Quatrième charte de dotation de l'abbaye Saint-Martin de Troarn.

l.1 [Ego Rogerius,] ex Northmannis Northmannus, [magni autem Rogerii filius, Dei omnipotentis] inspirante gracia, preventus et amore salutis perpetue incitatus, simulque multis clarorum virorum preteriti seculi exemplis utiliter informatus, decrevi ecclesiam in honore beatissimi confessoris
l.2 Christi Martini, in loco qui Troarnus, dicitur nobiliter [a fundamentis construi, ubi et] pro redemptione anime mee et parentum meorum et precipue uxoris mee, Mabilie, filiorum quoque meorum, de mea quam possideo hereditate partem num modicam studui donare: in primis videlicet ipsum Tro-
l.3-arnum totum, et totum etiam alodium de Buris, cum omnibus appenditiis [suis et consuetudinibus] et redditibus, tam in terra quam in aqua, in pratis, molendinis, piscariis, silvis quoque et vineis simulque hominibus universis, ecclesiis quoque et decimis, quorum videlicet appenditiorum nomina hec sunt: Turfredivilla,
l.4 Salneriivilla, absque terra Fulconii, Foletoth, Sanctus Paternus, Johannisvilla, [Catavilla, cum Ramata et cum] omni consuetudine de marisco et herbatura totius vicinitatis, sicut pater meus prius et ego post eum tenui, deinde totam Ledrosam cum ecclesia sua, terram quoque Gaufridi et Rogerii in Ranvilla.. Do etiam eidem
l.5 ȩcclesie et concedo Huldestot et Ernoltot, sicut habuerat Hugo Piscerna [et dederat] Sancto Martino, similiter et terram que dicitur que dicitur Raimbertiulmus cum suis pratis, salinis, [ecclesiis,] silvulis et piscariis, molendino atque hominibus, sclusam quoque predicti videlicet Troarni a terra usque ad terram concessi
l.6 Sancto Martino, et ecclesiam sancti Sansonis cum burgo, sed et terram [Gosberti,] Ingulfi et Heroldi et Ansgoti et Willelmi clerici de Sancto Sansone, quam tenent in Barnevilla et Sancto Sansone. Et hec omnia predicta ab omnibus querelis et redditibus absoluta concedo habere et tenere Sancto
l.7 Martino et monachis in pace, vicum etiam qui vocatur Crepicor integrum, [et piscarias] duas, et ecclesiam de Goleto cum tota decima tam in terra quam in aqua, decimam quoque de theloneis meis nominatim videlicet de Montegomerio, et decimam de molendinis ejus et de pecudibus, si fuerint, et
l.8 fructu eorum, et de Trumo, decimam thelonei et molendini et ecclesias ipsius videlicet ecclesiam sancti Petri, sancti Germani et sancti Vulfranni, cum terra presbiteri, sicut ego tenui, et decima [nutrimenti], et terram Sancti Ypoliti et Geborei cum honore Ursi militis de Molins, et ecclesias de Croceio
l.9 ex integro, cum terra quam Hosbertus tenuit in Sancto Germano [et quam tenuit] Radulfus in servicio Sancti Hylarii, et decimam molendini; sed et decimam de nutrimento meo et fructu quod erit in Vitreio; decimam etiam de foresta Gulfer in denariis qui consuetudinaliter inde exeunt; do eciam decimam
l.10 piscium de Crusillis cum uno hospite, et Rainaldum Malleart cum omni [terra] sua; similiter et ecclesiam sancti Silvini cum omni decima et cum omni alodio suo et moltura ipsius ville, et terram Morini carpentarii, quam tenebat in burgo Sancti Silvini,, cum omnibus redditibus suis, et terram Gilberti Berbium
l.11 quam habebat in eadem villa; sed et decimam denariorum de theloneo et nutrimento meo quod erit in Sancto Silvino; ecclesiam denique Rainerii Mansioli cum ecclesia sancti Petri et cum tota decima earum; terram etiam quam dedit Rogerius Tanetim, cum tercia parte molendini et aque et arpento vinee in Airam; terram etiam
l.12 Ursi filii Rainardi de Molins, quam tenuit de me et de patre meo; necnum quicquid Gaufridus clericus tenuit in Revilla de me, cum decima et ecclesia sancti Martini et cum uno piscatore et terra ejus, et terram quam dedit Anschetillus clericus et decimam unius molendini, et decimam foreste de Monte acuto
l.13 et porcos nostros sine pretio, et ligna sufficienter et ad domos nostras et ad ignem, et quicquid homines sui nobis dederunt et in Retisvilla et alibi
