Description
-
Martin IV (1281-1285)
-
Le cardinal-prêtre de Sainte-Cécile, Giovanni
-
VI kalendas septembris, anno tertio
-
-
Orvieto
-
Lettre, général (après 1198, littere cum filo canapis)
-
[Registre de la chancellerie apostolique] Registra Vaticana 41, n. 7, fol. 162v.
-
Ici reprise de François Olivier-Martin, Les registres de Martin IV, n. 455.
-
Rymer Foed. I. II. 223.
-
Partielle : Raynaldi Ann. ad a. 1283 § 25-34.
-
Potthast, Regesta pontificum Romanorum, n. 22061 [en ligne].
-
Iohanni tit. Sanctae Caeciliae presbyteri cardinali significat, se Petrum quondam regem Aragonum propter occupationem insulae Siciliae variosque conatus et insidias ad partes regni Siciliae occupandas, seditionem in ea insula motam, commotionem et concitationem populi factam initi contra "nos", rempublicam ecclesiamve privavisse regno Aragoniae, eique transmittit conventiones et pacta, sub quibus a (Philippo) rege Franciae solemniter promittendis alicui filiorum eiusdem regis Aragoniae regnum et comitatum Barchinoniae "qui est de terris expositis quae olim fuerant dicti Petri, "nomen et titulum regium tradat [Potthast].
Johanni, tituli sanctae Ceciliae presbytero cardinali, significat se Petrum quondam regem Aragonum propter occupationem insulae Siciliae variosque conatus et insidias ad partes regni Siciliae occupandas, aliaque contra Sedem Apostolicam, rempublicam ecclesiamve privavisse regno Aragoniae, eique transmittit conventiones et pacta sub quibus a rege Franciae solemniter promittendis alicui filiorum ejusdem regis Aragoniae regnum et comitatum Barchinoniae, cum nomine et titulo regio, tradat [Olivier-Martin].
-
Eidem.
Qui regna transfert atque constituit, ipse Scripture Sacre docet eloquio regnum a gente transferendum in gentem propter injustitias, injurias, contumelias, dolosque diversos. Sane injustitiam manifestam Petri quondam regis Aragonum circa occupationem insule Sicilie variosque conatus et insidias ad alias partes regni Sicilie occupandas, seditionem in eadem insula motam, commotionem et concitationem populi factam inibi contra nos, rempublicam, Ecclesiamve, instar illius probat aperte defectus evidens immo potius nullitas ut ita duxerimus juris sui, cum sit evidenter notorium sibi, uxori natisve suis, vel ei per ipsos aut alias nullum jus competere in insula memorata vel parte aliqua dicti regni. Ex quo ipsius injurie necnon et contumelie, quas in premissis nobis et Ecclesie Romane, quibus ratione regni Aragonum ipsi Ecclesie a clare memorie avo ipsius Petri oblati et censualis tam ab illo quam ab aliis ejus predecessoribus constituti ad fidelitatis debitum tenebatur, necnon carissimo in Christo filio nostro Carolo regi Sicilie illustri non absque occisione ac strage multorum irrogavit hactenus, nec adhuc irrogare desistit, manifestius convincuntur ; nec latendi locum inveniunt doli ejus in sue malitie prosecutione commissi aut ipsius possunt insidie occultari, quos et quas communis jam notio publicat et fama quin potius infamia publica manifestat. Premissam itaque illius secuti non indigne doctrinam, cujus licet insufficientibus meritis exequimur vices in terris, post varias monitiones, prohibitiones, sententiarum excommunicationis et interdicti prolationes, penarum indictiones et comminationes expressas, de dicti regni Aragonie ac terrarum quondam ipsius Petri expositione ac privatione factas, ac precepta diversa, quorum omnium idem Petrus se contumacem exhibuit contemptorem, regnum Aragonie terrasque predicta exponentes modo subscripto, ipsum P[etrum] tunc regem Aragonum regno et terris eisdem regioque honore sententialiter, justitia exigente, privavimus et privantes exposuimus, eadem regnum et terras occupanda catholicis de quibus et prout Sedes apostolica duceret providendum quo ad eadem regnum et terras, Romane semper Ecclesie jure salvo, sicut hec omnia lata per nos de fratrum nostrorum consilio, super hujusmodi privatione, expositione et occupatione sententia seriose declarat.
