./.

Decretum[C. 22, q. 1, d.p.c. 16]

Auteur

Gratian

Titre en français

Décret II, C. 22, q. 1, d.p.c. 16

Titre descriptif

Sur les serments des juifs

Type de texte

dictum

Texte

Sicut etiam cum in libro Machabeorum Romani legantur pacem firmasse cum Iudeis, intelligendi sunt iurasse per falsos Deos, sicut et Iudei iurauerunt per Deum uerum, sicut etiam de iuramento, quod fit per creaturas, intelligendum est, quod ipsum quidem iurare per creaturas, malum est, quia a Deo prohibitum est. Sed seruare quod iuratur, bonum est, ut euitetur peccatum mendacii et dolositatis. §. Sed obicitur, quod Ioseph, uir sanctus, per creaturas iurauit, dum dixit fratribus suis: "Per salutem Pharaonis, non exibitis hinc." §. Sed sciendum est, quod sancti non tam per creaturas, quam per auctorem creaturarum iurabant, nec in creaturis aliud quam creatorem ipsarum uenerabantur, sicut Ioseph, qui per Pharaonem iurando hoc in eo ueneratus est, quod Dei iudicio positus erat in infimis. Unde Apostolus ait: "Omnis potestas a Domino Deo est." Item Christus Pilato: "Non haberes in me potestatem, nisi esset tibi datum desuper." Deus autem per creaturas iurare prohibuit, ne uel more gentilium aliquod numen deitatis creaturis inesse crederetur, uel ne creaturas contemptibiles iudicando per eas promissa pro nichilo duceremus. §. Sed queritur, quid grauius sit, an per creaturas, an per creatorem iurare fallaciter? Dupliciter enim reus est qui per creaturas iurat mendaciter, quia et contra prohibitionem iurat per quod sibi iurare non licet, (a quo peccato est inmunis, qui non nisi per creatorem iurat,) et proximum dolo capit, quod facit etiam per creatorem mendaciter iurans. Sed si periurium tanto magis penale est, quanto sanctius illud, per quod iuratur, apparet, quod, etsi per creaturas mendaciter iurans dupliciter peccet, grauiori tamen se subicit penae qui per creatorem iurat mendaciter. §. Periurii autem pena grauissima est, quam si quis timens ad confessionem uenire noluerit, a fidelium consortio est abiciendus.

Langue

Latin

Source du texte original

Paris, Bibliothèque nationale de France, MS lat. 3885/1, fol. 8v; Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds. (Graz, 1955; 1995), 865-66.

Datation

  • Entre 1139 et 1158
  • 12ème siècle (quart : 2 )
  • Précisions : On considère habituellement que le Décret a été compilé à Bologne quelque part autour des années 1140, en deux recensions distinctes. Cependant, il a aussi été avancé que la première recension aurait été réalisée dans les années 1120 ou 1130, et la seconde beaucoup plus tard, en 1158.

