< Notice 118

Recueil de statuts du chapitre de la cathédrale Notre-Dame de Paris

Identification

Usage : Paris, chapitre de la cathédrale

Datation : Paris ? seconde moitié ou fin du XVe s. ?

Post : 1450

Ante : 1501

Description

Codicologie

Parchemin, 270 x 220 mm, 28 f. (bif. de garde en parch. ancien, 26 f. en comptant la contregarde inf.). 3 quaternions (f. 1-24) précédés et suivis d’un bif. en parchemin ancien (le dernier f. de garde servant de contregarde inf.). Les feuillets 17 à 23 sont blancs, sauf la réglure. Réglure à l’encre bistre, à longues lignes, 21 par page. Foliotation moderne à la mine de plomb. — 3 initiales champies hautes de 3 lignes : f. 1, 4v et 6v. Rehauts de jaunes sur les capitales du texte — Reliure sur ais en peau blanche (xv^e s.) ; traces de lanières et contre-agrafes, et de 5 boulons sur chaque plat. Trace d’une patte de chaîne au bas du plat supérieur, ayant laissé des traces de rouille sur les premiers feuillets de garde.

Relevé

• Recueil de statuts du chapitre de la cathédrale Notre-Dame de Paris, concernant les obligations du service divin et les amendes encourues pour les infractions à ce règlement. Une autre main contemporaine, ou peu postérieure, a ajouté à la fin de ce petit volume (f. 24-25v) le tarif des distributions. Le manuscrit a été édité intégralement ci-après, y compris les rubriques marginales, qui appartiennent à la copie primitive.
• Le protocole (f. 6v) et l’eschatocole de la seconde série de statuts (f. 16-16v) font supposer que le manuscrit fut installé dans le chœur de la cathédrale, et qu’on l’y enchaîna, si l’on en juge par les marques laissées par une patte métallique sur la reliure, probablement contemporaine de la copie. Les traces d’usure sont toutefois peu nombreuses, et l’on s’étonne qu’un livre destiné à la consultation du clergé de la cathédrale ait conservé plusieurs feuillets réglés sans autre annotation que le tarif des distributions aux f. 24-25v.
• F. 1-4 : Ordinacio pro defectibus sive negligenciis in ecclesia Parisiensi factis vel faciendis.
• F. 4v-6 : Statutum factum in capitulo generali, in vigilia festi beatorum Simonis et Jude apostolorum, anno Domini millesimo trecentesimo quinto. Statuts de 1305, renouvelés en 1402, d’après la clausule du f. 6 : Renovata fuerunt hec statuta die ultima capituli generalis post festum beatorum Simonis et Jude apostolorum, et lecta seu publicata in ecclesia Parisiensi die xix^a mensis novembris, anno Domini millesimo quadringentesimo secundo.
• F. 6v-16v : Statuts du chapitre de la cathédrale Notre-Dame de Paris, non datés, mais probablement peu antérieurs à la copie. F. 16 : Hec autem statuta, ut pote neccessario servanda, de libris, registris et cartis nostris extracta hic specialiter inserenda : que voluimus et volumus [f. 16v] scripta in ecclesia nostra inter missarum solemnia publicari, et in eadem in publico et patenti loco poni et servari ; obsecrantes in Domino ac districte monentes omnes et singulas personas ecclesie nostre quatinus hujusmodi nostra statuta, prout unumquemque eorum concernant, diligenter et inviolabiliter observent ; in vim juramentorum prestitorum nobis et ecclesie nostre, et sub penis pretactis, volentes nichillominus statuta alia penalia, contra facientes defectus in hiis que de servicio in ecclesia ipsa nostra faciendo fuerint, eis per tabulam assignata, ut moris est, dudum instituta in suis viribus permanere. Acta fuerunt hec in capitulo nostro generali. Sic signat[um] supra plicam, trans[latum] et lect[um] in capitulo. G. Picardi.
• F. 24-25v : Sequitur modus distribuendi clericorum matutinarum ecclesie Parisiensis (d’une autre main contemporaine).

Edition

Les rubriques marginales ont, dans cette édition, été réinsérées en tête des paragraphes qu’elles signalent.

