< Notice 74>

Statuts de l’université de Caen


Identification

Référence : Caen , bibliothèque municipale , ms. 446 .

Usage : Caen, université

Datation : Caen, 20 septembre 1457 (f. 8-15).

Post : 1456

Ante : 1458

Description

Codicologie

Parchemin (f. 1-15) et papier (f. 15-24). — Initiale champie haute de 5 lignes prolongé par un motif mariginal orné de brins de fleurs au naturel (f. 7 :début du prologue) ; lettres KL champies dans le calendrier (au début de chaque mois).

Relevé

  • F. 1-6v : Calendrier à l’usage de l’université de Caen, d’une autre main, mais contemporain des statuts datés de 1457. Cf. édition ci-dessous.
  • F. 8-15 : Statuts de l’Université de Caen, daté du 20 septembre 1457. Statuta alme matris Universitatis Cadomensis. Cf. édition ci-dessous.
  • F. 16-20 : Copie de deux lettres patentes de François Ier, datées toutes deux de Rouen, le 16 août 1521, modifiant les statuts exposés plus haut1.
  • F. 20v : Copie de l’acte de Jesse Godet, conseiller du roi au parlement de Normandie, daté du 20 septembre 1521, notifiant la réforme de l’Université de Caen.
  • F. 21-22v : Procès-verbal de la congrégation générale de l’Université de Caen, du 25 octobre 1608, au couvent des Franciscains.
  • F. 23-24v : Coppies de procedeures faictes contre les Jesuittes durant les deux rectoratz de maistre Nicolas Ducheuin, professeur royal en philosophie et bachelier en théologie, pour contravention faicte par lesdits Jesuittes au concordat d’entre eux et l’Université.

Edition

F. 1-6v : Calendrier à l’usage de l’université de Caen, contemporain du reste du volume. N’ont pas été éditées les colonnes reproduisant les incidences du nombre d’or, la séquence des lettres dominicales et le décompte des jours à la mode romaine. En revanche, le quantième du jour, d’une main plus tardive dans le manuscrit, a été ajouté en gras au début de chaque ligne du calendrier. Les passages rubriqués sont indiqués par [rubr. :] ; l’usage de l’encre brune ne l’est pas, sauf en cas de changement sur la même ligne. Ce calendrier contient un programme des vacances des leçons pour les quatre facultés, présentée en quatre colonnes. La distribution des mentions entre facultés est signalées ainsi : A - pour celle des Arts, M - pour celle de Médecine, J - pour celle de Droit et T - pour celle de Théologie.

