./.

Decretum [D. 45, c. 3]

Auteur

Gratian

Gregorius I

Titre en français

Décret I, D. 45, c. 3

Titre descriptif

Pour obtenir des conversions, il faut user de douceur plus que d'acerbité

Type de texte

décrétale de collection canonique

Texte

Item Pascasio Episcopo Neapolim. Non asperis, sed blandis uerbis ad fidem sunt aliqui prouocandi. Qui sincera intentione extraneos a Christiana religione ad fidem cupiunt rectam adducere, blandimentis debent non asperitatibus studere, ne quorum mentem reddita a plano ratio poterat prouocare1, pellat procul aduersitas. Nam quicumque aliter agunt, et eos hoc sub uelamine a consueta ritus sui uolunt cultura remouere, suas illic magis, quam dei probantur causas attendere. §. Iudei siquidem Neapolim habitantes questi sunt nobis asserentes, quod quidam eos a quibusdam feriarum suarum sollempnitatibus irrationabiliter nitantur arcere, ne illis sit licitum festiuitatum suarum sollempnia colere, sicut eis nunc usque et parentibus eorum longis retro temporibus licuit obseruare. Quod si ita se ueritas habet, superuacuæ rei uidentur operam dare. Nam quid utilitatis est, quando, etsi contra longum usum fuerint uetiti, ad fidei illud conuersionem nil proficit? Aut cur Iudeis qualiter ceremonias suas colere debeant regulas ponimus, si per hoc eos lucrari non possumus? Agendum est ergo, ut potius ratione et mansuetudine prouocati sequi nos uelint, non fugere, ut eos, ex eorum codicibus ostendentes que dicimus, ad sinum matris ecclesiæ deo possimus adiuuante conuertere. Itaque fraternitas tua eos monitis prout potuerit, deo adiuuante ad conuertendum accendat, et de suis illos solempnitatibus inquietari denuo non permittat, sed omnes festiuitates feriasque suas, sicut hactenus tam ipsi quam parentes eorum per longa colentes retro tempora tenuerunt, liberam habeant obseruandi celebrandique licentiam.

Langue

Latin

Source du texte original

Paris, Bibliothèque nationale de France, MS lat. 3884/1, fol. 55r; Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds. (Graz, 1955; 1995), 160-61.

Datation

  • Entre 1139 et 1150
  • 12ème siècle (quart : 2 )
  • Précisions : On estime généralement que le Décret a été compilé à Bologne dans les années 1140 en deux versions successives. Mais on a aussi suggéré, pour la première version, les années 1120 ou 1130 et, pour la seconde, la date tardive de 1158.

Traduction française

Le même [Grégoire Ier] à Paschase, évêque de Naples. Il convient d'attirer à la foi non par des mots durs mais par de douces paroles. Ceux qui d'une intention sincère désirent attirer à la vraie foi les étrangers à la religion chrétienne doivent s'y appliquer par la caresse et non par la dureté, de peur que l'adversité ne rejette au loin l'esprit de ceux qu'une droite raison eût pu attirer. Ceux qui agissent autrement et entendent sous ce prétexte les priver de l'observance coutumière de leur rite prouvent qu'ils agissent pour leurs propres fins et non pour celles de Dieu.

§. Des juifs habitants de Naples ont soutenu devant nous que certains individus avaient irrationnellement tenté de les empêcher d’accomplir certaines solennités de leurs festivités comme s’il n’était pas licite de pratiquer les cérémonies de leurs fêtes dans la continuité de ce que, jusqu’à présent, il leur a été autorisé d’observer ainsi qu’à leurs parents depuis un lointain passé. Si cela est vrai, ils [les auteurs des faits] paraissent accomplir une œuvre inutile. Car de quelle utilité est-elle quand elle ne profite en rien à leur conversion pour la foi, sans même parler du fait que ces choses sont interdites comme contraires à un long usage. Pourquoi imposerions-nous des règles aux juifs sur la manière dont ils doivent observer leurs rites, si nous n’arrivons pas à les gagner par cette méthode ? Nous devons agir de manière à ce qu’incités par la raison et la mansuétude, ils veuillent nous suivre et pas non fuir, jusqu’à ce que, avec l’aide de Dieu, ils se convertissent vers le sillon de la mère de l’Eglise, illustrant ce que nous disons à partir de leurs livres. C’est pourquoi ta Fraternité dans la mesure où elle le pourra doit les embraser, par l’exhortation, vers la conversion avec l’aide de Dieu, et ne pas permettre qu’ils soient de nouveau inquiétés pendant leurs solennités. Au contraire, ils doivent avoir l’autorisation d’observer et de célébrer librement toutes leurs fêtes et jours sacrés, de la même manière qu’eux et leurs parents les ont conservés en les observant à travers les âges.