F. 1 : Ordinacio pro defectibus sive negligenciis in ecclesia Parisiensi factis vel faciendis.

• De defectibus in matutinis.
• • Finita pulsacione ad matutinas, ebdomadarius statim sine intervallo debet incipere matutinas, aut alius pro eo. Si autem deffectum fecerit in solemnibus duplis et semiduplis pro defectum, solvet V solidos. In festis IX lectionum vel quasi IX, si defectum fecerit, persolvet majorem stacionem pro defectua . Aliis autem diebus simplicibus quibus defecerit, pro defectu solvet minorem stacionem.
• De chorariis.
• • Item chorarii debent esse in choro quando debet incipere invitatorium ; et si defectum fecerint in solemnibus aut duplis festis, dexter chorarius persolvet pro defectu decem solidos, et sinister quinque. In semiduplis vero et aliis festis IX lectionum vel quasi IX lectionum, uterque chorarius persolvet majorem stacionem ; et in simplicibus, minorem stacionem. Et si contingat unum de chorariis exire chorum, alter debet remanere in choro ; et si non redierit ad faciendum officium suum, solvet deffectum, ut predictum est. Alii autem duo qui in solemnibus duplis et semiduplis festis debent cantare ‘Venite’ cum [f. 1v] duobus chorariis venire debent antequam finiatur primus versus de ‘Venite’ ad minus. Alioquin, qui deffecerit solvet in solemnibus duplis majorem stacionem, et in semiduplis minorem.
• De deficientibus legendo lectiones.
• • Item in solemnibus duplis et semiduplis, canonici et majori altari servientes, si non legerint lectiones vel cantaverint responsoria que et quas legere et cantare debent, solvent pro defectu magnam stacionem, et in aliis festis minorem. Cappellani autem, si in semiduplis aut aliis minoribus festis defectum fecerint, persolvent VI denarios pro quolibet defectu, et clerici III denarios.
  • Postquam autem in matutinis aliquis legerit unam lectionem, cantare potest unum responsorium ; et postquam cantaverit, legere potest tamen cum intervalo, ut videlicet si tercium responsorium cantaverit, legere potest quartam lectionem ; si quartum responsorium, quintam lectionem, et sic de aliis.
• De domino cantore.
• • Item si cantor defecerit in choro tenendo in solemnibus festis, persolvet XX solidos, et in aliis festis et processionibus decem solidos.
• De hora prime incipienda.
• • Item finita pulsacione ad primam, ebdomadarius aliquantulum potest expectare antequam incipiat ; et si nimis differat [f. 2] incipere in solemnibus duplis et semiduplis festis, solvet pro defectu magnam stacionem ; in [aliis]b festis et simplicibus diebus persolvet minorem stacionem.
• De aqua benedicenda, etc.
• • Item die dominica, inter primam et benedictionem aque, debet [ebdomadarius] modicum intervallum ; et si ebdomadarius defectum fecerit, persolvet magnam stacionem. Et ad aquam benedicendam debet esse dyaconus cum ebdomadario a principio ; subdyaconus autem debet venire incepto ‘Asperges me‘, et pueri cum cruce et cereis. Aqua vero benedicta, chorarius dexter debet statim incipere ‘Asperges me’ ; sinister vero chorarius venire debet ante ‘Gloria’ de ‘Asperges me’. Alioquin, ille qui defecerit solvet minorem stacionem ; et dyaconus et subdyaconus similiter, si defecerint, solvent minorem stacionem.
  • Aliis autem diebus, quando commendacio dicitur post primam, debet esse modicum intervalum inter primam et commendacionem ; et debet ebdomadarius venire quando incipit classicum pulsari. Si vero post terciam vel meridiem dicatur commendacio, ut in Quadragesima, tunc finita hora postquam dicitur commendacio, statim debet ebdomadarius incipere commendacionem ; et si in hoc defecerit, pro defectu solvet minorem [stationem]c. Finita autem commendacione, incontinenti [sic] debet cantor vel succentor, [f. 2v] vel alius pro eo aut chorarii, incipere ‘Requiem eternam’, etc., nisi ille qui fecerit commendacionem velit missam cantare : quia tunc debet fieri modicum intervallum. Sacerdos autem qui debet celebrare parvam missam, sive sit pro defunctis, sive non, debet venire antequam ultimo incipiatur introitus ; et si defectum fecerit, pro quolibet defectu solvet ebdomadarius decem solidos ; et dyaconus, pro defectu euvangelii, quinque solidos ; subdiaconus vero, pro defectu epistole, quinque solidos similiter persolvet.
  • Item quando tercia cantatur immediate post primam, finita pulsacione debet ebdomadarius incontinenti [sic] incipere terciam ; quando vero post minorem missam, statim finita missa incipere debet ; et similiter, si meridies cantatur post parvam missam vel magnam, ebdomadarius incontinenti [sic], finita missa, debet incipere. Si vero ante missam cantatur, tunc incontinenti [sic], finita pulsacione, debet incipere. Alioquin, defectum facit.
• De missa majori inchoanda.
• • Item finita hora post quam cantari debet magna missa, dexter chorarius statim debet incipere introitum misse ; et sinister similiter venire debet tunc et sicut primus ; et si defecerint in festis solemnibus vel duplis, dexter chorarius persolvet decem solidos ; sinister autem in solemnibus [f. 3] et duplis quinque solidos ; et in semiduplis, majorem stacionem. In festis vero IX lectionum vel quasi, uterque chorarius, si defecerit, solvet majorem stacionem ; et simplicibus diebus, chorarius solvet minorem stacionem.
• De defectu sacerdotis in missa.
• • Ebdomadarius autem sacerdos, quacumque die defecerit in missa magna, persolvet XX solidos ; dyaconus, X ; subdyaconus, X. Et debent venire antequam ultimo incipiatur seu dicatur introitus misse magne.
• • Ille autem qui debet cantare alleluya vel tractus, si defectum fecerit, in sollemnibus duplis seu semiduplis minorem stacionem persolvet ; in festo vero novem lectionum vel quasi IX, minorem stacionem, sive sit in missa, sive in vesperis defectus.
• De hora none.
• • Item quando nona cantari debet post parvam vel magnam missam, tunc, finita missa, incontinenti [sic] ebdomadarius incipere debet nonam. Quando autem cantari debet non immediate, post missam scilicet ante vesperas, tunc, finita pulsacione, post modicum intervalum, debet nonam incipere. Pro defectu vero tercie, meridiei, none et completorii punietur ebdomadarius sicut pro defectu [f. 3v] prime in omnibus.
• De vesperis.
• • Item finita pulsacione ad vesperas, statim sine intervallo debet ebdomadarius incipere vesperas, et dexter chorarius debet incipere primam antiphonam super psalmum. Et si ebdomadarius vel chorarius defecerint, punientur sicut superius de matutinis dictum est.
• De completorio.
• • Completorium autem incipi debet statim finitis vesperis, vel anniversario, si sit anniversarium, salvis festis domini episcopi, feria secunda, tercia, quarta post Pascha et Penthecost[en], et festo sancti Johannis euvangeliste, in quibus fieri potest modicum intervallum.
  • Item illi autem qui precedente[r]d vocantur, si defecerint in missis et processionibus, pro defectu solvent minorem stacionem ; illi autem qui defecerint lectionem seu tractum in jejuniis Quattuor Temporum vel aliis jejuniis in missa, similiter.
• De matriculariis clericis.
• • Item matricularii presbyteri capas ad horas non ministraverint chorariis vel illis qui tractus, alleluya, responsoria vel aliquid aliud facere aut dicere debuerint, punientur sicut illi punirentur quibus ministrare deberent. Item si non jaceant in ecclesia de nocte [f. 4] in septimanis suis, majorem stacionem persolvent.
  • Item si in aliquo alio officio suo defectum fecerint, minorem stacionem persolvent.
• De capicerio.
• • Item capicerius, si in ministracione thuris, in illuminacione cerei de choro vel aliorum cereorum, in apercione armariorum ubi sunt psalteria, quando fit de tempore, si defecerit, punietur.
• De matriculariis laicis.
• • Item matricularii vero laici singulis diebus interesse debent in vesperis et in missa, unus inferius ad hostium juxta decanum, et alter superius ad hostium chori juxta altare. Si in hoc defecerint in solemnibus duplis aut semiduplis, majorem stacionem persolvent ; et in aliis festis novem lectionum et aliis privatis diebus, minorem persolvent.
• Estimacio majoris et minoris stacionum.
• • Major stacio valet tres solidos, sex denarios. Minor stacio valet XXI denarios. In duplis, de choro dextro, X solidos ; et de sinistro, V solidos. In semiduplis vel IX lectionum, de choro III solidos VI denarios. Et in semiduplis, XXI denarios, etc.