  • F. 1 : Janvier.
    • [rubr. :] Januarius habet dies xxxi. [brun :] Nota quod ubi non erit festum in ebdomada, die jovis non legetur.
    • [rubr. :] Facultas Artium [brun :] Medicine. Jurium. Theologie.
    • 1 – [rubr. :] Circumcisio Domini. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 2 – Oct. beati Stephani, festive. J - Resumunt bachalarii.
    • 3 – Oct. beati Johannis, festive.
    • 4 – Oct. sanctorum Innocentium, festivea.
    • 5 – Oct. beati Thome Cantuarensis. A - Non legitur ultra tertias. M - Non legitur post nocturnosb.
    • 6 – [rubr. :] Epyphania Domini. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 7 – Crastina. A - Non legitur. M - Non legitur propter crastinum. J - Crastina. T - Crastina.
    • 8 – T - Resumunt magistri.
    • 9 –
    • 10 – [rubr. :] Guillelmi Bituricensis, festum galicum. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 11 – Crastinac.
    • 12 –
    • 13 – Oct. Epyphanie, Hylarii confessoris. M - Non legitur. J - Non legitur ordinarie. [rubr. :] T - Non legitur.
    • 14 –
    • 15 – [rubr. :] Mauri abbatis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legiturd.
    • 16 –
    • 17 – Antonii, festive.
    • 18 –
    • 19 –e.
    • 20 – [rubr. :] Fabricii et Sebastiani. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 21 – Agnetis virginis, festive. M - Non legitur ordinarie. J - Non legitur ordinarie.
    • 22 – [rubr. :] Vincentii martyris. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 23 –
    • 24 –
    • 25 – [rubr. :] Conversio sancti Pauli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 26 –
    • 27 – Juliani episcopi, festive.
    • 28 –
    • 29 –
    • 30 – A - In die qua leguntur inordinarie, non disputatur, nec in die qua dicitur festive. M - In die qua leguntur inordinarie, non disputatur.
    • 31 –
    • Quotienscumque in crastinum non legitur, in vigilia non disputatur, nisi in facultatibus Jurium.
    • Quotienscumque in quibus facultatibus scribitur « non legitur », similiter in quarta [feria] non legitur.
  • F. 1v : Février.
    • Facultas Artium. Facultas Medicine. Facultas Jurium. Facultas Theologie.
    • Februarius habet dies xxviii.
    • 1 – A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur ultra nonas.
    • 2 – [rubr. :] Purificatio beate Marie. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. [brun :] Sermo in Carmelitis.
    • 3 – Blasii martyris. A - Non legitur. M - Non legitur.
    • 4 –
    • 5 – Agathe virginis, festive. J - Non legitur.
    • 6 –
    • 7 –
    • 8 –
    • 9 – Oct. Purificationis, festive.
    • 10 –
    • 11 –
    • 12 –
    • 13 –
    • 14 –
    • 15 –
    • 16 –
    • 17 –
    • 18 – A - Med[iane] ordinarii.
    • 19 –
    • 20 –
    • 21 –
    • 22 – [rubr. :] Cathedra sancti Pauli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legiturf.
    • 23 –
    • 24 – [rubr. :] Mathie apostoli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 25 –
    • 26 –
    • 27 –
    • 28 – Translatio beati Augustini. M - Non legitur. [rubr. :] T - Non legitur.
    • A - Feria secunda et tertia ante Cineres, non legitur ordinarie ; et die Cinerum non legitur. J - Feria secunda et tertia ante Cineres non legitur, similiter nec die Cinerum.
    • Disputationes ordinarie finiuntur in ebdomada ante Carnisprinium.
    • Item non legitur ordinarie a die lune ante Carnisprinium usque ad crastinum crastini Brandonum, nec in die Carniprinii et Cinerum leguntur.
  • F. 2 : Mars.
    • Facultas Artium. Facultas Medicine. Facultas Jurium. Facultas Theologie.
    • Martius habet dies xxxi.
    • 1 –
    • 2 –
    • 3 –
    • 4 –
    • 5 –
    • 6 –
    • 7 – [rubr. :] Thome de Aquinog. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legiturh.
    • 8 –
    • 9 –
    • 10 –
    • 11 –
    • 12 – [rubr. :] Gregorii pape. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 13 –
    • 14 –
    • 15 –
    • 16 –
    • 17 –
    • 18 –
    • 19 –
    • 20 –
    • 21 – [rubr. :] Benedicti abbatis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 22 –
    • 23 –
    • 24 – Electio rectoris. A - Non legitur ultra tertias. M - Non legitur ultra nonas. Missa universitatis pro domino Roberto, abbate Montisi.
    • 25 – [rubr :] Annunciatio dominica. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 26 – T - In die martis Carnisprinii usque ad diem lune sequentis, non legunt magistri ; et die Cinerum, legitur per bachalarios.
    • 27 –
    • 28 –
    • 29 – T - De sabbato in Ramis palmarum cessant lectiones magistrorum usque in crastinum.
    • 30 – A - Nota quod a sabbato in Ramis palmarum exclusive usque post octavas Pasche non legitur ordinarie. Feria quarta ante Pascha non legitur ultra tercias. Item a feria quinta ante Pascha inclusive usque ad feriam quintam sequentem exclusive non legitur. M - Nota quod a sabbato in Ramis palmarum non legitur ordinarie usque ad crastinum crastini post octavas Pasche, nec etiam ordinarie a die [...] in ebdomada Pasche. J - Nota quod vigilia Ramis [sic] palmarum leguntur solemniter Decretales ; et ulterius non legitur ordinarie usque ad diem lune post ‘Quasimodo’, et a feria quarta ante Pascha usque ad feriam quintam in ebdomada Pa[s]che non legitur.
    • 31 –
  • F. 2v : Avril.
    • Facultas Arcium. Facultas Medicine. Facultas Jurium. Facutas Theologie.
    • Aprilis habet dies xxx.
    • 1 –
    • 2 –
    • 3 –
    • 4 – [rubr. ] Ambrosii episcopi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 5 –
    • 6 –
    • 7 –
    • 8 –
    • 9 –
    • 10 –
    • 11 –
    • 12 –
    • 13 –
    • 14 –
    • 15 –
    • 16 – T - A sabbati [sic] in Ramis palmarum non legitur ordinarie usque in crastinumj octavarum Pasche.
    • 17 –
    • 18 –
    • 19 –
    • 20 –
    • 21 –
    • 22 –
    • 23 – [rubr :] Georgii martyris. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 24 –
    • 25 – [rubr :] Marci evangeliste. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 26 –
    • 27 –
    • 28 –
    • 29 – Petri martyris predicatoris.
    • 30 –
  • F. 3 : Mai.
    • Facultas Arcium. Facultas Medicine. Facultas Jurium. Facultas Theologie.
    • Mayus habet dies xxxi
    • 1 – [rubr :] Philippi et Jacobi apostolorum. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 2 –
    • 3 – [rubr :] Invencio sancte crucis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 4 –
    • 5 –
    • 6 – [rubr :] Johannis ante Portam latinam. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 7 –
    • 8 – A - Non legitur ultra tercias.
    • 9 – [rubr :] Nicholay episcopi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 10 –
    • 11 –
    • 12 –
    • 13 –
    • 14 –
    • 15 –
    • 16 – Renoberti secundi episcopi Baiocense [sic]. [rubr :] M - Non legitur. T - Non legitur.
    • 17 –
    • 18 –
    • 19 – [rubr :] Yvonis confessoris festivek. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legiturl.
    • 20 –
    • 21 – T - In Rogationibus non legitur ordinarie.
    • 22 –
    • 23 –
    • 24 – Dominici predicatoris
    • 25 – Translatio Francisci, Urbani festive. [Rubr. :] T - Non legitur.
    • 26 –
    • 27 –
    • 28 – Germani Parisiensis
    • 29 – A - Nota quod tribus diebus Rogationum ante Ascensionem legitur ordinarie. In vigilia vero Ascensionis non legitur ultra tercias, nec ipsa die Ascensionis ali[...]. M - In Rogationibus non legitur ordinarie. In vigilia Ascensionis non legitur ultra nonas si [...] Eucharistie. J - In Rogationibus non legitur ordinarie, et die Ascensionis non legitur. In vigilia non legitur ultra terciasm.
    • 30 – T - A sabbati [sic] ante festum Pentecostes exclusive non legitur usque in crastinum Trinitatis ordinarie, et bachalarii resumunt feria quinta.
    • 31 – A - Nota quod a vigilia Pentecostes usque ad feriam quintam sequentem exclusive non legitur. Ipsa vero feria quinta et aliis duobus diebus sequentes, nisi festum impediat, legitur in ordinarie. M - A sabbato Pentecotes non legitur ordinarie usque in crastinum crastini Trinitatis [...] ebdomade [...] legitur extraordinarie. J - Item nota quod in vigilia Pentecostes legitur solemniter Decretalis et usque ad [diem] lune post Trinitatem non legitur ordinarie. In feria quinta incipiunt lectiones extraordinarie.
  • F. 3v : Juin.
    • Facultas Arcium. Medicine. Jurium. Theologie.
    • Junius habet dies xxx.
    • 1 –
    • 2 –
    • 3 –
    • 4 – A - In vigilia Trinitatis non legitur ultra tercias. J - In vigilia Trinitatis non legitur ultra tercias, similiter nec in vigilia Eucaristie.
    • 5 –
    • 6 – A - In vigilia Eucaristie non legitur ultra tercias, nec ipsa die aliqua hora.
    • 7 –
    • 8 –
    • 9 –
    • 10 –
    • 11 – [rubr :] Barnabe apostoli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legiturn.
    • 12 –
    • 13 –
    • 14 –
    • 15 –
    • 16 –
    • 17 –
    • 18 –
    • 19 – [rubr :] Gervasii et Prothasii. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 20 –
    • 21 –
    • 22 –
    • 23 – A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur positiones.
    • 24 – [rubr :] Nativitas beati Johannis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 25 – Eligii, festive.
    • 26 – Johannis et Pauli, festive.
    • 27 –
    • 28 – A - Hic deficiunt lectiones ordinarie ; non legitur ultra tercias. J - Non legitur ultra terciaso.