Quia vero ubi non est gubernator populus corruit, ne ipsorum Aragonie regni et terrarum populus factus absque gubernatore diutius veniat in ruinam, dictam provisionem Sedi reservatam eidem deliberavimus exequendam. Et idcirco ad carissimi in Christo filii nostri Phylippi, regis Francie illustris, genus clarissimum, illibatam ejusdem generis fidem ad Deum, devotionem ad ipsum et eandem Ecclesiam indefessam, fervidum zelum ad exaltationem fidei orthodoxe, cujus idem genus contra hostes ejusdem fidei semper extitit singularis athleta, et ingentem illius potentiam, in obsequiis earundem fidei et Ecclesie feliciter temporibus retroactis expertam, considerationis sollicite oculos convertentes, ad executionem provisionis ejusdem aliquem de ipso genere sub Dei fidutia, quem semper illius generis clara progenies et regnum Francie inclitum firmissime credidit, devotissime honoravit et coluit, de fratrum ipsorum consilio deliberavimus eligendum. In electione vero hujusmodi aliquem de ipsius regis filiis preferendum multiplex ratio persuasit. Ideoque tue cicumspectionis industriam probatam frequenter in arduis, fidum pectus, providumque consilium nobis nota familiaritate diutina, debita meditatione pensantes, te ad hec ministrum ydoneum de fratrum eorundem consilio assumentes, ad occupandum idem Aragonie regnum et comitatum Barchinonie, qui est de terris expositis que olim fuerant dicti Petri, de illo ex ejusdem regis Francie filiis quem ad hoc ipse rex elegerit, alio tamen ab eo qui sibi est in dicto regno Francie successurus, sub lege, conventionibus, pactisve subscriptis, ab eodem rege Francie ac ipso filio ad id electo, per eum sollempniter promittendis, ut eorum queque contingunt, et inviolabiliter observandis, per te auctoritate apostolica, quam in hac parte plene tibi committimus, de ipsorum fratrum consilio volumus provideri et ipsum ad id faciendum singulariter deputari ; statuentes et decernentes quod postquam ipsi Francie rex et filius suus, ad hoc electus ab illo et a te ut predicitur deputatus eadem legem, conventiones et pacta expresse acceptaverint, et promiserint contenta in eis se inviolabiliter servaturos, tuque ipsum ejusdem regis Francie filium ad id deputaveveris, idem filius in prefato regno Aragonie nomen et titulum regium, in comitatu quoque predicto dignitatem omnem quam dictus P. quondam rex Aragonum in illis obtinuit sortiatur, et tam per se quam per alios eadem Aragonie regnum et comitatum libere occupet et faciat suo nomine occupari; eaque tam ipse quam sui perpetuo successores in illis infrascripto ad illa ordine admittendi absque ulla contradictione possideant, et in ipsis tanquam veri reges, comites et domini legitime administrent, plene in eis jus regis, comitis et domini habituri, in Terraconensi civitate, ipsius territorio, districtibus et pertinentiis sepefate Romane ac Terraconensis ecclesiarum per omnia jure salvo. Quod si dicti rex Francie ac filius legem, conventiones et pacta eadem non acceptaverint vel contenta in eis, ut predicitur, non promiserint, tu ad provisionem et deputationem hujusmodi non procedas. Lex autem, conventiones et pacta sub quibus dictas provisionem et deputationem et non aliter procedere volumus hec sunt: Videlicet ut eadem regnum et comitatum prefatus ejusdem regis Francie filius ab eo electus et a te ut premittitur deputatus ejusve successores in illis nullo umquam tempore separent, nec ipsorum alterutrum dividant sed in eandem personam semper cum sua integritate concurrant; ad eorum successionem nullus umquam, qui non sit de matrimonio nato legitimo sed tantum legitim[ato] admittantur: ita ut si eidem filio dicti Francorum regis suisve in perpetuum successoribus in regno et comitatu eisdem mortis tempore liberi sexus utriusque supersint, ex suo vel successorum suorum corporibus legitime descendentes, primogenitus masculus succedat in illis. Si vero solum feminini sexus liberos superesse contingat, succedat primogenita in eisdem. Que si tempore devolute hujusmodi successionis ad eam fuerit innupta et nubere voluerit, persone que ad