De his autem, qui in infidelitate empti ad gratiam baptismi uenire desiderant, quid fieri debeat, Gregorius scribit Fortunato Neapolitano Episcopo. In libertatem uendicentur serui, qui ab infidelitate ad fidem accedunt.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/1, fol. 69r.
Datation
Entre 1139 et 1158
12ème
siècle
(quart :
2
)
Précisions :
On considère généralement que le Decretum a été compilé à Bologne dans les années 1140 en deux recensions distinctes ; on a cependant suggéré que la première recension a pu être réalisée dans les années 1120 ou 1130 tandis que la seconde a pu être compilée aussi tardivement qu'en 1158.
Traduction française
Grégoire a écrit à Fortunatus, l'évêque de Naples, au sujet de ce qui devait être fait à propos de ceux qui ont été achetés alors qu'ils étaient des infidèles mais qui aspirent à entrer dans la grâce du baptême. Les esclaves qui, de l'état d'infidèle, iront vers la foi doivent être affranchis.
Source traduction française
L. Foschia
Résumé et contexte
Ce dictum appartient à une série de canons sur les juifs qui exercent une autorité sur les chrétiens, soit comme maîtres soit comme détenteurs d'une charge, et ce à l'intérieur d'une distinctio sur les domestiques et les esclaves. Ici, Gratien introduit le canon suivant, une lettre de Grégoire Ier à l'évêque de Naples portant sur les esclaves qui appartiennent à des juifs et qui veulent se convertir ; il en résume le contenu. D'après Gratien, ces esclaves doivent être affranchis, littéralement vendus à la liberté.
Signification historique
Peu après sa seconde recension dans les années 1140 ou, éventuellement, au début des années 1150, le Decretum devint rapidement le principal manuel de droit canon. L'importance et l'interprétation de chaque canon dépend souvent de la lecture qu'en a faite Gratien telle qu'elle apparaît dans les rubriques et les dicta. Les dicta constituaient pour Gratien le moyen de commenter et de discuter les canons et les contradictions qui existaient entre eux.
Arras, Bibliothèque municipale, MS 27 (32); s. 12 ex.
Arras, Bibliothèque municipale, MS 585 (493)
Arras, Bibliothèque municipale, MS 592 (500); s. 12/13
Arras, Bibliothèque municipale, MS 599 (507); s. 12 ex.
Arras, Bibliothèque municipale, MS 809 (472)
Autun, Bibliothèque municipale, MS 80a (100)
Baltimore, Walters Art Gallery, MS 777; s. 122
Bamberg, Staatsbibliothek Can. 13 (P.I.16); s. 12/13
Bamberg, Staatsbibliothek Can. 14 (P.I.17); s. 122
Bamberg, Staatsbibliothek Can. 15 (P.I.18); s. 122
Beaune, Bibliothèque municipale, MS 5; c. 1160-1170
Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, MS Phill. 1742; s. 12 ex.
Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 223; s. 13 in.
Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 224; s. 13 in.
Biberach, Spitalarchiv, MS B 2515; s. 12
Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, MS 118; s. 12
Bratislava, Státny slovenský ustredný archiv, Bratislavsky Kapituly, MS c. 14; s. 12/13
Brême, Universitätsbibliothek, a 42; an. 1168
Brindisi, Biblioteca Annibale De Leo A/1; s. 12
Burgos, Biblioteca del Cabildo, MS 4; s. 13
Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 646; s. 12 ex.
Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 967; s. 12/13
Cambridge, Corpus Christi College, MS 10; s. 12
Cambridge, Fitzwilliam Museum McClean, MS 135 (Phill. 1076); s. 12
Cambridge, Gonville and Caius College, MS 6; s. 12
Cambridge, Gonville and Caius College, MS 676; c. 1200
Cambridge, Pembroke College, MS 162; s. 12
Cambridge, Sidney Sussex College, MS 101; s. 12
Cambridge, University Library, MS Add. 3447; s. 12
Cambridge, Mass., Harvard Law School Library, MS 64; s. 12 ex.
Chambéry, Bibliothèque municipale, MS 13; s. 12
Charleville, Bibliothèque municipale, MS 150; s. 12/13
Cividale del Friuli, Museo Archeologico Nazionale, MS V; s. 12
Darmstadt, Hessische Landesbibliothek, MS 907; s. 12
Douai, Bibliothèque municipale, MS 586; s. 12 ex.