    • 29 – [rubr :] Apostolorum Petri et Pauli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. [En brun :] A - Hic finitur ordinarie usque in crastinum crastini Exaltationis sancte crucis. [rubr :] J - Non legiturp.
    • 30 – Commemoratio sancti Pauli. M - Nota quod si vigilia beatorum Petri et Pauli apostolorum legitur ordinarie usque ad crastinum crastini sancte Crucis.
  • F. 4 : Juillet.
    • Facultas Arcium. Medicine. Jurium. Facultas Theologie.
    • Julius habet dies xxxi.
    • 1 – [rubr :] Inventio reliquiarum Baiocensium. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 2 –
    • 3 –
    • 4 – [rubr :] Martini episcopi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 5 –
    • 6 –
    • 7 –
    • 8 –
    • 9 –
    • 10 –
    • 11 – Translatio sancti Benedicti, festive. T - Non legitur.
    • 12 –
    • 13 –
    • 14 – [rubr :] Translatio sancti Exuperi et Vigoris. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 15 –
    • 16 –
    • 17 –
    • 18 – [rubr :] Arnulphi et Clari. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 19 – q.
    • 20 – Margarete virginis.
    • 21 –
    • 22 – [rubr :] Marie Magdalene. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 23 – [rubr :] Ravenni et Rasiphi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 24 –
    • 25 – [rubr :] Jacobi et Christofori. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 26 – [rubr :] Anne, matris Virginis Marie. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 27 –
    • 28 – Panthaleonis martyris et medici.[Rubr. :] M - Non legitur.
    • 29 – J - Nota quod a vigilia beati Germani, non legitur ordinarie usque ad novum ordinarium.
    • 30 –
    • 31 – Germani episcopi.
  • F. 4v : Août.
    • Facultas Arcium. Medicine. Jurium. Theologie.
    • Augustus habet dies xxxi
    • 1 – [rubr :] Petri ad vincula, Exuperii episcopi Boiocensis [sic] M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legiturr.
    • 2 –
    • 3 – [rubr :] Invencio sancti Stephani. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 4 –
    • 5 –
    • 6 – [rubr :] Transfiguracio Domini. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legiturs.
    • 7 –
    • 8 –
    • 9 –
    • 10 –
    • 11 – [rubr :] Laurentii martyrist. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 12 – Taurini episcopi Ebroicensis. M - Non legitur propter crastinum.
    • 13 –
    • 14 – A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur ultra tercias. J - Non legitur ultra tercias nec in crastinum.
    • 15 – [rubr :] Assumpcio beate Marie. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Sermo in Carmelitisu.
    • 16 – M - Crastina non legitur.
    • 17 –
    • 18 –
    • 19 –
    • 20 – Bernardi abbatis. A - Non legitur. [Rubr. :] T - Non legitur.
    • 21 –
    • 22 – Oct. Assumpcionis.
    • 23 –
    • 24 – [rubr :] Bartholomi [sic] apostoli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 25 – [rubr :] Ludovici regis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 26 – A - Resumuntur lectiones ordinarii et incipit primus casus disputationumv.
    • 27 –
    • 28 – [rubr :] Augustini episcopi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 29 – [rubr :] Decollacio sancti Johannis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 30 –
    • 31 –
  • F. 5 : Septembre.
    • Facultas Arcium. Medicine. Jurium. Theologie.
    • September habet dies xxx
    • 1 – Egidii abbatis festive. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 2 –
    • 3 –
    • 4 –
    • 5 –
    • 6 –
    • 7 – A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur ultra post nonasw.
    • 8 – [rubr :] Nativitas beate Marie. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 9 – M - Non legitur propter crastinum.
    • 10 –
    • 11 –
    • 12 –
    • 13 –
    • 14 – [rubr :] Exaltacio sancte crucis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 15 – Oct. nativitates beate Marie. M - Resumuntur lectiones ordinarie infra crastinum Exaltationis sancte crucis.
    • 16 – T - Resumunt theologi et finiunt principia.
    • 17 – x.
    • 18 –
    • 19 – J - A vigilia beati Mathei cessant lectiones extraordinarie.
    • 20 – Laudi episcopi Constantiensis.
    • 21 – [rubr :] Mathei apostoli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 22 – Mauricii festive.
    • 23 –
    • 24 –
    • 25 – Firmini.
    • 26 –
    • 27 – [rubr :] Cosme et Damiani. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 28 –
    • 29 – [rubr :] Michaelis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 30 – [rubr :] Jeronimi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
  • F. 5v : Octobre.
    • Facultas Arcium. Medicine. Jurium. Theologie.
    • October habet dies xxxi.
    • 1 – Remigii. M - Electio rectoris. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 2 – Leodegarii.
    • 3 –
    • 4 – [rubr :] Francisci dyachoni. A - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 5 –
    • 6 –
    • 7 –
    • 8 –
    • 9 – [rubr :] Dyonisii. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 10 – A - Hic resumuntur lectiones ordinarie. J - Hic incipit novum ordinariumy.
    • 11 –
    • 12 – z.
    • 13 –
    • 14 –
    • 15 – aa.
    • 16 – [rubr :] Michaelis in Monte Tumba. A - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 17 – M - Non legitur post [terc]ias.
    • 18 – [rubr :] Luce euvangeliste. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 19 – M - Non legitur propter crastinum.
    • 20 –
    • 21 –
    • 22 – A - Non legitur ultra tercias. J - Non legitur ultra tercias nec in crastinum.
    • 23 – [rubr :] Romani arc[h]iepiscopi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 24 –
    • 25 –
    • 26 –
    • 27 –
    • 28 – [rubr :] Apostolorum Symonis et Jude. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 29 –
    • 30 –
    • 31 – A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur post nonam. J - Non legitur ultra terciasbb.
  • F. 6 : Novembre.
    • Facultas Arcium. Medicine. Jurium. Theologie.
    • November habet dies xxx.
    • 1 – [rubr :] Festivitas omnium sanctorum. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 2 – [rubr :] Commemoracio defunctorum. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legiturcc.
    • 3 – Eustachii festive. M - A prima die locabili ordinarie incipiunt disputaciones, que durant usque ad ebdomadam Carnisprinii exclusive.
    • 4 –
    • 5 –
    • 6 – dd.
    • 7 –
    • 8 –
    • 9 –
    • 10 –
    • 11 – [rubr :] Martini episcopi. A - Non legitur. M - Non legituree. J - Non legiturff.
    • 12 – gg.
    • 13 –
    • 14 –
    • 15 –
    • 16 –
    • 17 –
    • 18 –
    • 19 –
    • 20 – Eamondi regis. [Rubr. :] A - Non legitur. T - Non legiturhh.
    • 21 –
    • 22 – Cecilie virginis.
    • 23 – [rubr :] Clementis pape. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • 24 – A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur post nonas.
    • 25 – [rubr :] Catherine virginis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legiturii.
    • 26 – Crastina. [Rubr. :] A - Non legitur. M - Non legitur propter crastinumjj.
    • 27 –
    • 28 –
    • 29 –
    • 30 – [rubr :] Andree apostoli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur.
    • M - Nota quod quotienscumque disputatur illa die [30 nov.], non legitur post nonas, nec in crastinum legitur [...] disputatur nec legitur ordinarie.
  • F. 6v : Décembre.
    • Facultas Arcium. Medicine. Jurium. Theologie.
    • December habet dies xxxi
    • 1 – Eligii episcopi. J - Non legiturkk.
    • 2 – Oct. Katherine festive.
    • 3 –
    • 4 –
    • 5 – A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur post nonas.
    • 6 – [rubr :] Nicholay episcopi. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legiturll.
    • 7 – [rubr :] Geroboldi episcopi Baiocensis. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur ultra terciasmm.
    • 8 – [rubr :] Concepcio beate Marie. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legiturnn.
    • 9 – A - Crastina non legituroo. M - Non legitur propter crastinum. J - Non legitur propter crastinum. T - Non legitur propter crastinum.
    • 10 – A - Hic incipiunt disputationes de quolibet, et durant usque ad ultimam diem legibilem ante Natale.
    • 11 –
    • 12 –
    • 13 – Lucie festive. J - Non legitur.
    • 14 –
    • 15 – pp.
    • 16 – [rubr :] ‘O sapiencia’. [Encre brune :] A - Ab ista die exclusive non legitur ordinarie usque in crastinum crastini Epyphanie. M - [Nota quod] non legitur ordinarie usque in crastinum crastini Epyphanie, nec etiam disputatur. T - Cessat lectio magistrorum usque crastinum crastini Epyphanie.
    • 17 –
    • 18 –
    • 19 –
    • 20 – J - Ab hac die non legitur ordinarie usque in crastinum crastini Epyphanie, sed legitur de c[ivili] in vigilia Natalis.
    • 21 – [rubr :] Thome apostoli. A - Non legitur. M - Non legitur. J - Non legitur. T - Non legitur.
    • 22 –
    • 23 –
    • 24 – A - Vigilia Nativitatis Domini ultra tercias non legitur. M - Non legitur ultra tercias. J - Non legitur Decretum.
    • 25 – [rubr :] Nativitas Domini. M - Non legitur. J - Non legiturqq. T - Non legiturrr.
    • 26 – [rubr :] Stephani prothomartiris.
    • 27 – [rubr :] Johannis euvangeliste.
    • 28 – [rubr :] Sanctorum Innocencium.
    • 29 – [rubr :] Thome martiris.
    • 30 – [rubr :] Ursini episcopi
    • 31 – Silvestri pape. A - Non legitur ultra tercias. M - Non legitur post nonas. J - Non legitur. T - Resumunt bachalarii.