ipsius regni regimen et defensionem existat ydonea nubere teneatur, nec nubat nisi viro catholico et Ecclesie Romane devoto: sed si scienter jam nupserat vel postea nubat alicui non catholico vel ipsi Ecclesie non devoto, donec ille vixerit in deviatione a fide seu in ipsius Ecclesie indevotione perstiterit, eadem Ecclesia ipsorum regni et comitatus administrationem liberam obtinebit: ita quod nichil exinde perveniat ad eam vel ejus virum non catholicum seu etiam indevotum. Illo vero non catholico seu indevoto defuncto, ipsa in viduitate persistens, seu nupta viro catholico devoto et ydoneo, ut est dictum, habeat sicut ei competit eadem regnum et comitatum necnon et administrationem ipsorum; nichil tamen de perceptis ex illis hoc casu restituetur eidem. Si vero ignoranter non catholico vel indevoto jam nupserat, vel ille cum jam nupta erat vel postea nupserit post contractum cum ea matrimonium talis fiat, nec ipsa ejus errogari aut indevotioni consenserit seu favorem exhibuerit, Ecclesia nichilominus eorundem regni et comitatus administrationem habebit, illo vivente, ne ad ipsum ex dictis regno et comitatu aliquid valeat pervenire, sed illo defuncto eidem filie in viduitate manenti vel nubenti catholico, devoto et ydoneo, ut superius est expressum, restituetur hoc casu prout ei competit administratio cum perceptis ex ea, deductis tamen exinde omnibus expensis factis ratione seu occasione administrationis ipsius et ceteris que fuerint deducenda: super quibus Romani Pontificis ejus temporis dicto stetur. Sed, et ipso viro vivente, si eum ad fidei veritatem seu ipsius devotionem Ecclesie non simulate sed in veritate manifeste redire contigerit, filia eadem administrationem ipsam, prout ei debebitur, rehabebit. Quod si forsan ipsum filium dicti Francie regis, ab eo sic electum et a te deputatum, vel aliquem suorum hujusmodi successorum, eodem Phylippo suo genitore superstite contigerit absque liberis fati munus implere, idem suus genitor non succedat in regno et comitatu predictis; sed si plures habeat filios unum ex eis, non tamen primogenitum qui debet in Francie regno succedere, infra tres menses a tempore quo sibi defuncti mors innotuerit numerandos, ad successionem hujusmodi poterit no[min]are. Si vero unum solum filium vel nullum, quod absit, idem rex Francorum haberet, liceat ei aliquem de sua progenie, qui dicto filio electo et, ut premittitur, deputato, defuncto sine liberis, fuerat quarto saltem consanguinitatis gradu conjunctus, eligere seu nominare ad successionem eandem. Ipso autem infra dictum tempus neminem nominante, habebit Ecclesia eligendi seu nominandi aliquem de ipsius regis Francie filiis seu conjunctis etiam supradictis, si superstites fuerint, liberam potestatem. Quibus non superstitibus eliget Ecclesia libere undecumque. Quod si memorato Francie rege defuncto contingat eundem suum filium electum et deputatum sine liberis ab hac luce migrare, similem per omnia suus primogenitus nominandi hac prima vice tantummodo hanc potestatem; deinceps vero succedat taliter decedenti is de regum Francorum genere saltem, conjunctus ei similiter quarto gradu, quem ordo legitime successionis admittet. In quolibet autem predictorum casuum electus seu nominatus ex ipsa electione, sive nominatione, jus habeat in premissis regno et comitatu, servatis in omnibus predictis et subsequentibus legibus, pactis et conventionibus libere succedendi. Eadem insuper regnum et comitatus in eandem personam cum Francie vel Castelle seu Legionis aut Anglie regnis aliquo umquam tempore non concurrant; neque ipsa regnum Aragonum seu comitatus ulli umquam alii regno subdantur. Et si forte contingerit aliquod de predictis Francie, Castelle, Legionis, vel Anglie regnis ad aliquem regem vel regnum Aragonum pervenire, ipse vel ipsa rex Aragonum seu regina si regnum sibi obveniens maluerint obtinere, cadant eo ipso quod illud acceptaverint ab omni dominio atque jure que in Aragonie regno et comitatu predictis habebant, eaque libera et expedita ipsi Ecclesie Romane dimittere teneantur. Ad successionem autem