Source traduction française

C. Nemo-Pekelman

Résumé et contexte

Ce texte compte parmi les dix-huit canons de la Distinctio 45, laquelle fait partie d’un ensemble qui, sur la base du commentaire de I Tim 3, 3, est relatif aux qualités que doivent posséder les évêques. Ce canon et ceux qui voisinent avec lui ont été utilisés pour illustrer l'expression "non percussorem", conseil que Gratien adresse aux évêques irascibles qui sont querelleurs là où ils devraient faire montre de patience. Le canon est la reprise d’une lettre du pape Grégoire Ier écrite en 602 à l’évêque de Naples (Ep. XIII, 13 ou XIII, 15 selon les éditions). Grégoire fait grief à l’évêque de ce que des juifs de Naples ont été empêchés de pratiquer certaines de leurs observances traditionnelles dans le but affiché de les pousser à la conversion. Grégoire demande au prélat d’essayer de convertir les juifs par le moyen de la persuasion, et de les laisser accomplir leurs rites, car imposer des restrictions de la sorte ne facilitera pas les conversions. Il existe quelques variantes entre le texte du Décret et la lettre originale telle qu’elle est consignée dans le Registre, où « suspendere » était utilisé plutôt que « removere », et « plana » plutôt que « a plano ».

Signification historique

La lettre s’ajoute à d’autres épitres de Grégoire reprochant aux évêques de vouloir pousser les juifs au baptême par la contrainte, une pratique qui n’était pas inconnue aux Ve et VIe siècles. Pendant les Ve et VIe siècles, certains évêques et même certains souverains usèrent de la menace de l’expulsion ou, comme ici, tentèrent de restreindre l’exercice des observances juives pour pousser les juifs à accepter le baptême. Mais au XIIe siècle, les méthodes chrétiennes avaient changé de manière significative en même temps que l’identité des auteurs des violences. Au début de la Première Croisade en 1096 (et à nouveau avec la Seconde Croisade de 1146, bien que Gratien ait certes pu avoir achevé le Décret avant cette date), les croisés tuèrent les juifs qui, à Rouen, Cologne, Mayence et dans d’autres cités rhénanes refusaient le baptême. Dans ce contexte, D. 45, c. 5 ainsi que d’autres canons servirent de fondements textuels aux débats relatifs à l'usage de la coercition en matière de conversion. Ce canon ne figurait pas dans la première version du Décret. Il est probable que Gratien l’a emprunté à la Collectio Tripartita P. I. 55. 16.