l.14 QUE AUTEM SUBSCRIPTA SUNT DE DONO REGIS ET BARONUM SUORUM HEC SUNT:
l.15 In Cadomo, domus Mauri cum alodio suo et omnibus consuetudinibus; in Goisbertivilla, terra Alveredi Malbeuhenc et terra Tetholdi clerici similiter cum consuetudinibus que ad regem pertinent, et decima; in Dumoldivilla, terra Rannulfi et consuetudines pertinentes ad regem, cum decima et parte
l.16 ecclesiae; in Billeio, terra Radulfi Quenolt et fratrum ejus, cum consuetudinibus que ad regem pertinent et decima [earum;] et in Furno, terra duorum hominum; in Falesia, tota terra Wesman et consuetudines ejus ad regem pertinentes. Et ista sunt de propriis regis Willelmi
l.17 QUE VERO DEDERUNT ȨCCLESIȨ SANCTI MARTINI BARONES ET CORAM EO CONCESSERUNT HȨC SUNT:
l.18 ROGERIUS de Belmont dedit unum carrum in Brotonia, cum pastura porcorum Sancti Martini; Herbertus de Spineto et soror ejus, Mathildis, dederunt in Diva totam ecclesiam cum burgariis XVcim et salinis Vque et quarta parte sue terre in Calvo monte. Willelmus, comes Ebroicensis, et uxor sua,
l.19 Helvis, dederunt duas salinas in Waravilla, quas tenet Gilbertus Wenchenel, cum terra sua que est in honore de Bavent; et adhuc in Waravilla, ecclesiam cum tota decima, de dono Roberti de Belfou et domini sui Willelmi, comitis Ebroicensis, et heredes sui postea dederunt nobis
l.20 unam salinam in disis et, in eadem villa, quattuor sextarios de sale, quos Bernardus sacerdos dedit nobis quando factus est monachus; Hugo filius Luveti unum hominem liberum ab omnibus consuetudinibus in Waravilla; Gautherus de Mara duas summas salis; Durandus unam summam
l.21 salis; Warinus filius Aelis unam summam salis. Et hec omnia que habemus in Waravilla ab omnibus consuetudinibus absoluta sunt.
l.22 In Salinelis, Robertus dedit nobis terram cum fratre suo Willelmo, quem fecimus monachum, liberam et absolutam ab omni consuetudine, quam reddit nobis dimidium modium salis, et in eadem villa habemus XX alias summas salis.
l.23 Willelmus de Columberiis [dedit] in Lingronia totam ecclesiam et terciam partem decime ubicumque Philippus de Columberiis habet duas partes; in eadem villa Robertus Coudran dedit totam decimam de acris terre VIIes XX; Rocho totam decimam de X et VIII acris de terra Patricii;
l.24 habemus decimam de XX et IIIIor acris de feudo Burnici, totam decimam de X et XVIII acris et terciam partem decime ubiconque monachi de Sancto Gabliele accipiunt duas partes; et quicquid habemus in Lingronia de Willelmo de Columberiis et de hominibus suis et de Roberto filio Hamo-
l.25-nis et de Jordano de Sacio et de hominibus suis, et quicquid habemus de Gaufrido de Costentim et hominibus suis, et, in Berneriis, terras plures, quas dedit Rogerius de Corcellis et homines ejus, concedentibus filiis suis et uxore sua, Elizabeht insuper quicquid possidetur aput Tallivillam et ecclesiam
l.26 totam Lingronie dedit nobis Willelmus de Columberiis, et Odo, episcopus Baiocensis, dedit nobis et in pace et absolute tenere consuetudines episcopales omnes, tam in ecclesia Lingronie quam in mansiolo Talliville, que pertinent ad episcopum, concedente rege et baronibus suis; Adelaidis
l.27 de Lingronia, soror Roberti de Romilleio, dedit nobis undecim acras terre, quinque in Aneires et quattuor intra Tallivillam et Sanctum Albinum et quattuor quas Gauterius tenebat de illa [firmiter,] et quicquid possidemus de feudo Lingronie et Berneriarum; in Lio, unum piscatorem cum terra sua,
l.28 quem [dedit] Rainaldus Burgevim; in Beneio, ecclesiam cum tota decima; in Marescals, Willelmus filius Rainoldi Apuliensis Deo et Sancto Martino duas partes decime de omni terra [sua] que erat in suo dominio et quam sui vavassores tenebant de eo in Marescals et in Insulis; etiam quantumcumque
l.29 exerceatur ipsa terra rectam decimam concessit nobis de ea. Goisfredus Caruel de Marescals dedit nobis omnem decimam terre sue.
