Léon IX, pape, confirme à l'évêque de Toul Udon, à la demande du prévôt Waldrade, la liberté du chapitre de Saint-Dié, ses droits et règle les droits de l'avoué.

l.1 LEO, EPISCOPUS, SERVUS SERVORUM DEI, UDONI DILECTO FILIO, SANCTE TULLENSIS ECCLESIAE
l.2 episcopo, et per eum omnibus successoribus suis perpetuam in Domino salutem. Dominus noster Jhesus Christus, qui nunquam abherrare permittit, nos indignos prelatos sua mira clementia et ineffabili gratia cottidie nos ammonet dicens Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos.
l.3 Igitur et quia nostri officii est unicuique secundum ordinem et dignitatem qua videtur vigere, exhortationem et Spiritus Sancti piam consolationem distribuere, hoc nostro dignitatis apostolicȩ privilegio, te et ecclesiam tuam in perpetuum munire curavimus, per quod malicias seculares auctore Deo
l.4 comprimere valeas et ecclesiasticum statum sustentes et provehas. Notum enim facimus tibi fili Udo carissime cunctisque successoribus tuis tam presentibus quam futuris quod cum Domino disponente, non meis meritis, ad apostolatus sanctae Dei Romanȩ ecclesiae officium, tanti honoris
l.5 indignus fuissem preelectus, domni Henrici tercii imperatoris et senioris modo dilectissimi filii summȩ petitioni et imperiali obedientiȩ atque sanctȩ Romanȩ sedis cleri et populi communi electioni et decreto, teste Deo toto nisu renuentes tandem obedivimus et de
l.6 misericordia Dei confidentes tantȩ sublimitatis pondus suscepimus. Dum adhuc enim in ipsa curia presentes essemus de quibusdam ad ecclesiam Tullensem pertinentibus quam adhuc tenebamus sub nostro regimine causȩ motȩ sunt et promota judicia, sicut hec presens littera narrat per
l.7 singula, frater noster carissimus Waldradus prepositus cenobii Sancti Deodati cum quibusdam fratribus suis nobiscum ibidem presentes nostrum imploraverunt auxilium ut antiqua libertas prebendȩ eorum ibi terminaretur per ecclesiasticum et imperiale judicium quia duce Lottharingorum Fre-
l.8-derico mortuo, honor ducatus transiens ad alienos heredes oppressionis eorum erat indicium. Nostra igitur diligentia et imperialis justicia honorem Dei preponentes, religiosorum et veridicorum qui presentes aderant, testimonio atque judicio corde
l.9 adherentes jus antiquȩ libertatis prebendȩ fratrum prefati cenobii ut multorum audientia principum regni recognovimus et ipsam prebendam canonicorum tantum arbitrio disponendam et regendam, omni seculari exactione seclusa, sine voce contradictionis alicujus banno
l.10 apostolico et imperiali in libertate sic firmavimus; nullius igitur secularis exactionis precepto, nullius justiciȩ, nullius banno, nullius potentiȩ, mansionarii pertinentes ad prebendam fratrum prefati cenobii Sancti Deodati sint subditi et si de quibuscumque actionibus alicui, cujuscumque dig-
l.11-nitatis vel prelationis fuerit ecclesiasticȩ vel secularis aliquid commiserint, ipsimet fratres secundum judicium prebendae capituli omnibus conquerentibus justiciam faciant, excepto quod si de falsitate monetȩ vel de jure concanbii aliquis presumens sine voce contradictionis vel manu ad
l.12 manum culpabilis repertus fuerit, illis quibus illata est injuria de persona tamen criminati secundum qualitatem criminis accipere justiciam canonici non contradicant. Si etiam prefati mansionarii res suas vendendo, quodlibet argentum econtra susceperint vel
l.13 causa alicujus fabricandi operis vel peregrinationis emerent, hoc ex antiquo fieri licuit semperque licebit. Si inventio pecuniaris facta fuerit, que vulgo furtuma dicitur, omni seculari potentia seclusa, in ditione fratrum tota permaneat. Infra atrium
l.14 Sancti Deodati nulla secularis persona jus hereditarium habeat nec possidere presumat nisi secundum quod prepositi vel fratrum communis ordinabit diligentia. Si homines fratrum cujuscumque sexus fuerint de bannis eorum contigerit exire nullae personȩ nulli banno contra voluntatem
