./.

Clementinae[2.8.1: Cum Iudaei quidam et Sarraceni]

Auteur

Clemens V

Titre en français

Clémentines

Titre descriptif

Le témoignage des juifs et des sarrasins

Type de texte

décrétale

Texte

Clemens V. in concilio Viennensi Quum Iudaei quidam et Sarraceni, sicut accepimus, quod super civilibus aut criminalibus convinci per Christianos non possint, se privilegiis regum et principum tueantur; quia id nedum iuri contrarium, sed et Christianae religioni opprobriosum est quamplurimum1 et adversum, reges eosdem et principes in Domino exhortamur, ne concedant huiusmodi de cetero privilegia, vel servent2 aut servare3 permittant etiam iam concessa. Quodsi Iudaei aut Sarraceni privilegiis talibus uti praesumpserint: Christianorum communio eis subtrahatur sic, quod Christiani ab eorum abstinere communione censura ecclesiastica, si opus fuerit, compellantur.

Langue

Latin

Source du texte original

A. L. Richter & E. Friedberg, eds., Corpus iuris canonici (Graz, 1955; 1995), II, 1147.

Datation

  • Entre 1312 et 1317
  • 14ème siècle (quart : 1 )
  • Précisions : Entre la fin du Concile de Vienne en 1312 et sa mort en 1314, Clément V ordonna que les canons du concile, les siens propres et les autres décrets papaux fussent rassemblés, corrigés et agencés sous la forme de décrétales. Le recueil qui en résulta, connu sous le nom de Clementinae ou Clémentines fut publié après la mort de Clément par le pape Jean XXII en 1317.

Traduction française

Certains juifs et sarrasins, avons-nous appris, ne peuvent être réfutés par des chrétiens en matière civile et criminelle car ils sont protégés par les privilèges de rois ou de princes. Parce que ceci est non seulement contraire au droit mais constitue un opprobre contre la religion chrétienne, nous exhortons au nom de Dieu ces rois et princes à ne plus leur concéder de tels privilèges, parmi d’autres, ni à conserver ou autoriser la conservation de ceux qui ont déjà été concédés. Et si des juifs ou des sarrasins osaient utiliser de tels privilèges, qu’ils soient soustraits à la société des chrétiens et que les chrétiens soient forcés, si nécessaire, par la censure ecclésiastique d’éviter leur société.

Source traduction française

C. Nemo-Pekelman

Résumé et contexte

Le canon condamne une pratique consistant à autoriser certains juifs et musulmans à réfuter le témoignage de chrétiens en matière civile ou criminelle. De fait, en dépit d’une stricte réglementation en matière de témoignages interreligieux, il arrivait que certains juifs ou musulmans obtiennent des autorités séculières, par le moyen d’un privilège, de pouvoir réfuter le témoignage de chrétiens, ou de pouvoir citer un au moins de leurs coreligionnaires comme témoin contre un chrétien. Comme le texte est dépourvu de la formule « hoc sacro concilio approbante », on a considéré qu’il s’agissait d’une décrétale du pape Clément V plutôt que d’un canon issu du concile général de Vienne.

Signification historique

Cette mesure peut être rapprochée de celle du canon 26 du troisième concile du Latran, lequel indiquait que le témoignage de juifs ne devait pas être préféré à celui de chrétiens. Elle semble ne pas avoir été suivie, car il n’est pas établi que les autorités séculières l’aient transcrite dans leur droit ni n’aient, sur le plan individuel, annulé de tels privilèges. Elle ne paraît pas non plus avoir influencé le droit canonique, car les papes suivants ne l’ont pas réitérée. Comme la Clémentine 5.2.1, la mesure cherchait à abolir un type de privilèges libéralement octroyé par les autorités séculières, et à limiter l’influence potentielle des minorités religieuses en assurant leur subordination judiciaire et sociale aux chrétiens.