F. 4v : Statutum factum in capitulo generali, in vigilia festi beatorum Simonis et Jude apostolorum, anno Domini millesimo trecentesimo quinto.

• • Universis presentes litteras inspecturis, decanus et capitulum ecclesie Parisiensis, salutem in Domino. Notum facimus quod nos, die sabbati ante festum beatorum apostolorum Simonis et Jude, in cujus festi vigilia semper consuevimus habere capitulum generale, congregati ad capitulandum ad sonum campine more solito, et capitulum generale facientes et representantes ante omnia in presenti nostro capitulo generali ad videndum si esset aliquis defectus quoad divinum servicium in nostra Parisiensi ecclesia, vacavimus et invenimus plures defectus in ea frequenter per aliquos servitores, qui quando matutine, misse et hore celebrantur, in ea sepissime causa vagandi recedunt a choro officio nundum [sic] completo. Nos igitur, considerantes inhonestum esse tales defectus evenire in tam celebri ecclesia sicut est Parisiensis ecclesia, ad quam innumerabiles populi ab omnibus partibus mundi affluunt ; et volentes, quantum nobis est possibile, [f. 5] contra hoc remedium apponere opportunum ; ex unanimi consensu
• De non recedendo a choro durante servicio et de pena.
• • ordinavimus et statuimus quod de cetero vicarii, canonici Sancti Dionisii de Passu et Sancti Johannis Rotundi, Macicoti, clerici matutinales et alii, tam presbyteri quam clerici, in ipsa nostra ecclesia deservientes, a choro dicte nostre ecclesie non recedant dum celebrabitur officium matutinarum quousque fuerit completum officium supradictum, nec causa dicendi secrete matutinas ad partem vel alias ; ymo in choro usque ad complecionem dicti officii remanebunt, nisi urgente causa necessaria eos vel aliquem eorumdem exire oporteat, qua cessante redire ad dictum officium tenebuntur. Et si aliquis eorum contrarium fecerit, ipse amittet suas matutinas. Et illud idem de vesperis et aliis [horis] statuimus et ordinavimus observari, ac eciam de magnis missis et anniversariis.
• De pena deficientibus in missa.
• • Item ordinavimus et statuimus quod ille qui defectum fecerit de celebracione magne misse tenebitur solvere pro defectu suo vinginti solidos Parisienses ; et si celebrans magnam missam, non habuerit in ipsa celebracione competentem rasuram, tenebitur solvere XX solidos pro defectu.
• De rasuris competentibus deferendis.
• • Et qui defecerit de cetero in rasuris consuetis solvet quinque solidos pro defectu.
• • Et ille qui [f. 5v] defectum fecerit de euvangelio misse magne legendo, tenebitur solvere decem solidos Parisienses ; et tantumdem ille qui deficiet de epistola dicte misse.
• • Item statuimus et ordinavimus quod ille qui defecerit de celebracione misse de defunctis tenebitur solvere decem solidos Parisienses ; et qui deficiet de euvangelio vel de epistola dicte misse ejusdem, tres solidos et VI denarios Parisienses. Et sic antiquitus erat observatum.
• • Item ille qui defecerit in tenendo chorum, et in cantando responsoria et alleluya, dicendo lectiones et in faciendo alia officia que in matutinis missis et horis requiruntur, solv[e]te penas in talibus ab antiquo consuetas, statutis antiquis in suo robore duraturis, quibus per hec nolumus in aliquo derogare.
• • Quas penas, contra quemlibet in aliquo premissorum deficientem et quotiens defecerit, ordinavimus et statuimus eo ipso fore commissas. Que quidem pene quolibet mense levabuntur, absque eo quod super hoc alicui parcatur. Et deputamus dominum Stephanum de Monteformoliof [sic], presbyterum canonicum Sancti Dionisii de Passu, ad sciendum, ex parte nostra, nomina ipsorum qui deficient in premissis, et ad referendum et tradendum in scriptis pro nobis [f. 6] ipsa nomina domino Jacobo de Plumbiag, presbytero, quem deputavimus .
• Ordinacio et comissio pro penis levandis.
• • Ad levandum penas predictas et medietas dictarum penarum erit ipsorum dominorum Stephani et Jacobi pro penis et pro laboribus suis in premissis. Et alia medietas erit fabrice ecclesie nostre predicte. Qui[c]quid domini Stephanus et Jacobus promiserunt in verbis sacerdotum coram nobis hec fideliter facere absque accepcione personarum. Et nos promisimus bona fide eisdem facere gauderi [sic] de premissis, et punire debite illos qui super hec fuerint rebelles.
• • Et ut hoc firmum et stabile perseveret, sigillum nostrum duximus presentibus apponendum. Datum et actum in dicto nostro capitulo generali, anno Domini millesimo trecentesimo quinto, die sabbati predicta.
• • Renovata fuerunt hec statuta die ultima capituli generalis post festum beatorum Simonis et Jude apostolorum, et lecta seu publicata in ecclesia Parisiensi die xix^a mensis novembris, anno Domini millesimo quadringentesimo secundo.