l.15 eorum liceat illos possidere ut suos; sed liceat fratribus ubicumque fuerint illos vocare et tractare ut proprios. Advocatus de justiciis prebendȩ fratrum nullo modo se presumat nisi forte a preposito Sancti Deodati qui providentiam temporalium et regimen animarum ab episcopo
l.16 Tullensi susceperit, vel loco prepositi, a canonicis in adjutorium vocatus fuerit, et tunc pro sua presentia et adjutorio secundum quod prepositi vel fratrum ordinabit diligentia, tantum terciam partem justiciȩ accipiat. Dux Gerardus qui per petitionem Deodatensis ecclesiae, sicut precedentes, per
l.17 beneficium divisum et prebenda fratrum quod possidet deffensor et advocatus consistit, si de omnibus supradictis quippiam diminuere voluerit et hanc nostram apostolicam confirmationem infringere conatus fuerit, a presule Tullensi, vel si caret presule, a conventu aecllesiae tercio com-
l.18-monitus, incorrigibilis permanserit, excommunicetur et sicut imperiali judicio decretum est advocatia et beneficio Sancti Deodati careat, et presul Tullensis cum fratribus Sancti Deodati ab imperatore alium advocatum requirat, et hac sententia illius successores constringat. Ut autem hec omnia
l.19 cautius imperpetuum firmarentur in presentia domni imperatoris Heinrici tercii, sub testimonio multorum atque judicio firmata legitime dinoscantur, scilicet: Everardi Trevirensis archiepiscopi, Adelberti Amaburgensis archiepiscopi, Alberonis Metensis episcopi, Teoderici Virdunensis episcopi, Helenardi Frisi-
l.20-gensis episcopi, Hazonis Fulinigensis episcopi, ipsius Gerardi ducis, Ottonis marchionis, Lodowici comitis de Moncione, Ranardi comitis Tullensis, Haimonis de Brisseio, Milonis filii Rodulfi de Gundricurte. Tibi ergo Udo fili carissime et omnibus successoribus tuis, ex parte Dei et auc-
l.21-toritatis nostrȩ committimus ut hec prenominata servetis inconvulsa et fideliter tueamini contra malicias seculares in libertate liberrima. Imperiali etiam decreto firmatum est quod episcopi Tullensis angarias facere exercitum ducere nisi adversus regnum Franciȩ extra suam provinciam non debeant. Si vero in Alsatiam ammoniti fuerint illuc
l.22 debent ire propter curiam de Berchem quam tenent ab imperatore. Confirmo etiam tibi et ecclesiae Tullensi ecclesiam de Wipucella cum omnibus ad eam pertinentibus jure perpetuo possidendam quam duo clerici, tempore Herimanni episcopi, predecessoris nostri ex eorum propria et sacrilegia deliberatione, invadere presumpserint, dicentes eam ad
l.23 episcopatum Straburgensem pertinere, et tali sacrilego mendacio sperabant episcopi proprii gratiam optinere. Postquam vero Tullensis ecclesiae veritas, et illorum duorum patuit falsitas, a proprio episcopo Straburgensi fuerunt excommunicati et exulati donec Tullensis ecclesiȩ capitalia restituendo per satisfactionem fuerint reconciliati. Confirmamus etiam
l.24 fratribus Tullensis capituli omnia que pertinent ad placita synodalia laicorum de IIIIor parrochiis scilicet de Vido, de Tranculfi Villa, de Vischeriaco, de Gondulfi Villa, et illas IIIIor ecclesias duobus synodalibus censibus exceptis, ab aliis redditibus liberas. Statuimus apostolica censura ut nulla persona cujuscumque conditionis
l.25 fuerit contra hoc nostrȩ apostolicȩ auctoritatis privilegium venire pertemptet. Quod quicumque fecerit, nostro anathemate apostolico usque ad satisfactionem dignam percussus existat. Qui vero observaverit nostra benedictione gaudeat et aeternȩ vitȩ particeps fiat AMEN.
l.26 [rota] [benevalete] (KOM).
l.27 Anno dominicȩ incarnationis MoLoI. Datum Romȩ VIIIo kalendas februarii per manus Petri diaconi cancellarii et bibliothecarii sancte apostolicȩ sedis.
l.28 Anno domni Leonis VIIII pape IIIo.
l.29 [sceau].

JAFFE-LOEWENFELD, n° 4252.

PARISSE (Michel), Bullaire de la Lorraine : jusqu'à 1198.- Nancy : Société d'Histoire et d'Archéologie de la Lorraine, 1969, (Annuaire de la Société d'Histoire et d'Archéologie de la Lorraine, t-à-p n° 69), p. 16, n° 39.