Textes apparentés inclus dans le corpus

Manuscrits

  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 8, fols. 1r-57v ; s. 141
  • Amiens, Bibliothèque municipale, MS 371, fols. 1r-66r ; an. 1378
  • Angers, Bibliothèque municipale, MS 389, fols. 103r-136v ; 1437
  • Angers, Bibliothèque municipale, MS 391, fols. 123r-178v ; c. 1325
  • Angers, Bibliothèque municipale, MS 392, fols. 1r-102v ; s. 14
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 570, fols. 1r-32v ; s. 14
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 584 (484), fols. 2r-46r ; s. 14
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 588 (504), fols. 1r-39v ; s. 14
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 808 (482), fols. 1r-132r ; s. 14
  • Aschaffenburg, Stiftsbibliothek, MS Perg. 14, fols. 3r-32r ; s. 141
  • Autun, Bibliothèque municipale, MS 89 (109), fols. 1r-46v ; s. 14
  • Avranches, Bibliothèque municipale, MS 153, fols. 88r-135v ; s. 14
  • Avranches, Bibliothèque municipale, MS 154, fols. 105r-136r ; s. 14
  • Bamberg, Staatsbibliothek, MS Can. 28, fols. 1r-41r ; s. 14
  • Bamberg, Staatsbibliothek, MS Can. 29, fols. 1r-37v ; s. 14
  • Barcelone, Archivio de la Corona de Aragòn, MS Ripoll 5 ; s. 15
  • Barcelone, Archivio de la Corona de Aragòn, MS Ripoll 8 ; s. 14/15
  • Barcelone, Archivio de la Corona de Aragòn, MS Ripoll 9, fols. 1r-46r ; s. 15
  • Barcelone, Archivio de la Corona de Aragòn, MS Ripoll 11, fols. 59v-72v ; s. 14/15
  • Barcelone, Archivio de la Corona de Aragòn, MS Ripoll 21 ; s. 14
  • Barcelone, Archivio de la Corona de Aragòn, MS Ripoll 43, fols. 1r-49r ; an. 1326
  • Bâle, Öffentliche Bibliothek der Universität Basel, MS A.IV.5, fols. 209r-252v ; 1441
  • Bâle, Öffentliche Bibliothek der Universität Basel, MS C.V.19, fols. 63r-90v ; an. 1375
  • Beaune, Bibliothèque municipale, MS 3, fols. 1r-26r ; s. 14
  • Beaune, Bibliothèque municipale, MS 50, fols. 106r-150v ; s. 14
  • Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, MS Hamilton 181, fols. 1r-65v ; s. 14
  • Berlin, Deutsche Staatsbibliothek (formerly, Stiftung Preussischer Kulturbesitz), MS lat. fol. 9, fols. 121r-176r ; s. 14
  • Berlin, Deutsche Staatsbibliothek (formerly, Stiftung Preussischer Kulturbesitz), MS lat. qu. 190, fols. 1r-61v ; s. 14
  • Besançon, Bibliothèque municipale, MS 464, fols. 49r-77v ; s. 142
  • Bologne, Biblioteca Universitaria, MS 2269, fols. 173r-186r ; s. 14
  • Bologne, Collegio di Spagna, MS 279, fols. 105r-160r ; s. 142
  • Bologne, Collegio di Spagna, MS 280 ; s. 141
  • Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, MS 122, fols. 2v-125v ; s. 14
  • Bourges, Bibliothèque municipale, MS 191, fols. 1r-58v ; s. 14
  • Braunschweig, Stadtbibliothek, MS 21, fols. 3r-140r ; 1467
  • Braunschweig, Stadtbibliothek, MS 39, fols. 51r-71v ; s. 14 ex.
  • Brescia, Biblioteca Queriniana, MS B.I.I, fols. 1r-157v ; s. 14
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 686―88, fols. 1r-165r ; 1472/1473
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 942―44, fols. 13r-165v ; s. 14
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 1085, fols. 1r-162r ; 1449
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 1682, fols. 2r-96r ; s. 15
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 2055, fols. 3r-51v ; s. 14 med.
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 5471―72, fols. 2r-111r ; s. 152
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 5559, fols. 1r-66v ; 1343
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 7492, fols. 1r-41r ; s. 14
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 18 968, fols. 1r-55v ; s. 14/15
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS 20 903, fols. 1r-66r ; s. 14
  • Bruxelles, Bibliothèque Royale Albert I, MS IV.585 ; s. 14 med.
  • Bryn Mawr, Penn., Bryn Mawr College Library, MS 7, fols. 1r-59v ; s. 14 med.
  • Budapest Országos Széchényi Könyvtár, MS lat. 107, fols. 1r-35r ; s. 14
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 628, fols. 1r-418v ; s. 14/15
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 675, fols. 1r-51r ; s. 14
  • Cambridge, Fitzwilliam Museum, MS 1―1955, fols. 94r-124v ; s. 14 med.
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 62 ( 156), ppl. 51-86 ; s. 14
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 171 ( 92), pp. 1-72 ; s. 14
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 214 (229), fols. 118r-187v ; s. 14
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 253 ( 497), pp. 541-562 ; s. 14
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 269 ( 502), fols. 1r-55r ; s. 14
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 311 ( 709), fols. 1r-88r ; s. 14 in.
  • Cambridge, Jesus College, MS Q.B.12, fols. 1r-64r ; s. 14 in.
  • Cambridge, Peterhouse, MS 65, fols. 1r-61v ; s. 14