F. 7v : Serment au recteur, de la main du texte.

  • Juramentum domino rectori [...] Candom.
  • Primo jurabitis quod rectori hujus alme Universitatis honorem et reverenciam exhibetis, et ejus mandatis licitis et honestis officium rectorie concernentibus parebitis in effectu.
  • Item quod statuta, conclusiones, jura, libertates et privilegia ipsius observa[bi]tis [sic] et pro posse [def]fe[n]detis.
  • Item quod eritis obedienstes summo pontifici et domino nostro regi.

F. 7v : Serment au recteur, d‘une autre main.

  • Juramentum domino rectori prestandum.
  • Prom jurabitis quod rectori hujus Academiæ honorem et reverentiam exhibetisss in licitis et honestis officium rectoriæ concernentibus parebitis cum effectu.
  • Item quod statuta, conclusiones, jura, libertates et privillegi ipsius observabitis, et pro posse deffendetis.
  • Item quod eritis obedientes summo pontifici et domino nostro regi.

F. 8 : Statuta alme matris Universitatis Cadomensis.

  • Quoniam, secundum Philosophum (primo Politicorum), « omnis communitas boni gratia videtur instituta, in singulis autem rebus bonitas ex ordine ad debitum et convenientem finem dependet. Ad quem statuta, leges et regule, per rationem posite, potissimum conferunt et conducunt. Quapropter et ipse leges ab eodem Philosopho dicuntur, « instar anime, vitales spiritus infundere communitati », unde et illa sola censetur justa multitudo, cujus communio in certarum legum et regularum moderamine consistit. Dicit enim Sapiens : « Qui agunt omnia cum consilio, sapientia reguntur. » Et ut vult lex civilis, leges et constituciones, futuris certum est dare formam negociis. Ea vero multitudo, que legis defectum patitur, sub nube confusionis tenebrosa vacillat. Quod apud erudicionis filios, in quibus relucere debet intellecta veritas et prudentia norma, merito reputatur odiosum.
  • Huic est quod nos, rector et universitas Cadomensis, sancta patrum vestigia ceterorum ftudiorum generalium morem landabilem insequi cupientes, volentes etiam juvenes [...] nobis in hac fructifera litteralium scienciarum futura succedent sic ex radice ut a spiritu erroris, qui operatur in filios insipiencie, nequeant circumferri, ad ordinandum et diffiniendum certas leges sive statuta, per nos et nostros successores ad honorem et incrementum studii diligenter observanda, necnon et ad reformandum nonnulla jam pene per non usum aut tractum temporis abolita, decernimus procedendum quorum tenor talis est :
  • [1 –] De electione rectoris rubrica.
  • In primis, quantum ad electionem rectoris pertinet, qui caput studii debet esse, die pro ejus electione c[...], universitas, debite congregata eliget quique notabiles doctores sive magistros aut licenciatos de quinque facultatibus, Theologie videlicet, Decretorum, Legum, Medicine et Arcium, singulos de singulis facultatibus. Qui sic electi solemniter jurabunt in manibus tunc rectoris, in presencia ipsius universitatis aut deputatorum, ab eadem, antequam procedant ad futuri rectoris electionem, illum se electuros in rectorem alium tamen ab immediate precedente [f. 8v]. Quem scient aut credent, secundum suas consciencias ydoneum ad ipsius rectoris officium excercendum. Quique in dicta electione non procedent inducti prece, precio vel alio quovis inordinato favorett.
  • [2 –] De eodem rubrica.
  • Item pro electione hujusmodi practicanda et exequenda, ordinabitur seu disponetur locus per modum conclavis, in quem convenient ipsi soli quinque de singulis facultatibus electi. Cum quibus aut aliquo eorumdem, durante tempore quoad hujusmodi procedent electionem, nullus alius loquetur, ut omnis cesset subornationis et inductionis suspicio. Eritque extra locum ipsius conclavis parva candela cerea accensa spacio unius hore, aut hore cum dimidia dumtaxat duratura, infra cujus temporis spacium tenebuntur prefati quinque electores rectorem eligere et nominare, sub pena privacionis a sigillo rectorie per annum et emende per universitatem arbitrande. In quorum loco, alii quinque de statu antedicto per ipsam universitatem in casu predicto eligentur : qui modo et forma pretactis ad rectoris electionem procedent.
  • [3 –] De juramentis a rectore prestandis rubrica.
  • Item dictus electus, antequam recipiatur in rectorem, jurabit in presencia Universitatis quod fidelis et obediens erit summo pontifici et domino nostro regi, quodque jura, privilegia, libertates, statuta et conclusiones ipsius Universitatis observabit. Similiterque jurare faciet omnes et singulos volentes privilegiis et libertatibus Universitatis faudere, aut gradus in ea recipere, antequam littera testimonialis aut aliud scolaritatis testimonium eidem concedatur. Jurabit insuper quod fideliter prefatum rectoris officium ; quodque omnis abusus dictorum privilegiorum per viribus extirpabit ; quodque hujusmodi officium, nec per se nec per alium ambiciose procuraverit, quodque capam rigatam honestam, prout exigit officium, deferet, absque ulla innovatione.
  • [4 –] De recusantibus officium rectorie rubrica.
  • Item statuitur quod, si quis in rectorem debite fuerit electus, et ipse [f. 9] sine causa racionabili, cujus cognicio et decisio ad solam Universitatem pertinebit, dictum officium noluerit acceptare, sed in recusatione perseveraverit, plectetur pena sex scutorum auri, ad utilitatem Universitatis applicanda ; et hoc nisi alias honus rectorie portaverit, et nichilominus ad alterius electionem procedetur, ita tamen quod predicta pena, sive emenda, non imponetur alicui, nisi pro semel, etiam si pluries electus, pluries a dicto officio esse maluiter exemptus.
  • [5 –] De tempore electionis rectoris rubrica.
  • Item quod electio rectoris fiet singulis annis, prima die legibili mensis octobris, et durabit usque ad proximam diem legibilem ante festum annunciacionis dominice inde secuturam. Qua die fiet alterius rectoris electio, duratura usque ad primam diem legibilem mensis octobris inde proximo secuturam.
  • [6 –] Quis possit eligi in rectorem rubrica.
  • Item, quamvis in quibusdam universitatibus non assumatur aliquis in rectorem, nisi dumtaxat de Arcium facultate, que ceteris facultatibus est inferior, ut qui rector fuerit sit magis familiaris, et tam magnis quam parvis ac mediocribus obsequiosus, ordinatur tamen et constituitur ut honores per facultates et personas habeant distribui quod doctores in theologia, in jure canonica vel civili, sive in medicina, magistri quoque in artibus, si tales seculares fuerint et non religiosi, assumi poterunt in rectores ; dum tamen magistri in artibus qui ad officium rectoris eligentur sint adminus baccalarii in altam superiorum facultatum.
  • [7 –] De habitu rectoris rubrica.
  • Item quicumque in rectorem fuerit assumptus tenebitur de capa rigata et de capucio foderato de variis ejusdem coloris in panno cum tunica sibi providere, ut decencius in congregationibus, in actibus scolasticis et aliis locis solemnibus compareat. Itaque rector hyemalis habebit sumere capam in festo omnium sanctorum, et eadem die facere sermonem ad clerum, ad laudem et commendationem disciplinarum, juxta singulas facultates [f. 9v]. Rector vero estivalis capam sumet die lune post Pascha, hora vesperarum ; et die martis, de mane, cum aliquibus notabilibus de Universitate, aliquam ecclesiam solemnem [sic] visitabit.
  • [8 –] De contribucione ad cappam rectoris rubrica.
  • Item quod quicumque recipiet gradum in facultate Arcium aut fiet baccalarius in superiori facultate tenebitur solvere pro capa rectoris sommam decem solitorum Turonensium, recipiendam per receptorem illius facultatis, et duobus rectoribus qui in illo anno fuerint equaliter distribuendam ; et similiter ex equo dividentur inter eos juramenta incipientium in Artium facultate.
  • [9 –] De emolumentis sigilli rectoris et juramentorum rubrica.
  • Item, quia rector ratione officii habet onera portare et expensas facere, statuitur quod pro emolumento sigilii, de qualibet testimoniali aut citacione, adjournamento [sic] aut inhibicione, exigere possit quindecim denarios ; excepto quod decani aut actu regensi in aliqua facultatum, et qui alias officium rectorie exercuerint, in hujusmodi sigillo gratis expediuntur. Similiter etiam a quolibet qui in ejus manibus pro scolaritate solitum prestiterit juramentum percipiat duos solidos cum dimidio, et non ultra.
  • [10 –] De modo comparendi et concludendi in congregationibus rubrica.
  • Item in omnibus congregationibus generalibus Universitatis debebunt comparere doctores et magistri singularum quinque facultatum, necnon licenciati in quatuor facultatibus superioribus, maxime si sub debito juramenti fuerint evocati. Qui omnes vocem habebunt deliberativam in dicta congregacione, quilibet scilicet in sua facultate. Quorum emissis votis tenebuntur concludere decani a majori parte tunc deliberantium in sua facultate ; et rector, a majori parte quinque facultatum. In graciosis tamen, in statutis et ordinacionibus per Universitatem conficiendis, requiretur consensus singularum facultatum ; tenebu[n]t[ur]que singuli decani facultatum in capis vel epytogiis comparere, et expectare donec rector finaliter concluserit super deliberatis ; et hoc, nisi legitimum dictis decanis supervenerit impedimentum. In quo casu, aliquem notabilem virum, cum decenti habitu, saltem capucio foderato, ad referendum conclusionem sue facultatis loco sui poterunt substituere.
  • [11 –] Ut unusquisque sibi determinet facultatem rubrica [f. 10].
  • Item, ne sit aliquis in distinguendis facultatibus error aut aliqua confusio, omnes baccalarii in theologia, jure canonica aut civili, sive medicina, si magistri sint in artibus, reputabuntur de Arcium facultate, quousque ad licentiam pervenerint. Qui illam tunc sequenter facultatem, in qua licenciati extiterint, nisi ex tam racionabili et legitima, cum ipsis per decanum ejusdem facultatis fuerit dispensatum [sic]. Qua tamen dispensacione sive licencia adhuc residendi in priori facultate uti poterunt, si legitima tam proposita, de qua cognoscet facultas ab eis petita, fuerit et obtenta. Et si contingat quod in duabus facultatibus superioribus aliquis fuerit licenciatus, illam poterit ex duabus eligere : quam malueri, et in ea vocem deliberativam reddere, factaque tali electione, ad aliam facultatem pro deliberando non transsibit. Et hoc donec per universitatem aliter fuerit ordinatum.
  • [12 –] Qui admittantur ad congregaciones rubrica.
