Général
-
Martin IV (1281-1285)
-
Pour mémoire future de la chose
-
XII kalendas novembris, anno tercio
-
-
Orvieto
-
Bulle (ad perpetuam rei memoriam)
-
[Vidimus] F. FRANCE, Paris, Archives nationales, J 446/36. Copie authentique.
-
Ici reprise de Charles-Victor Langlois, Le règne de Philippe III le Hardi, Paris, 1887, p. 444-447, n. 26, d'après E [en ligne].
-
Arrêté de comptes entre Martin IV et Philippe III.
-
Martinus episcopus, servus servorum Dei, ad futuram rei memoriam.
Notum facimus quod cum inter nos in minori officio constitutos ac in regno Francie legationis fungentes officio, ex parte una, et venerabilem fratrem nostrum Nicolaum nunc Ebroicensem episcopum, tunc thesaurarium ecclesie Sancti Framboldi Silvanectensis, ac dilectum filium magistrum Gaufridum dictum de Templo capellanum nostrum, canonicum Remensem, carissimi filii nostri Philippi regis Francie illustris clericos, pro eodem rege, ex altera, in reddenda ratione in recessu nostro de legatione predicta super expensis factis per regem predictum, prefata legatione durante, pro Terre sancte custodia, exorta fuisset dissensionis materia pro eo quod N[icholaus] et G[aufridus] predicti computare volebant quandam summam pecunie quam dicebant regem ipsum in Terre predicte custodiam expendisse, nobis dicentibus eamdem summam in hoc fore minime computandam propter hoc quod pie recordationis Gregorius papa X, predecessor noster, duxerat ordinandum quod ille duntaxat expense quas pro Terre custodia faceret rex predictus de nostro consilio et assensu sibi deberent restitui de medietate decime primi anni, de qua ordinatione constabat, et pro expensis predictis super quibus erat dicta dissensio quas ipsi N[icholaus] et G[aufridus] dicebant in Terre sancte custodiam esse factas nullum dedissemus consilium nec assensus noster super hoc obtentus fuisset nec etiam requisitus nec nostre littere super hoc apparerent, licet eas semper alias dedissemus cum nostrum super expensis hujusmodi prestabamus assensum ; ipsis Nicolao et Gaufrido asserentibus ex adverso quod eadem summa soluta fuerat per regem ipsum occasione dicte custodie Parisius apud Templum et ideo in ratione predicta computari debebat ; tandem magistro predicto ex parte ipsius regis cum litteris clausis de credentia occasione hujusmodi et pro illis expensis quas idem rex post recessum nostrum de Francie fecerat pro custodia supradicta necnon et pro solutione quinquaginta milium marcharum argenti (computando quinquagenta solidos turonenses pro qualibet marcha) que rex memoratus de pecunia Tunicii eidem predecessori mutuanda duxerat occasione negotii dicte Terre diversis temporibus, prout continetur inferius, obtinenda, ad nostram presentiam veniente, nos in fidedignorum presentia super omnibus supradictis ac expensis aliis custodiam predictam tangentibus necnon et solutionibus ipsi regi eadem occasione factis, cum predicto magistro Gaufrido computavimus in hunc modum :
Ecce expense facte per regem, ut sequitur secundum assertionem Gaufridi predictus :
In primis, predecessor noster predictus recepit mutuo a rege predicto pro negocio dicte terre de predicta pecunia Tunicii primo XXV milia marcharum argenti, computando quinquaginta sol. tur. pro qualibet marcha, quam summam pecunie recepit bone memorie frater Thomas, tunc patriarcha Jerosolimitanus. Item, idem rex ad requisitionem ejusdem predecessoris nostri mutuavit sibi de eadem pecunia alia XXV milia marcharum argenti, computando quinquaginta sol. tur. pro qualibet marcha, ut prius. Summa : ad turon. CXXV milia librarum tur. ; que summa XXV milium marcharum ultimo dicta distributa exstitit et consumpta in stipendiarios pro Terre predicta custodia, dum adhuc essemus in Francia, de nostro consilio et assensu. Post cujus consumptionem rex expendit in eadem custodia. XXXII milia et sexcentas libras turonenses, dum adhuc essemus in Francia. Item quinquaginta octo milia sexcentas septuaginta sex libras duos solidos et sex denarios turonenses postquam recessimus de Francia usque ad festum Nativitatis beati Johannis Baptiste ultimo preteritum ; quod fuit anno MCCLXXXIII. Summa : ducenta sexdecim milia ducente septuaginta sex libre duo solidi et sex denarii turonenses.