Textes apparentés inclus dans le corpus

Manuscrits

  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 35; s. 131
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 48; s. 13
  • Amiens, Bibliothèque municipale, MS 354; s. 12
  • Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, M. 13; s. 12
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 7 (16)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 27 (32); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 585 (493)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 592 (500); s. 12/13
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 599 (507); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 809 (472)
  • Autun, Bibliothèque municipale, MS 80a (100)
  • Baltimore, Walters Art Gallery, MS 777; s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 13 (P.I.16); s. 12/13
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 14 (P.I.17); s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 15 (P.I.18); s. 122
  • Beaune, Bibliothèque municipale, MS 5; c. 1160-1170
  • Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, MS Phill. 1742; s. 12 ex.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 223; s. 13 in.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 224; s. 13 in.
  • Biberach, Spitalarchiv, MS B 2515; s. 12
  • Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, MS 118; s. 12
  • Bratislava, Státny slovenský ustredný archiv, Bratislavsky Kapituly, MS c. 14; s. 12/13
  • Bremen, Universitätsbibliothek, a 42; an. 1168
  • Brindisi, Biblioteca Annibale De Leo A/1; s. 12
  • Burgos, Biblioteca del Cabildo, MS 4; s. 13
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 646; s. 12 ex.
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 967; s. 12/13
  • Cambridge, Corpus Christi College, MS 10; s. 12
  • Cambridge, Fitzwilliam Museum McClean, MS 135 (Phill. 1076); s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 6; s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 676; c. 1200
  • Cambridge, Pembroke College, MS 162; s. 12
  • Cambridge, Sidney Sussex College, MS 101; s. 12
  • Cambridge, University Library, MS Add. 3447; s. 12
  • Cambridge, Mass., Harvard Law School Library, MS 64; s. 12 ex.
  • Chambéry, Bibliothèque municipale, MS 13; s. 12
  • Charleville, Bibliothèque municipale, MS 150; s. 12/13
  • Cividale del Friuli, Museo Archeologico Nazionale, MS V; s. 12
  • Darmstadt, Hessische Landesbibliothek, MS 907; s. 12
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 586; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 590; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 591; s. 12/13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.I.7; s. 13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.II.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.III.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.IV.1
  • Einsiedeln, Stiftsbibliothek, MS 193; s. 12 ex.
  • Erlangen, Universitätsbibliothek, MS 342; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Maruecelliana, MS A.298; s. 13
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Acqui. 93; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edil. 96; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce Isin. 1; s. 122
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce IVsin. 1; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.376; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.403; s. 12/13
  • Gdansk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. fol 77; s. 12/13
  • Gent, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS 55 (Kat. Nr. 287); s. 12 ex.
  • Gniezno, Biblioteka Kapitulna, MS 28; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.52; s. 131
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.69; s. 13 1
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.71; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.80; s. 131
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 11 (474); s. 12
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 34 (475); s. 12/13
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 62 (482); post 1215
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 43; s. 12/13
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 44; s. 12 ex.
  • Hereford, Cathedral Library, MS P.VII.3; s. 12 ex.
  • Innsbruck, Universitätsbibliothek, MS 90; s. 12
  • Ivrea, Archivio capitolare, MS 72 (C); s. 12
  • Jena, Universitätsbibliothek El. fol. 56; s. 12/13
  • Köln, Dombibliothek, MS 127; s. 12/13
  • Köln, Dombibliothek, MS 128; s. 12
  • Köln, Dombibliothek, MS 129; s. 12 ex.
  • Kraków, Biblioteka Jagiellońska, MS 356; s. 12/13
  • Kraków, Biblioteka Jagiellońska, MS 357; s. 13 in.
  • Kremsmünster, Stiftsbibliothek, MS 364; s. 13
  • Laon, Bibliothèque municipale, MS 476; s.12/13
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, Haenel 17
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 222; s. 12/13
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 223
  • London, British Library, MS Add. 24658; s. 12
  • London, British Library, MS Arundel 490; s. 12
  • London, British Library, MS Harley 3256; s. 12
  • London, British Library, MS Royal 11.B.II
  • London, British Library, MS Stowe 378
  • London, Lambeth Palace, MS 449; s. 12
  • Lucca, Biblioteca Arcivescovale, MS 20 (6)
  • Luxembourg, Bibliothèque Nationale, MS I.139; s. 12 ex.
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 87 (C.1); s. 12
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 251 (C.2); s. 13
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 12790 (Ee.3); s. 12
  • Madrid, Biblioteca de la Fundación Lázaro Galdiano, MS 440; s. 13 in.
  • Madrid, Universidad Central, Biblioteca de la Facultad de Derecho, Vol. 1137, Obra 447 Est. 16 Tabla 1 Clasif. 348.17; s. 12/13
  • Mainz, Stadtbibliothek, MS II.204; c. 1160s
  • Malibu, Calif., J. Paul Getty Museum (olim Prof. Ludwig, Aachen XIV.2); c. 1180
