< Notice 83>

Pontifical à l’usage de Châlons


Identification

Référence : Châlons , bibliothèque municipale , ms. 45 .

Usage : Châlons, cathédrale

Datation : Paris ? entre 1260 et 1280.

Post : 1259

Ante : 1281

Description

Codicologie

Parchemin.

Relevé

  • Notice complète de ce manuscrit dans le catalogue de Victor Leroquais.

Edition

F. 141 : Ordo synodal.

  • Feria secunda post festum sancti Remigii, celebrat episcopus sinodum hoc ordine. Ipsa die hore pulsantur maturius solito et cantantur citius. Post sextam magister decanus disponit sedes in quibus archidiaconi et abbates et decani sedere debent. His peractis, episcopus ornatus capa de pallio et alba stola et mitra, et cum eo archidiaconi induti capis de pallio, de sacrario exeuntes, ad sedes suas in medio choro preparatas veniunt. Deinde, omnibus [f. 141v] presbiteris insimul congregatis, cantor incipit antiphonam ‘Exaudi vos, Domine’ et psalmum ‘Salvum me fac’. Et iterum reincipit antiphonam. Et deinde letaniam facit. Post hec, diaconus indutus dalmatica, cum subdiacono tunica induto, cum cruce et cereis et thuribulo, de sacrario veniens, ab episcopo benedictione accepta, euvangelium legit ‘Estote misericordes’ in medio choro. Quo lecto, episcopus incipit ‘Veni creator Spiritus’. Et cantor dicit versiculum ‘Emitte spiritum tuum et creabuntur’, et episcopus orationem de Spiritu Sancto. His dictis, facit episcopus sermonem quomodo venite [sic] debeant. Post hec, debet tractare sinodales causas canonico judicio judiciali ordine sine personarum acceptione. In secunda die incipit cantor ‘Exaudi nos’ et legitur euvangelium ‘Designavit Jhesus’, et episcopus incipit ‘Veni Sancte Spiritus’, et cantor versiculum ‘Confirma hoc, Deus’, et episcopus orationem [f. 142] de Spiritu Sancto. In tertia die incipit cantor antiphonam ‘Adesto Deus unus’ et versiculum ‘Benedicamus patrem’, et legitur euvangelium ‘Docente Jhesu’. In fine concilii dat episcopus presbyteris precepta quibus seipsos et subditos gubernent. Et precepit orationes fieri pro pace, pro regibus, pro principibus terre et pro animabus episcoporum et canonicorum, et pro omni ecclesia Dei. Et malefactores parrochianos suos canonice vocatos excommunicat. Et facit confessionem ad omnes. Et omnes absolvunt eum et ipse omnes. Et diacono aclamante ‘Humiliate vos’, dat episcopus suam benedictionem. Post hec incipit ‘Te Deum laudamus’. Quo finito, solvitur concilium.

Historique

Destinataire et possesseur : chapitre de la cathédrale de Châlons.

Bibliographie

Leroquais (Victor), Les pontificaux manuscrits des bibliothèques publiques de France, Paris, 1937, t. I, p. 120-126.

Samaran (Charles) et Marichal (Robert), Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, t. V : Est de la France. Paris : C.N.R.S., 1965, p. 642.

Pasquet (Marie-Claude), Fastes de l’écrit : patrimoine des archives et bibliothèques de Champagne-Ardenne, exposition, Reims, Palais du Tau (15 juin-15 septembre 1991), Troyes : Interbibly, 1991, p. 197 (no 74).

Engelhart (Helmut), Die Würzburger Buchmalerei im Hohen Mittelalter : Untersuchungen zu einer Gruppe illuminierter Handschriften aux der Werkstatt der Würzburger Dominikanerbible von 1246, Wurzbourg : Schöningh, 1987, p. 328 (no 15).

Regards sur l’art médiéval : collections du Musée du Louvre et des musées de Châlons-en-Champagne, dir. Pierre-Yves Le Pogam, Philippe Pagnotta et Jean-René Gaborit, Châlons, 2005, p. 116-117 (no 76).

Kay (Richard), Pontificalia : a repertory of latin manuscript pontificals and benedictionals, Lawrence (Kansas) : University of Kansas, 2007, Repertory p. 35 (no 179).

Lebigue (Jean-Baptiste), « Chapelles livresques et ministres désignés : les véritables destinataires des manuscrits de la liturgie pontificale », dans Gazette du livre médiéval, t. 54 (2009), p. 24.

Photographies numériques en ligne et consultables gratuitement sur le site Enluminures (http://www.enluminures.culture.fr/documentation/enlumine/fr/BM/chalons-en-champagne_015-01.htm).

Auteur de la notice

Notice rédigée le 2008-11-12 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).

Comment citer cette notice

Lebigue , Jean-Baptiste . " Pontifical à l’usage de Châlons ( Châlons , bibliothèque municipale , ms. 45 )", dans , Jean-Baptiste   Lebigue , Benjamin   Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 83 / .