l.30 In Alteio et in Cusseio, Willelmus Crassus dedit nobis duas partes decime de bladio et canabe et lino de undecim vavassoribus quorum nomina hec sunt: Hunfredus de Cusseio, Walterius de Alteio, Rogerius de Alteio, Herbertus filius Amis, Turgisus filius Ricardi et Drogilo patruus ejus,
l.31 Fulcheredus, Alanus, Serlo Cornefol, Ingerrannus, Turstinus de Cusseio et Willelmus filius ejus; concessit insuper Willelmus, filius Willelmi Crassi, duas partes decime de IIIIor villanis et dimidio qui ita vocatur: Goisfredus Hericius, Robertus de Sancto Laudo, Walterius de Carpichet, Herbertus filius
l.32 Goisfredi, Robertus filius Goisleni, et de IIIIor bordariis qui ita nuncupantur: Wimundus, Rainoldus, Turgisus filius Raimburgis, Turoldus filius Goisleni, et terram ubi facta [est domus] ad custodiendam nostram decimam
l.33 DONUM HENRICI, REGIS ANGLORUM ET BARONUM.
l.34 Ranulfus de Prateriis dedit Sancto Martino Troarni quicquid habebat in Mansiolo Berherii, videlicet ȩcclesiam et totam terram, et quod suum erat in ȩcclesia de Burceio, quod habebat in ȩcclesia de Prateriis, et dimidiam partem molendini ejusdem villȩ, et terram Hulcemaniȩ,
l.35 et unam mansuram quam habebat in Cavenolis, et dimidiam ȩcclesiam de Muscans et landam que est sita juxta ȩcclesiam et [....] criptam Burnelli, cum duabus acris terre juxta pontem et masuram Avice, et decimam omnium molendinorum suorum et omnium pecorum, caseorum et vellerum
l.36 et, in Anglia, apud Dalbeiam et Holosbeiam, duas partes decime in segetibus et decimam de mala et de pecoribus et caseis et velleribus que in dominio ejus erant, et masuram Sevardi braciatoris. Radulfus, vicecomes de Castro Vire, dedit ȩcclesiam de Campinolis et totam
l.37 decimam. Willelmus de Milleio dedit Sancto Martino ȩcclesiam de Milleio cum XL acris terre, et ȩcclesias de Calido loco, et totum Lessarbois. Radulfus filius Turstini de Prateriis dedit XX acras terre, ipse et homines ejus. Alveredus de Combraio dedit in dedicatione sanctȩ Mariȩ celle
l.38 decimam totius panis qui fit de annona sua, et decimam tocius precii de frumento suo, si venditum fuerit, et partem quam habet in ȩcclesia [de Agerneio]; insuper Ranulfus de Prateriis dedit Troarno terram Willelmi presbiteri et Radulfi de Covert et Herluini fratrum; ipsi etiam supra-
l.39-memorati fratres eam concesserunt et dederunt tali ratione ut, dum ipsi omnes viverent, monachi de ipsa terra tantum LXta acras haberent, cum vero [unusquisque] eorum monachus vel mortuus [fuerit, tunc pars] ejus in dominium et proprietatem monachorum veniet, ita ut nullus ex eorum parentibus possit
l.40 ex ea aliquid calumniari; denique, preter terram quam habebat ecclesia de [Muscans], dedit LX acras terre, locum quoque aptum ad faciendum [molendinum, et molturam] de suis hominibus in illa parrochia manantibus, insuper et unoquoque anno decimam de suis molendinis atque novis rebus propriis; quin eciam dedit de silvis
l.41 suis sufficientia ligna ad sua edificia facienda, pastionem quoque in eisdem silvis suis [dominicis] porcis sicut suis propriis et decimam de pasnagio [suo]. Gautherius de Meana et uxor ejus, Adelina, et [filii eorum,] Hamelinus et Juhellus, dederunt Sancto Martino et sancte Marie celle quicquid habebant in ȩcclesia de