  • Marburg, Universitätsbibliothek, MS 33 (C.1); s. 12 ex.
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 259 (olim 698/M 22); s. 13
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 261 (olim 695/M 27); s. 12 ex.
  • Milano, Archivio capitolare di s. Ambrogio, M 57; c. 1200
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 64; s. 12/13
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 66; s. 12/13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4505; s. 13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 10244; s. 13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 13004; c. 1160-1170
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 14024; s. 131
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 17161; s. 122
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 18096; s. 13 in.
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 23551; c. 1200
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 27337; s. 12 ex.
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28161
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28174
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28175; s. 12/13
  • Napoli, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.5
  • Napoli, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.9
  • New York, Pierpont Morgan Library, MS M 446; s 13 in.
  • Olomouc, Statní Archiv, MS C.O.266; s. 13 in.
  • Oxford, Bodleian Library, MS Douce 218
  • Oxford, Bodleian Library, MS Lyell 41
  • Oxford, New College, MS 210; s. 13
  • Oxford, Trinity College, MS 70 (D.1-D.63.23)
  • Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, MS 677; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1287; s. s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/1 & 3884/2; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3885; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3886 A; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3887; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3888; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3890; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3895; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3903
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3905 B; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 11712; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14316; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14317; s. s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 15393; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 168; s. 12
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 341; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 342; s. 12 ex.
  • Perugia, Archivio di S. Pietro, C.M.4; s. 12 ex.
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 142; s. 12
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 327; s. 12
  • Praha, Knihovna Metropolitní Kapituly, MS I.19
  • Praha, Národní Museum, MS XVII.A.12 (I.B.I); s. 12 ex.
  • Praha, Universitní Knihovna, MS XXIII.B.4; s. 131
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 676; s. 12/13
  • Roma, Biblioteca Angelica, MS 1270; s. 12 ex.
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E.21 (707); s. 12/13
  • St. Florian, Stiftsbibliothek, MS III.5; s. 12 ex.
  • Saint-Mihiel, Bibliothèque municipale, MS 5; s. 12/13
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 191; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 192; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 453; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 454; s. 12
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 476; s. 12/13
  • St. Paul im Lavanttal, Stiftsbibliothek, MS 25/1; s. 12
  • St. Petersburg, Publichnaja Biblioteca im. M.E. Saltykova-Shchedrina, Lat. F.II vel. 23; s. 13
  • Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XI.9; s. 12 ex.
  • Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XII.9; s. 12/13
  • Siena, Biblioteca comunale degli Intronati, MS G.V.23
  • Toledo, Biblioteca del Cabildo, MS 4.5; s. 12/13
  • Tortosa, Biblioteca de la Catedral, MS 240; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 557; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 559; s. 12
  • Trier, Bibliothek des Priesterseminars, MS 8; s. 12 ex.
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 906 (1141); s. 12 ex.
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 907 (2182a); s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 60; s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 103; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Arch. S. Pietro A.27; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Chis. E.VII.206; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 621; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 622; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 624; s. 13
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 625; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. lat. 595; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1369; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2494; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2495; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 3529; s. 12
  • Vendôme, Bibliothèque municipale, MS 88; s. 12/13
  • Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.117 (2435); s. 12
  • Vercelli, Biblioteca dell'Archivio Capitolare, MS XXV (118)
  • Verona, Biblioteca capitolare, MS CLXXXIV (164); s. 12 ex.
  • Vicenza, Biblioteca Bertoliana, MS 17 (olim G.15.2.2)
  • Washington, D.C., The Catholic University of America Library, MS 186
  • Washinton, D.C., Library of Congress, MS G.71 (de Ricci D.401); s. 12 ex.
  • Wien, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2070; s. 13 in.
  • Wien, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2102; s. 12 ex.
  • Wolfenbüttel, Landesbibliothek Helmstedt, MS 33; s. 12 ex.
  • Zwettl, Zisterzienserstift, Hs. 31; s. 12/13