Traduction française

De même que nous lisons dans le livre des Macchabées que les Romains ont conclu la paix avec les Juifs, et qu'il faut comprendre qu'ils ont juré par de faux dieux quand les Juifs juraient par le vrai Dieu, de même, et en conséquence, nous devons comprendre que le serment qui a été prêté au nom de créatures est mauvais parce que Dieu l'interdit. Cependant, il est bon d'observer ce qui a été juré pour éviter le péché de mensonge et de tromperie. § Mais il est objecté que Joseph, un saint homme, a juré par les créatures lorsqu'il a dit à ses frères : "Par la vie de Pharaon, vous ne sortirez pas d'ici" (Gn 42, 15). § Cependant il faut savoir que les saints hommes ne jurent pas sur des créatures mais sur l'auteur de ces créatures, et qu'ils ne vénèrent rien dans les créatures que leur créateur. Comme Joseph qui, en jurant par Pharaon, révérait en lui le peu de ce qui y avait été mis par le jugement de Dieu. D'où l'Apôtre dit : "Tout le pouvoir appartient à notre Seigneur Dieu" (Rom 13, 1), et le Christ à Pilate : "Tu n'aurais pas de pouvoir sur moi s'il ne t'avait été donné d'en haut" (Jn 19, 11). Néanmoins Dieu interdit de jurer par les créatures pour que l'on ne croie pas, comme les gentils, qu'il y ait une quelconque divinité dans ces dieux créés, ni qu'on ne juge ces créatures méprisables au travers de ce qui par elles a été promis pour rien. § Mais il est demandé ce qui est plus grave, entre jurer au nom de créatures et jurer faussement au nom du créateur. Celui qui jure mensongèrement au nom de créatures pèche doublement parce qu'il jure en violation de la prohibition lui interdisant de jurer (péché duquel est exempt celui qui ne jure que par le créateur) d'une part, et qu'il détruit par la tromperie ce qui est le plus proche en prêtant au nom de Dieu un serment mensonger d'autre part. Cependant, si le parjure est une peine beaucoup plus grave, combien plus sacrilège l'est ce qui a été juré par des créatures, car alors qu'il pèche doublement en jurant faussement par les créatures, il s'expose à une peine plus sévère lorsqu'il jure mensongèrement par le créateur. §. Cependant, la peine contre un faux serment est plus grave pour celui qui, par crainte, refuse de venir se confesser. Il doit être exclu de la communion des fidèles.

Source traduction française

C. Nemo-Pekelman

Résumé et contexte

Ce dictum est le commentaire d'un canon forgé à partir d'une lettre d'Augustin demandant si l'on peut prêter un serment au nom d'un faux dieu pour se soumettre à la foi. Gratien commence une longue discussion à propos des serments jurés à de faux dieux ou de créatures. Il se réfère à la paix conclue entre les Romains et Israël dans I Macchabées 13. Selon Gratien, les juifs auraient juré par le vrai Dieu, mais même les serments jurés par de faux dieux devraient être tenus pour éviter le péché de tromperie. Gratien poursuit en comparant les démérites qu'il y a à jurer de faux serments d'une part et à jurer des serments au nom de faux dieux d'autre part.

Signification historique

A partir de la seconde moitié du XIIe siècle, le Décret de Gratien devint la référence en matière de droit canonique. Les dicta étaient le biais par lequel Gratien commentait les canons et accordait entre eux ceux qui étaient contradictoires. Certains de ces dicta, comme celui-ci, eurent une vie autonome, en ce sens que, pendant les XIIIe et XIVe siècles, il fut cité lors de discussions relatives aux serments prêtés par les juifs qui demandaient si ces derniers devaient se plier aux rituels humiliants prescrits par le Schwabenspiegel de 1275.