F. 6v : Statuts du chapitre de la cathédrale Notre-Dame de Paris.

• • Universis presentes litteras inspecturis, decanus et capitulum ecclesie Parisiensis. Inter sollicitudinis nostre curam, illam ut optimam ingenti studio suscipimus et libencius amplectimur, ut divine laudis obsequium et pensum Deo debitum in ecclesia nostra devote persolvatur ac honorifice exequatur cum laudabili quantum possumus incremento, † ejus ferentes auxie [sic] detrimentum †. Ad obviandum itaque defectibus quos cernimus aliquando dolenter in eo contingere quandoque per incuriam et negligenciam, et nonnumquam per ignoranciam servitorum et personarum ipsius ecclesie nostre, quibus occasionem prestat forsan obmissio publicacionis frequentis statutorum a nobis et predecessoribus nostris salubriter editorum circa modum et observanciam ipsius divini servicii in prefata ecclesia nostra peragendi, nos, de cartis, libris et regestris nostris statuta subscripta dictam observanciam et ritus in servicio divino observandos concernencia et magis necessaria servari fecimus extrahi. Eaque in nostro capitulo generali, cum debita maturitate digesta, mandavimus ac voluimus in scriptis redigi, et scripta publicari in ipsa ecclesia nostra, ac in loco publico et patenti in eadem poni et custodiri, quo persone ipsius ecclesie nostre, prout ad unumquemque eorum spectabit, statuta ipsa studeant curiosius observare [f. 7].
• De non intrando ecclesiam sine habitu.
• • In primis igitur, omnes et singulas personas ipsius ecclesie nostre, quibus habitum et vestes ejusdem ecclesie deferre competit, obsecramus in visceribus caritatis Christi ac sub obtestacioneh divini judicii monemus in ecclesia ipsa, que domus Dei est, sicut Dei ministros ambulare et conversari sic quod Deo sit eorum obsequium acceptabile, nullique pariati offendiculum, ut non vituperetur ministerium nostrum. Nullus itaque eorum ecclesiam ipsam, dum in eadem celebratur in communi divinum servicium, ingrediatur absque vestibus et habitu condecentibus et solitis, videlicet superlicio [sic] ac, in estate, almussia et, in hyeme, capa nigra, preter concanonicos nostros pueros, idest non in sacris constitutos : qui omni tempore capam cum superlicis [sic] deferre tenentur. In contrarium facientes, capiantur a quocumque habente suum habitum, et emendam solvant consuetam, videlicet canonicus decem solidos, minor canonicus quinque. Et simili modo capiantur et emendam solvant illi qui sine habitu apprehendentur in locis que continget [f. 7v] processionem ecclesie transitum facere, prout est consuetum.
• De processionibus.
• • Item processione ecclesie egressa, chorum ad stacionem, vel ad circuiendum ecclesiam ab intra processionaliter nullus habeat vagari per ecclesiam ipsam, maxime in loco patenti conspectui existencium in dicta processione : alias, capiatur a pueris, et sex denarios pro pena exsolvat.
• De habitibus condecentibus deferendis.
• • Item nullus in ecclesia ipsa maxime deferat seu utatur superfluitatibus aut lasciviis in vestibus vel calciamentis, ut videlicet in vestibus cum coleretis altis excessive ad superiora colli et foderaturis [sic] pannum excedentibus, et manicis latis more laicorum, et in sotularibus acutis illa superflua que vulgo polena dicitur, et sotularibus consuticiis, que vulgariter nominantur calige semelate. Caligas eciam habeant non alterius quam nigri coloris, que dudum prohibita fuisse sciant, eciam per bone memorie dominum Odonem sancte sedis apostolice cardinalem et legatumj. Oppositum facientes careant distribucionibus, donec correxerint.
• De non deferenda coma et de tonsura congrua.
• • Item nullus comam habeat neque barbam prolixam, sed radatur quilibet saltim in solemnitatibus ab olim consuetis ; et sit in capite honeste rasus, et tonsuram habeat unusquisque congrue latam, secundum suum ordinem [f. 8]. Quicumque vero in dictis solle[m]nitatibus non rasus chorum intrare presumpserit, juxta prisca statuta quinque solidos exsolvat et chorum exire cogatur ; similiter et quibuslibet diebus chorum intrans cum coma vel barba longua [sic] chorum cum rubore exire compellatur. Sacerdos eciam ebdomadarius, ad magnam missam die dominica non rasus accedens, tenetur in emenda viginti solidorum ; diaconus autem et subdiaconus, ac tenentes chorum, tunc eciam debent esse rasi, sub pena quilibet quinque solidorum.
• De non fabulando in choro.
• • Item nullus in ecclesia, presertim in choro, ad risus immoderatos, cachinaciones aut alia inhonesta vel fabulaciones procedat ; ymo nec debet quis tenere cum alio colloquium nisi de neccessariis, et tunc cum breviloquio et voce submissa. Contrafacientes distribucionibus ejusdem hore careant. Et quilibet sit attentus ad faciendum hujusmodi silencium observari. Et invicem fabulantes seu colloquentes, si in eo perseverent, chorum exire cum rubore compellantur.
• De verbis rixosis non habendis in choro.
• • Item et amplius prohibitum esse sciant et prohibemus in choro ipso ad verba injuriosa, contumeliosa, rixosa, juramenta illicita vel detestabilia procedenda. Contrafacientes illico a choro cum verecundia cogantur exire ; careantque [f. 8v] distribucionibus illius diei ex tunc. Et si per hujusmodi verba vel per fabulaciones aliquorum fuerit servicium impeditum vel perturbatum, gravius punientur tales secundum excessus qualitatem, ad arbitrium capituli.
• Qualiter beneficiati et alii se debent [sic] habere in choro.
• • Item et quilibet in choro ipso et servicio maneat, quiete et modeste stando vel sedendo sicut et alii, sine saltando de stallo ad stallum, et sine transseundo de choro ad chorum ; et sit quilibet in gradu sui ordinis, scilicet dignitates et concanonici nostri, majoris altaris sacerdotes et diaconi, in sedibus seu stallis superioribus, sicque antiquioribus in ecclesia in sedibus deferatur et constitutis in dignitate ; subdiaconi vero in inferioribus cum capellanis ejusdem ecclesie ; canonici vero nostri pueri, idest ad sacros ordines non ordinati, cum pueris albarum ad seletas : et est ab antiquo prohibitum super hoc fieri graciam alicui canonico puero.
• Quod nullus debet dicere horas suas in choro ad partem.
• • Item in choro nullus debet dicere horas suas ad partem in libro vel breviario suo : alias liceat decano vel cantori librum tollere a manibus illum tenentis. Sed nec litteras legere clausas vel apertas debet enim quilibet esse intentus ad commune servicium [f. 9].
• De cantu in servicio.