Editions

  • Corpus juris canonici absolutis in III partes distintus: quarum prima Decretum Gratiani emenda & notis illustratum cum glossis diversorum, Gregorii XIII Pont. Max. jussu editum (Lyon, 1624).
  • Corpus iuris canonici, E.Friedberg & A.L. Richter, eds. (Leipzig, 1879).
  • Corpus ivris canonici emendatvm et notis illustratum (Cologne, 1631).
  • Corpus juris canonici (Basel, 1682).
  • Corpus juris canonici (Basel, 1730).
  • Corpus juris canonici (Lyon, 1661).
  • Corpus juris canonici (Paris, 1612).
  • Corpus juris canonici (Venice, 1605).
  • Corpus juris canonici academicum, G.P. Lancelotti, ed. (Basel, 1735).
  • Corpus juris canonici academicum, G.P. Lancelotti, ed. (Basel, 1757).
  • Corpus juris canonici academicum, G.P. Lancelotti, ed. (Basel, 1773).
  • Corpus juris canonici academicum, G.P. Lancelotti, ed. (Basel, 1783).
  • Corpus juris canonici catholicorum hodierni, G.A. Martin, ed. (1833).
  • Corpus juris canonici emendatum et notis illustratum (Basel, 1661).
  • Corpus juris canonici emendatum et notis illustratum (Basel, 1665).
  • Corpus juris canonici emendatum et notis illustratum (Basel, 1696).
  • Corpus juris canonici emendatum et notis illustratum, G.P. Lancelotti, ed. (Basel, 1670).
  • Corpus juris canonici emendatum et notis illustratum, G.P. Lancelotti, ed. (Basel, 1717).
  • Corpus juris canonici emendatum et notis illustratum, G.P. Lancelotti, ed. (Leiden, 1591).
  • Corpus Juris Canonici Gregorii XIII Pont. Max., P. Pithou & F. Pithou, eds. (Turin, 1746).
  • Corpus Juris Canonici in tres partes distinctum Gregorii Papae XIII jussu editum (Lyon, 1671).
  • Corpus juris canonici per regulas naturali ordine digestas, J.-P. Gibert, ed. (Lyon: Deville, 1737).
  • Corpus Juris Canonici, A.L. Richter, ed. (Leipzig, 1839).
  • Corpus juris canonici, A.M. Gustav, ed. (Zwickau, 1830).
  • Corpus Juris Canonici, Decretum Gratiani emendatum et notationibus illustratum Gregorii XIII. P. M. jussu editum, A.L. Richter & J.H. Böhmer, eds. (Leipzig, 1836).
  • Corpus juris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds. (Leipzig, 1928).
  • Corpus juris canonici, G.P. Lancelotti, ed. (1650).
  • Corpus Juris Canonici, G.P. Lancelotti, ed. (Turin, 1745).
  • Corpus Juris Canonici, G.P. Lancelotti, ed. (Venice, 1782).
  • Corpus juris canonici, P. Pithou & F. Pithou, eds. (Basel, 1779).
  • Corpus juris canonici, P. Pithou & F. Pithou, eds. (Frankfurt, 1705).
  • Corpus Juris Canonici, per regulas naturali ordine digestas, usuque temperatas, ex eodem jure et conciliis, patribus atque aliunde desumptus, expositi. J.P. Gibert, ed. (Geneva, 1735).
  • Corpvs ivris canonici (Venice: Apud Iuntas, 1615).
  • Decretum Gratiani emendatum et notationibus illustratum, Gregorii XIII Pont. Max. jussu editum., J.-P. Migne, et al. eds. (Paris, 1855; 1861).
  • Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds. (Graz, 1955; 1995), 160-61.The following list is not exhaustive. In addition, I have not always used the titles given to incunabula by libraries which catalogued them. Instead, I have relied on the incipit, colophon, or title page, in cases where these were readily available, or left the title as Decretum where these were not.
  • Gratian, Concordantie auctoritatum sacre scripture iuxta ordinem librorum Biblie (Cologne, 1482).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Basel, 1481). Electronic facsimile
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Mainz, 1472).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Nuremberg, 1483).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1474).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1477).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1479/1480).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1485/1486). Electronic facsimile
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1486).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1487).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1489).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1490).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum (Venice, 1491).
  • Gratian, Concordia discordantium canonum, F. Moneliensis, ed. (Venice, 1482). Electronic facsimile