Manuscrits

  • Première recension :
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 23; c. 1160-1170
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 43; c. 1160-1170
  • Barcelona, Archivio de la Corona de Aragon, MS Ripoll 78; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.1.402; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, Nouvl. acq. 1761; s. 12
  • Deuxième recension :
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 35; s. 131
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 48; s. 13
  • Amiens, Bibliothèque municipale, MS 354; s. 12
  • Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, M. 13; s. 12
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 7 (16)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 27 (32); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 585 (493)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 592 (500); s. 12/13
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 599 (507); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 809 (472)
  • Autun, Bibliothèque municipale, MS 80a (100)
  • Baltimore, Walters Art Gallery, MS 777; s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 13 (P.I.16); s. 12/13
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 14 (P.I.17); s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 15 (P.I.18); s. 122
  • Beaune, Bibliothèque municipale, MS 5; c. 1160-1170
  • Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, MS Phill. 1742; s. 12 ex.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 223; s. 13 in.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 224; s. 13 in.
  • Biberach, Spitalarchiv, MS B 2515; s. 12
  • Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, MS 118; s. 12
  • Bratislava, Státny slovenský ustredný archiv, Bratislavsky Kapituly, MS c. 14; s. 12/13
  • Bremen, Universitätsbibliothek, a 42; an. 1168
  • Brindisi, Biblioteca Annibale De Leo A/1; s. 12
  • Burgos, Biblioteca del Cabildo, MS 4; s. 13
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 646; s. 12 ex.
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 967; s. 12/13
  • Cambridge, Corpus Christi College, MS 10; s. 12
  • Cambridge, Fitzwilliam Museum McClean, MS 135 (Phill. 1076); s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 6; s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 676; c. 1200
  • Cambridge, Pembroke College, MS 162; s. 12
  • Cambridge, Sidney Sussex College, MS 101; s. 12
  • Cambridge, University Library, MS Add. 3447; s. 12
  • Cambridge, Mass., Harvard Law School Library, MS 64; s. 12 ex.
  • Chambéry, Bibliothèque municipale, MS 13; s. 12
  • Charleville, Bibliothèque municipale, MS 150; s. 12/13
  • Cividale del Friuli, Museo Archeologico Nazionale, MS V; s. 12
  • Darmstadt, Hessische Landesbibliothek, MS 907; s. 12
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 586; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 590; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 591; s. 12/13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.I.7; s. 13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.II.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.III.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.IV.1
  • Einsiedeln, Stiftsbibliothek, MS 193; s. 12 ex.
  • Erlangen, Universitätsbibliothek, MS 342; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Maruecelliana, MS A.298; s. 13
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Acqui. 93; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edil. 96; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce Isin. 1; s. 122
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce IVsin. 1; s. 12 ex.
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.376; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.403; s. 12/13
  • Gdansk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. fol 77; s. 12/13
  • Gent, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS 55 (Kat. Nr. 287); s. 12 ex.
  • Gniezno, Biblioteka Kapitulna, MS 28; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.52; s. 131
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.69; s. 13 1
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.71; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.80; s. 131
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 11 (474); s. 12
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 34 (475); s. 12/13
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 62 (482); post 1215
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 43; s. 12/13
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 44; s. 12 ex.
  • Hereford, Cathedral Library, MS P.VII.3; s. 12 ex.
  • Innsbruck, Universitätsbibliothek, MS 90; s. 12
  • Ivrea, Archivio capitolare, MS 72 (C); s. 12
  • Jena, Universitätsbibliothek El. fol. 56; s. 12/13
  • Köln, Dombibliothek, MS 127; s. 12/13
  • Köln, Dombibliothek, MS 128; s. 12
  • Köln, Dombibliothek, MS 129; s. 12 ex.
  • Kraków, Biblioteka Jagiellońska, MS 356; s. 12/13
  • Kraków, Biblioteka Jagiellońska, MS 357; s. 13 in.
  • Kremsmünster, Stiftsbibliothek, MS 364; s. 13
  • Laon, Bibliothèque municipale, MS 476; s.12/13
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, Haenel 17
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 222; s. 12/13
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 223
  • London, British Library, MS Add. 24658; s. 12
  • London, British Library, MS Arundel 490; s. 12
  • London, British Library, MS Harley 3256; s. 12
  • London, British Library, MS Royal 11.B.II
  • London, British Library, MS Stowe 378
  • London, Lambeth Palace, MS 449; s. 12
  • Lucca, Biblioteca Arcivescovale, MS 20 (6)
  • Luxembourg, Bibliothèque Nationale, MS I.139; s. 12 ex.
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 87 (C.1); s. 12
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 251 (C.2); s. 13
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 12790 (Ee.3); s. 12
  • Madrid, Biblioteca de la Fundación Lázaro Galdiano, MS 440; s. 13 in.
  • Madrid, Universidad Central, Biblioteca de la Facultad de Derecho, Vol. 1137, Obra 447 Est. 16 Tabla 1 Clasif. 348.17; s. 12/13
  • Mainz, Stadtbibliothek, MS II.204; c. 1160s
  • Malibu, Calif., J. Paul Getty Museum (olim Prof. Ludwig, Aachen XIV.2); c. 1180