  • Cambridge, University Library, MS Ii III 7, fols. 103r-117r, 119r-129v ; s. 14
  • Český Krumlov, Státní Oblastní Archiv v Třeboni, MS 78, fols. 294r-310v ; s. 152
  • Chartres, Bibliothèque municipale, MS 275, fols. 1r-57r ; s. 141
  • Chartres, Bibliothèque municipale, MS 280, fols. 424r-453r ; s. 141
  • Chartres, Bibliothèque municipale, MS 383, fols. 1r-59r ; s. 14
  • Cordoue, Archivo Catedralicio (Biblioteca del Cabildo), MS 72, fols. 59r-76r ; s. 14
  • Cordoue, Archivo Catedralicio (Biblioteca del Cabildo), MS 105, fols. 1r-72v ; s. 14
  • Cortona, Biblioteca comunale, MS 77, fols. 1r-68r ; 1448
  • Cremona, Biblioteca Statale, MS 24, fols. 49r-88r ; s. 14
  • Darmstadt, Hessische Landes- und Hochshulbibliothek, MS 2199, fols. 2r-29v ; s. 14 2/4
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 609, fols. 67r-93r ; s. 14
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 617, fols. 175r-234r ; s. 14
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 621, fols. 2r-132r ; 142
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 622, fols. 2r-45v ; s. 14
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 623, fols. 1r-77v ; s. 14 ex.
  • Dresden, Sächsische Landesbibliothek, MS k6, fols. 1r-120v ; s. 15
  • Durham, The Dean and Chapter Library, MS B.IV.41, fols. 118r-149v ; s. 142
  • Durham, University Library, MS Cosin V.III.3, fols. 1r-27r ; s. 14
  • Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, MS CA 2o 144, fols. 26r-53r ; s. 14
  • Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, MS CA 2o 211, fols. 1r-110r ; s. 14 ex.
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edili 87, fols. 274r-281v ; s. 14
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edili 90, fols. 1r-60v ; s. 14
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edili 91, fols. 1r-62v ; s. 14
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. I Sin. Cod. 3, fols. 1r-54r ; s. 141
  • Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, MS Barth. 13, fols. 123r-139r ; s. 14
  • Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, MS Barth. 19, fols. 1r-41r ; 1327
  • Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, MS Barth. 26, fols. 1r-62r ; s. 14 med.
  • Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, MS Barth. 27, fols. 25r-41r ; s. 142
  • Frankfurt am Main, Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek, MS Barth. 29, fols. 141r-156v ; s. 14 med.
  • Fulda, Hessische Landesbibliothek, MS D 15, fols. 1r-39r ; s. 14
  • Fulda, Hessische Landesbibliothek, MS D 16, fols. 1r-54v ; s. 14
  • Fulda, Hessische Landesbibliothek, MS D 17; s. 14/15
  • Gdańsk, Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. F.44, fols. 110r-162v ; s. 14
  • Gdańsk, Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. F.46, fols. 1r-46r ; s. 14
  • Gdańsk, Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk, MS 1863, fols. 29r-45r ; s. 14
  • Gerona, Biblioteca del Seminario, MS 162, fols. 1r-58v ; an. 1373
  • Gniezo, Biblioteka Katedralna, MS 34
  • Gniezo, Biblioteka Katedralna, MS 36
  • Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, MS 75.A.17, fols. 1r-50r ; s. 14
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS 25, fols. 1r-58r ; s. 14
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS 41, fols. 103r-158r ; s. 14
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS 70, fols. 1r-110r ; s. 152
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS 555, fols. 74v-101v ; s. 142
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 37 (488), fols. 1r-68v ; s. 14
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 46 Réserve (489), fols. 4-82 ; s. 14
  • Halle, Universitäts- und Landesbibliothek, MS Ye 57, 2o, fols. 150-209 ; 1416
  • Schloß Harburg, Fürstlich-Öttingen-Wallerstein'sche Bibliothek, MS II 1 4o, 31 ; 1460.
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 160, fols. 144v-188v ; s. 15
  • Hereford, Cathedral Library, MS O.IV.2, fols. 1r-82v ; s. 14
  • Hereford, Cathedral Library, MS O.VIII.5, fols. 91r-132r ; s. 142
  • Hereford, Cathedral Library, MS P.VI.7, fols. 1r-58r ; s. 14
  • Hereford, Cathedral Library, MS P.VIII.3, fols. 145r-152v ; s. 14
  • Holkam Hall (Wells, Norfolk, England), MS 220 ; s. 14
  • Innsbruck, Universitätsbibliothek, MS 99
  • Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, MS Reichnau parch. I, fols. 1r-58r ; s. 15
  • Kassel, Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek, 2o MS iurid. 15, fols. 60r-102v ; s. 14
  • Kassel, Landesbibliothek und Murhardsche Bibliothek, 4o MS iurid. 33, fols. 1r-25v ; s. 142
  • Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, MS 1042, fols. 473r-489v ; s. 15
  • Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, MS 1046, fols. 193-254 ; s. 15
  • Copenhague, Kongelige Bibliotek, MS Gl. kgl. saml. 198, 2o, fols. 1r-58r ; s. 15
  • Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 329, fols. 92r-138v ; p. 1465
  • Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 352, fols. 1r-53r ; s. 15 med.
  • Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 1484, pp. 629-742 ; 1415-1435
  • Kues, Sankt Nikolaus-Hospital, Cusanusstiftsbibliothek, MS 248, fols. 26r-39v ; s. 14
  • Kues, Sankt Nikolaus-Hospital, Cusanusstiftsbibliothek, MS 249, fols. 145r-220v ; s. 14
  • Kues, Sankt Nikolaus-Hospital, Cusanusstiftsbibliothek, MS 253, fols. 1r-33v ; s. 14
  • Kues, Sankt Nikolaus-Hospital, Cusanusstiftsbibliothek, MS 271, fols. 78r-105v ; s. 14
  • Laon, Bibliothèque municipale, MS 270, fols. 1r-63v ; s. 14
  • Laon, Bibliothèque municipale, MS 379 ; s. 14
  • Laon, Bibliothèque municipale, MS 382, fols. 1r-56v
  • Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS D'Ablaing 14, fols. 1r-71r ; an. 1342
  • Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS D'Ablaing 17, fols. 1r-57r ; s. 152
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, MS 972, fols. 84r-143r ; 1326
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, MS 976, fols. 103v-112v ; s. 14
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, MS 980, fols. 1r-57r ; s. 14
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, MS 981, fols. 3r-99v ; 1464
  • León, Biblioteca de la Colegiata de San Isidoro, MS 26, fols. 1r-68v ; s. 15
  • Lillienfeld, Stiftsbibliothek, MS 225, fols. 102r-159r ; s. 14
  • Lisbonne, Biblioteca Nacional, MS Alcobaça 216 (CCCXII), fols. 64v-93r ; s. 14
  • Londres, British Library, MS Arundel 144, fols. 1r-19r ; s. 14
  • Londres, British Library, MS Arundel 481, fols. 3r-59r ; s. 141
  • Londres, British Library, MS Burney 354, fols. 14r-65v ; s. 15
  • Londres, British Library, MS Harley 52, fols 1r-24r ; s. 14 med.
  • Londres, British Library, MS Harley 333, fols 1r-23r ; s. 141
  • Londres, British Library, MS Harley 3746, fols. 3r-75v ; s. 14 ex.
  • Londres, British Library, MS Harley 3751, fols. 1r-49v ; s. 14
  • Londres, British Library, MS Royal 11.C.XI, fols. 1r-112r ; s. 14
  • Londres, Lambeth Palace Library, MS 46, fols. 1r-124r ; 1477
  • Lons-le-Saunier, Archives départementales, MS 23, fols. 77r-102v ; 1324
  • Lons-le-Saunier, Archives départementales, MS 24, fols. 1r-31r ; s. 141
  • Lucca, Biblioteca capitolare Feliniana, MS 144, fols 202r-222r ; s. 14
  • Lucca, Biblioteca capitolare Feliniana, MS 145, fols 103r-158r ; 1450
  • Lucca, Biblioteca capitolare Feliniana, MS 236, fols. 1r-57r ; s. 14
  • Lucca, Biblioteca capitolare Feliniana, MS 237, fols. 1r-60v ; 1445
  • Lucca, Biblioteca capitolare Feliniana, MS 284, fols. 1r-69v ; s. 14/15
  • Lucca, Biblioteca statale, MS 2697, fols. 1r-58r ; s. 14
  • Lucerne, Zentralbibliothek, MS KB P 2 quarto, fols. 1r-99v ; 1472
  • Lucerne, Zentralbibliothek, MS KB P 3 folio, fols. 69r-97r ; s. 15
  • Madrid, Biblioteca nacional, MS 1146, fols. 1r-79r ; s. 142
  • Madrid, Biblioteca nacional, MS 18 004, fols. 1r-108v ; s. 14
  • Mainx, Stadtbibliothek, MS I 203
  • Mainx, Stadtbibliothek, MS I 460
  • Marbourg, Universitätsbibliothek, MS 35, fols. 286r-308v ; s. 141
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 1879 (151), fols. 3r-58v ; s. 14/15
  • Metz, Bibliothèque municipale, MS 63 ; s. 14
  • Milan, Biblioteca Ambrosiana, MS H.134 inf., fols. 67r-95r ; s. 14
  • Modène, Biblioteca Estense, MS α.X.1.1 (Lat. 995) ; s. 15
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 3872, fols. 1r-24r ; s. 14
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 3877, fols. 3r-59v ; s. 14
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6347, fols. 1r-50r ; 1326
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 6566, fols. 122r-192v ; c. 1438
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 7469, fols. 1r-80r ; 1432
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 9656, fols. 1r-58v ; s. 14
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14 665, fols. 1r-51v ; s. 14
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 19 508, fols. 1r-30v ; 1440
  • Munich, Universitätsbibliothek, 2o MS 253, fols. 1r-172v ; 1471
  • Munich, Universitätsbibliothek, 2o MS 290, fols. 1r-23v, s. 14 med.
  • Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII. A.3, fols. 1r-57r ; s. 14 ex.
  • Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII. A.4, fols. 1r-58r ; s. 14
  • Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII. A.7, fols. 69r-117v ; s. 14
  • Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII. A.8, fols. 1r-39r ; s. 15
  • Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII. A.14, fols. 1v-28v ; s. 14
  • New Haven, Conn., Beinecke Library, MS J C28 no. 1 (18), fols. 1r-52v ; s. 14
  • New Haven, Conn., Beinecke Library, MS J C28 no. 2 (33), fols. 2r-29r ; s. 15
  • New Haven, Conn., Beinecke Library, MS Marston 155, fols. 1r-22r ; s. 14