• • Item in ipso servicio communi debent omnia canenda cantari tractim, et morose, et magis solemniter secundum majoritatem solemnitatis ; neque in eo utatur discantu, sed plano cantu. Pueris autem licet uti contrapunctu et, quando debent in magnis festivitatibus alleluya in missa, debent illud psallere cum solemni discantu.
• De psalmodia.
• • Item psalmodia debet tractim et morose cantari, sic quod singula verba distincte pronuncientur, et in medio versum fiat pausa, et ante finiatur unus versus integre quod alter incipiatur.
• De lectionibus in matutinis, et de euvangelio et epistola.
• • Item lectiones in matutinis tractim sunt legende, et singula verba distincte pronuncianda. Et idcirco illi qui eas legere debebunt, eas prevideant et repetent : quod si facere omiserint, si in eis legendis scandalose vel vocabiliter defecerint, emendam luant ac si eas omnino legere neglexissent. Euvangelium eciam et epistola debent morose et solemniter legi : et ideo prevideantur sub pena predicta, scilicet ac si minime legissent.
• De non legendis pluribus lectionibus.
• • Item in eisdem matutinis nullus debet legere plures lectiones, nisi ad suplendum defectus absencium : qui absentes propterea non excusabuntur [f. 9v] a penis consuetis. Plures autem lectiones successive immediate legere nullus debet, nisi urgente neccessitate.
• De lectionibus legendis.
• • Item lectiones ipse legantur more solito in festis semiduplicibus, et duplicibus, et majoribus solemnitatibus, in superiori pulpito ; reliquis vero diebus, inferius ad aquilam chori.
• De capitulo lucran[di] existen[tibus] in missa.
• • Item et ut missa que celebrior est in divino servicio solemnius et decencius celebretur, statuimus ut, sicut fuit ab olim ordinatum, quod sacerdos eam celebrans, si sit noster concanonicus, diebus capitularibus lucretur distribuciones capitulares. Sic alii canonici volentes tunc in ea remanere, dummodo permaneant in choro tota ipsa missa durante, ipsas distribuciones percipiant. Vocati tamen ad capitulum venire teneantur.
• De missa dominicali.
• • Item in lucrandis distribucionibus quas fundavit bone memorie dominus Guillelmus de Meledunok [sic], quondam noster concanonicus, et postea archiepiscopus Senonensis, in missis dierum dominicalium, volumus et precipimus ipsius fundatoris disposicionem omnimode servari, ut videlicet nullus aliquid ex eis percipiat nisi intraverit chorum, si sit canonicus vel dignitatem habens, ante epistolam [f. 10], et continuet usque ad ultimum ‘Agnus Dei’ ; vel si ipsum exire contingat infra primum ‘Agnus Dei’, redeat. Si vero sint canonici Sanctorum Aniani, Dionisii de Passu et Johannis Rotundi, necnon vicarii, nisi intrent infra primum ‘Kyrieleyson’ et continuent usque ad ultimum ‘Agnus Dei’, nichil inde percipient.
• De assistantibus cum sacerdote ad altare.
• • Item et illud statutum prioribus adicimus quod revestiti ad altare cum sacerdote, ipsi sacerdoti devote et continue assistant, sine vagando vel vacando colloquiis, invicem aut cum aliis, seu ludendo cum pueris, et maxime sint attenti ad librum, sacerdote existente in secretis misse. Et qui in hoc defecerit, omni commodo misse careat ; sacerdosque defectum hujusmodi, decano vel cantori aut, eis absentibus, alteri de concanonicis nostris denunciat, ut illius qui sic defecerit distribuciones arrestentur.
• De colloquio non tenendo in elevacione Corporis Christi.
• • Item et illud prohibemus ne in missa illi qui fuerint in sedibus inferioribus vel ad seletas conveniant in elevacione Corporis Christi ad colloquendum vel fabulandum ad sedem que est in medio chori pro chorariis, ut solent. Sed sit quilibet separatim ab alio, sine colloquio, sed cum [f. 10v] silencio, flexis genibus, devote orantes, ut decet.
• De chorariis.
• • Item illis qui chorum tenent, seu capas in choro, non licet in sedibus seu stallis chori predictis sedere, sed supra sellam que pro eis est in medio chori. Neque debent ipsi chorum tenentes progredi extra chorum ullo modo, neque ultra personas que erunt in stallis chori. Et cum defertur incensum ad chorum, debent semper esse stando ante dictam sellam ad illud recipiendum.
• Qualiter est eis in injunctis pro servicio obediendum.
• • Item ipsis chorum seu capas in choro tenentibus tenentur omnes obedire in hiis que de servicio faciendo injunxerint, ut de inchoandis antiphonis et aliis que in tabula non scribuntur. Cogitare vero debent ipsi chorum tenentes ea discrete injungere, secundum gradum et ordinem cujuslibet, sicque nulli detur occasio non parendi.
• De capis in revestiario capiendis et ibidem reponendis.
• • Item minores concanonicis nostris, quibus incumbet chorum seu capas tenere, capas ipsas accipiant in sacrario seu revestiario : et eis induti, chorum intrent ; et eciam eis induti, a choro redeant ad revestiarium ad eas deponendas.
• Quod canonici Parisienses diaconi teneantur chorum tenere cum cantore capam tenente.
• • Item et illud statutum, a domino Odone cardinali et legato predicto factuml, sciat et servet unusquisque dyaconus concanonicus noster, videlicet quod diebus quibus cantor [f. 11] tenere debet capam in vesperis : unus ipsorum tenetur alterum chorum seu alteram capam cum eo, vel ipso absente cum succentore, tenere, sub pena viginti solidorum.
• Quod alter alterius onera supportare debet in servicio.
• • Item et illud antiquum innotescemus omnibus illis qui ad assiduitatem servicii tenentur in ecclesia nostra, qui sunt videlicet duo canonici Sancti Aniani, vicarii ecclesie nostrem, canonici Sanctorum Johannis Rotundi et Dionisii de Passu, et sex magni vicarii ecclesie nostre Macicoti, et clerici denarios matutinales percipientes, se teneri alterum alterius onera suportare, sic quod nullus eorum in aliquo quod facere possit permutat in servicio contingere [sic] defectum. Non tamen ideo excusantur hii quorum ita defectus suplentur : quin ymo penas luant consuetas.
• De quarta antiphona incipienda in laudibus matutinis, etc.
• • Item propter defectus quos vidimus frequenter contingere in inchoanda quarta antiphona de laudibus matutinarum, et de vesperis in festis IX lectionum, et eciam in officio defunctorum, statuimus et ordinamus ut ipsa quarta antiphona, ac eciam secunda et tercia, sint communes omnibus diaconis et dubdiaconis, sic quod secundam et terciam, absentibus subdiaconis illius partis chori ubi fuerit inchoanda, unus dyaconus eas incipere teneatur, et absentibus dyaconis illius [f. 11v] partis ubi quarta fuerit inchoanda, unus subdiaconus eam debeat incipere, et in casu neccessitatis unus sacerdos.
• De intrando choro hora debita pro horis incipiendis.