  • Gratian, Concordia discordantium canonum, G. de Stoutenburch, ed. (Venice, c. 1480). Electronic facsimile
  • Gratian, Corpus juris canonici emendatum et notis illustratum (Rome, 1582).
  • Gratian, Decreta patrum siue concordia discordantium canonum Gratiani auctoris siue compilatoris, cum apparatibus Johannes ac additionibus Bartholomei Brixiensis (Nuremberg, 1493).
  • Gratian, Decreti huius plenissimum argumentum fidelissime imprimitur istic Decretum Gratiani (Lyon, 1517).
  • Gratian, Decretorvm canonicorvm collectanae. ex divite illa scriptorum ecclessiasticorum, summorum Pontificum, conciliorumque oecumenicorum supellectile (Antwerp, 1570).
  • Gratian, Decretum (Basel, 1476).
  • Gratian, Decretum (Basel, 1486).
  • Gratian, Decretum (Lyon, 1482).
  • Gratian, Decretum (Lyon, 1495).
  • Gratian, Decretum (Lyon: Johannes Siber, c. 1497-1500).
  • Gratian, Decretum (Lyon: Nicolaus de Benedictis & Jacobinus Suigus, 1497).
  • Gratian, Decretum (Milan, 1483).
  • Gratian, Decretum (Rome, 1476).
  • Gratian, Decretum (Rome, 1478).
  • Gratian, Decretum (Rome, 1479).
  • Gratian, Decretum (Strassburg, 1471).
  • Gratian, Decretum (Strassburg, 1472).
  • Gratian, Decretum (Strassburg, 1484).
  • Gratian, Decretum (Strassburg, 1490).
  • Gratian, Decretum (Venice, 1483).
  • Gratian, Decretum (Venice, 1493).
  • Gratian, Decretum Aureum Diui Gratiani (Paris, 1517).
  • Gratian, Decretum aureum diui Gratiani in quo est discordantium canonum concordia ac primum de iure diuine et humane institutionis, J. Chappius, ed. (Paris, 1501).
  • Gratian, Decretum aureum divi Gratiani, cuius titulus talis est. Incipit cocordantia discordantium canonum (Rouen, 1519).
  • Gratian, Decretum aureum divi Gratiani, cuius titulus talis est. Incipit concordantia discordantium canonum (Paris, 1522).
  • Gratian, Decretum Aureum Domini Gratiani cum suo apparatu (Paris, 1516).
  • Gratian, Decretum Aureum Gratiani cum suo apparatu, J. Chappuis, ed. (Paris, 1518).
  • Gratian, Decretum Aureum: Domini Gratiani cum suo apparatu, J. Chappuis, ed. (Paris, 1512).
  • Gratian, Decretum de Tortis (Venice: Baptisa de Tortis, 1496).
  • Gratian, Decretum de Tortis (Venice: Baptista de Tortis, 1499).
  • Gratian, Decretum de Tortis (Venice: Baptista de Tortis, 1500).
  • Gratian, Decretum divi Gratiani, totius propemodum iuris canonici compendium, summorumque pontificum decreta atque praeiudicia, una cum variis scribentium glossis & expositionibus (Lyon, c. 1560).
  • Gratian, Decretum divi Gratiani, universi iuris canonici pontificias constitutiones, et canonicas brevi compendio complectens, H. Messaggius, ed. (Venice, 1566).
  • Gratian, Decretum divi Gratiani, universi iuris canonici pontificias constitutiones, et canonicas brevi compendio complectens, H. Messaggius, ed. (Venice, 1567).
  • Gratian, Decretum divi Gratiani, vniversi ivris canonici pontificias constitvtiones, et cnaonicas [sic] brevi compendio complectens (Lyon, 1558).
  • Gratian, Decretum Gratiani (Antwerp, 1572).
  • Gratian, Decretum Gratiani (Paris, 1538).
  • Gratian, Decretum Gratiani (Venice: Baptistam de Tortis, 1504).
  • Gratian, Decretum Gratiani ab innumeris mendis (Lyon, 1533).
  • Gratian, Decretum Gratiani ab innumeris prope mendis, quibus incuria temporum & in glossis & in textu passim scatebat, non sine labore grauissimo repurgatum (Lyon, 1541).
  • Gratian, Decretum Gratiani cum glossis domini Iohannis Theutonici prepositi alberstatensis, et annotationibus Bartholomei Brixiensis, (Basel, 1512).
  • Gratian, Decretum Gratiani cum glossis domini Joannis Theutonici prepositi Alberstatensis; et annotationibus Bartholomei Brixiensis (Venice, 1514).
  • Gratian, Decretum Gratiani cum glossis, ad vetustorum exemplarium fidem nouissime recognitum (Paris, 1542).
  • Gratian, Decretum Gratiani cum multis nouiter additis (Lyon, 1509).
  • Gratian, Decretum Gratiani cum multis noviter additis, J. Chappius, ed. (Lyon, 1511).
  • Gratian, Decretum gratiani cum suo apparatu (Regitz: 1501).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum et annotationibus illvstratum vna cum glossis. Gregorii XIII. pont. max. iussu editum ad exemplar Romanum diligenter recognitum (Paris, 1601).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum et notationibus (Lyon, 1584).
