Idem Ianuario Caralitano Episcopo. Si quilibet Iudeorum seruus ad uenerabilia loca confugerit causa fidei, nullatenus eum patiamini preiudicium sustinere; sed siue olim Christianus, siue nunc fuerit baptizatus, sine ullo Christianorum pauperum damno religioso ecclesiasticæ pietatis patrocinio in libertatem modis omnibus defendatur.
Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds. (Graz, 1955; 1995), 212.
Datation
Entre 1139 et 1158
12ème
siècle
(quart :
2
)
Précisions :
On considère généralement que le Decretum a été compilé à Bologne dans les années 1140 en deux recensions distinctes ; on a cependant suggéré que la première recension a pu être réalisée dans les années 1120 ou 1130 tandis que la seconde a pu être compilée aussi tardivement qu'en 1158.
Traduction française
Le même à Januarius, évêque de Cagliari Si l'esclave d'un juif trouve refuge dans des lieux de culte, vous ne devez pas tolérer qu'il soit maltraité. Au contraire, s'il est déjà chrétien ou baptisé à ce moment-là, son affranchissement doit être encouragé de toutes les manières par le patronage dévoué de la piété ecclésiastique, sans que cela n'occasionne de dommage aux chrétiens pauvres.
Source traduction française
L. Foschia
Résumé et contexte
Ce chapitre est une palea, une addition ancienne au Decretum appartenant à la Distinctio 54 qui porte sur les esclaves et l'esclavage. Il a été ajouté à une série de canons sur les juifs qui possèdent des esclaves chrétiens et qui exercent une autorité. Ce canon est extrait d'une lettre de Grégoire Ier à l'évêque de Cagliari en 593 dans laquelle il informe l'évêque du sort à réserver aux esclaves juifs qui se sont réfugiés dans les églises. Le passage inclus dans le Decretum spécifie que ces esclaves devaient être soutenus par l'évêque indépendamment du fait qu'ils aient été chrétiens auparavant ou qu'ils soient baptisés de fraîche date. De plus, les phrases précédentes auxquelles il se réfère ont été coupées ; seules subsistent les instructions disant que ces esclaves doivent être affranchis. Le texte tel qu'il apparaît dans le Decretum diffère légèrement de celui du Registrum de Grégoire. Dans le Registrum, la phrase commence avec "sed" plutôt qu'avec "si" et "pauperum" n'est pas modifié par "Christianorum". Au moment où Grégoire écrivait, la possession d'esclaves par les juifs était une question épineuse. Les lettres papales, canons de concile et lois impériales de cette période prohibaient ce genre de possession, même si Grégoire lui-même faisait des concessions envers les marchands juifs qui s'occupaient d'esclaves (D. 54.15), soit parce qu'on considérait qu'il était inconvenant pour des juifs d'exercer une autorité sur les chrétiens, soit parce qu'on craignait que les juifs ne circoncisent (i. e. convertissent) leurs esclaves chrétiens. Dès avant le XIIe siècle, le sens exact de "servi" s'était élargi pour inclure les domestiques quel que soit leur statut légal (même si ce canon concerne clairement les esclaves). Nous ignorons aussi dans quelle mesure les juifs ou les musulmans de la chrétienté latine continuaient à posséder des esclaves ou à en faire commerce de quelque façon que ce soit après le XIIe siècle. Il est cependant tout à fait évident que les juifs au moins avaient souvent des domestiques chrétiens chez eux.
Signification historique
Le Decretum n'est pas une collection d'édits mais une tentative pour réconcilier les traditions rivales et conflictuelles qui existaient au sein de la loi canon et de la théologie chrétienne ; il devint le manuel de droit canon prédominant peu après sa deuxième recension dans les années 1140 ou peut-être au début des années 1150. Une version légèrement plus longue de ce texte apparaît dans le Decretum d'Yves de Chartres, 13.102.
Arras, Bibliothèque municipale, MS 27 (32); s. 12 ex.
Arras, Bibliothèque municipale, MS 585 (493)
Arras, Bibliothèque municipale, MS 592 (500); s. 12/13
Arras, Bibliothèque municipale, MS 599 (507); s. 12 ex.
Arras, Bibliothèque municipale, MS 809 (472)
Autun, Bibliothèque municipale, MS 80a (100)
Baltimore, Walters Art Gallery, MS 777; s. 122
Bamberg, Staatsbibliothek Can. 13 (P.I.16); s. 12/13
Bamberg, Staatsbibliothek Can. 14 (P.I.17); s. 122
Bamberg, Staatsbibliothek Can. 15 (P.I.18); s. 122
Beaune, Bibliothèque municipale, MS 5; c. 1160-1170
Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, MS Phill. 1742; s. 12 ex.
Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 223; s. 13 in.
Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 224; s. 13 in.
