./.

Decretum Gratiani [II, C. 28, q. 1, c. 12 ]

Assemblée

Gratian

Concilium Toletantum quartum

Titre en français

Décret de Gratien

Titre descriptif

Sur les juifs baptisés qui fréquentent les juifs infidèles

Type de texte

canon de collection canonique

Texte

Item. Iudeis ad fidem uenientibus cum infidelibus nulla sit conmunio. Sepe malorum consortia etiam bonos corrumpunt; quanto magis eos, qui ad uicia proni sunt? Nulla igitur ultra conmunio sit Hebreis ad fidem Christianam translatis1 cum his, qui adhuc in ueteri ritu consistunt, ne forte eorum participatione subuertantur. Quicumque ergo amodo ex his, qui baptizati sunt, infidelium consortia non uitauerint, et hi Christianis donentur, et illi publicis cedibus deputentur.

Langue

Latin

Source du texte original

Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/2, fol. 78r; Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds., (Graz, 1955; 1995), 1087.

Datation

  • Entre 1139 et 1158
  • 12ème siècle (quart : 2 )

Traduction française

De même : qu'il n'y ait pas de communion entre les juifs venus à la foi et les infidèles. Souvent, la fréquentation des méchants corrompt les individus, même bons : ceci est plus vrai encore pour ceux qui sont sujets au vice ! Il ne doit donc pas y avoir de relations poussées [entre] les Hébreux qui sont passés à la foi chrétienne [et] ceux qui, pour l'instant, conservent leurs anciennes pratiques, de peur que, par malheur, ils aillent à leur perte à cause des amitiés qu'ils auront nouées. C'est pourquoi, quiconque, parmi ceux qui ont reçu le baptême, ne s'abstient pas de fréquenter les infidèles sera remis entre les mains des chrétiens et condamné à la flagellation publique.

Source traduction française

C. Nemo-Pekelman

Résumé et contexte

Ce canon provient du canon 62 du quatrième concile de Tolède. Il interdit aux juifs convertis de fréquenter des non-chrétiens et prescrit une peine corporelle pour les contrevenants. Dans le Décret, il s'insère dans une Quaestio relative au statut du mariage des convertis, après leur baptême (C. 28, q. 1) et, partant, au mariage et autres relations sociales entre convertis, chrétiens et non-chrétiens. Quelques modifications modiques se sont insinuées dans le texte, entre le VIIe et le XIIe siècle. "Participio" que l'on trouvait dans le texte originaire de la Collectio Hispana est devenu "participatione" dans le Décret de Gratien, et "igitur" est devenu "ergo".

Signification historique

Ce canon fait partie d'un ensemble de textes cherchant à établir une séparation entre chrétiens et non-chrétiens par peur de l'influence des seconds sur les premiers, et notamment sur ceux qui venaient de se convertir au christianisme. Parce qu'il fut inséré au Décret qui devait, après sa seconde recension des années 1140 ou 1150, devenir la principale source du droit canonique, ce canon a engendré de nombreux commentaires et discussions portant sur le caractère permis ou non des interactions entre juifs et chrétiens, sur le droit ou non des convertis de demeurer avec leurs époux ou épouses non-chrétiens, et sur la foi des convertis. Ce canon se trouvait déjà dans la première recension. Il semble provenir de la Panormia d'Yves de Chartres (1, 73) ou du Décret (1, 277) qui lui a été attribué. Il pourrait aussi avoir été puisé dans le Décret (4, 83) de Burchard de Worms.

