Donation de divers biens et droits à l'abbaye Saint-Étienne de Caen par le roi Guillaume le Conquérant

l.1 Ego Willelmus rex Anglorum, princeps Normannorum et Cenomannorum, tra-
l.2-do coenobio Sancti STEPHANI quod in burgo Cadomi a me constructum est, ȩccle-
l.3-siam sancti AUDOENI de Vileriis cum tota terra quam dedit Milo mariscalcus, in maridagio
l.4 cum filia sua, Arfasto in territorio Venuncii et Cadomi et Valceles. Trado etiam totam
l.5 terram cum pratis Osberni masculi. Concedo quoque totam terram quam de me tenet Giral-
l.6-dus mariscalcus in territorio Cadomi, tam in alodio quam in foedio, medietatem quoque
l.7 ȩcclesiȩ sancti MICHAELIS cum medietate decime ad eandem ȩcclesiam pertinente quam
l.8 dedit jamdicto coenobio Rodulfus prȩsbiter ut monachus fieret, concedente Hugo-
l.9-ne de Grentemaisnil, de cujus foedio erat. Concedo etiam domum Turstini Legrini quie-
l.10-tam ab omni consuetudine, cum tribus jugeribus terrȩ quorum duo habebat in vadio
l.11 a Goisfrido filio Willelmi, tercium erat de alodio suo, et medietatem molendini quod ha-
l.12-bebat ad Montem Acutum. Concedo quoque quattuor jugera terrȩ quȩ dedit eidem coenobio
l.13 uxor ejusdem Turstini ut haberet prȩbendam suam inde quamdiu viveret. Concedo etiam
l.14 tria jugera terrȩ quȩ dedit Odelinus sutor pro prebenda sua. Concedo quoque domum quam
l.15 dedit Rannulfus molendinarius post obitum suum, cum duobus jugeribus terrȩ quȩ a Ro-
l.16-dulfo Infante emerat, terram etiam Grentonis Haterel quietam ab omni consuetudine, ter-
l.17-ram quoque quȩ fuit Gunscelini prȩsbiteri quietam ab omni consuetudine, centum quoque ju-
l.18-gera terrȩ quȩ tenet Hunfredus de Solariis in Grentivilla in alodio de me, quieta ab omni
l.19 consuetudine, alodium etiam Rogeri de Burgesbu, in quo sita est domus sua cum toto
l.20 amaisimento suo, et sex jugera alodii quȩ tenet Willelmus frater ejus in eodem territorio
l.21 quieta ab omni consuetudine. Concedo quoque terram quam tenet Godebaldus de Maigne
l.22 in Bracio. Concedo etiam eidem coenobio totum alodium Ansfridi de Polceio et nepotum
l.23 ejus, quod est in Algia, tam apud Sanctum PETRUM ad Ivos quam in aliis locis, quietum
l.24 ab omni gravaria et bernagio. Concedo tres domos Odonis Saliultre quas tenebat
l.25 de me Bajocis et Cadomi, quarum duȩ sunt quietȩ ab omni consuetudine, illa videlicet
l.26 quȩ est Bajocis et illa quȩ est in castello Cadomi. Concedo etiam decem jugera terrȩ quȩ
l.27 tenet de me in alodio Ansfridus Bos in Cressetot. Concedo quoque alodium quod tenet
l.28 de me Hamelinus de Galamancia in Cambis, aecclesiam etiam et terram Hugonis de Ma-
l.29-trevilla quam dedit Hugo de Cueio Sancto STEPHANO. Concedo quoque partem terrȩ
l.30 quam habebat Willelmus filius Harderedi citra fossatum per quod naves ascendunt in
l.31 ortum Sancti STEPHANI, quam emit ab eo Gislebertus abbas triginta quinque solidos et
l.32 scissuram ejusdem fossati quam emit idem ab eodem quinquaginta solidos, aliam quoque
l.33 partem ejusdem terrȩ ultra fossatum, quam emerat ante Willelmus abbas ab eodem
l.34 triginta solidos ad alveum molendini. Unde testes sunt ex parte Sancti STEPHANI: Anschi-
l.35-tillus de Maletot, Ricardus de Pratellis, Robertus de Grainvilla, Warinus prȩpositus
l.36 Divȩ Fremillus, Rainaldus nepos ejus, Durandus de Harolvilla, qui omnes jamdictum
