Louis, roi d'Aquitaine, accorde aux chanoines de Saint-Hilaire de Poitiers qui le souhaitent de se retirer à Nouaillé, et confirme le privilège d'immunité.

l.1 [chrisme] Hlodoivih, gratia Dei rex Aquitanorum, omnibus episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus, domesticis, vicariis, centenariis seu missis discurrentibus necnon et cunctis fidelibus sanctae Dei eccl[esie et domni imperatoris ac nostris. Quicquid pro oportunitate sacerdotum aut servorum Dei agimus, hoc nobis]
l.2 ad aeternam beatitudinem vel stabilitatem regni nostri pertinere confidimus. Igitur notum sit omnium fidelium nostrorum magnitudini praesentium scilicet et futurorum qualiter fratres [ex monasterio Sancti Hylarii Pictavensis ubi ipse gloriosus corpore quiescit, clementiam regni et celsitudinis nostre, auxiliante Deo]
l.3 petierunt, dum actenus illorum vita sub habitu cannonico constituta fuerat, eo quod illis vita artior libita fuerit et locum talem exploratum haberent ubi vitam cenobialem ducere potuissent, et in Dei servitio et ipsi[us preciosi confessoris ac pro nobis regnique nostri stabilitate jugiter exorare debuissent, ut illis nos, Christo favente, illa que]
l.4 petierunt clementer concederemus. Quod nos itaque, faciente misericordia Dei, illis minime denegare [voluimus] sed libenti animo concedere et confirmare petitionem ipsorum decrevimus in loco qui dicitur Noviliacus ut [illuc destinati et confirmati permaneant in Dei servitio et supramemorati beatissimi confessoris sub lege regulari sicuti]
l.5 cenubiales more antiquo secundum constitutionem beati Benedicti vivere consuerunt et actenus vivunt ita et istis victus et vestitus ibidem sufficiens tribuatur; ea tamen conditione ut omni tempore ad ipsum supra[memoratum locum ubi ipse gloriosus confessor quiescit magisterium sufferant non tamen sub ordinatione alia nisi ad benefaciendum]
l.6 propter diversos abbates quos saepe nobis antecessoribus successoribusque nostris mittere contingit propter rem [public]am perpetrandam. Et ut hoc tam praesentibus quamque et futuris pateat quod nos illud quasi ex [nostro et per nos in nostra defensione et gubernatione habere volumus, non ab illa casa Dei separando, sed illuc semper respiciendo et a nobis guber]-
l.7-nando, idcirco de camera nostra annis singulis ad festivitate ipsius beati confessoris Hylarii solidos XX donare faciemus, ut per hunc censum compertum fiat omnibus quod nos non separationis causa nec cupiditatis nobis habendi vel aliubi [beneficiandi sed tantummodo Dei omnipotentis et ipsius confessoris servitium peragendi et pro nobis regnique nostri stabilitate]
l.8 ibi jugiter exorandi ut nunc in praesenti vel in futuro in ipsa casa Dei enutriti diverse conditionis tam liberi quam servi et nunc et deinceps qui [hanc vitam eligere voluerint quam sepe supra memoravimus absque ullius abbatis contradictione eligere possint illuc sicut diximus habitandi et Dei servitium perpetrandi et pro nobis exorandi vel per se]
l.9 unacum consensu fratrum suum abbatem tam in praesenti quamque et in futuro elegendi, qui eos regulariter in Dei servitium gubernare debeat. Ipsi vero qui supramemorato monasterio Beati Hilarii remanere videntur, consideravimus una per Dei v[oluntatem, fideliumque nostrorum consilio, ut sicut isti in hanc cellulam divoluti monachicam vitam ducere videntur, ut illi qui ibi]
l.10 remanent cannonicam inst[itutionem ple]niter in Dei voluntate nostroque servitio debeant observare. Et hoc vos tam praesentes quam et futuros minime volumus ignorare, quam ob causam hunc censum de camera nostra donare decrevimus, scilicet si forte de ipso [cenobiolo ad supradictum monasterium redditus fuisset forsitam qualislibet abba per hanc occasionem illuc ingredere aut]
l.11 exterminium aut aliqu[am dissipat]ionem vel divisionem atque dissidiam in ipso caenobiolo agere voluisset. Propterea de [nostro placuit donare], ut nullum praevilegium supramemoratus abba ibi habeat nisi tantum benef[aciendi et bona sicut ceteri Christi emulatores ammonendi, nec habeat potestatem quicquid illic dissipandi nec que ad rem publicam pertinet ordinandi. His expletis, jubemus]
l.12 omnibus fidelibus domni imperatoris ac nostris per hanc praeceptionem nostram praesentibus et futuris ut nullus judex publicus super ipsos monachos aut homines super terras eorum commanentes tam ingenuis quamque et servis, qui per ipsa casa Dei legibu[s sperare videntur, vel ad ipsum monasterium aspiciunt in quibuslibet locis ubicumque dicti monachi aliquid possidere
l.13 videntur vel] deinceps in jure ipsius sancti loci voluerit divina pietas ampliare, ingredere nec ullam contrarietatem neque calumniam contra saepedicto loco vel servientibus ipsius ecclesiae facere [non praesumant. Atque praecipimus, ut neque comes neque missi nostri neque ulla judiciaria potestas aut ad freda exigenda vel paratas aut mansiones faciendum in ipso sancto]
l.14 loco, vel suis rebus ingredere non praesumant, sed liceat eis absque malorum hominum tergiversationes remota omni occasione quietos vivere vel resedere in elimosina domni ac genitoris nostri vel nostra. Et quandoquide[m divina vocatione abbas de praedicto monasterio de hac vita ad / 15/ Dominum migravit, quamdiu] ipsi monachi inter se tales invenire potuerint qui secundum sanctum ordinem vel regulari norma degere voluerint, per nostram permissionem et consensu licentiam eligendi habeant abbatem sicut [superius meminimus quatenus melius delectet ipsos servos Dei qui ibidem Deo famulantur pro nobis uxorique
l.16 ac liberis nostris attentius Domini misericordiam] exorare. Et ut haec praesens auctoritas nostris et futuris temporibus inviolata perdurare valeat, manus nostrae signaculis subter eam decrevimus roborare et de [anulo nostro jussimus sigillari].
l.17 SIGNUM [monogramme] HLODOICI GLORIOSSIMI REGIS. [chrisme] IN DEI NOMINE, HELISACHAR R[ECOGNOVIT].
l.18 [Datum in mense maio, anno XXVIII] regnante [domino nostro Hludovico rege Aquitanorum].

REDET (L.), Documents pour l'histoire de l'église de Saint-Hilaire de Poitiers, dans Mémoires de la société des antiquaires de l'ouest, 1847, p. 1-362, p. 3, n° 3.

MONSABERT (Dom P. de), Chartes de l'abbaye de Nouaillé : de 678 à 1200, Poitiers, Société des Archives Historiques du Poitou, 1936 (Archives historiques du Poitou, 49), p. 14-17, n° 9.

LOT (F.), LAUER (Ph.), Diplomata Karolinorum. Recueil de reproductions en fac-similé des actes originaux des souverains carolingiens conservés dans les archives et bibliothèques de France, 10 vol., Paris, 1936-1949, t. 2/2, pl. 29 (fac-similé).