Biberach, Spitalarchiv, MS B 2515; s. 12
Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, MS 118; s. 12
Bratislava, Státny slovenský ustredný archiv, Bratislavsky Kapituly, MS c. 14; s. 12/13
Brême, Universitätsbibliothek, a 42; an. 1168
Brindisi, Biblioteca Annibale De Leo A/1; s. 12
Burgos, Biblioteca del Cabildo, MS 4; s. 13
Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 646; s. 12 ex.
Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 967; s. 12/13
Cambridge, Corpus Christi College, MS 10; s. 12
Cambridge, Fitzwilliam Museum McClean, MS 135 (Phill. 1076); s. 12
Cambridge, Gonville and Caius College, MS 6; s. 12
Cambridge, Gonville and Caius College, MS 676; c. 1200
Cambridge, Pembroke College, MS 162; s. 12
Cambridge, Sidney Sussex College, MS 101; s. 12
Cambridge, University Library, MS Add. 3447; s. 12
Cambridge, Mass., Harvard Law School Library, MS 64; s. 12 ex.
Chambéry, Bibliothèque municipale, MS 13; s. 12
Charleville, Bibliothèque municipale, MS 150; s. 12/13
Cividale del Friuli, Museo Archeologico Nazionale, MS V; s. 12
Darmstadt, Hessische Landesbibliothek, MS 907; s. 12
Douai, Bibliothèque municipale, MS 586; s. 12 ex.
Douai, Bibliothèque municipale, MS 590; s. 12 ex.
Douai, Bibliothèque municipale, MS 591; s. 12/13
Durham, Cathedral Library, MS C.I.7; s. 13
Durham, Cathedral Library, MS C.II.1; s. 12 ex.
Durham, Cathedral Library, MS C.III.1; s. 12 ex.
Durham, Cathedral Library, MS C.IV.1
Einsiedeln, Stiftsbibliothek, MS 193; s. 12 ex.
Erlangen, Universitätsbibliothek, MS 342; s. 12
Florence, Biblioteca Maruecelliana, MS A.298; s. 13
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Acqui. 93; s. 12 ex.
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edil. 96; s. 12 ex.
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce Isin. 1; s. 122
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce IVsin. 1; s. 12 ex.
Florence, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.376; s. 12
Florence, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.403; s. 12/13
Gdansk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. fol 77; s. 12/13
Gand, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS 55 (Kat. Nr. 287); s. 12 ex.
Gniezno, Biblioteka Kapitulna, MS 28; s. 12/13
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.52; s. 131
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.69; s. 13 1
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.71; s. 12/13
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.80; s. 131
Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 11 (474); s. 12
Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 34 (475); s. 12/13
Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 62 (482); post 1215
Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 43; s. 12/13
Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 44; s. 12 ex.
Hereford, Cathedral Library, MS P.VII.3; s. 12 ex.
Innsbrück, Universitätsbibliothek, MS 90; s. 12
Ivrea, Archivio capitolare, MS 72 (C); s. 12
Jena, Universitätsbibliothek El. fol. 56; s. 12/13
Cologne, Dombibliothek, MS 127; s. 12/13
Cologne, Dombibliothek, MS 128; s. 12
Cologne, Dombibliothek, MS 129; s. 12 ex.
Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 356; s. 12/13
Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 357; s. 13 in.
Kremsmünster, Stiftsbibliothek, MS 364; s. 13
Laon, Bibliothèque municipale, MS 476; s.12/13
Leipzig, Universitätsbibliothek, Haenel 17
Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 222; s. 12/13
Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 223
Londres, British Library, MS Add. 24658; s. 12
Londres, British Library, MS Arundel 490; s. 12
Londres, British Library, MS Harley 3256; s. 12
Londres, British Library, MS Royal 11.B.II
Londres, British Library, MS Stowe 378
Londres, Lambeth Palace, MS 449; s. 12
Lucca, Biblioteca Arcivescovale, MS 20 (6)
Luxembourg, Bibliothèque Nationale, MS I.139; s. 12 ex.
Madrid, Biblioteca Nacional, MS 87 (C.1); s. 12
Madrid, Biblioteca Nacional, MS 251 (C.2); s. 13
Madrid, Biblioteca Nacional, MS 12790 (Ee.3); s. 12
Madrid, Biblioteca de la Fundación Lázaro Galdiano, MS 440; s. 13 in.
Madrid, Universidad Central, Biblioteca de la Facultad de Derecho, Vol. 1137, Obra 447 Est. 16 Tabla 1 Clasif. 348.17; s. 12/13
Mayence, Stadtbibliothek, MS II.204; c. 1160s
Malibu, Calif., J. Paul Getty Museum (olim Prof. Ludwig, Aachen XIV.2); c. 1180
Marbourg, Universitätsbibliothek, MS 33 (C.1); s. 12 ex.
Melk, Stiftsbibliothek, MS 259 (olim 698/M 22); s. 13
Melk, Stiftsbibliothek, MS 261 (olim 695/M 27); s. 12 ex.
