Louis VI, roi de France, limite les droits de voirie de l'évêque de Paris, lui donne le pouvoir d'affranchir les serfs de son église et permet à ceux-ci d'être entendus comme témoins et admis au combat judiciaire contre les hommes libres.

l.1 IN NOMINE SANCTȨ ET INDIVIDUȨ TRINITATIS.
l.2 Quoniam immensis adversitatum procellis, multimodis exactionum generibus, sancta Dei ȩcclesia frequenter concutitur, nos quidem specialiter, quos Deus aliis voluit preesse et prodesse, ipsis nos peri-
l.3-culis opponere debemus, ut, quod aut negligentia omissum aut inordinate presumptum fuerit, in meliorem statum, Deo juvante, reformantes, ȩcclesiam Dei ex tantis curarum fluctibus ad tranquilli-
l.4-tatis portum valeamus perducere et servitio Dei, cui servire regnare est, liberam et quietam omnino efficere. Volumus itaque viaturam quandam a Parisiensibus episcopis antiquitus possessam, sed nostris
l.5 temporibus a quibusdam temere usurpatam, presenti scripto determinare et certis eam limitibus ac terminis distinguere, ut jus suum ex integro Parisiensis obtineat ȩcclesia ac de cetero
l.6 totius altercationis sopiatur molestia. Terra igitur illa quȩ incipit a porta claustri Beatȩ Mariȩ, ab illa scilicet porta quȩ proxima est domibus Stephani archidiaconi, illa, imquam, terra,
l.7 a sinistro existens latere, sicut publica distinguit via, usque ad domum Ansoldi, et ab illa domo lineatim usque ad caput ȩcclesiȩ Sancti CRISTOFORI, et a capite illo usque ad muros veteris ȩcclesiȩ
l.8 Sancti STEPHANI, tota, inquam, terra illa cum edificiis suis, quemadmodum a predicta circumcingitur et clauditur via, undique usque ad muros claustri Beatȩ MARIȨ, sub potestate Parisiensis episcopi, et in
l.9 viatura tantummodo illius jure antiquitatis existit, ita scilicet quod, si aliquis in tota terra illa quicquam forisfecerit quod ad viaturam pertineat, remota omnino regis potestate, episcopo tantum aut
l.10 his qui per episcopum tenent, debet emendari. Ad removendum etiam totius ambiguitatis scrupulum, consuetudines viarum, quȩ in predicta terra continentur, distincte et aperte volumus explanare
l.11 ut, cognita veritate, quasi quodam rationis freno usurpantium violentia refrenetur. In omnibus ergo viis illis, quȩ sunt intra supradictam terram, si quis viaturam infregerit, nulli dubium
l.12 est ad solum episcopum pertinere. Banleugam vero tam in viis quam in predicta terra, si quis infregerit, quamvis tam ad regem quam ad episcopum forisfactura illa pertineat, tamen, si regi causam illam audire
l.13 placuerit et episcopo mandaverit, episcopus, audito regis mandato, placitum illud ante regem convocabit ibique, rege presente, causa illa tractabitur; rege vero absente, coram episcopo diffinietur.
l.14 Sciendum autem est quia spatium illud, quod est infra portas veteris ȩcclesiȩ, sicut totus interior murorum ambitus continet, sub jure est episcopi, quemadmodum nova ȩcclesia, regis pote-
l.15-state omnino exclusa. Spatium vero illud, quod est a capite fracti muri veteris ȩcclesiȩ usque ad Sequanam, transeundo scilicet ante curiam episcopi, hinc et inde, sub viatura est ejusdem
l.16 episcopi. Banleuga vero, ad similitudinem supradictȩ terrȩ, ante regem et episcopum tractari debet et emendari. Notandum quidem est, quia spatium istud et predicta terra illam habent
l.17 banleugȩ consuetudinem, quȩ est in burgo SANCTI GERMANI, qui ad episcopum pertinet. Solebant preterea Parisienses episcopi, ex antiquo ȩcclesiasticȩ consuetudinis usu, tam suos quam
l.18 suarum ȩcclesiarum servos vel ancillas, Sancti scilicet GERMANI Parisiensis, SANCTI ELIGII, SANCTI MARCELLI, SANCTI CLODOALDI, SANCTI MARTINI de Campellis, absque ullo regis assensu, absque ulla