  • Item quod nullus cujuscumque condicionis admittetur ad congregacionem universitatis aut alicujus facultatum, nisi prius specialiter et expresse prestiterit in manu rectoris juramenta consueta, que prestare solent incipere volentes in Artium facultate. Et sunt ista, quod scilicet reverenciam et honorem rectori et suis successoribus exhibebunt, mantatis ejus obedient in hiis que officium rectorie concernunt, intererunt congregacionibus dum fuerint evocati, legitimo cessante impedimento ; quodque jura Universitatis francisias, libertates et privilegia, singularumque facultatum proposse deffendent et deffendi procurabunt. Quodque dum intererunt in congregacionibus, sive Universitatis sive facultatum, fideliter secundum eorum consciencias deliberabunt, omni favore et odio et alia qualibet corruptela postpositis ; quodque decano facultatis sue antiquioribusque magistris et licenciatis exhibebunt reverenciam et honorem ; quod pacem et concordiam servabunt inter facultates, similiter inter religiosos et scolares ; quodque non revelabunt secreta universitatis sive facultatum. Et si quid audierint quod in ipsius universitatis sive alterius facultatum vergat pudiciam, illud ectori aut decanis facultatum jurabunt revelare. Pro cujus juramenti receptione, rector exigere poterit duos solidos, sex denarios. Et si aliqui pro nunc vel alias in dictis congregacionibus Universitatis aut facultatum inveniuntur comparere, qui predicta juramenta non prestiterint, repellentur a cetu congregationis, donec hujusmodi statutum impleverint cum effectu.
  • [13 –] De juramentis fac[...] manu rectoris rubrica [f. 10v].
  • Item, quod omnes et singuli qui privilegiis et libertatibus universitatis gaudere voluerint, et similiter omnes qui baccalariatum de cetero in quacumque facultate venient suscepturi, priusquam ad hujusmodi gradum admittantur, jurabunt rectori prefato honorem et reverenciam exhibere, et ejus mandatis in licitis et honestis officium rectorie concernentibus parere cum effectu ; jura, libertates et privilegia Universitatis observare et proposse, deffendere, atque obedire summo pontifici et domino nostro regi. Et si qui reperti fuerint, obmissis hujusmodi juramentis, ad baccalariatum jam venisse, compellentur per rectorem et decanos, sub penæ privacionis hujusmodi prestare juramenta.
  • [14 –] De abusibus circa privilegia tollendis rubrica.
  • Item, licet studia generalia principaliter ordinentur ut viri ad sciencias et gradus acquirendos abiles et ydonei promoveantur, atque fructus uberes pro se et aliis colligant tempore oportuno, non ad modicam locorum in quibus ipsa studia constructa sunt gloriam et commoditatem. Plerumque tamen contingit quod multi nituntur ad studia, non tam proficiendi transire : sunt nonnulli abbates, priores, curati aliique viri ecclesiastici, seculares etiam uxorati, mercatores, mecanici, et similes ad litteras inepti. Sed ea solum intentione ut fraudent ecclesias divinis obsequiis, cessent ab obediencia suorum superiorum, et eximantur ab eorumdem juridictione, indebite per citaciones vexent pauperes et simplices, absolvant a taillis, jurisdictiones ordinarias effugiant et perturbent, facientes varios transportus fraudulentos, et similia comittentes juri dissona et ecclesiastico statui penitus contraria, in prejudicium domini nostri regis, lesionem reipute (?), vituperium et scandalum ipsius universitatis. Statuitur et ordinatur, ad providendum quod tales abusus de cetero non committantur, quod rector jurabit in electione sua in presencia universitatis, quod pro viribus sine fraude conabitur omnes hujusmodi fraudes et abusus auferre et eisdem observare cum effectu ; providebitque ne tales abusores et inepti ad sciencias acquirendas recipiantur tanquam scolares aut privilegiis scolaritatis utantur, nec talibus sigillum rectorie aut litteram testimonialem pro scolaritate concedet ; sed illis tamen quos idem rector verissimiliter judicabit aut fide digno testimonio cognoscet ad litteras aptos esse et ydoneos, aut qui per ipsum rectorem et decanos facultatum, tantum (?) quo de abusu esset suspicio, digni fuerint reputati ut privilegiis utantur [f. 11].
  • [15 –] De abusorum punicione rubrica.
  • Item, quicumque reperti fuerint in privilegiis abusores cujuscumque status aut condicionis existant reserabuntur et privabuntur ab Universitate ; et si casus exigat, plectenter emenda pecunaria, arbitro conversatoris apostolici, convocatis secum decanis singularum facultatum taxanda. Que quidem emenda, in quantum concernet universitatem, ad usus communes ipsius Universitatis convertetur.
  • [16 –] De testimonialibus expediendis rubrica.
  • Item, quod rector nulli litteram testimonialem aut sigillum rectorie ad agendum seu conveniendum concedet, nisi habuerit sedulam a suo doctore vel magistro sigillatam, aut ejus signo manuali munitam, per quam affimet talem fuisse et esse suum verum et continuum scolarem, audivisseque sub eo lectiones ordinarias, per majorem partem ordinarii, aut saltem per quatuor menses, et quod intendit continuare et tam proficiendi in studio residere ; nisi forte talis gradum in aliqua facultatum Cadomi receperit. Quo casu mitius cum eo agi posset. Si vero pro sua defensione solum velit expedire litteras protectionis et in hibitionis, poterit eas obtinere sub testimonio alicujus doctoris, quod in una suarum lectionum ordinariarum de proximo comparuerit. Si vero fuerit tempus vaccacionum, poterit in presencia deputatorum Universitatis supplicare quod hujusmodi littere protectionis concedantur, ubi aliter de sua scolaritate fidem facere non valebit, recepto prius ab eo juramento quod in studio intendit continuare.
  • [17 –] De litteris doctorum regentium certificatoriis pro scolaritate rubrica.
  • Item, legentes ordinarium et singuli regentes facultatum, quolibet anno, jurabunt, in principio ordinarii et congregacione generali Universitatis, quod nullam litteram testificatoriam scolaritatis expedient cuique, nisi illum noverint esse capacem et audivisse sub eis lectiones ordinarias, modo in superiori articulo designato ; et quod idem scolaris, secundum assercionem quam fecerit, intendit continuare sine dolo et fraude. Nec ipse doctor seu regens pro hujusmodi littera testificatoria scolaritatis aliquid exigere debebit. Quod si fuerit absens legitima causa, post ejus presenciam in proxima congregacione jurabit.
  • [18 –] Ut nocturni incessus arceantur rubrica.
  • Item, ut provideatur insolentis [sic] et effrenate juventuti nonnullorum [f. 11v] dissolutam et lubricam vitam ducentium, ex quorum dissolucione seduci possent veri et boni scolares, et sicut ex ove morbida grex totus infici, hujus statuti tenore ne ipsi studentes de nocte per fillam horis suspectis incedant, et loca illicita aut inhonesta frequentare presumant. Qui si reperiantur vagabundi et de nocte sine lumine pervillam incedentes, in estate, scilicet incipiente prima die aprilis et finiente ultima die septembris, post decimam horam a meridie, in hyeme, vero incipiente prima die octobris et finiente ultima die marcii, post horam nonam similiter a meridie, et hoc absque causa [legitima et] honesta, secundum exigentiam casus per suos doctores et magistros puniantur per carceres vel alias. Qui si forte preventi fuerint per judicem scolarem, aut ordinarium ecclesiasticum, et in carceribus detenti, requirantur per rectorem et suos doctores, modo predicto puniendi ; et si casus exigat, ab Universitate resecentur.
  • [19 –] Ut arma abiciantur rubrica.
  • Item, cum arma statui scolastico penitus disconveniant, prohibetur ne quis scolaris, doctor aut magister deferat aut secum deferri faciat de nocte gladium, arcum, galeam, loricam aut arma similia. Et si qui reperiatur in hoc delinquentes per rectorem et doctores suos, secundum casus exigenciam puniatur. Quodque in eorum cameris arma talia non habeant, ense dempto, et hoc nisi tales legitime diveantur excusanti. Qui si in talibus commissis preventi fuerint, ab aliis judicibus per ipsum rectorem et doctores, ut supra, requirantur puniendi.
  • [20 –] Ut ludi non frequententur rubrica.
  • Item, cum frequentacio ludorum, paline, tapillorum et similium distrahentium a studio, cui vaccare debent studentes, ac etiam frequentacio tabernarum per sacros canones potissime clericis studentibus et ecclesiasticis viris prohibite sint ; precipitur et ordinatur ut omnes a talibus abstineant. Quod si reperiantur in his, deliquentes per suos doctores et magistros arceantur. Si vero obstinati perseverent, ab Universitate priventur, cum se reddant incorrigibiles et per talia ineptos ad scienciam acquirendam.
  • [21 –] De adjornamentis rubrica.
  • Item, quod nullus presentet litteras adjournamenti [sic] aut inhibicionis et protectionis conservatori privilegiorum regalium, aut ejus locutenenti, ut scilicet sibi decernantur et sigillentur, nisi prius hujusmodi littere sigillo rectorie fuerint munite, per quod constet de ipsius scolaritate, cujus nomine hujusmodi littere levabuntur.
  • [22 –] De bursis cancelarii rubrica.
  • Item, cum per bullam universitati Parisiensi per summum pontificem concessa super signetis a cancelario pro licencia dandis, sit decisum quod aliquid inde recipere injustum est et symoniacum ; idcirco statuitur et ordinatur quod, antequam aliquis ad licenciam in quacumque facultate presentetur aut admittatur, jurare tenebitur in presencia decani sue facultatis ; quod, occasione hujusmodi licencie recipiende, nichil dedit aut promisit, dabit aut aut promittet, quovis colore directe vel indirecte cancellario aut ejus familiari sive servitori. Cancellarius etiam jurabit solemniter in generali congregacione Universitatis, priusquam ad exercicium licenciarum prestandarum recipiatur, quod nichil accipiet aut per suos accipi permittet occasione hujusmodi licenciarum, neque aliquam bursam super licenciandos imponet aut impositam substinebit. Simile quoque juramentum prestare tenebitur vicesgerens ejusdem cancellarii in prefata congregacione, priusquam ad impartiendum licencias admittatur. Super hoc tamen statuto ad evitandum anceps parjurium ex causa per Universitatem fuerit dispensatum.
  • [23 –] De sermonibus ad clerum faciendis rubrica.
  • Item, pro instructione singulorum in fide et bonis moribus, catholicaque doctrina promulganda, ordinatur et statuitur quod singulis festis solemnibus fiant sermones ad clerum in domo Minorum, vel alibi, prout expediens videbitur, si sufficiens fuerit numerus suppositorum facultatis Theologie ad hujusmodi sermones continuando.
  • [24 –] Ut in singulis facultatibus observentur propria statuta rubrica.