  • New York, NY, Columbia University, MS Smith Western 18, fols. 1r-88v ; s. 15
  • New York, NY, Hispanic Society of America, MS B 2565, fols. 59r-81v ; s. 14
  • New York, NY, Pierpont Morgan Library, MS 901, fols. 1r-12r ; s. 14
  • New York, NY, Pierpont Morgan Library, MS 902, fols. 3r-54r ; s. 14
  • Novacella (Neustift), Convento dei Canonici Regolari (Augustiner-Chorherrenstift), MS 99, fols. 1r-32r ; s. 14
  • Nuremberg, Stadtbibliothek, MS Cent. I, 21 ; s. 14
  • Nuremberg, Stadtbibliothek, MS Cent I, 22 ; s. 14
  • Nuremberg, Stadtbibliothek, MS Cent. I, 23 ; s. 14
  • Nuremberg, Stadtbibliothek, MS Cent. II, 44 ; s. 14 in.
  • Nuremberg, Stadtbibliothek, MS Cent. II, 60 ; s. 14
  • Olomouc, Státní Oblastní Archiv Opava, MS C.O.193, fols. 2r-57r ; s. 15
  • Olomouc, Státní Oblastní Archiv Opava, MS C.O.268, fols. 134r-147r ; s. 14
  • Olomouc, Státní Oblastní Archiv Opava, MS C.O.272, fols. 139r-211v ; s. 14 ex.
  • Olomouc, Státní Oblastní Archiv Opava, MS C.O.507, fols. 503r-521v ; s. 14
  • Orléans, Bibliothèque municipale, MS 228, pp. 7-54 ; s. 14
  • Oxford, Bodleian Library, MS Bodl. 247, fols. 63r-149v ; s. 14 2
  • Oxford, Bodleian Library, MS Bodl. 975, fols. 237r-279v ; s. 15
  • Oxford, Bodleian Library, MS lat. misc. b. 20/1―2, fols. 133r-231r ; s. 14
  • Oxford, Bodleian Library, MS Rawlinson A 274, fols. 1r-60r ; s. 152
  • Oxford, Bodleian Library, MS Rawlinson C 52, fols. 133r-174r ; s. 14
  • Oxford, Bodleian Library, MS Rawlinson C 428, fols. 71-[101] ; s. 14
  • Oxford, Corpus Christi College, MS 70, fols. 36r-83v ; s. 141
  • Oxford, Exeter College, MS 17, fols. 107r-173r ; s. 15
  • Oxford, Merton College, MS A.1.1, fols. 230v-243v ; s. 14/15
  • Oxford, New College, MS 180, fols. 3r-33r ; s. 14
  • Oxford, New College, MS 181, fols. 99r-121r ; s. 14
  • Oxford, New College, MS 183, fols. 4r-175v ; s. 14 ex.
  • Oxford, New College, MS 202, fols. 64r-77v ; s. 14
  • Oxford, New College, MS 341, fols. 2r-33v ; s. 14
  • Padoue, Biblioteca capitolare, MS A.3, fols. 1r-57r ; s. 14
  • Padoue, Biblioteca capitolare, MS A.25, fols. 1r-72r ; 1343
  • Padoue, Biblioteca universitaria, MS 1259, fols. 1r-34v ; s. 142
  • Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1306, fols. 1r-39v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4038B, fols. 213r-222r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4054, fols. 159r-176v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4055, fols. 132r-182r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4068, fols. 88r-142v ; s. 14 ex.
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4096, fols. 1r-46v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4097, fols. 1r-58r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4098, fols. 2r-60r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4099, fols. 3r-50v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4100, fols. 1r-63v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4101, fols. 59r-82r ; s. 141
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4102, fols. 1r-51r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4103, fols. 1r-49v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4104, fols. 1r-68v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4104A, fols. 6r-62v ; an. 1349
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4136 ; s. 14/15
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4295A, 217r-248r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 4380, fols. 155r-232r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 14 329, fols. 92r-112v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 14 331, fols. 1r-44v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 15 413, fols. 1r-56r ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS lat. 16 902, fols. 115r-165v ; s. 14
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 338, fols. 1r-182v ; s. 15
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 341, fols. 349r-363r ; s. 14
  • Parme, Biblioteca Palatina, MS Pal. 95, fols. 1r-66v ; 1463
  • Philadelphie, Free Library, MS Lewis European 65, fols. 1r-196v ; s. 14/15
  • Philadelphie, University of Pennsylvania, MS lat. 113, fols. 1r-49r ; s. 14
  • Pistoia, Archivia capitolare del Duomo, MS 98 ; s. 142
  • Pistoia, Biblioteca Forteguerriana, MS A.40, fols. 21-66 ; s. 14
  • Poitiers, Bibliothèque municipale, MS 124, fols. 1r-56v ; s. 14
  • Prague, Knihovna Metropolitní Kapituli, MS I 9/1, fols. 1r-48v ; s. 142
  • Prague, Knihovna Metropolitní Kapituli, MS I 9/2, fols. 1r-60v ; s. 14
  • Prague, Knihovna Metropolitní Kapituli, MS I 9/3, fols. 1r-60v ; 1455
  • Prague, Knihovna Metropolitní Kapituli, MS I 33, fols. 1r-55v ; 1470
  • Prague, Universitní knihovna, MS III C 18, fols. 2v-102v ; s. 14/15
  • Prague, Universitní knihovna, MS IV D 3, fols. Av-27v ; s. 14
  • Prague, Universitní knihovna, MS XXIII B 5, fols. 1r-88v ; s. 15