Solutio autem facta regi de summa predicta hec est : In primis IXm XXXIII libre turonenses quas Petrus Michaelis recepit in deposito tam apud Aquas Mortuas quam in exercitu Tunicii a bone memorie Radulpho episcopo Albanensi pro inclite recordationis Ludovico, rege Francie, tunc vivente, et ejus nomine de speciali mandato ipsius regis, cujus idem rex Philippus heres exstitit. Item a mercatoribus nostris de societate Thome Spiliati de Florentia recepit Parisius apud Templum de medietate decime collecte extra regnum Francie, dum adhuc essemus in Francia, XLm VIc LXI libre VII solidi VIII denarii turonenses. Item recepit Parisius apud Templum post recessum nostrum de Francia a dictis mercatoribus de medietate suprascripta XXIm Vc LXXXIX libre IV solidi VIII denarii turonenses. Item recepit Parisius apud Templum de arreragiis veteris decime concesse olim pro subsidio dicte Terre Ludovico regi predicto et collecte eo mortuo XXIIIm VIIIc XXXVIII libre III solidi IX denarii turonenses. Summa eorum que soluta sunt predicto regi Philippo secundum istum computum XCVm CXX libre XXXVI solidi et I denarius turonenses. Quibus deductis de summa mutui et expensarum scripta superius, restat quod debentur regi Philippo, secundum rationem istam, CXXIm CLIV libre VI solidi et V denarii turonenses.
Item, dictus rex Philippus recepit Parisius apud Templum de pecunia centesime, sed nescimus quantum, que sibi vel patri suo nunquam fuit concessa. Item, recepit decimam collectam extra regnum Francie in illis partibus diocesum, civitatum, que siquidem civitates site sunt in regno Francie ; et partes predicte diocesum ipsarum in quibus eadem decima collecta exstitit site sunt, ut dictum est, extra regnum ; in qua decima idem rex nichil unquam habuit. Et iste summe debent deduci de expensis suprascriptis per dictum regem factis. Sed non potuimus, quia incertum erat nobis quantum perceptio dicte centesime et decime ascendebat, et dictus G[aufridus] dicebat se super hoc noticiam non habere. Ad hec non computavimus neque detraximus de dicta summa pecunie, scilicet CXXIm CLIV libre VI solidi et V denarii turonenses ea que fuerunt collecta et recepta apud Templum Parisius de veteri decima ab obitu inclite recordationis Ludovici regis usque ad computos Omnium Sanctorum anno Domini MCCLXXVI ; quorum summa est, absque arreragiis ejusdem decime suprascriptis, LXXVm VIIc XL libre XIII solidi et IV denarii turonenses, ut dicit dictus Gaufridus. Item non computavimus neque detraximus ea que fuerunt collecta et recepta Parisius apud Templum post obitum Ludovici regis de vicesima, centesima, legatis, redemptionibus et aliis obventionibus quorum summa est XXVIm VIIc XLIV libre XIII solidi et IX denarii turonenses, ut idem Gaufridus asserit. Que due summe ultimo dicte juncte faciunt summam hujusmodi, scilicet : CIIm IVc LXXXV libre VII solidi I denarius turonensis.