  • Item statuitur et ordinatur quod in singulis facultatibus habeantur et observentur propria statuta, maxime circa scolasticos actus publice excercendos et promotionem studentium ad gradum, ne scilicet indigni [f. 12v] vel penitus ignorantes, vel qui per tempus legitimum non continuaverint studium, promoveantur aut cancellario per magistros facultatis quovismodo presententur, nisi sibsit rationabilis causa pro qua merito debeat cum ipsis in aliquo predictorum dispensari.
  • [25 –] De quibus causis cognicio ad rectorem spectabis rubrica.
  • Item statuitur quod in causis vendicionis, permutationis aut locacionis librorum, et in aliis que libros ipsos concernunt, in causis et locacionis domorum, possunt jurati Universitatis residentes intra muros coram rectore trahi et conveniri, et coram eodem convocatis decanis facultatum hujusmodi cause valeant discuti et sommarie ac de plano mediante justicia terminari.
  • [26 –] De bursa capitali et ejus receptore rubrica.
  • Item, quia ipsa Universitas pro suis usibus publicis frequenter invenitur subsidiis peccuniariis indigere, statuitur quod a singulis volentibus in eadem vel gradum acquirere, vel ejus libertatibus et privilegiis gaudere, priusquam ad aliquod istorum admittantur, exigatur et levetur una bursa, que appelletur capitalis, pro qua recipienda deputetur et committatur unus notabilis magister, in ipsa Universitate juratus et bene residens, cujus erit officium dictam bursam secundum facultates singulorum, habito etiam respectu ad expensas ebdomadales, fideliter, absque favore vel odio taxare, et taxatam recipere et, de somma recepta, nominatim brevetum sive quittanciam sub proprio signo tradere, nomen quoque solventis, diocesim et quantitatem burse taxate in regestro [sic] scribere, et pecunias sic per eum receptas ad usus Universitatis legitimos, et juxta ipsius universitatis conclusiones, rectore, decanis aut deputatis expedire, de misiis quoque raciones facere, copiam sui regestri in libro adhoc deputato rectori communicare et, semel in anno, circa finem cujuslibet ordinarii, in presencia rectoris et deputandorum ab Universitate, raciones et compotum suum reddere atque, in proxima congregatione publica, finem sui compoti manifestare. Et pro stipendiis habebit super receptis, de qualibet libra Turonensi, XII denarios Turonenses ; dicti vero auditores compotorum, quilibet pro audicione, V solidos Turonenses [f. 13]. Preterea, ut honores et honera distribuantur, de biennio in biennium mutabitur dictus receptor et per Universitatem novus eligetur.
  • [27 –] De bidellis rubrica.
  • Item statuitur quod in dicta Universitate ordinentur sex bidelli. Quorum unus sit principalis, qui corpori Universitatis prefatoque rectori obsequatur, eum associando et congregaciones decanis facultatum insinuet. Alii vero quinque, singuli singulis facultatibus deserviant, pronunciando principia, lecturas, congregaciones et similia scolasticos actus concernentia, magistris, licenciatis et baccalariis suarum facultatum, aliaque servicia debita et consueta faciendo : teneanturque singuli semel in mense coram rectore se representare ad audiendum si forte pro utilitate vel honore Universitatis aliquid intervenerit in quo debeant subvenire, hoc adjuncto quod pro congregationibus servetur mos laudabilis facultatis Theologie, videlicet quod per aliquem magistrum in Artibus, decano ejusdem facultatis, presentetur sedula pro congregacione celebranda.
  • [28 –] De librariis rubrica.
  • Item, quod per dictam Universitatem ordinentur duo librarii intra muros Cadomenses, quorum erit officium libros de variis facultatibus et scienciis habere ; et ad hoc opidum Cadomense undecumque licite poterunt venales affere, dominicis diebus et aliis festivis, ad sermones et convenciones publicas dicte Universitatis, hujusmodi libros exhibere ;. aliis vero diebus, in suis domibus, fenestris apertis, ipsos libros vendicioni exponere. Nec poterunt vendere extra opidum Cadomense aliquem librum scolasticum, donec per tres dies dominicos illum exposuerint venalem in loco publico, in quo solent fieri sermones Universitatis, vel per mensem in suis fenestris publicis. Et de hoc prestabunt juramentum in congregacione Universitatis et manu rectoris, priusquam ad hujusmodi officium admittantur, dum tamen pretextu hujusmodi officii habeantur a taillis et similibus exactionibus exempti.
  • [29 –] De pargamenariis rubrica.
  • Item quod ordinentur per Universitatem duo pargamenarii intra muros [f. 13v] Cadomenses. Quorum erit officium magistris et scolaribus de pargameno providere, mediante justo precio, per rectorem et deputatos Universitatis, si opus est, statuendo ; appreciare etiam pargamenum a forensibus vendicioni exponendum, presente rectore et duobus magistris Universitatis ad arbitrium rectoris convocandis. Habebitque rector, de qualibet bota pargameni sic venditi, viginti denarios Turonenses : bota, scilicet triginta sex pelles continente. Et hoc dummodo tales forenses a tailliis et exactionibus immunes et exempti habeantur.
  • [30 –] De illuminatoribus et religatoribus librorum rubrica.
  • Item ordinabuntur ab universitate duo illuminatores et duo librorum ligatores : qui, ante omnia, de suo officio fideliter excercendo in manu rectoris, Universitate debite congregata, prestabunt juramentum. Et simile facient pargamenarii supradicti.
  • [31 –] De scriba Universitatis rubrica.
  • Item ordinabit ipsa Universitas unum notabilem virum ecclesiasticum tabellionem apostolicum, qui [nota]rius Universitatis appellabitur. Cujus erit officium litteras missuras componere, aut saltim ab aliis compositas grossare et in formam debitam redigere ; acta et conclusiones ipsius Universitatis regestrare et de hiis, si fuerit requisitus, mediante salario competenti, instrumenta publica conficere, testimoniales etiam veris scolaribus expedire.
  • [32 –] Ut Universitas habeat advocatum et procuratorem rubrica.
  • Item pro causis et negociis communibus Universitatis prosequendis et in judicio, vel extra defendendis, tam in auditorie ballivi Cadomensis quam conservatoris ecclesiastici, constituet et habebit ipsa Universitas advocatum et procuratorem in singulis auditoriis prelibatis.
  • [33 –] De pulsatore campane rubrica.
  • Item ordinabitur unus pulsator. Cujus erit officium pro lectionibus ordinariis aut publicis, ceterisque actibus scolasticis singularum facultatum, campanam pulsare, mediante salario competenti [f. 14].
  • [34 –] De collecta bidellorum rubrica.
  • Item bidelli antedicti singularum facultatum poterunt certa die, semel in anno dumtaxat, a singulis scolaribus sue facultatis petere collectam, dum modo honeste suo officio deserviant ; et tenebuntur omnes scolares saltem de honestate ad hujusmodi collectam contribuere.
  • [35 –] De porcione bidellorum in bursis rubrica.
  • Item de bursis quas habebunt solvere promovendi ad magisterium, licenciam seu baccalariatum, in quacumque facultate, aliqua porcio assignabitur bidello hujusmodi facultatis. Ceteris in usus communes facultatis convertendis, juxta morem et consuetudinem cujuslibet facultatum [sic], in quarum taxacione mediocritas erit servanda.
  • [36 –] De juramento a licenciandis prestando rubrica.
  • Item in licencia recipienda in qualibet facultate, jurabit licenciandus in manibus cancellarii, aut ejus vicegerentis, quod non exponet in festo suo ultra taxam clementine de magistris, videlicet trium millium grossorum Turonensium ; quodque similem gradum in alia Universitate seu studio non recipiet, nec super hoc juramento dispensacionem impetrabit, nec impetrata per alium ut etiam gratis oblata utetur ; quodque fidelis et obediens erit summo pontifici et domino nostro regi.
  • [37 –] De stipendiis et collecta bidelli rectoris rubrica.
  • Item, cum provisio necessaria sit bidello principali, qui rectori et corpori Universitatis obsequia frequenter in[...]dat, statuitur quod ipse bidellus a quolibet aliorum bidellorum recipiat quintam partem bursarum a facultatibus provenientium ; possitque semel in anno in scolis singularum facultatum facere collecta. Et ei tenebuntur de honestate auditores in singulis facultatibus, maxime qui privilegiis gaudere aut gradus acquirere pretendunt, aliquod gratuitum erogare.
  • [38 –] Ut fiat carta seu regestrum de nominibus officiariorum Universitatis, et semel in anno legatur, rubrica [f. 14v].
  • Item, quia officiarii ab Universitate instituti aliquando sunt negligentes vel remissi in suis officiis exequendis, pretenduntque nonnulli faudere privilegiis, debitum sui officii non implentes, unde frequenter contingit, libertates et jura ipsius Universittatis diminui vel impediri ; statuitur et ordinatur quod in carta sive menbrana communi inscribantur omnes officiarii, ministri, nuncii et servitores, tam in villa Cadomensi quam extra residentes, qui scilicet pro officiariis vel servitoribus Universitatis se gerunt, et qui privilegiis ejusdem gaudere pretendunt. In quorum locum, vel cedentium vel decedentium substituantur alii aut de novo instituantur, similiter inscribendi. Ita ut facile cognosci possit eorum numerus in singulis diocesibus et vicecomitatibus. Quodque teneantur dicti officiarii, specialiter pargamenarii, semel in trimestri, nuncii vero, quolibet mense, coram rectore comparere et exhibere onsequium debitum scolaribus illarum partium in quibus sunt instituti.
  • [39 –] De eodem rubrica.
  • Item quod hujusmodi officiariorum et servitorum nomina, singulis annis circa finem ordinarii, in congregacione solemni, legantur ; ita ut videri possit et discuti si qui fuerint propter contemptum vel negligenciam puniendi vel privandi ; et de aliis, ubi casus exiget provideri.
  • [40 –] Que conclusiones transire debeant in vim statuti rubrica.
  • Item quod nulla conclusio vel decisio Universitatis transeat in vim statuti, nisi fuerit per tres congregaciones solemnes concorditer conclusa et confirmata ; similiter neque aliquod statutum ex novis emergentibus causis aleat immutari aut abrogari, nisi per tres congregaciones generales, sub debito juramenti factas, contrarium visum fuerit et ordinatum.
  • [41 –] De interpretacione hujusmodi statutorum rubrica.
  • Item si alique difficultates, obscuritates aut dubia in precedentibus articulis aut eorum altero supervenerit, ipsa Universitas apud se retinuit facultatem hujusmodi ambiguitates et dubia terminandi [f. 15], interpretandi, declarandi et diffiniendi, et super ipsis dispensandi.
  • [42 –] De interrpretacione hujusmodi statutorum rubrica.
  • Item, si quis inveniatur contra hujusmodi statuta, vel aliquod eorum temeraria presumpsione de facto niti vel insurgere, ex nunc ab ipsa Universitate privatus decernitur, et tanquam pars toti non conveniens ab eadem resecatur.