• • Item et debent ipsi qui ad assiduitatem servicii in ecclesia nostra tenentur, sic mature et diligenter ad nostrum servicium accedere quod, in inchoandis missis et matutinis ac aliis horis, sit competens numerus eorumdem.
• De modo interessendi [sic] horis pro distribucionibus lucrandis.
• • Item tenentur ipsi, ac eciam alii servitores et capellani ecclesie, in missa, matutinis et horis in quibus competit eis percipere distribuciones, chorum ecclesie ingredi saltem : in missis intra [sic] primum ‘Kyrieleison’, in matutinis infra ‘Gloria Patri’ de ‘Venite’, et aliis horis eciam in tercia post processionem, infra ‘Gloria Patri’ primi psalmi, et in vigilia pro defunctis infra primam lectionem, et in missa pro defunctis intra [sic] epistolam. Alias careant distribucionibus et omni commodo pro missa, matutinis vel horis in quibus ita non fuerint ingressi.
• De choro non exeundo causa vagandi.
• • Item cum chorum ipsum ita ingressi fuerint, non liceat inde exire ad dicendas horas suas ad partem, vel missas suas particulares celebrandas, aut fictici e causa aliquid repetendi ad librum qui est in ferro, nec alias nisi neccessaria vel justa et evidenti causa : qua cessante, tenentur [f. 12] redire ad chorum ipsum. Alias, nulle distribuciones pro ea hora eis tribuantur, et maxime si exiverint ante factam distribucionem.
• De hora qua sit fienda distribucio singulis horis.
• • Item et propterea volumus, juxta prisca statuta, quod merelli seu peccunie que distribuende fuerint eis, distribuantur in missis tam magnis quam pro defunctis post ‘Agnus Dei’, in matutinis post psalmum ‘Laudate Dominum de celis’, et in vigiliis pro defunctis post responsorium ‘Libera me’, in aliis horis in fine earumdem. Et eis qui prius chorum egressi fuerint contra precedens statutum, nichil distribuatur.
• De particulari missa non dicenda per socios chori post primam inceptam.
• • Item et propterea dudum statutum fuit ut nullus predictorum, qui ad assiduitatem servicii tenentur, post primam in choro inceptam audeat missam suam particularem inchoare celebrandam, sub pena quinque solidorum : quod statutum volumus omnimode servari.
• De modo incedendi ad processiones ordinarias.
• • Item ipsi et alii omnes percipientes distribuciones in processionibus que fiunt de ecclesia nostra ad alias ecclesias, cum ipsa processione ecclesiam exeant et vadant ad ecclesiam aliam ad missam seu servicium aliud ibi dicendam, et cum ea reddeant ad chorum ecclesie nostre. Alioquin, distribuciones ipsius processionis [f. 12v] amittant. Concanonici eciam nostri, in processione fundata per felicis recordationis dominum Gregorium papam undecimumn, nichil percipiant, nisi in ea interfuerint ante finitam antiphonam, continuando usque ad finem. Nec in dictis processionibus liceat alicui inter personas processionis transitum facere de una parte ad aliam.
• Quod non beneficiatus percipiat in processionibus.
• • Itam in dictis processionibus, eciam domini pape Gregoriio, aut horis quibuscumque, nullus percipiat ipsius ecclesie distribuciones, nisi sit in ecclesia ipsa beneficiatus, vel sit de Macicotis, aut clericis matutinarum predictis, seu pueris albarum ecclesie nostre, vel nisi sit familiaris continuus et commensalis alicujus concanonicorum nostrorum.
• De beneficiatis qui non debent se absentare.
• • Item antedicti, qui ad assiduitatem servicii ecclesie nostre tenentur, nullathenus debent a villa Parisiensi se absentare sine licencia nostra : quod si fecerint, tantum eis est subtrahendum de hiis que presentes lucrati fuerint quantum lucrari potuissent residendo in ecclesia toto tempore quo fuerint absentes. Pro paucis vero diebus, videlicet septem aut paucioribus, poteris eam decanus concedere, juxta prisca statuta.
• De modo recipiendi clericos matutinarum, et ad que tenentur.
• • Item, et licet prisca statuta prohibeant alicui [f. 13] concedi denarios matutinales qui nesciat cordetenus psalterium et antiphonarium, et omnia que communiter in ecclesia nostra solent cantari ; nos, mitius agentes secundum tempora et juxta observacionem recentiorem, volumus et statuimus ut quilibet cui dicti denarii concedentur, reddere teneatur cordetenus coram deputato seu deputatis a nobis : ab inicio psalterii usque ad ‘Dominus illuminacio’, cum antiphonis et hymnis ad dominicam pertinentibus ; et a psalmo ‘Dixit Dominus Domino’ usque ad finem psalterii, cum antiphonis et hymnis ad vesperas pertinentibus ; ac totum commune sanctorum, preter lectiones ; responsoria processionum communium ; et horas parvas beate Marie. Sic quod, antequam ex dictis denariis aliquid percipiat, medietatem predictorum denariorum recepturus, et cum totum reddiderit integre, tunc percipiat denarios ipsos.
• Quod clerici matutinarum non faciant se promoveri ad ordinem sine licenciam capituli.
• • Item [licet] dicti denarii matutinales consuerint regulariter ab antiquo concedi sacerdotibus, illud autem volumus observari quod illi quibus concessi fuerint, non sacerdotes, in quocumque ordine fuerint ad ulteriores, sine nostra licencia non faciant se promoveri. Nulli eciam beneficiato intendimus eos concedere qui ad residenciam aliam racione beneficii sui teneatur [f. 13v].
  • Circa ministranda pro divine laudis officio et cultu in nostra predicta ecclesia, aliqua eciam de statutis antiquis innovanda duximus et hec publicanda : quo magis ad ea exhibenda et ministranda sint attenti illi qui ad hec tenentur, ut capicerii et matricularii, tam sacerdotes quam laici.
• De Corpore Christi quolibet mense renovando, etc.
• • Et primo quidem, summo opere peroptantes sacratissimum Domini nostri Corpus in eadem ecclesia conservari honorifice, prout decet, et tractari, illud ab antiquo statutum volumus indeficienter observari : quod in quolibet mense prima dominica mensis renovetur, et a celebrante sumantur eucaristie prius consecrate, et noviter alie consecrentur. Et si in dicta prima dominica non possit hoc bene fieri, fiat in sequenti. Et capicerius sacerdotem aut dyaconum super eo reddat attentum, et hostias ad hoc ministret. Quod si in hoc defecerit, punietur. Et plures hostie simul consecrentur, ut si opporteat forsan ipsum Corpus Domini ad aliquem egrotantem deferri, nichillominus [sic] remaneat in ecclesia, que numquam eo debet carere : et ideo ad infirmos in alio vase deferatur.
• De luminario ante Corpus Christi.
• • Item et ante Corpus Domini et locum ubi conservatur [f. 14] semper sint accensa luminaria consueta, videlicet tres cerei qui sunt in platis ante altare, et altera de lampadibus que sunt ante introitum chori a parte altaris. Omnes vero lampades predicte de nocte debent esse accense.
