scienter eis communicaverint, eidem excommunicationi et condempnationi decrevimus subiacere. -
(a) conditoris Genua und Bologna
-
(b) subiaceant Genua, Bol. wie oben
-
(c) adherentia Genua
-
(d) fehlt in Genua
-
(e) fehlt, steht aber in Genua. und Bologna
-
(f) ipso Genua und Bologna.
-
(g) quam utique Genua und Bologna.
-
(h) idem
-
(i) eripi Genua.
-
(j) sepe et sepius quatiatur Genua, sepius quatiatur Bologna.
-
(k) esset Genua.
-
(l) de Genua und Bologna.
-
(m) migrisset, vocante deo Genua.
-
(n) deducto Genua.
-
(o) moris Genua und Bologna.
-
(p) tumulato Genua und Bologna.
-
(q) in eadem ecclesia studiosius Genua und Bologna.
-
(r) oneri Genua und Bologna.
-
(s) tantum Genua und Bologna.
-
(t) es scheint Ivone zu stehen.
-
(u) Es scheint Ivo zu stehen
-
(v) hier in Genua ein Stück ausgefallen
-
(w) preruperunt Genua.
-
(x) der Name fehlt in Genua
-
(y) arreptivum Genua.
-
(z) fehlt, steht aber Genua und Bologna
-
(aa) strepitus vel fremitus Genua.
-
(ab) de Genua und Bologna.
-
(ac) fehlt, steht aber Genua und Bologna
-
(ad) alterius clerici Genua.
-
(ae) aliquis Genua.
-
(af) von tegebat bis sicut fehlt in Genua.
-
(ag) fehlt in Genua
-
(ah) ne inde exiremus Genua.
-
(ai) sane populo incessante(r) et iugiter acclamante Genua und Bologna.
-
(aj) tutiori Genua.
-
(ak) immersis
-
(al) per se
-
(am) es steht causatorum, Genua hat scole cantoribus
-
(an) fuimus ac solemniter coronati Genua und Bologna.
-
(ao) fehlt in Genua
-
(ap) Ferentinatem videlicet episcopum Bologna ; unum fere inter tantos Genua.
-
(aq) Fehlt, steht aber Genua und Bologna.
-
(ar) descenderit Genua.
-
(as) exhibet Genua.
-
(at) von nihil an fehlt, nur sedata, nubilosa quoque ; aber es steht Genua und Bologna.
-
(au) commonentes Genua.
-
(av) et fidelitate maneatis Genua, ac fidelitate matris Bologna.
-
(aw) impietatis Genua
-
(ax) contemnere et abicere Genua und Bologna.
-
(ay) von hier an weicht Genua wesentlich ab. Genua ist vor der Excommunication, dies nach derselben geschrieben.
-
1. Vergl. Jaffé, Reg., 2e éd., n. 10584, wovon die Varianten gegeben sind, vor der Excommunication Octavians geschrieben, und Jaffé, Reg., 2e éd., n. 10587, 10592, 10601, 10602 ; Ragewin, Gesta Friderici IV, c. 51, Mon. Germ. SS. XX, p. 470.
-
2. Die Zeit ergiebt sich aus Jaffé, Reg., 2e éd., n. 10587, 10592 und N. Archiv III S. 146. Dat. Terracine, iii Non. octobr.
-
3. Petrus Lombardus, Bischof von Paris, 1158–1160.
-
4. Matth. 28, 20.
-
5. Vergl. Psal. 21, 14 etc.
-
6. Hadrian IV starb am 1 september 1159 zu Anagni.
-
7. september 4.
-
8. september 7.
-
9. Octavian, Kardinalpriester tit. S. Caeciliae, Papst Victor IV.
-
10. Johannes, Kardinalpriester tit. SS. Silvestri et Martini.
-
11. Guido von Crema, Kardinalpriester tit. S. Calixti, später Papst Paschalis III.
-
12. Später trat noch Imar, Kardinalbischof von Tusculum, zu den Octavianern.
-
13. Oddo, Kardinaldiakon S. Georgii ad Velum aureum, war der älteste Diakon.
-
14. Fransen.
-
15. Trastevere.
-
16. Johannes III, Bischof von Segni, c. 1138–1178.
-
17. Berardus Berardi, Bischof von Terracina.
-
18. Nimfa, in den Pontinischen Sümpfen, am Fusse des Volskergebirges.
-
19. Es war Ubald, Bischof von Ferentino.
-
20. Prov. 18, 3.
-
Ziemlich wörtlich gleichlautende Exemplare dieses Briefes sind unter die Gläubigen verbreitet worden, bald mit einer Adresse an Einzelne, bald einer solchen an kleinere, bald an grössere Gruppen gerichtet ; vergl. S. 364 Anm. 1. Der Brief selbst ist sehr geschickt abgefasst, Alles ist klar und für die Viktorianer möglichst ungünstig gruppirt. Durch den Vorgang des verkehrten Anziehens des Oberkleides sind die Gegner lächerlich gemacht, wobei zugleich auf einen deutlichen Wink Gottes verwiesen werden konnte. Literatur : Reuter, Alexander III, vol. I ; Prutz, Kaiser Friedrich I ; Zöpfl, die Papstwahlen ; W. Ribbeck, Kaiser Friedrich I und die römische Curie u. A. Vergl. das Nachwort zu Nr. 432 (APOSCRIPTA n. 5022) [Pflugk-Harttung].
Voir APOSCRIPTA n. 13464.
The same letter was sent to Bishop Gerard of Bologna and the legal scholars at the University, the Abbot and monks of S. Denis,Archbishop Theobald of Canterbury, King Henry II of England, Archbishop Eberhard of Salzburg, and no doubt many others (JL 10587-10592). A separate letter was sent along with an embassy to the Emperor Frederick I (JL 10585).
Informations
Document
Benjamin
Oury
(CIHAM (UMR 5648)), dans
APOSCRIPTA database
APOSCRIPTA database – Lettres des papes, dir. J. Théry, CIHAM/UMR 5648, éd. électronique TELMA (IRHT), Orléans, 2017 [en ligne], acte n. 142120 (aposcripta-5003), http://telma.irht.cnrs.fr/chartes/en/aposcripta/notice/142120 (mise à jour : 04/05/2024).