  • Has ordinaciones, regulas et statuta superius articulatim declarata, nos rector et Universitatis ejusdem studii Cadomensis, solemniter congregata in domo Minorum, anno Domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo septimo, penultima die aprilis, audita prius eorum publica lectura, pro prima recepimus et conclusimus ; et nichilominus ad pleniorem discussionem et deliberacionem pro ipsis visitandis nostros deputatos commisimus. Deinde vero eodem anno, vicesima quarta maii pro secunda, et vicesima quinta junii pro tercia, et ad majorem firmitatem vicesima septembris immediate sequente, ex habundanti pro finali et totali decisione, predicta statuta conclusimus, rata quoque grata et accepta habuimus, et auctoritate nostra approbavimus et confirmavimus, tenoreque presentis scripture confirmamus et approbamus, nos et successores nostros, quatenus de jure possumus, ad ipsa inconcusse et inviolabiliter observanda, ex nostri animi deliberacione submittentes. In quorum testimonium signa rectoris, nostri quoque scribe, presenti scripto duximus apponenda. Datum Cadomi in pretacta nostra congregatione, vicesima septembris anno Domini millesimo ccccmo lviimo solemniter celebrata.
  • [Signatures :] Marci. Capuci [les signatures sont accompagnées des seings manuels du recteur et du notaire].