l.37 Willelmum hec cognoscentem et fatentem audierunt. Ex parte Willelmi: Tedaldus filus
l.38 Fulcheredi et Rogerus Bellus. Concedo etiam ut omnes naves in quibus res Sancti STE-
l.39-PHANI erunt, vel famulorum monasterii, sive ipsȩ res emptȩ sint ad pontem Cadomi,
l.40 seu undecunque advectȩ, securȩ et sine omni licentia ministrorum meorum et sine omni distur-
l.41-batione cujuscunque occasionis, ducantur in prȩdictum fossatum et reducantur juxta commoditatem
l.42 monachorum. Res vero burgensium Sancti STEPHANI, eodem modo ducantur et reducantur, non in navibus,
l.43 sed in batellis. Homini quoque qui navem Sancti STEPHANI ducit, concedo unam navem quietam
l.44 ire et redire sicut navem Sancti STEPHANI. Burgum autem, quod eidem sancto dedi, concedo ut ita sit
l.45 liberum, solidum et quietum sicut habeo meum, et omnes consuetudines quas habeo in meo, ha-
l.46-beat sanctus in suo, nec prohibeatur unquam aliquis mercator, undecunque veniat, cum omnibus mercibus
l.47 vel negociationibus suis venire in ipsum burgum, hospitari aut redire inde secure et sine
l.48 omni disturbamento meorum ministrorum, reddito ministris Sancti STEPHANI theloneo negocia-
l.49-tionis suȩ. Similiter eant securi homines de eodem burgo cum transierint mare, quicquid portent
l.50 et ubicunque illud accipiant quod portent. Concedo etiam Sancto STEPHANO homines de Ros
l.51 et Ceus liberos, solidos et quietos ab omni exercitu et carruagio [et gelt et] collecta ut ex-
l.52-pediti sint ad paranda et protanda cibaria et omnia alia necessaria monachis inibi Deo
l.53 servientibus. Concedo etiam ut omnis qui aliquid ad propri[um opus Sancti STEPHANI vendiderit, quie]tus
l.54 sit a theloneo ipsius rei quam vendiderit, et ad vendendum non [attendat licentiam cujuslibet] mi-
l.55-nistri mei. Eodem modo sit quietus a theloneo qui aliquid emerit [de propria re Sanc]ti ST[EPHANI] et [cui]
l.56 datum fuerit aliquid de propria re ipsius sancti vel famulorum monasterii, si oportuerit eum
l.57 transire per Cadomum, t[ran]s[eat li]bere sine omni theloneo; similiter sint quieti ab omni theloneo et
l.58 consuetudine omnes qui sunt [de proprio victu Sancti STEPHANI et clerici de Sancto [Nicholao] [croix] Signum Willelmi regis Anglorum
l.59 ducis Normannorum et principis
l.60 Coenomannorum.
l.61 [S. Roberti] filii [regis [croix]]. S. [Willelmi filii] regis [[croix]]. S. Henrici filii regis [[croix]]. S. Willelmi [croix] archiepiscopi. S. Gauffridi [croix] Constantiensis episcopi.
l.62 [S. Roberti [croix] Sagiensis episcopi]. S. Gis[leberti] [croix] Luxoviens[is] episcopi. S. Rogeri [croix] comitis. S. [Ro]ber[ti] [croix] comitis Moretonii. S. Roberti [croix] comitis de Mellent. S. Willelmi [croix] de Bretolio. S. Willelmi [croix] Crispini. S. Gualterii [croix] Gifardi.
l.63 [S. Rogerii Bigoti [croix]]. S. Ricardi [croix] de Corceio. S. Roberti [croix] de Molberaco. S. comitis [croix] Hugonis. [S.] Eudonis [croix] filii Huberti. S. Radulfi [croix] de Todeneio. S. Hugonis de Gorniaco [croix]. S. Henrici de Ferreriis [croix].

MUSSET (Lucien), Les actes de Guillaume le Conquérant et de la reine Mathilde pour les abbayes caennaises, Caen, 1967 (Mémoires de la Société des Antiquaires de Normandie, 37), p. 67-70, n° 6.

BATES (David), Regesta regum Anglo-Normannorum : the Acta of William I : 1066-1087, Oxford : Clarendon press, 1998, p. 237-240, n° 50.