Douai, Bibliothèque municipale, MS 590; s. 12 ex.
Douai, Bibliothèque municipale, MS 591; s. 12/13
Durham, Cathedral Library, MS C.I.7; s. 13
Durham, Cathedral Library, MS C.II.1; s. 12 ex.
Durham, Cathedral Library, MS C.III.1; s. 12 ex.
Durham, Cathedral Library, MS C.IV.1
Einsiedeln, Stiftsbibliothek, MS 193; s. 12 ex.
Erlangen, Universitätsbibliothek, MS 342; s. 12
Florence, Biblioteca Maruecelliana, MS A.298; s. 13
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Acqui. 93; s. 12 ex.
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edil. 96; s. 12 ex.
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce Isin. 1; s. 122
Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce IVsin. 1; s. 12 ex.
Florence, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.376; s. 12
Florence, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.403; s. 12/13
Gdansk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. fol 77; s. 12/13
Gand, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS 55 (Kat. Nr. 287); s. 12 ex.
Gniezno, Biblioteka Kapitulna, MS 28; s. 12/13
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.52; s. 131
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.69; s. 13 1
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.71; s. 12/13
Graz, Universitätsbibliothek, MS III.80; s. 131
Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 11 (474); s. 12
Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 34 (475); s. 12/13
Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 62 (482); post 1215
Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 43; s. 12/13
Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 44; s. 12 ex.
Hereford, Cathedral Library, MS P.VII.3; s. 12 ex.
Innsbruck, Universitätsbibliothek, MS 90; s. 12
Ivrea, Archivio capitolare, MS 72 (C); s. 12
Jena, Universitätsbibliothek El. fol. 56; s. 12/13
Cologne, Dombibliothek, MS 127; s. 12/13
Cologne, Dombibliothek, MS 128; s. 12
Cologne, Dombibliothek, MS 129; s. 12 ex.
Cologne, Biblioteka Jagiellońska, MS 356; s. 12/13
Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 357; s. 13 in.
Kremsmünster, Stiftsbibliothek, MS 364; s. 13
Laon, Bibliothèque municipale, MS 476; s.12/13
Leipzig, Universitätsbibliothek, Haenel 17
Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 222; s. 12/13
Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 223
Londres, British Library, MS Add. 24658; s. 12
Londres, British Library, MS Arundel 490; s. 12
Londres, British Library, MS Harley 3256; s. 12
Londres, British Library, MS Royal 11.B.II
Londres, British Library, MS Stowe 378
Londres, Lambeth Palace, MS 449; s. 12
Lucca, Biblioteca Arcivescovale, MS 20 (6)
Luxembourg, Bibliothèque Nationale, MS I.139; s. 12 ex.
Madrid, Biblioteca Nacional, MS 87 (C.1); s. 12
Madrid, Biblioteca Nacional, MS 251 (C.2); s. 13
Madrid, Biblioteca Nacional, MS 12790 (Ee.3); s. 12
Madrid, Biblioteca de la Fundación Lázaro Galdiano, MS 440; s. 13 in.
Madrid, Universidad Central, Biblioteca de la Facultad de Derecho, Vol. 1137, Obra 447 Est. 16 Tabla 1 Clasif. 348.17; s. 12/13
Mayence, Stadtbibliothek, MS II.204; c. 1160s
Malibu, Calif., J. Paul Getty Museum (olim Prof. Ludwig, Aachen XIV.2); c. 1180
Marbourg, Universitätsbibliothek, MS 33 (C.1); s. 12 ex.
Melk, Stiftsbibliothek, MS 259 (olim 698/M 22); s. 13
Melk, Stiftsbibliothek, MS 261 (olim 695/M 27); s. 12 ex.
Milan, Archivio capitolare di s. Ambrogio, M 57; c. 1200
Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 64; s. 12/13
Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 66; s. 12/13
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4505; s. 13
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 10244; s. 13
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 13004; c. 1160-1170
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 14024; s. 131
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 17161; s. 122
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 18096; s. 13 in.
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 23551; c. 1200
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 27337; s. 12 ex.
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28161
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28174
Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28175; s. 12/13
Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.5
Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.9
New York, Pierpont Morgan Library, MS M 446; s 13 in.