Et licet de predicta summa predictam summam possemus de jure detrahere, si vellemus, cum in predictis veteri decima, vicesima, centesima, legatis, redemptionibus votorum et aliis obventionibus predictus rex Philippus nichil juris habere noscatur propter evidentes rationes quas in presentibus litteris ex certa scientia non duximus inserendas, sed ipsas dicto G[aufridus] exposuimus oraculo vive vocis, nos autem, attendentes prompte devotionis fervorem quem rex ipse, progenitorum suoram inherens vestigiis, ad Romanam gerit Ecclesiam, quemque jam pluries exhibuit per effectum, ac intendentes eundem non immerito prosequi gratia et favore, summam prefatam (videlicet 102, 485 l. 7 s. 1 d. t.) ad presens computare et detrahere de supradicta summa (scilicet 121, 154 l. 6 s. 5 d. t.) scienter omittimus, volentes, ordinantes ac exnunc etiam decernentes quod memoratus rex Philippus, quando in generali passagio, Deo dante, per Sedem apostolicam statuendo, personaliter transfretandum duxerit, predictam summam habeat de gratia speciali per ipsum in dicte Terre subsidium cum alia pecunia sibi concessa a Sede apostolice convertendam, nisi forsitan interim (quod Deus avertat) causa justa et rationabilis emerserit propter quam id fierit non deberet. Quem etiam regem prosecuti fuimus gratiose computando superius in expensis per ipsum factis in custodia dicte Terre XXXIIm VIc libras turonenses scriptas superius de quibus taliter expendendis, sicut etiam fatebatur memoratus Gaufridus, nostrum non apparebat intervenisse consilium nec assensum, et nos tenebamus certitudinaliter et tenemus quod nunquam fuimus super hoc requisiti ; propter quod summam eamdem non tenebamur in expensis hujusmodi computare. Unde ad supplicationem dicti Gaufridi in computo supradicto secuti non fuimus ordinationem dicti Gregorii pape, scilicet in expensis in custodia memorata factis nostrum consilium seu assensum non prestitum attendendo, sed computis Templi et assertionibus religiosi viri fratris Johannis de Turno, thesaurarii Templi ejusdem, qui etiam super hoc nobis scripsit, ac Gaufridi prefati, quorum fidelitatem et diligentiam ex multis rerum argumentis probavimus, fidem plenariam adhibentes in rationem et computos memoratos consensimus, sequendo solutiones quas predicti thesaurarius et G[aufridus] pro sepedicta custodia asserunt apud Templum Parisius esse factas. Hoc acto expresse inter nos et G[aufridus] predictus quod omnes littere nostre quas prefato regi Philippo quandocumque dedimus prefati legationis insistentes officio, continentes super diversis summis per ipsum missis diversis temporibus pro Terre custodia nostrum intervenisse consilium et assensum, nobis rex ipse restitui faciat indilate. Et si aliquas vel aliquam ex eis appareret seu reperiri contingeret in futurum, viribus careant et, rege approbante rationem presentem, eo ipso efficiantur irrite et inanes.
Ceterum rationem istam, quam cum predictus G[aufridus] habuimus sicut predicitur, qui de ipsa ineunda nobiscum speciale mandatum per patentes predicti regis Philippi litteras non habebat, tunc demum, et non ante, vires habere volumus et effectum, cum rex ipse eamdem approbaverit et expresse ratificaverit et super approbatione et ratificatione hujusmodi suas nobis patentes litteras transmiserit presentem seriem continentes.
Has autem nostras litteras nostro secreto sigillo quod Piscatoris dicitur fecimus communiri1. Hec omnia postquam rex suas nobis miserit litteras, sub bulla nostra scripturi, si sibi placuerit et super hoc nos duxerit requirendos.
Actum apud Urbem Veterem, XII kalendas novembris, pontificatus nostri anno tercio. -
1. La mention de l'anneau du pêcheur est très rare dans les actes pontificaux au XIIIe siècle.
-
Absente des registres - Inconnue de Pothast.
Informations
Acte
Laurent
Vallière
(CIHAM (UMR 5648)), dans
APOSCRIPTA database
APOSCRIPTA database – Lettres des papes, dir. J. Théry, CIHAM/UMR 5648, éd. électronique TELMA (IRHT), Orléans, 2017 [en ligne], acte n. 27395 (aposcripta-4102), http://telma.irht.cnrs.fr/chartes/aposcripta/notice/27395 (mise à jour : 15/06/2020).