  • Gratian, Decretum gratiani emendatum et notationibus illustratum (Venice, 1605).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum et notationibus illustratum, una cum glossis, Gregorii XIII. pont. max iussu editum (Rome, 1584).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum et notationibus illustratum, vnam cum glossis, Gregorio XIII (Turin, 1620).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum et variis electionibus simul et notationibus illustratum Gregori XIII pont. max. jussu editum, J.H. Böhmer, ed. (Paris, 1891).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum, et notationibus illustratum, unam cum glosiss, Gregorii XIII Pont. Max. iussu editum ad exemplar Romanum diligenter recognitum (Venice, 1604).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum, et notationibus illustratum, unam cum glossis, Gregorii XIII. Pont Max. iussu editum ad exemplar Romanum diligenter recognitum (Lyon: 1613).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatvm et notationibvs illvstratvm, vna cum glossis (Venice, 1584).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatvm, et annotationibvs illvstratvm, unam cum glossis (Venice, 1591).
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatvm, et annotationibvs illvstratvm, unam cum glossis, Gregorii XIII. pont.max. ivssv editvm ad exemplar romanvm diligenter recognitum (Turin, 1588).
  • Gratian, Decretum Gratiani Nouissime post ceteras omnes impressiones (Venice, 1525).
  • Gratian, Decretum Gratiani nouissime post ceteras omnes impressiones, summa adhibita cura impressum, vna cum glossis Joannes Theutonici [&] Bartho. Brixiensis (Venice, 1528).
  • Gratian, Decretum Gratiani seu verius decretorum canonicorum collectanea, ab ipso Gratiano Concordia discordantium canonum inscripta (Paris, 1550).
  • Gratian, Decretum Gratiani, cum apparatu Bartholomaei Brixiensis et Margarita seu tabula martiniana, per fratrem Martinum (Paris, 1507).
  • Gratian, Decretum Gratiani, cum glossis (Paris, 1536).
  • Gratian, Decretum Gratiani, emendatum, et notationibus illustratum una cum glossis (London, 1606).
  • Gratian, Decretum Gratiani, S. Brant, ed. (Basel, 1500).
  • Gratian, Decretum partum siue concordia discordantium cum suis apparatibus (Strassburg, 1489).
  • Gratian, Decretum seu verius decretorum canonicorum collectanea, ab ipso auctore Gratiano primum inscripta Concordia discordantium canonum (Paris, 1561).
  • Gratian, Decretum, cum multis noviter additis (Lyon, 1510).
  • Gratian, Decretum, F. Moneliensis, ed. (Venice, 1498).
  • Gratian, Decretum, S. Brant, ed. (Basel, 1493).
  • Gratian, Decretvm divi Gratiani vniversi ivris canonici Pontificias constitvtiones, et canonicas, brevi compendio complectens (Lyon, 1559).
  • Gratian. Decretum divi Gratiani, vniversi ivris canonici pontificias constitutiones & canonicas breui compendio complectens, vnam cum glossis & thematibus prudentum, & doctorum suffragio comprobatis (Lyon, 1554).
  • Gratian. Decretum Gratiani vniversi ivris canonici Pontificias constitvtiones, et cnaonicas [sic] brevi compendio complectens (Venice, 1572).
  • Corpus juris canonici. Corpus juris canonici Gregorii XIII. pont. max. jussu editum, P. Pithou & F. Pithou, eds. (Paris, 1695).
  • Corpus juris canonici: Gregorii XIII P.M. jussu editum, P. Pithou & F. Pithou, eds. (Paris, 1687).
  • Corpus juris canonici academicum emendatum et notis P. Lancellotti illustratum (Basel, 1746).
  • Gratiani Canones genuini ab apocryphis discreti, corrupti ad emendatiorum codicum fidem exacti, difficiliores commoda interpretatione illustrati opera et studio C. S. Bernardi, C.S. Bernardus, ed. (Turin, 1752-1757).
  • Gratiani Canones genuini ab apocryphis discreti, corrupti ad emendatiorum codicum fidem exacti, difficiliores commoda interpretatione illustrati opera et studio C. S. Bernardi, C.S. Bernardus, ed. (Venice & Madrid, 1783).
  • Gratiani Canones genuini ab apocryphis discreti, corrupti ad emendatiorum codicum fidem exacti, difficiliores commoda interpretatione illustrati opera et studio C. S. Bernardi, C.S. Bernardus, ed. (Venice, 1777).