l.42 Muscans et in ȩcclesia de Burceio et in ecclesia de Troitemari, et decimam molendinorum de Agum et, in Muscans terram Morelli filii [Suavis, et terram Atilleiorum,] et terram Cornar, et terram Colli Anseris, et terram de Landa, et communitatem de nemore de Muscans; de parte filiorum Othonis scilicet
l.43 ignem monachorum et et porcos eorum sine pasnagio. Otto de Tilleio et uxor ejus et duo filii eorum dederunt sancte Marie celle quicquid habebant [in ecclesia de] Muscans, scilicet medietatem [quam Rabel] tenebat et Herbertus cum eo habuerat, cum domibus que circa ȩcclesiam sunt, que fuerant comitisse, et cum parte
l.44 sua terre illius que vocatur Landa, que est sita inter ecclesiam et publicam viam a meridie, et quicquid in cimiterio habebat, et terram [Rogerii Givet, et terram Colli Anseris,] et pasturam in bosco et plano [omni tempore] pecoribus et bestiis nostris sicut suis, et decimam molendini sui, et totam terram Rabel quietam et
l.45 absolutam ab omni debito, cum sua parte ecclesie de Burceyo. HENRICUS, rex Anglorum, et comes Ricardus Cestrensis dederunt [Sancto Martino Troarni] ȩcclesiam de Castro Vire [et hoc quod ad eam pertinet] et decimam omnium reddituum ad idem castrum pertinentium, videlicet decimam molendinorum,
l.46 furnorum, thelonei et terrarum. Radulfus Guz et Robertus, nepos ejus, dederunt Sancto Martino Troarni ecclesiam de Venjuns [et decimam]. Ricardus de Caravilla dedit nobis [partem ecclesie] que pertinet ad feudum Ingeranni de Vedacio. Ricardus Malbeenc dedit ecclesiam de
l.47 Beneio cum tota decima et LX acras terre. Hugo Brito dedit [in Stolvio] decimam thelonei et molendini et terram [unius burgarii]. Willelmus de Traceio dedit Sancto Martino [molendinum de Trebuchet] et decimam molendinorum suorum de Sancto Vigore. Insuper ipse Willelmus et Ricar-
l.48-dus de Novilla dederunt Sancto Martino ecclesiam de Novilla. Ranulfus [de Prateriis] dedit ecclesiam de Aiglestonia [et totam decimam sacerdotemque] cum terra sua et hominem quemdam [in eadem villa cum quatuor] boveriis de terra, et in [Chindentrona] dedit duas partes decime; dedit etiam decimam de molendinis suis
l.49 et de piscariis et de silva sua, [de lana ovium] suarum, de caseis insuper [et de decimis omnium reddituum] vel censuum suorum. Rogerius de Laceio [dedit] ecclesiam sancti Stephani [de Roqua], et in villa que [...8... unum villanum] cum LX acris terre. Gautherus de Meana et Adelina, uxor sua, dederunt decimam apud Fontanetum
l.50 Paienel de furno et molendino. Radulfus Guz dedit decimam de [Beebec].
l.51 Willelmus de Capella dedit nobis ecclesiam de Olnebac cum omnibus [redditibus et pertinentiis suis et LX acras terre [in eadem] villa, et concessit ut domnus abbas eandem potestatem habeat in presbiterio ejusdem ecclesie quam habuerat
l.52 ipse Willelmus, et dedit nobis unam mansuram [cum gardino et terra que ad ipsum pertinet. Rogerius de Burgevilla dedit nobis XV acras quas dedit ei] Willelmus de Olnebac pro concordia mortis [patris sui] in eadem villa.