Historique

F. 1 : Collation du xviiie siècle. Contremarqué pour vingt-quatre feuillets, tant en parchemin qu’en papier, le présent compris, dont [...] vingt en parchemin. [Signatures :] Bunel Sutet [?].

Bibliographie

Samaran (Charles) et Marichal (Robert), Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, t. VII : Ouest de la France et Pays de Loire. Paris : C.N.R.S., 1984, p. 335.

Auteur de la notice

Notice rédigée le 2009-05-01 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).

Apparat critique

a Ajout d’une autre main contemporaine (main A) : "Obitus Aurelianensi in die sancti Mauri." Mention barrée par la main du xvie siècle (encre jaune, main C) qui a reporté cet obit au 15 janvier, qui correspond en effet à la Saint-Maur.

b Ajout d’une main du xvie siècle (main B) : "J - Non legitur a meridie [sic]."

c Ajout d’une main du xvie siècle (main B) : "Obitus D. Rogerii Cloutier, fundatoris coll[egii] Cloteriani."

d Ajout d’une main du xvie siècle (encre jaune, main C) qui a barré cet obit au 3 janvier : "Obitus Domini Aurelianensis celebratur in die sancti Mauri". Ajout d’une autre main (main E) : "Solemniter missa celebretur per prelatum, cum doctoris Theologie [...]."

e Ajout d’une main du xvie siècle (main B) : "Obitus Magistri Ludovici Raoullin, curati Sancti Salvatoris Cadomensis. Non legitur."

f Ajout d’une main du xviie siècle (main F) : "Obitus de Lefrauderie pro domo differtur aliorum obituum fundatorum more ad diem veneris 4 temporum."

g Ajout d’une main du xvie siècle (main B) dans la marge intérieure  : "Festum solemne [...] et legen[...]."

h Ajout d’une main du xvie siècle (encre jaune, main C) : "Sermo in Jacobitis." Mention biffée à l’encre brune (main B ?).

i Missa -Montis] biffé et complété par la main B  : "Missa votiva de Spiritu Sancto eadem die". Puis ajout d’une main du xvie siècle (encre jaune, main C)  : "Obitus domini Castrensis..." [mention surchargée et complétée à l’encre brune par la main B :] "cum missa solemni et regula pro[i]nde (?) " .

j crastinum] bis ms.

k festive] barré par le scribe.

l Plusieurs ajouts de la main B : "Non legitur propter festum facultatis Jurium". "Obitus magistri Joannis Cathenne in Juribus licent[iati]". "Missa sol[emne] apud Cordiq (?)".

m tercias] surcharge après grattage.

n Addition d’une main plus tardive, biffée ensuite : "Obitus de l’Esnauderie".

o Addition d’une main plus tardive : "Congregatio generalis".

p Non legitur] Addition d’une main plus tardive.

q Addition d’une main plus tardive : "Obitus domini ac magistri Joannis Le Paon [complété par une autre main :] Jurium, licencie Juris presbyteri".

r T - Non legitur : addition d’une autre main.

s Addition d’une main plus tardive : "Non legitur in collegiis [...] et du Mans".

t Sans doute placée par erreur au 11 août au lieu du 10.

u Sermo in Carmelitis] barré et surchargé par une main postérieure : "Non legitur a meridie".

v Addition d’une main plus tardive : "Sectio decani Artium, non legitur in collegiis".

w Addition d’une main plus tardive : "Obitus Magistri Joannis Bourget in Juribus licentie, curati de Rochella".

x Addition d’une main plus tardive : "Feria sexta 4 temporum, obitus magistri presbiteri de Lesnauderie, cum missa solemni et vigilia post vesperas diei prec[edentis]".

y Addition d’une main plus tardive : "Congregacio generalis".

z Addition d’une main plus tardive : "Obitus magistri Reginaldi Maxienci, presbiteri ac canonici Sancti Sepulchri Cadomensis et collegii Sylvani Primarii".

aa Addition d’une main plus tardive : "Vigilia defunctorum, et cras missa pro Roberto abbate Montis Sancti Michaelis".

bb Addition d’une main plus tardive : "[T : Non legitur] a meridie".

cc Addition d’une main plus tardive : "[T : Non legitur] a meridie".

dd Addition d’une main plus tardive : "Sancti Leonardi abbatis. Obitus magistri Petri de Lefrauderie." // Obitus - Lefrauderie] barré et remplacé par une autre main : "Differtur hic obitus in feriam sextam 4 temporum Adventus".

ee Addition d’une main plus tardive : "Non legitur".

ff Addition d’une main plus tardive : "Obitus domini de la Manseliere".

gg Addition d’une main plus tardive : "M - Crastinum".

hh Non legitur - Non legitur] Addition d’une autre main.

ii Addition d’une main plus tardive : "T - Non legitur".

jj Non legitur - Non legitur propter crastinum] Addition d’une autre main.

kk Eligii - legitur] Addition d’une autre main.

ll Addition d’une main plus tardive : "Natio lactina [sic] in majoribus scholis ex fundatione domini Chagnesii Merie (?) professoris".

mm Addition d’une main plus tardive : "Vigilia Conceptionis non legantur, festum solemne [...]".

nn Addition d’une main plus tardive : "T - Sermo ad clerum".

oo Addition d’une main plus tardive : "Die 9, obitus Jacobi Le Maistre, L. de Savigny". Complété par une autre main : "collegii Sylvani [...].

pp Addition d’une main plus tardive : "Feria sexta 4 temporum, obitus magistri Petri de Lesnauderie, missa solemnis ‘Per unum et Dei’ 4 facultatum, et vigilia 3 lectionum post vesperas. Feria quinta [...] de tribus aliis ab eorum fundatis".

qq Non legitur-Non legitur] Renvoi pour toutes les fêtes du 25 au 30 décembre.

rr Non legitur] Addition d’une main plus tardive". Ajout d’une autre main : "Non legitur in collegiis".

ss Addition de la même main au dessus de la ligne : "Et ejus mandatis".

tt Une autre main contemporaine a ajouté les formules et désinences transposant le serment des électeurs au discours direct : "[...]bitis quod eligetis virum quem scietis aut credetis secundum vestras consciencias ydonem rectoris officium excercendum. Quique in dicta electione non procedetis inducti prece, precio vel alio quovis inordinato favore.

1 Non rencensées dans le Catalogue des actes de François Ier (Collection des ordonnances de rois de France).

Comment citer cette notice

Lebigue , Jean-Baptiste . " Statuts de l’université de Caen ( Caen , bibliothèque municipale , ms. 446 )", dans , Jean-Baptiste   Lebigue , Benjamin   Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 74 / .