Traductions

  • Church, State and Jews in the Middle Ages, R. Chazan, ed. (New York, 1980), 20.
  • Das Corpus Juris Canonici in seinen wichtigsten und anwendbarsten Theilen, ins Deutsche übersetzt und systematisch Zusammengestellt, B. Schilling & C.F.F. Sintenis, eds. (Leipzig, 1834).
  • Eyn kurtzer Ausszug auß dem bebstlichen Rechten der Decret vnd Decretalen in den Artickeln, die vngeuerlich Gottes Wort vnd Euangelio Gemess sein oder zum wenigsten nicht widerstreben, L. Spengler, ed. (Nürnberg, 1530).
  • Gratiani Decretum: La traduction en ancien français du Décret de Gratien, vol. 1, Distinctiones, L. Löfstedt, ed. (Helsinki, 1992), 96-97.
  • Het Kerkelijk Boekenverbod, L. Kauling, ed. (Tilburg, 1920).

Etudes

  • J. Cohen, The Friars and the Jews: The Evolution of Medieval Anti-Judaism (Ithaca, NY, 1982).
  • G. Dahan, Les intellectuels chrétiens et les juifs au moyen âge (Paris, 1990).
  • J. Gilchrist, "The Perception of Jews in Canon Law in the Period of the First Two Crusades", Jewish History 3 (1988), 9-24.
  • S. Katz, "Pope Gregory the Great and the Jews", Jewish Quarterly Review n.s. 24 (1933), 113-36.
  • S.W. Rowan, "Ulrich Zasius and the Baptism of Jewish Children", The Sixteenth Century Journal 6 (1975), 3-25.
  • K. Stow, "Conversion, Apostasy, and Apprehensiveness: Emicho of Floheim and the Fear of Jews in the Twelfth Century", Speculum 76 (2001), 911-33.

Mots-clés

conversion forcée ; prosélytisme ; rites

Auteur de la notice

Jessie   Sherwood

Capucine   Nemo-Pekelman

Comment citer cette notice

Notice n°30485, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)»

Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait30485/.

^ Haut de page