Olomouc, Statní Archiv, MS C.O.266; s. 13 in.
Oxford, Bodleian Library, MS Douce 218
Oxford, Bodleian Library, MS Lyell 41
Oxford, New College, MS 210; s. 13
Oxford, Trinity College, MS 70 (D.1-D.63.23)
Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, MS 677; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1287; s. s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/1 & 3884/2; s. 12
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3885; s. 13 in.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3886 A; s. 12/13
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3887; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3888; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3890; s. 12
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3895; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3903
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3905 B; s. 13 in.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 11712; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14316; s. 12
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14317; s. 12/13
Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 15393; s. 12/13
Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 168; s. 12
Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 341; s. 12 ex.
Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 342; s. 12 ex.
Pérouse, Archivio di S. Pietro, C.M.4; s. 12 ex.
Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 142; s. 12
Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 327; s. 12
Prague, Knihovna Metropolitní Kapituly, MS I.19
Prague, Národní Museum, MS XVII.A.12 (I.B.I); s. 12 ex.
Prague, Universitní Knihovna, MS XXIII.B.4; s. 131
Reims, Bibliothèque municipale, MS 676; s. 12/13
Rome, Biblioteca Angelica, MS 1270; s. 12 ex.
Rouen, Bibliothèque municipale, MS E.21 (707); s. 12/13
St. Florian, Stiftsbibliothek, MS III.5; s. 12 ex.
Saint-Mihiel, Bibliothèque municipale, MS 5; s. 12/13
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 191; s. 12 ex.
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 192; s. 12 ex.
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 453; s. 12 ex.
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 454; s. 12
Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 476; s. 12/13
St. Paul im Lavanttal, Stiftsbibliothek, MS 25/1; s. 12
St. Pétersbourg, Publichnaja Biblioteca im. M.E. Saltykova-Shchedrina, Lat. F.II vel. 23; s. 13
Salzbourg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XI.9; s. 12 ex.
Salzbourg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XII.9; s. 12/13
Sienne, Biblioteca comunale degli Intronati, MS G.V.23
Tolède, Biblioteca del Cabildo, MS 4.5; s. 12/13
Tortosa, Biblioteca de la Catedral, MS 240; s. 12
Tours, Bibliothèque municipale, MS 557; s. 12
Tours, Bibliothèque municipale, MS 559; s. 12
Trèves, Bibliothek des Priesterseminars, MS 8; s. 12 ex.
Trèves, Stadtbibliothek, MS 906 (1141); s. 12 ex.
Trèves, Stadtbibliothek, MS 907 (2182a); s. 12
Troyes, Bibliothèque municipale, MS 60; s. 12
Troyes, Bibliothèque municipale, MS 103; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Arch. S. Pietro A.27; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Chis. E.VII.206; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 621; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 622; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 624; s. 13
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 625; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. lat. 595; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1369; s. 12
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2494; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2495; s. 12 ex.
Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 3529; s. 12
Vendôme, Bibliothèque municipale, MS 88; s. 12/13
Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.117 (2435); s. 12
Vercelli, Biblioteca dell'Archivio Capitolare, MS XXV (118)
Vérone, Biblioteca capitolare, MS CLXXXIV (164); s. 12 ex.
Vicenza, Biblioteca Bertoliana, MS 17 (olim G.15.2.2)
Washington, D.C., The Catholic University of America Library, MS 186
Washington, D.C., Library of Congress, MS G.71 (de Ricci D.401); s. 12 ex.
Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2070; s. 13 in.
Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2102; s. 12 ex.
Wolfenbüttel, Landesbibliothek Helmstedt, MS 33; s. 12 ex.
Zwettl, Zisterzienserstift, Hs. 31; s. 12/13
Editions
Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds., (Graz, 1955; 1995), 211.
Etudes
J.Gilchrist, “The Perception of Jews in Canon Law in the Period of the First Two Crusades”, Jewish History 3 (1988), 9-24.
J.Gilchrist, “The Medieval Canon Law on Unfree Persons: Gratian and the Decretists Doctrines c. 1141-1234”, Mélanges Fransen I, Studia Gratiana 19 (1966) 277-301.
W.Pakter, Medieval Canon Law and the Jews (Ebelsbach, 1988).
Notice n°70986, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)» Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait70986/.