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 727, fols. 146r-218v ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 728, fols. 93r-115r ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 729, fols. 124r-181r ; c. 1340
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 739, fols. 1r-63v ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 740, fols. 1r-43v ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 741, fols. Cv-52v ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 742 ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 743, fols. 1r-68v ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 745, fols. 1r-150v ; s. 14
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 769, fols. 19r-56r ; s. 14
  • Rome, Biblioteca Nazionale Centrale, MS Sessor. 68, fols. 1r-29v ; s. 14
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E 9 (755), fols. 110r-163v ; s. 14
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E 12 (752), fols. 170r-182r ; s. 14
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E 19 (730), fols. 1r-82v ; s. 14
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E 42 (723), fols. 449r-464v ; s. 14
  • Saint-Claude, Bibliothèque municipale, MS 11, pp. 105-35 ; s. 14
  • Saint-Dié, Bibliothèque municipale, MS 67, fols. 182r-259v ; s. 15
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 458, fols. 96v-156r ; s. 14
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 479 ; s. 14
  • Salisbury, Cathedral Library, MS 31, fols. 84r-105r ; s. 14
  • Salisbury, Cathedral Library, MS 122, fols. 1r-17r ; s. 14
  • Salisbury, Cathedral Library, MS 151, fols. 111r-162v ; s. 141
  • Sankt Florian, Stiftsbibliothek, MS III.4, fols. 1r-54r ; an. 1449
  • Schlägl, Stiftsbibliothek, MS 13, fols. 59r-96v ; s. 14
  • Schlägl, Stiftsbibliothek, MS 141, fols. 1r-86r ; 1464
  • Sélestat, Bibliothèque municipale, MS 97 ; s. 14
  • Sienne, Biblioteca comunale, MS G.III.15, fols. 1r-136v ; s. 14/15
  • Sienne, Biblioteca comunale, MS H.III.2, fols. 1r-44v ; s. 14
  • Sienne, Biblioteca comunale, MS H.III.3, fols. 1r-14r ; s. 14
  • Sienne, Biblioteca comunale, MS H.III.4, fols. 1r-55v ; s. 15
  • Sienne, Biblioteca comunale, MS K.I.4, fols. 1r-53r ; s. 14
  • Sion, Archives du Vénérable Chapitre de Sion, manuscrit non numéroté, fols. 1r-22v ; s. 14
  • Stresa, Biblioteca Rosminiana, MS 26, fols. 1r-32v ; s. 15
  • Todi, Biblioteca communale, MS 86, fols. 1r-36v ; s. 14
  • Tolède, Biblioteca de la Catedral, MS 4―17, fols. 5r-76r ; s. 14
  • Tolède, Biblioteca de la Catedral, MS 4̶̶―18, fols. 2r-58v ; s. 14
  • Tolède, Biblioteca de la Catedral, MS 4―19, fols. 45v-56r ; s. 14
  • Turin, Biblioteca Nazionale, MS I. I.16, fols. 1r-41v ; s. 14
  • Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Biblioteka Głowna, MS 36, fols. 98r-118v ; 1318
  • (formerly Königsberg [Kalingrad], University Library, MS 30)
  • Trapani, Biblioteca Fardelliana, MS 19, fols. 1r-260v ; s. 14
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 836, fols. 1-48 ; s. 15
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 880, fols. 120-161 ; s. 14
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 1986, fols. 303-386 ; s. 15
  • Troyes, Archives de l'Aube, MS G.2334, fols. 1r-27v ; s. 14
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 831 ; s. 14
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 1445, fols. 1r-50v
  • Troyes Bibliothèque municipale, MS 1523, fols. 1r-56v ; s. 14
  • Troyes Bibliothèque municipale, MS 1718 ; s. 14
  • Uppsala, Universitetsbiblioteket, MS C 538
  • Uppsala, Universitetsbiblioteket, MS C 539
  • Valenciennes, Bibliothèque municipale, MS 266, fols. 114r-160r ; s. 15
  • Valenciennes, Bibliothèque municipale, MS 270, fols. 1r-44v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Arch. S. Pietro A. 38, fols. 133r-197r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Barb. lat. 1494, fols. 1r-45v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Borgh. 285, fols. 1r-24r ; c. 1317-1369
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Chigi E. VIII.242, fols. 1r-56r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 638, fols. 81r-121r ; s. 14/15
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 642, fols. 1r-56v; 1460
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 643, fols. 1r-79r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 644, fols. 3r-83v ; s. 14 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. 565, fols. 65r-124v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. 590, fols. 1r-52v ; s. 15
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. 591, fols. 1r-67v ; an. 1381