• De mappis et aliis altari servientibus.
• • Item corporalia, palle et cetera linea altari serviencia, munda et nitida teneantur, et singulis ebdomadis noviter ponantur in altari, tam majori quam minori. Et omni tempore quo non dicitur missa, supponatur alia palla super pallas in missa servientes : que durante missa tollatur. Et corporalia ac palle magni altaris numquam tradantur ad serviendum in alio altari quocumque.
• Idem.
• • Item custos thesauri mapas paratas, quarum habet custodiam, sepe tradat capicerio lavandas, ut semper munde sint et nitide.
• De vino, hostiis et aqua ministrandis.
• • Item capicerii diligenter et honeste ministrent vinum et hostias, aquam, incensum et alia per eos ministranda ad altare, per se vel aliquem de habitu ecclesie nostre, et non per alium extraneum quoquomodo.
• De matriculariis clericis.
• • Item matricularii sacerdotes solicite et diligenter ministrent ea que in sacrario seu revestiario custodire et ministrare tenentur : et sic quod, quamdiu revestiarium manet apertum durante serviciis [f. 14v], presertim ubi est aliquid in eo ministrandum, semper sit ibi unus eorum. Et qualibet nocte debet alter eorum in revestiario ipso pernoctare.
• De matriculariis laicis.
• • Item et similiter de matriculariis laicis debet unus in ecclesia omni hora reperiri, et unus de nocte in ecclesia pernoctare, sub pena octodecim denariorum Parisiensium pro quolibet defectu, secundum statuta prisca et cartas antiquas.
• Idem.
• • Item, durante servicio, debent duo eorum qualibet hora esse ad hostia chori, unus ad introitum qui est a parte majoris altaris, et alius ad introitum inferiorem, pro custodia : ne fatue vel villes persone, aut canes chorum ingrediantur, sub pena duodecim denariorum pro quolibet defectu.
• Idem.
• • Item debent iidem matricularii laici chorum mundum tenere, et qualibet ebdomada cum scobis mundare, per se vel alium ; et ecclesiam ipsam a parte inferiori, quantum unus famulus cum una magna partica [sic] possit attingere, saltim quater in anno.
• Idem.
• • Ad que statuta servanda tenentur ipsi matricularii [f. 15] per cartas antiquas, quas apud nos habemus, et statuta primeva ecclesie, ac eciam per eorum juramenta.
• De capellanis et ad que tenentur.
• • De statutis nostris tangentibus capellanos in ipsa ecclesia nostra beneficiatos, ea que sequuntur duximus eciam inserenda, ut ad observanda sint promptiores. Dicti itaque capellani ecclesie nostre ab antiquo tenentur ad octavum responsorium in matutinis novem lectionum simplicium per unum eorum, et in semiduplicibus festis per duos ipsorum in choro cantandum, sub pena XII denariorum pro quolibet defectu. Et propter hoc deinceps in tabula per ordinem ponentur nominatim. Debent eciam in vigilia nativitatis Domini totum officium puerorum, et duo prima responsoria : et de hoc solitum est eos nominatim in tabula poni.
• Idem.
• • Item et in solemnitatibus in quibus [capellani] percipiunt distribuciones panis et vini in domo domini episcopi, ex ordinacione bone memorie quondam Simonis Matifas, episcopi Parisiensisp, illi qui eas percipiunt debent interesse in primis vesperis et in magna missa : alias, nichil de ipsis distribucionibus percipere debent. Quod omnino volumus servari [f. 15v]. Et ille qui habet panem et vinum hujusmodi distribuere, sit ad hoc attentus.
• De pena missarum omissarum.
• • Item singuli ipsorum deficientes in celebrandis missis ad quas, ex fundacione suarum capellaniarum, tenentur, pro quolibet defectu tenentur ad penam duorum denariorum ; et missae in quibus defecerunt tenentur restituere et celebrare : si longe in hoc defecerint, gravius puniendi.
• De vino et hostiis pro capellanis.
• • Item precipimus eis quatinus, quamdiu placuerit nostre voluntati eis facere vinum et hostias ministrare, prout facimus de presenti, quod ipsi teneantur recipere ea a nostris deputatis, prout alias ordinavimus. Alioquin, eos reputabimus in missis per eos debitis defecisse, et non fecisse debitum de eisdem dicendis. Quas missas eciam incipere non debent magna missa finita, sub pena quinque solidorum, secundum morem antiquum.
• Quod extranei non deserviant capellaniis.
• • Item nulli eorum licet capellanie sue facere deserviri per capellanum extraneum qui non fit de habitu ecclesie nostre sine nostra licencia speciali : ad quam obtinendam, debent eos per quos volunt eis facere deserviri nobis presentare, ut si nobis placea[n]t, eos approbemus et dictam licenciam concedamus [f. 16].
• Quod capellani non possint nisi uni capellanie et sue deservire.
• • Item nulli eorum liceat recipere aliud beneficium serviendum in alia ecclesia quam nostra sine licencia nostra, et maxime ecclesiam parrochialem aut aliud beneficium quod ad residenciam teneatur, sub pena viginti solidorum antiquitus ordinata. Sed nec in ecclesia nostra nisi unicam capellaniam accipere possit cum sua deserviendam.
• Quod non possint se absentare sine licencia.
• • Item capellani ecclesie nostre Parisius mansionarii non debent a villa Parisiensi sine nostra licencia recedere : quam licenciam tamen poterit concedere decanus noster pro septem aut paucioribus diebus.
• De resignatione non admittenda nisi redditis ornamentis.
• • Item nulla permutacio de aliqua capellana ecclesie nostre admittetur donec volens eam permutare, seu causa permutacionis resignare, reddiderit per inventarium ornamenta et bona mobilia dicte sue capellanie, et in scriptis tradiderit redditus et proventus ejusdem : nec installetur quisquam capellanus sine litteris nostris.
• Publicacio statutum.
• • Hec autem statuta, utpote neccessario servanda, de libris, registris et cartis nostris extracta hic specialiter inserenda : que voluimus et volumus [f. 16v] scripta in ecclesia nostra inter missarum solemnia publicari, et in eadem in publico et patenti loco poni et servari ; obsecrantes in Domino ac districte monentes omnes et singulas personas ecclesie nostre quatinus hujusmodi nostra statuta, prout unumquemque eorum concernant, diligenter et inviolabiliter observent ; in vim juramentorum prestitorum nobis et ecclesie nostre, et sub penis pretactis, volentes nichillominus [sic] statuta alia penalia, contra facientes defectus in hiis que de servicio in ecclesia ipsa nostra faciendo fuerint, eis per tabulam assignata, ut moris est, dudum instituta in suis viribus permanere. Acta fuerunt hec in capitulo nostro generali. Sic signat[a] supra plicam, trans[lata] et lect[a] in capitulo. G. Picardi.