  • Marburg, Universitätsbibliothek, MS 33 (C.1); s. 12 ex.
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 259 (olim 698/M 22); s. 13
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 261 (olim 695/M 27); s. 12 ex.
  • Milano, Archivio capitolare di s. Ambrogio, M 57; c. 1200
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 64; s. 12/13
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 66; s. 12/13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4505; s. 13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 10244; s. 13
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 13004; c. 1160-1170
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 14024; s. 131
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 17161; s. 122
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 18096; s. 13 in.
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 23551; c. 1200
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 27337; s. 12 ex.
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28161
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28174
  • München, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28175; s. 12/13
  • Napoli, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.5
  • Napoli, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.9
  • New York, Pierpont Morgan Library, MS M 446; s 13 in.
  • Olomouc, Statní Archiv, MS C.O.266; s. 13 in.
  • Oxford, Bodleian Library, MS Douce 218
  • Oxford, Bodleian Library, MS Lyell 41
  • Oxford, New College, MS 210; s. 13
  • Oxford, Trinity College, MS 70 (D.1-D.63.23)
  • Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, MS 677; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1287; s. s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/1 & 3884/2; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3885; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3886 A; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3887; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3888; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3890; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3895; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3903
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3905 B; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 11712; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14316; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14317; s. s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 15393; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 168; s. 12
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 341; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 342; s. 12 ex.
  • Perugia, Archivio di S. Pietro, C.M.4; s. 12 ex.
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 142; s. 12
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 327; s. 12
  • Praha, Knihovna Metropolitní Kapituly, MS I.19
  • Praha, Národní Museum, MS XVII.A.12 (I.B.I); s. 12 ex.
  • Praha, Universitní Knihovna, MS XXIII.B.4; s. 131
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 676; s. 12/13
  • Roma, Biblioteca Angelica, MS 1270; s. 12 ex.
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E.21 (707); s. 12/13
  • St. Florian, Stiftsbibliothek, MS III.5; s. 12 ex.
  • Saint-Mihiel, Bibliothèque municipale, MS 5; s. 12/13
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 191; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 192; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 453; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 454; s. 12
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 476; s. 12/13
  • St. Paul im Lavanttal, Stiftsbibliothek, MS 25/1; s. 12
  • St. Petersburg, Publichnaja Biblioteca im. M.E. Saltykova-Shchedrina, Lat. F.II vel. 23; s. 13
  • Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XI.9; s. 12 ex.
  • Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XII.9; s. 12/13
  • Siena, Biblioteca comunale degli Intronati, MS G.V.23
  • Toledo, Biblioteca del Cabildo, MS 4.5; s. 12/13
  • Tortosa, Biblioteca de la Catedral, MS 240; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 557; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 559; s. 12
  • Trier, Bibliothek des Priesterseminars, MS 8; s. 12 ex.
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 906 (1141); s. 12 ex.
  • Trier, Stadtbibliothek, MS 907 (2182a); s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 60; s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 103; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Arch. S. Pietro A.27; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Chis. E.VII.206; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 621; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 622; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 624; s. 13
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 625; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. lat. 595; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1369; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2494; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2495; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 3529; s. 12
  • Vendôme, Bibliothèque municipale, MS 88; s. 12/13
  • Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.117 (2435); s. 12
  • Vercelli, Biblioteca dell'Archivio Capitolare, MS XXV (118)
  • Verona, Biblioteca capitolare, MS CLXXXIV (164); s. 12 ex.
  • Vicenza, Biblioteca Bertoliana, MS 17 (olim G.15.2.2)
  • Washington, D.C., The Catholic University of America Library, MS 186
  • Washinton, D.C., Library of Congress, MS G.71 (de Ricci D.401); s. 12 ex.
  • Wien, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2070; s. 13 in.
  • Wien, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2102; s. 12 ex.
  • Wolfenbüttel, Landesbibliothek Helmstedt, MS 33; s. 12 ex.
  • Zwettl, Zisterzienserstift, Hs. 31; s. 12/13

Mots-clés

accusation ; Juifs/Judaïsme ; serment ; témoignage

Auteur de la notice

Jessie   Sherwood

Collaborateurs de la notice

Capucine   Nemo-Pekelman  :  traduction

Comment citer cette notice

Notice n°87427, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)»

Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait87427/.

^ Haut de page