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1397, fols. 1r-68r ; s. 14 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1398, fols. 1r-54v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1399, fols. 1r-46r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1400, fols. 5r-62v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1401, fols. 1r-60r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1402, fols. 1r-57r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1403, fols. 1r-56r ; s. 14 2
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2500, fols. 123r-178r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2504, fols. 129v-178r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2505, fols. 1r-64r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2506, fols. 1r-36v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2507, fols. 1r-60v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2508, fols. 1r-54v ; 1469
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 3981, fols. 1r-28r ; s. 141
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 5929, fols. 100r-153r ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 6055, fols. 151r-228r ; s. 1483
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 6979 ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 8121, fols. 241r-365v ; 1444
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 13 264, fols. 3r-56v ; s. 14
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 13 266, fols. 1r-38r ; s. 142
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 13 267, fols. 1r-58v ; s. 14 2
  • Vendôme, Bibliothèque municipale, MS 87, fols. 56r-103v ; s. 14
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. Z.186 (1603), fols. 2r-58v ; s. 14
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. Z.187 (1604), fols. 2r-58v ; s. 14/15
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.15 (2299), fols. 1r-59r ; s. 14 ex.
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.16 (2645), fols. 1r-45r ; s. 14
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.17 (2118), fols. 2r-52r ; s. 14
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.18 (2646), fols. 3r-70r ; s. 14
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.45 (2124), fols. 258r-275v ; s. 14
  • Vercelli, Biblioteca capitolare, MS IX, fols. 1r-58v ; s. 14
  • Vercelli, Biblioteca capitolare, MS XXI, fols. 1r-48v ; s. 14
  • Vic, Museo Episcopal, unknown shelfmark, fols. 1r-55v ; s. 14
  • Vic, Museo Episcopal, unknown shelfmark, fols. 1r-21v ; s. 14
  • Vienne (France), Bibliothèque municipale, MS 10, fols. 3r-36v ; s. 14
  • Vyśši Brod, Stiftsbibliothek, MS CXLVII, fols. 1r-59v ; s. 14
  • Varsovie, Biblioteka Uniwersytecka, MS 4, fols. 1r-51v ; an. 1352
  • Vienne (Autriche), Österreichische Nationalbibliothek, MS 495, fols. 30r-55r ; s. 14
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2045, fols. 1r-56r ; 1324
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2047, fols. 91r-148r ; s. 14
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2059, fols. 1r-50r ; s. 14 med.
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2063, fols. 1r-57r ; s. 14 ex.
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2064, fols. 3r-60r ; s. 14
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2068 ; s. 14
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2091 ; s. 14 2
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2092 ; s. 14/15
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2093 ; s. 14/15
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2150, fols. 43r-58v ; s. 14
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 4960, fols. 237r-260v ; 1482
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 5046, fols. 1r-121v ; s. 15
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 5405, fols. 1r-169r ; 1454
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 5472, fols. 1r-157v ; s. 15
  • Wilhering, Stiftsbibliothek, MS IX.82, fols. 101r-154v ; s. 14
  • Wolfenbüttel, Herzog-August-Bibliothek, MS Aug. 2o 42.3, fols. 2r-41r ; s. 15
  • Wolfenbüttel, Herzog-August-Bibliothek, MS Aug. 2o 82.10, fols. 1r-87r ; s. 14/15
  • Worcester, Chapter Library, MS F.168, fols. 1r-80v ; s. 14
  • Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka, MS II.F.29 ; 1318
  • Zagreb, Nacionalna i Sveučilišna Biblioteka, MS MR 99, fols. 1r-38r ; s. 14
  • Zeitz, Domherren-Bibliothek, MS 17, fols. 1r-149v ; s. 15
  • Zwettl, Zisterzienserstift, MS 125, fols. 2r-79v ; s.14
  • Manuscrits dont le lieu de conservation actuel n'est pas connu :
  • Deene Park, UK, Library of G.L.T Brudenell, MS D.7.6, fols. 1r-85v ; s. 14 med.
  • Deene Park, UK, MS XVIII.a.2 (XXC.7), fols. 133r-231r ; s. 14
  • Kaliningrad, University Library, MS 25, fols. 47r-65v ; s. 14
  • Kaliningrad, University Library, MS 31, fols. 172r-192r
  • Kaliningrad, University Library, MS 63, fols. 85r-121v ; s. 14
  • Kaliningrad, University Library, MS 171, fols. 2r-50r ; s. 14
  • Kaliningrad, University Library, MS 174, fols. 1r-52r ; s. 14