F. 24 : Sequitur modus distribuendi clericorum matutinarum ecclesie Parisiensis (d’une autre main contemporaine).

• Et primo distribuitur cuilibet :
  • in matutinis – III d. Par.
  • in prima – I d.
  • in tercia – I d.
  • in meridie – I d.
  • in nona – I d.
  • in vesperis – II d.
  • in completoria I d.
• Item :
  • in commandacionibus – I d.
  • et in missa – I d. Par.
• Et sic lucratur quilibet clericus cotidie XII d. Par., exceptis diebus dominicis et alliis [sic] diebus in quibus non dicuntur commandaciones : et tunc non lucrantur nisi XI d., et nisi occu[r]rerit quedam missa, ut patebit inferius.
• Item sequuntur festa in quibus dicti clerici lucrantur in duplo vel triplo, videlicet quod in matutinis in duplo lucrantur sex d., in missa et in vesperis similiter VI d. Que distribucio misse et vesperorum tantummodo fit in vesperis. Et si aliquis deffecerit in missa, debet privari de dupla distributione, quia antiquitus distribuebatur quottidie missa cum vesperis hora vesperorum, et qui in missa deffecerat admittebat vesperas cum missa. Sed ordinatum fuit per capitulum distribui in missa I d., et in vesperis II d. propter quod, etc.
• Item in triplo lucrantur in matutinis et in vesperis, vel in duplo et in triplo, in missa una cum duplo predicto. Lucrantur VI d. que quidem festa dupla et tripla, hec sunt :
  • Nativitatis [f. 24v] Domini festum – triplum : XII d.
  • ‘Ad lux fulgebit’ lucrantur II d.
  • Circoncisionis Domini – triplum
  • Epiphanie Domini – triplum
  • Purificacionis beate Marie – triplum
  • Annunciacionis dominice - triplum
  • Pache [sic], Ascensionis Domini, Penthecostes, Sanctissimi Sacramenti altaris - duplumq
  • Sancti Johannis Baptiste - duplumr
  • Assumptionis beate Marie - triplum
  • Item per octavas lucrantur cottidie ad missam, si missa sit [de] octavis, I d. ultra distribuciones cotidianas. Sabati octavarum et in die octavarum, si missa sit de octavis, lucrantur III ultra, etc.
  • Item festum nativitatis beate Marie – triplum
  • Item per octavas, sicut in octavis Assumptionis
  • Sancti Dionisi – duplum
  • Sanctorum omnium – duplum
  • Sancti Marceli, post dictum festum – duplum
  • Sancte Katherine – duplum
  • Utrumque festum sancti Nicoli [sic] – duplum
  • Conceptionis sancte Marie – triplum
  • In utroque festo sancte crucis lucrantur ad missam ultra distribuciones II d. Et quotiens cantatur de cruce – I d.
  • In festo sancti Michaelis lucrantur ad missam II d. Et quotiens cantatur de angelis – I d.
  • Et eciam quotiens cantatur de beata Virgine lucrantur I d. ad missam ; et si sit sabati – III d., [nisi]s sit missa de ‘Salve sancta parens’, vel ‘Rorate’, seu ‘Lux fulgebit’, aut ‘Presentatus est’.
• A festo sancti Cerbonii, quod in vigilia est sancti Luce evangeliste, lucratur quilibet clericus ad ‘Agnus Dei’ II d., usque ad Adventum ; et distribuuntur per merelos in quibus figura est unius calix [f. 25].
• A prima die Adventus usque ad nativitatem Domini, quilibet clericus lucratur in matutinis ultra distribuciones cottidianas IIII d. : que distribucio fit per merellos noncuppatos [sic] « marutes ».
• In Quadragesima, eadem fit distribucio.
• Hec sunt puniciones quibus debent puniri clerici defficientes servicio ecclesie.
  • Et primot quilibet clericus defficiens in matutinis, si deffecerit bis consequenter, priva[b]ituru omnibus distribucionibus, donec venerit ad matutinas. In alio die nec recuperabit distribuciones.
  • Omnis clericus defficiens in prima in qua dicitur ‘Deus, Deus meus, respice’, vel in septem psalmis, aut in psalterio, puniabitur distribucionibus vesperorum ; et etiam in Quadragesima nisi sit in completorio dum dicitur ‘Christus, qui lux est’, etc.
• Item quilibet clericus lucratur IIII d. in matutinis, distribuendis manualiter durante tempore quo legitur bibilia [sic], hoc est in Septuagesima usque dominiqam [sic] in Quinquagesima, diebus trium lectionum tantummodo.
• Que quidem omnes distribuciones predicte solvuntur de bursa predictorum clericorum, hoc est de redditibus ad eos spectantibus [f. 25v].
• Item lucratur quilibet clericus in festo translacionis sancti Marcelli, de dicta bursa – XIIII d.
• Item in festo sanctorum Cosme et Damiani – totiens.
• Item lucratur quilibet clericus in quolibet anniversario IIII d., videlicet II d. in vigiliis, et in missa II d., nisi distribuatur manualiter, solvendis ab officiario annivers[ariorum].v
• Finis coronat opus.

Historique

Collation des feuillets (xv^e siècle). Contregarde inf. (en parchemin ancien) : XXVI feuillets.

Ex-libris du chapitre de la cathédrale de Bayeux (xviii^e siècle). F. 1 : Ex bibliotheca Baiocensis capituli.

Bibliographie

Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, t. VII : Ouest de la France et Pays de Loire, Samaran (Charles) et Marichal (Robert) éd. Paris : C.N.R.S., 1984, p. 556.

Auteur de la notice

Notice rédigée le 2009-07-19 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).

Comment citer cette notice

Lebigue , Jean-Baptiste . " Recueil de statuts du chapitre de la cathédrale Notre-Dame de Paris ( Bayeux , bibliothèque du chapitre , ms. 125 )", dans , Jean-Baptiste   Lebigue , Benjamin   Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 118 / . Notice modifiée par Jean-Baptiste   Lebigue le 2010-04-12 .