Milan, Archivio capitolare di s. Ambrogio, M 57; c. 1200
Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 64; s. 12/13
Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 66; s. 12/13
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4505; s. 13
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 10244; s. 13
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 13004; c. 1160-1170
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 14024; s. 131
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 17161; s. 122
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 18096; s. 13 in.
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 23551; c. 1200
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 27337; s. 12 ex.
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28161
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28174
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28175; s. 12/13
Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.5
Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.9
New York, Pierpont Morgan Library, MS M 446; s 13 in.
Olomouc, Statní Archiv, MS C.O.266; s. 13 in.
Oxford, Bodleian Library, MS Douce 218
Oxford, Bodleian Library, MS Lyell 41
Oxford, New College, MS 210; s. 13
Oxford, Trinity College, MS 70 (D.1-D.63.23)
Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, MS 677; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1287; s. s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/1 & 3884/2; s. 12
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3885; s. 13 in.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3886 A; s. 12/13
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3887; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3888; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3890; s. 12
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3895; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3903
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3905 B; s. 13 in.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 11712; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14316; s. 12
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14317; s. s. 12/13
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 15393; s. 12/13
Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 168; s. 12
Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 341; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 342; s. 12 ex.
Pérouse, Archivio di S. Pietro, C.M.4; s. 12 ex.
Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 142; s. 12
Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 327; s. 12
Prague, Knihovna Metropolitní Kapituly, MS I.19
Prague, Národní Museum, MS XVII.A.12 (I.B.I); s. 12 ex.
Prague, Universitní Knihovna, MS XXIII.B.4; s. 131
Reims, Bibliothèque municipale, MS 676; s. 12/13
Rome, Biblioteca Angelica, MS 1270; s. 12 ex.
Rouen, Bibliothèque municipale, MS E.21 (707); s. 12/13
St. Florian, Stiftsbibliothek, MS III.5; s. 12 ex.
Saint-Mihiel, Bibliothèque municipale, MS 5; s. 12/13
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 191; s. 12 ex.
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 192; s. 12 ex.
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 453; s. 12 ex.
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 454; s. 12
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 476; s. 12/13
St. Paul im Lavanttal, Stiftsbibliothek, MS 25/1; s. 12
St. Pétersbourg, Publichnaja Biblioteca im. M.E. Saltykova-Shchedrina, Lat. F.II vel. 23; s. 13
Salzbourg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XI.9; s. 12 ex.
Salzbourg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XII.9; s. 12/13
Sienne, Biblioteca comunale degli Intronati, MS G.V.23
Tolède, Biblioteca del Cabildo, MS 4.5; s. 12/13
Tortosa, Biblioteca de la Catedral, MS 240; s. 12
Tours, Bibliothèque municipale, MS 557; s. 12
Tours, Bibliothèque municipale, MS 559; s. 12
Trèves, Bibliothek des Priesterseminars, MS 8; s. 12 ex.
Trèves, Stadtbibliothek, MS 906 (1141); s. 12 ex.
Trèves, Stadtbibliothek, MS 907 (2182a); s. 12
Troyes, Bibliothèque municipale, MS 60; s. 12
Troyes, Bibliothèque municipale, MS 103; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Arch. S. Pietro A.27; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Chis. E.VII.206; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 621; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 622; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 624; s. 13
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 625; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. lat. 595; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1369; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2494; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2495; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 3529; s. 12
Vendôme, Bibliothèque municipale, MS 88; s. 12/13
Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.117 (2435); s. 12
Vercelli, Biblioteca dell'Archivio Capitolare, MS XXV (118)
Vérone, Biblioteca capitolare, MS CLXXXIV (164); s. 12 ex.
Vicenza, Biblioteca Bertoliana, MS 17 (olim G.15.2.2)
Washington, D.C., The Catholic University of America Library, MS 186
Washinton, D.C., Library of Congress, MS G.71 (de Ricci D.401); s. 12 ex.
Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2070; s. 13 in.
Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2102; s. 12 ex.
Wolfenbüttel, Landesbibliothek Helmstedt, MS 33; s. 12 ex.
Zwettl, Zisterzienserstift, Hs. 31; s. 12/13
Traductions
Church, State and Jews in the Middle Ages, R. Chazan, ed. (New York, 1980), 22.
Das Corpus Juris Canonici in seinen wichtigsten und anwendbarsten Theilen, ins Deutsche übersetzt und systematisch Zusammengestellt, B. Schilling & C.F.F. Sintenis, eds. (Leipzig, 1834).
Eyn kurtzer Ausszug auß dem bebstlichen Rechten der Decret vnd Decretalen in den Artickeln, die vngeuerlich Gottes Wort vnd Euangelio Gemess sein oder zum wenigsten nicht widerstreben, L. Spengler, ed. (Nürnberg, 1530).
Het Kerkelijk Boekenverbod, L. Kauling, ed. (Tilburg, 1920).
Notice n°30495, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)» Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait30495/.