eorum in regno ipso cum comitatu predicto veniant ipsorum filii sive conjuncti aut alii secundum modum et ordinem supradictos. Et quia nostre intentionis existit prospere statui dictorum Aragonie regni et comitatus, ecclesiis et incolis eorundem utiliter et efficaciter providere, volumus quod omnes Ecclesie predictorum regni et comitatus tam cathedrales quam alie regulares et seculares omnesque ecclesiastice persone illis libertatibus et immunitatibus, et specialiter in electionibus, provisionibus et juribus aliis eisdem competentibus omnino gaudeant, que ipsis competunt secundum canonicas sanctiones, et tam ipsis quam filio ejusdem regis, sic ab eo electo et a te deputato suisque successoribus et aliis etiam personis secularibus antique consuetudines approbate, bonaque usagia regni et comitatus eorundem que sacris canonibus non repugnant illibata serventur. Que vero contra sanctiones canonicas, statuta seu alias introducta fuerunt omnino viribus careant et quatenus de facto processerant revocentur, ecclesiis ipsis et personis ecclesiasticis omnia bona immobilia sive jura que summarie ipsas possedisse vel quasi possedisse constiterit, eis ablata precipue per memoratum Petrum quondam regem Aragonum de plano restituantur eisdem. De illis vero de quorum possessione taliter constare non potest, fiat eis justitie complementuma. Super predictis comitatu et regno cum memorato Petro quondam rege Aragonum aut ejus filiis seu cum aliis quibuscumque pro eis nullam societatem dictus regis Francie filius vel iidem sui successores inibunt, nec conventionem aliquam facient de reddendo illis vel eorum alicui dicta regnum vel comitatum seu aliquam partem ipsorum absque Sedis Apostolice beneplacito atque expresso consensu, nec aliquam aliam societatem seu conventionem hujusmodi negotii prosecutioni nocivamb. Pro eisdem quoque regno et comitatu tam idem regis Francie filius quam sui singuli successores in regno et comitatu predictis nobis nostrisque singulis successoribus et Ecclesie Romane fidelitatis prestabunt publice juramentum, et homagium facient per se ipsos, quando presentes erunt ubi nos vel successores nostros presentes esse continget. Si vero absentes fuerint, tunc per ydoneam interpositam personam, ad hoc specialiter destinandam homagium facere ac fidelitatis juramentum eis prestare licebit, nisi forte in hujusmodi absentie ipsorum casu nos aut successores nostri ad hoc nunctium elegerimus destinare. Tunc enim destinato ad hoc nostro eorundem successorum et Ecclesie nomine, tam ipse quam predicti successores ipsius in personis propriis idem juramentum prestare et homagium facere tenebuntur. Eadem preterea juramentum et homagium tam ipse dicti Francie regis filius nobis et nostris successoribus singulis infra annum postquam quivis eorundem successorum in summum pontificem assumptus fuerit, quam sui successores infra simile tempus, postquam in eisdem regno et comitatu successerint, renovare tenebuntur modo prescriptoc. Et nichilominus pro regno et comitatu predictis solvent idem filius et predicti sui singuli successores nobis nostrisque singulis successoribus et ipsi Ecclesie Romane annis singulis in festo beatorum Apostolorum Petri et Pauli, census nomine, quingentas libras parvorum Turonensium, ubicumque Romanam Curiam contigerit residere. Incipient autem teneri ad censum hujusmodi exolvendum postquam tres partes eorundem regni et comitatus obtinuerint, licet alia quarta pars in ipsius filii vel eorundem successorum suorum adhuc rebellione persistatd. Quod si forte idem regis Francie filius vel dicti sui successores quocumque termino non solverint integre censum ipsum et expectati per quatuor menses terminum ipsum immediate sequentes de illo ad plenum non satisfecerint, eo ipso erunt taliter in dicti census solutione cessantes excommunicationis vinculo innodati. Quod si secundo anno in predicto solutionis termino vel infra subsequentes quatuor menses eundem censum sine diminutione qualibet non persolverint, totum ipsum regnum cum predicto comitatu ecclesiastico erit suppositum interdicto.