l.53 [In Caineio, dedit Helias] ecclesias sancte Marie, sancti Martini [et sancti Vigoris et dimidiam ecclesiam sancti Germani, cum tota decima de feudo comitis et prato] et terra de dono Helie et hominum ejus et de aliis dominis ville. Rogerius Tanetin et filii ejus dederunt et vendiderunt partem ecclesie et totam terram quam habebat
l.54 [in Gilberiivilla pro amore Dei et propter] XXX libras cenomanensium, cum [protectione et defensione] Rogerii comitis. [...?... in Husmelinivilla] decimam quam de feudo comitis.
l.55 Hugo de [Crepicor dedit Sancto] Martino ȩcclesiam Cliville cum tota decima, et terram Willelmi sacerdotis et decimam trium molendinorum, concedentibus filiis suis, et nos
l.56 fecimus Robertum filium suum monachum. Raimundus Pullus dedit Sancto Martino decimam molendini sui de Capella, concedentibus heredibus suis, et nos fecimus eum monachum, sive in bladio sit decima sive in nummis. In [Airam], Lancelinus, filius Osmundi presbiteri, dedit nobis ȩcclesiam totam cum omni decima de feudo de Grentemaisnil, quem feudum tenebat de Willelmo Ansgeriville, et tres acras terre et dimidiam cum comparatione arpenti vinee, et conce-
l.57-dentibus heredibus suis et dominis.
l.58 In Felgeriis, decimam quam dedit Hugo Brito et terram trium hospitum et decimam molendini, et [in Stouvii] decimam thelonei et molendini et terram unius burgarii. In Martinonvas dedit nobis Robertus de dominio suo XXX acras terre in Ramata et totam decimam de molendino suo de
l.59 Rolo. Ricardus de Ansgerivilla [dedit] decimam de parte sua de molendino [de Anervilla, scilicet de tribus] partibus. Willelmus rex et Rogerius comes dederunt nobis decimam de crasso pisce Retisville, quam Robertus de Turpo nobis voluit auferre, sed reddidit, coactus justicia regis Henrici.
l.60 ROGERIUS comes dedit Sancto Martino Troarni in Anglia [...10...] appendiciis [...] de feudo suo, et, in Rogentona, totam terram cum hominibus cunctis ejusdem ville, et, in Haringeria, terram et homines; in Waltan, tres hidras terre, in Grafan et in Estremetona decimas;
l.61 in Cicestra duas masuras et ȩcclesiam Sancti [Ciriaci; in Mersetona decimam; in Olfan decimam]
l.62 TESTES: [colonne1] Mathildis regina [croix]. Robertus comes Normannorum [croix]. Willelmus frater ejus [croix]. ROGERIUS comes [croix]. Robertus, filius ejus [croix]. Hugo [croix]. Rogerius, Philippus [croix]. ARNULFUS [croix]. [colonne2] Willelmus archiepiscopus [croix]. Odo, presul Baiocensis [croix]. Gislbertu s, Li siacensis episcopus [croix]. Gilbertus, Ebroicensis episcopus [croix]. Robertus, Sajensis episcopus [croix]. Michael, Abrincatensis episcopus [croix]. Rogerius Belmontensis [croix]. [colonne3] Robertus, comes Mauritanie [croix]. Willelmus, abbas Fiscanni [croix]. Gilbertus abbas [croix]. Nicholaus, abbas Sancti Audoeni [croix]. Gunthardus, abbas Gemeticensis [croix]. Mainerius, abbas Sancti Ebrulfi [croix]. Fulcho, abbas Divensis [croix]. Robertus, abbas Sagiensis [croix]. Willelmus, abbas Cormeliensis [croix]. [colonne4] Anselmus, abbas Beccensis [croix]. Osbernus, abbas Bernaii [croix].

SAUVAGE (René Frédéric Norbert), Histoire et développement économique d'un monastère normand au Moyen Age : l'abbaye de Saint-Martin de Troarn au diocèse de Bayeux, des origines au XVIe s., Caen, 1911, p. 354-360, n° 4.

BATES (David), Regesta regum Anglo-Normannorum : the Acta of William I : 1066-1087, Oxford : Clarendon press, 1998, p. 844-852, n° 281, version 2.