Textes apparentés inclus dans le corpus

Manuscrits

  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 35; s. 131
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 48; s. 13
  • Amiens, Bibliothèque municipale, MS 354; s. 12
  • Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, M. 13; s. 12
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 7 (16)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 27 (32); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 585 (493)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 592 (500); s. 12/13
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 599 (507); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 809 (472)
  • Autun, Bibliothèque municipale, MS 80a (100)
  • Baltimore, Walters Art Gallery, MS 777; s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 13 (P.I.16); s. 12/13
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 14 (P.I.17); s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 15 (P.I.18); s. 122
  • Beaune, Bibliothèque municipale, MS 5; c. 1160-1170
  • Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, MS Phill. 1742; s. 12 ex.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 223; s. 13 in.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 224; s. 13 in.
  • Biberach, Spitalarchiv, MS B 2515; s. 12
  • Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, MS 118; s. 12
  • Bratislava, Státny slovenský ustredný archiv, Bratislavsky Kapituly, MS c. 14; s. 12/13
  • Bremen, Universitätsbibliothek, a 42; an. 1168
  • Brindisi, Biblioteca Annibale De Leo A/1; s. 12
  • Burgos, Biblioteca del Cabildo, MS 4; s. 13
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 646; s. 12 ex.
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 967; s. 12/13
  • Cambridge, Corpus Christi College, MS 10; s. 12
  • Cambridge, Fitzwilliam Museum McClean, MS 135 (Phill. 1076); s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 6; s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 676; c. 1200
  • Cambridge, Pembroke College, MS 162; s. 12
  • Cambridge, Sidney Sussex College, MS 101; s. 12
  • Cambridge, University Library, MS Add. 3447; s. 12
  • Cambridge, Mass., Harvard Law School Library, MS 64; s. 12 ex.
  • Chambéry, Bibliothèque municipale, MS 13; s. 12
  • Charleville, Bibliothèque municipale, MS 150; s. 12/13
  • Cividale del Friuli, Museo Archeologico Nazionale, MS V; s. 12
  • Darmstadt, Hessische Landesbibliothek, MS 907; s. 12
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 586; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 590; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 591; s. 12/13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.I.7; s. 13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.II.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.III.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.IV.1
  • Einsiedeln, Stiftsbibliothek, MS 193; s. 12 ex.
  • Erlangen, Universitätsbibliothek, MS 342; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Maruecelliana, MS A.298; s. 13
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Acqui. 93; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edil. 96; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce Isin. 1; s. 122
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce IVsin. 1; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.376; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.403; s. 12/13
  • Gdansk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. fol 77; s. 12/13
  • Gent, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS 55 (Kat. Nr. 287); s. 12 ex.
  • Gniezno, Biblioteka Kapitulna, MS 28; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.52; s. 131
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.69; s. 13 1
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.71; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.80; s. 131
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 11 (474); s. 12
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 34 (475); s. 12/13
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 62 (482); post 1215
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 43; s. 12/13
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 44; s. 12 ex.
  • Hereford, Cathedral Library, MS P.VII.3; s. 12 ex.
  • Innsbruck, Universitätsbibliothek, MS 90; s. 12
  • Ivrea, Archivio capitolare, MS 72 (C); s. 12
  • Jena, Universitätsbibliothek El. fol. 56; s. 12/13
  • Köln, Dombibliothek, MS 127; s. 12/13
  • Köln, Dombibliothek, MS 128; s. 12
  • Köln, Dombibliothek, MS 129; s. 12 ex.
  • Kraków, Biblioteka Jagiellońska, MS 356; s. 12/13
  • Kraków, Biblioteka Jagiellońska, MS 357; s. 13 in.
  • Kremsmünster, Stiftsbibliothek, MS 364; s. 13
  • Laon, Bibliothèque municipale, MS 476; s.12/13
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, Haenel 17
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 222; s. 12/13
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 223
  • London, British Library, MS Add. 24658; s. 12
  • London, British Library, MS Arundel 490; s. 12
  • London, British Library, MS Harley 3256; s. 12
  • London, British Library, MS Royal 11.B.II
  • London, British Library, MS Stowe 378
  • London, Lambeth Palace, MS 449; s. 12
  • Lucca, Biblioteca Arcivescovale, MS 20 (6)
  • Luxembourg, Bibliothèque Nationale, MS I.139; s. 12 ex.
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 87 (C.1); s. 12
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 251 (C.2); s. 13
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 12790 (Ee.3); s. 12
  • Madrid, Biblioteca de la Fundación Lázaro Galdiano, MS 440; s. 13 in.
  • Madrid, Universidad Central, Biblioteca de la Facultad de Derecho, Vol. 1137, Obra 447 Est. 16 Tabla 1 Clasif. 348.17; s. 12/13
  • Mainz, Stadtbibliothek, MS II.204; c. 1160s
  • Malibu, Calif., J. Paul Getty Museum (olim Prof. Ludwig, Aachen XIV.2); c. 1180
  • Marburg, Universitätsbibliothek, MS 33 (C.1); s. 12 ex.
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 259 (olim 698/M 22); s. 13
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 261 (olim 695/M 27); s. 12 ex.
  • Milano, Archivio capitolare di s. Ambrogio, M 57; c. 1200
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 64; s. 12/13
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 66; s. 12/13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4505; s. 13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 10244; s. 13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 13004; c. 1160-1170
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 14024; s. 131
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 17161; s. 122
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 18096; s. 13 in.
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 23551; c. 1200
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 27337; s. 12 ex.
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28161
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28174
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28175; s. 12/13
  • Napoli, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.5
  • Napoli, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.9
  • New York, Pierpont Morgan Library, MS M 446; s 13 in.
  • Olomouc, Statní Archiv, MS C.O.266; s. 13 in.
  • Oxford, Bodleian Library, MS Douce 218
  • Oxford, Bodleian Library, MS Lyell 41
  • Oxford, New College, MS 210; s. 13
  • Oxford, Trinity College, MS 70 (D.1-D.63.23)
  • Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, MS 677; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1287; s. s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/1 & 3884/2; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3885; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3886 A; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3887; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3888; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3890; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3895; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3903
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3905 B; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 11712; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14316; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14317; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 15393; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 168; s. 12
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 341; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 342; s. 12 ex.
  • Perugia, Archivio di S. Pietro, C.M.4; s. 12 ex.
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 142; s. 12
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 327; s. 12
  • Praha, Knihovna Metropolitní Kapituly, MS I.19
  • Praha, Národní Museum, MS XVII.A.12 (I.B.I); s. 12 ex.
  • Praha, Universitní Knihovna, MS XXIII.B.4; s. 131
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 676; s. 12/13
  • Roma, Biblioteca Angelica, MS 1270; s. 12 ex.
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E.21 (707); s. 12/13
  • St. Florian, Stiftsbibliothek, MS III.5; s. 12 ex.
  • Saint-Mihiel, Bibliothèque municipale, MS 5; s. 12/13
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 191; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 192; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 453; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 454; s. 12
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 476; s. 12/13
  • St. Paul im Lavanttal, Stiftsbibliothek, MS 25/1; s. 12
  • St. Petersburg, Publichnaja Biblioteca im. M.E. Saltykova-Shchedrina, Lat. F.II vel. 23; s. 13
  • Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XI.9; s. 12 ex.
  • Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XII.9; s. 12/13
  • Siena, Biblioteca comunale degli Intronati, MS G.V.23
  • Toledo, Biblioteca del Cabildo, MS 4.5; s. 12/13
  • Tortosa, Biblioteca de la Catedral, MS 240; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 557; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 559; s. 12
  • Trier, Bibliothek des Priesterseminars, MS 8; s. 12 ex.
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 906 (1141); s. 12 ex.
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 907 (2182a); s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 60; s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 103; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Arch. S. Pietro A.27; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Chis. E.VII.206; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 621; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 622; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 624; s. 13
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 625; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. lat. 595; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1369; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2494; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2495; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 3529; s. 12
  • Vendôme, Bibliothèque municipale, MS 88; s. 12/13
  • Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.117 (2435); s. 12
  • Vercelli, Biblioteca dell'Archivio Capitolare, MS XXV (118)
  • Verona, Biblioteca capitolare, MS CLXXXIV (164); s. 12 ex.
  • Vicenza, Biblioteca Bertoliana, MS 17 (olim G.15.2.2)
  • Washington, D.C., The Catholic University of America Library, MS 186
  • Washinton, D.C., Library of Congress, MS G.71 (de Ricci D.401); s. 12 ex.
  • Wien, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2070; s. 13 in.
  • Wien, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2102; s. 12 ex.
  • Wolfenbüttel, Landesbibliothek Helmstedt, MS 33; s. 12 ex.
  • Zwettl, Zisterzienserstift, Hs. 31; s. 12/13