Si vero nec in tertio anno eodem termino nec infra quatuor menses proximos sibi per satisfactionem census ipsius duxerint consulendum, habeant adhuc ad satisfaciendum alios duos menses. Sed si nec in eodem tertii anni termino nec infra sex predictos subsequentes menses sit de censu eodem plenarie satisfactum, extunc tam illi sepefati regis Francie filius quam successores ejus ab ipsis regno et comitatu omnique jure quos in eis habebant eo ipso cadant ex toto, et regnum ipsum cum comitatu predicto ad Romanam Ecclesiam et ejus dispositionem seu ordinationem plene ac libere devolvatur. Si autem de ipso primi termini censu infra dictos trium terminum et sex subsequentes menses plenarie satisfacerent, nichilominus semper pro singulis censibus singulorum terminorum, si simili modo in eorum solutione cessaverint, vel illos non solverint, similes penas incurrente.
Ceterum cum idem regis Francie filius vel dicti successores ejus in regem decreverint coronari, quilibet in ordine vicis sue coronam ab eadem apostolica Sede requiret, ut de speciali mandato nostro vel successorum nostrorum possit per Terraconensem archiepiscopum apud Cesaragustam sollempniter coronari. Hoc enim inter felicis recordationis Innocentium papam III, predecessorem nostrum, et memoratum avum ejusdem P[etri], tempore quo idem avus dictum regnum Aragonie ipsi Ecclesie Romane, ut pretactum est, obtulit, extitit ordinatum.
Concedimus tamen quod sepefatus regis Francie filius ad predicta electus et deputatus possit per te coronari, si velit, et sine alia nostra requisitione et mandato per quem maluerit consecrari. Singuli vero sui successores in Aragonie regno et comitatu predictis, prius petita super hoc ab apostolica Sede licentia, de speciali mandato Sedis ipsius, ut in coronatione predicitur, per eundem Terraconensem archiepiscopum consecrentur. Hec omnia et singula memoratus filius ab eodem genitore suo ad predicta electus et a te ut premisimus deputatus se ac eosdem successores suos inviolabiliter servaturos et hujusmodi negotium sollicite prosecuturos tibi, nostro successorum nostrorum et ipsius Ecclesie Romane nomine, prefato rege Francie genitore suo eadem universa et singula spetialiter approbante ac consentiente, in ipsis expresse pro se ac ipsis successoribus suis eos ad eadem obligando, promittet et proprio juramento firmabit ; in eisdem promissione ac juramento adiciens quod hec omnia, cum ad legitimam etatem pervenerit, non differet sine difficultate aliqua illi ejusdem Romane Ecclesie nomine renovare, quem ad hoc ipsa Romana Ecclesia duxerit deputandum. Quod si filius dicti regis Francie, quem ipse ad premissa elegerit, ejus sit forsan etatis quod ad juramenti prestationem inhabilis habeatur, promittet idem rex suas super hoc litteras concedendo se ac suum in Francie regno heredem curaturum et facturum bona fide quod idem suus filius, cum ad etatem ad hoc aptam pervenerit, premissa omnia et singula similiter promittet et prestabit sine contradictione qualibet hujusmodi juramentum tibi vel alii qui ad id fuerit per eandem Ecclesiam deputatusf. Promittet preterea idem rex sub similium testimonio litterarum quod tam ipse quam post ejus obitum suus in Francie regno successor hujusmodi negotium bona fide potenter et sollicite prosequentur, absque dilatione seu intermissione quas facti qualitas seu emergentium casuum necessitas non inducet, quodque tam ipse quam dictus ejus in Francie regno heres eundem filium suum ab eo, ut diximus, electum et deputatum ac successores ipsius efficaciter in hujusmodi prosecutione juvabunt et curabunt et facient bona fide quod illi similiter negotium ipsum efficaci sollicitudine ac sollicita efficacia pro viribus prosequenturg. Quod si dictus ejusdem regis Francie filius ad premissa electus et deputatus et ipse rex, aut, eo non superstite, suus in eodem regno successor hujusmodi negotium prosequi neglexerint, nec post monitionem Sedis ejusdem infra tempus competens quod ad hoc Sedes eadem ipsius negotii circumstantiis et qualitate pensatis duxerit prefigendum, debite prosecutionis instantiam reassumant, eo ipso cadant a regno et comitatu predictis, et libera et plena eorundem regni et comitatus dispositio sive ordinatio ad Romanam Ecclesiam absque contradictione aliqua devolvatur, nec idem rex Francie aut successor ejus in Francie regno ex premissis lege, conventionibus sive pactis ad aliquid aliud teneatur, dummodo tamen de suo expenderint in hujusmodi prosecutione negotii quantum per Romanam Ecclesiam pro ejusdem prosecutionis subventione receperint. Si vero non tantum de suo expenderint, totum id in quo summa taliter perceptorum expensas per eosdem regem et successorem de suo factas excedet, ipse rex sive successor eidem Ecclesie restituere tenebuntur.