l.19 regis calumpnia vinculis servitutis omnino absolvere et privilegio libertatis eos honorare. Ego igitur LUDOVICUS, Dei gratia Francorum rex, ȩcclesiarum consuetudines quȩ pro legibus
l.20 debent venerari, non solum non violare, sed ab aliorum violentia eas defendere dignum et necessarium estimans, supramemoratam illius terrȩ viaturam, quam et locorum spaciis et
l.21 metarum terminis distinximus, servata quam diximus viarum vetusta consuetudine, servata etiam in omnibus episcoporum antiqua dignitate et potestate, Galoni, venerando Parisiorum
l.22 episcopo, ejusque successoribus inrefragabiliter habendam et perpetuo possidendam concedo, ita scilicet ut prefatam viaturam cum predictis consuetudinibus tam ipse quam successores
l.23 ipsius absque ulla retractatione, sicut determinatum est, de cetero possideant et servos SANCTI GERMANI et ceterarum quas prelibavimus ecclesiarum, omnes, inquam, tam suos quam
l.24 suarum ecclesiarum servos vel ancillas manumittendi licentiam habeant et, in illa manumissione regis assensum nullatenus expectantes, plenam et perfectam potestatem exerceant.
l.25 Illud etiam silentio preterire non volumus, quia servi supradictarum ȩcclesiarum, illi etiam servi qui sub proprietate et potestate Parisiensis sunt episcopi, in judicialibus causis, in forensibus
l.26 placitis vel negotiis contra liberos homines testificari minime permittebantur, unde res ȩcclesiastica cum gravi incommodo, cum magno dedecore a plurimis plurimum oppri-
l.27-mebatur. Ad honorem igitur et utilitatem sanctȩ Parisiensis ȩcclesiȩ, habito episcoporum ac procerum nostrorum communi consilio, generali statuimus edicto, regia confirmavimus
l.28 auctoritate, ut in omnibus causis, placitis et negotiis contra liberos homines predicti specialiter servi testificandi et bellandi habeant licentiam nullusque occasione servi-
l.29-tutis ȩcclesiasticȩ, si alia non impedierit causa, testimonium illorum improbare aut calumpniari presumat. Bellandi quidem licentia hac ratione illis conceditur, quod, si
l.30 aliquis liber homo eos de perjurio aut de falso testimonio appellare et comprobare voluerit, probationem illam aut duello perficiat aut, supra sanctas reliquias eorum
l.31 juramentum recipiens, sine alia contradictione illorum testimonio plane adquiescat. Quicumque ergo temeraria presumptione secus egerit eosque a testimoniis et bellis
l.32 repudiaverit, non solum regiȩ auctoritatis et publice institutionis reus existat, sed querelam negotii sui vel placiti inrecuperabiliter amittat et donec episcopo, quem
l.33 offendit, et personȩ, quam repudiavit juste et condigne satisfecerit, excommunicationis sententia feriatur et ad testificandum interea non admittatur. Verumtamen, quia
l.34 humanȩ fragilitatis est, quod ea etiam quȩ cotidie sub nostra peraguntur presentia subito a nostra elabuntur memoria, presentem cartam, consuetudines et jura Parisiensis episcopi
l.35 liquido exponentem, fieri precepimus, ut auctoritate nostra resurgat antiquitas et libertas ȩcclesiasticȩ possessionis et, vivente scripto, pervigil memoria casum excludat
l.36 repentinȩ oblivionis. Nomina vero episcoporum, comitum ac procerum nostrorum, qui huic institutioni assensum prebuerunt, huic cartȩ inseruimus eamque sigillo nostrȩ
l.37 majestatis corroboravimus. Adstantibus de palatio nostro quorum nomina subtitulata sunt et signa. [croix] S. ANSELLI de Garlanda, tunc temporis dapiferi nostri.
l.38 S. HUGONIS, cognomine Strabonis, constabularii nostri. S. GISLEBERTI de Garlanda, buticularii nostri. S. GUIDONIS, camerarii nostri.
l.39 [sceau].

LASTEYRIE (Robert de), Cartulaire général de Paris, 1 vol., Paris, 1887, t. 1, p. 178-180, n° 156.

DUFOUR (Jean), Recueil des actes de Louis VI, roi de France : 1108-1137, Paris : De Boccard, 1992-1994, 4 vol. (Chartes et diplômes relatifs à l'histoire de France), t. 1, p. 247-252, n° 121.