Traductions

  • Church, State and Jews in the Middle Ages, R. Chazan, ed. (New York, 1980), 24.
  • Das Corpus Juris Canonici in seinen wichtigsten und anwendbarsten Theilen, ins Deutsche übersetzt und systematisch Zusammengestellt, B. Schilling & C.F.F. Sintenis, eds. (Leipzig, 1834).
  • Eyn kurtzer Ausszug auß dem bebstlichen Rechten der Decret vnd Decretalen in den Artickeln, die vngeuerlich Gottes Wort vnd Euangelio Gemess sein oder zum wenigsten nicht widerstreben, L. Spengler, ed. (Nürnberg, 1530).
  • Gratiani Decretum: edition critique de la traduction en ancien francais, vol. 3, Causae 15-29, L. Lofstedt, ed. (Helsinki, 1996).
  • Het Kerkelijk Boekenverbod, L. Kauling, ed. (Tilburg, 1920).

Etudes

  • B.-S. Albert, "Isidore of Seville: His Attitude Towards Judaism and His Impact on Early Medieval Canon Law``, The Jewish Quarterly Review, n.s. 80 (1990), 207-20.
  • J. Brundage, “Intermarriage between Christians and Jews in Medieval Canon Law”, Jewish History 3 (1988), 25-40.
  • G. Dahan, Les intellectuels chrétiens et les juifs au moyen âge (Paris, 1990).
  • J. Gilchrist, "The Perception of Jews in Canon Law in the Period of the First Two Crusades", Jewish History 3 (1988), 9-24.
  • W. Pakter, Medieval Canon Law and the Jews (Ebelsbach, 1988).

Mots-clés

conversion ; fréquentation ; Juifs/Judaïsme

Auteur de la notice

Jessie   Sherwood

Collaborateurs de la notice

Capucine   Nemo-Pekelman  :  traduction

Comment citer cette notice

Notice n°40855, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)»

Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait40855/.

^ Haut de page