Forma vero juramenti fidelitatis et homagii faciendi a sepefato ejusdem regis Francie filio ad premissa electo et deputato suisque successoribus pro regno et comitatu predictis hec esth :
« Ego .. Dei gratia rex Aragonum et comes Barchinonie, plenum et ligium vassallagium et homagium faciens Ecclesie Romane pro regno Aragonie et comitatu Barchinonie, in Terraconensi civitate ipsius territorio districtibus et pertinentiis prefate Romane ac Terraconensis ecclesiarum per omnia jure salvo. Ab hac hora inantea fidelis et obediens ero beato Petro et domino meo domino Martino pape IIIIto suisque successoribus canonice intrantibus sancteque Apostolice Romane Ecclesie. Non ero in consilio aut consensu vel facto ut vitam perdant aut membrum aut capiantur mala captione. Consilium quod michi credituri sunt per se aut nuntios suos sive per litteras ad eorum dampnum me sciente nemini pandam. Et si scivero fieri vel procurari sive tractari aliquid quod sit in eorum dampnum, illud pro posse impediam; et si impedire non possem, illud eis significare curabo. Papatum Romanum et jura sancti Petri in regno Aragonie et comitatu predictis adjutor eis ero ad retinendum et defendendum ac recuperandum et recuperata manutenendum contra omnem hominem. Universa et singula legem, conventiones et pacta contenta in papalibus litteris suprascriptis plenarie adimplebo et inviolabiliter observabo, nec ullo unquam tempore veniam contra illa. Sic me Deus adjuvet et hec sancta Dei Evangelia. »
Datum apud Urbem Veterem, VI kalendas septembri, anno tertio. -
(a) En marge (fol. 163 v°), d’une écriture contemporaine : No[t]a. De non faciendo cum Petro aut ejus filiis seu aliis pro eis societatem vel conventionem de reddendo illis vel eorum alicui regnum Aragon[ie] vel comitatum Barchinonie seu aliquam partem ipsorum absque Sedis apostolice expresso consensu.
-
(b) En marge (fol. 164 r°) : No[t]a. De juramento fidelitatis prestando et homagio faciendo.
-
(c) En marge : De solutione census.
-
(d) En marge : De pena propter censum non solutum.
-
(e) En marge : De requisitione corone facienda ab Apostolica Sede per regem Aragonum.
-
(f) En marge : No[t]a. De promissione quod rex Francie ac suus post ejus obitum in Francie regno successor hujusmodi negotium absque intermissione potenter prosequentur.
-
(g) En marge : Nota. De pena non prosequentium dictum negotium.
-
(h) En marge : No[t]a. Forma juramenti fidelitatis et homagii faciendi. — Au-dessous, d’une écriture du XIVe siècle : Contrarium est verum ; nam rex Aragonie non tenetur ad faciendum omagium Ecclesie Romane nisi dumtaxat ratione regni Sardinie.
-
Fragment : Daniel, Histoire de France, IV. 670.
Informations
Document
Dylan
Emmanuel
(CIHAM (UMR 5648)), dans
APOSCRIPTA database
APOSCRIPTA database – Lettres des papes, dir. J. Théry, CIHAM/UMR 5648, éd. électronique TELMA (IRHT), Orléans, 2017 [en ligne], acte n. 152590 (aposcripta-10008), http://telma.irht.cnrs.fr/chartes/en/aposcripta/notice/152590 (mise à jour : 18/10/2022).