Editions

  • A. L. Richter & E. Friedberg, eds., Corpus iuris canonici (Graz, 1955; 1995), II, 1147.
  • Clemens V, "Clementinae", in Sextus liber (Lyon, 1517).
  • Clemens V, "Clementinae: Clemens Quinti Constitutiones", in Sextus liber decretalium (Lyon, 1541).
  • Clemens V, "Clementinis", in Liber sextus Decretalium (1582).
  • Clemens V, "Clementinis", in Liber sextvs: Decretalivm (Frankfurt am Main, 1590).
  • Clemens V, "Clementis Papae V. Constitutiones", in Liber sextus decretalium D. Bonifacii Papae VIII (Lyon, 1515).
  • Clemens V, "Clementis Papae V. Constitutiones", in Liber sextus decretalium D. Bonifacii Papae VIII (Lyon, 1517).
  • Clemens V, "Clementis Quinti Constitutiones", in Decretalium Liber Sextus (1531).
  • Clemens V, "Constitutiones", in M. Colditz & A. Caravita, eds., Corpus iuris canonici (Venice, 1615).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Bonifacii. Liber sextus Decretalium (Venice, 1615).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Corpus iuris canonici absolutis in III. partes distinctum (Lyon, 1624).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Corpus iuris canonici absolutis in III. partes distinctum (Lyon, 1624).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium (1600).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium (Venice, 1591).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium Bonifacii VIII (Taurini, 1620).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacii papae VIII (Lyon, 1606).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacii papae VIII (Lyon, 1613).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacii papae VIII (Lyon, 1618).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacii papae VIII (Venice, 1605).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacii papae VIII suae integritati una cum Clementinis & Extravagantibus, earumque glossis restitutus (Rome, 1584).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacii papae VIII suae integritati una cum Clementinis & Extravagantibus, earumque glossis restitutus (Venice, 1584).
  • Clemens V, "Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacij Papae VIII. Clementis Papae V Constitutiones. Extravagantes tum viginti D. Ioannis Papae XXII tum communes (Lyon, 1584).
  • Clemens V, Clemens Quinti Constitutiones, quas Clementinas vocant (Lyon, 1553).
  • Clemens V, Clementine. Constitutiones cum summarijs (Lyon, 1528).
  • Clemens V, Clementis pape quinti constitutiones (Lyon, 1507).
  • Clemens V, Clementis pape quinti constitutiones (Lyon, 1508).
  • Clemens V, Clementis quinti constitutiones (Lyon, 1550).
  • Clemens V, Clementis Quinti Constitutiones (Lyon, 1554).
  • Clemens V, Clementis Quinti Constitutiones (Lyon, 1556).
  • Clemens V, Clementis Quinti constitutiones in concilio viennensi (Basel, 1511).
  • Clemens V, Clementis Quinti Constitutiones, quas Clementinas vocant (Lyon, 1540).
  • Clemens V, Clementis Quinti Constitutiones, quas vulgo Clementinas vocant (Lyon, 1559).
  • Clemens V, Constitutiones (Lyon, 1555-1556).
  • Clemens V, Constitutiones Clementis (Lyon, 1591).
  • Clemens V, Constitutiones Clementis V (Frankfurt, 1586).
  • Clemens V, Constitutiones, In Concilio Viennensi editae (Paris, 1561).
  • Clemens V, Constitutiones, seu, Clementis V. Constitutiones in Concilio Viennensi editae (Antwerp, 1572).
  • Clemens V, Sextus Liber (Lyon, 1513).
  • Clemens V,"Constitutiones", in Liber sextus Decretalium D. Bonifacii papae VIII (Venice, 1604).

Etudes

  • S. Grayzel, “Jews and the Ecumenical Councils”, The Jewish Quarterly Review 57 (1967), 287-311.
  • G. Kisch, The Jews of Medieval Germany: A Study of their Legal and Social Status (New York, 2d ed., 1970).
  • E. Müller, Das Konzil von Vienne 1311-1312: Seine Quellen und seine Geschichte (Münster, 1934).
  • W. Pakter, Medieval Canon Law and the Jews (Ebelsbach, 1988).
  • E. Synan, Popes and the Jews in the Middle Ages (New York, 1965).

Mots-clés

témoignage

Auteur de la notice

Jessie   Sherwood

Collaborateurs de la notice

Laurence   Foschia  :  relecture

Capucine   Nemo-Pekelman  :  traduction

Comment citer cette notice

Notice n°30379, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)»

Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait30379/.

^ Haut de page