< Notice 59>

Cérémonial de Chezal-Benoît


Identification

Référence : Paris , Bibliothèque nationale de France , ms. latin 13318 .

Usage : Chezal-Benoît, congrégation (O.S.B.)

Datation : Première moitié du XVIe s. ?

Post : 1500

Ante : 1551

Description

Codicologie

Papier, 66 f., 205 x 140 mm ; 1 f. de garde en papier ancien, collé sur un f. de garde moderne (f. 1), 1 senion (f. 2-16 : foliotation fautive où manquent les nos 7, 9 et 12), 3 quaternions (f. 17-41 : foliotation fautive où manque le no 19), 1 bifeuillet (f. 42-43), 1 ternion (f. 44-51 : foliotation fautive où manquent les nos 47 et 49), 1 quaternion (f. 52-59), 1 senion (f. 60-71) à la fin duquel est encarté un f. de garde en papier ancien (f. 72). Signatures dans la marge inférieure du premier f. de chaque cahier. Réclames. La marge inférieure des feuillets est souvent renforcée par un rectangle de papier collé, toujours couvert d’une note renvoyant au texte (f. 6v, 8v, etc.). — À longues lignes, réglure à l’encre rouge (rectrices seules, just. 146 x 95/97 mm). Foliotation ancienne [xvie s. ?] à l’encre brune en chiffres romains commençant au f. 2 et s’arrêtant au f. 68, dans laquelle le no xxxviii (f. 44) est bissé. Foliotation moderne à l’encre noire (celle suivie dans la présente notice), fautive à plusieurs reprises (manquent les nos 7, 9, 11, 19, 47, 49). — Minuscule gothique ‘cursiva libraria’. Plusieurs mains. — 1 initiale « puzzle » filigranée, haute de 6 lignes (début du prologue). Pieds de mouche et rehauts de capitales du texte à l’encre jaune. Initiale juridique tracée à l’encre brune sur le f. de garde ancien. — Reliure moderne.

Relevé

  • F. 2-2v : Prologus ceremoniarum nigrorum monachorum ordinis sancti Benedicti de societate Casalis Benedicti, Bituricensis diocesis (cf. éd. ci-dessous).
  • F. 3-70 : Cérémonial. Intitulé des chapitres :
    • f. 3 : Qua disciplina quare reverentia opus Dei peragendum sit. Caput primum.
    • f. 4v : Quid opus Dei dicatur, quidve ad ipsum pertinet. Caput 2m.
    • f. 5 : Quibus horis quove ordine divina agantur officia. Caput 3m.
    • f. 7v : Quo loco opus Dei peragatur. Caput 4tum.
    • f. 8 : De officio beate Marie Virginis.
    • f. 10 : De officio defunctorum.
    • f. 12 : De septena penitentiali et letania.
    • f. 12v : De ordine legentium et canentium.
    • f. 13v : De nocturnis vigiliis.
    • f. 20 : De matutinis laudibus.
    • f. 21 : De officio prime regularis.
    • f. 23v : De capitulo culparum et de hiis qui in ibi sponte veniam petunt.
    • f. 26 : De privatis missis et qualiter sacerdos vel ministri se habere debent in eisdem.
    • f. 28 : Preparatio sacerdotis ante misse celebrationem.
    • f. 31 : Qualiter se habere debeat sacerdos ad evangelium usque ad canonem.
    • f. 32v : Quomodo se habeat sacerdos in canone et deinceps.
    • f. 39v : De benedictione salis et aque necnon aspersione aque benedicte, et hora regulari que missam conventualem diei domicine precedit.
    • f. 42 : Quomodo se agant sacerdos et ministri ad missas conventuales.
    • f. 49v : Qualiter conventus se agat ad missas conventuales.
    • f. 52 : De minori missa conventuali in qua unus tantum minister albis indutus servit.
    • f. 52v : De hora regulari que summam missam sequitur.
    • f. 53 : De officio vespertino.
    • f. 53v : De collatione capitulari que completorium precedit.
    • f. 54v : De completorio et hiis que sequuntur.
    • f. 55v : De recollectione et oratione peculiari.
    • f. 56 : De diversis solemnitatibus quomodo agantur. Et primo de summis.
    • f. 59 : De hora regulari que missam precedit in eisdem solemnitatibus.
    • f. 60v : Quomodo agantur majora duplicia.
    • f. 61 : Quomodo agantur duplicia minora.
    • f. 61v : Quomodo agantur festa semiduplicia.
    • f. 62 : Quomodo agantur festa simplicia xii lectionum.
    • f. 62 : De privatis diebus quomodo agantur.
    • f. 62v : De pulsibus.
    • f. 64 : De luminibus.
    • f. 66 : De libris per anni circulum in refectorio legendis.
    • f. 68 : Qualiter lectiones in divinis aut aliunde intitulentur.
    • f. 70 : Fin. Deo gratias.
  • F. 70v-71v : Sequuntur gratie triduo ante Pascha secundum morem Justiniensium dicende.
  • F. 72-72v : Table du volume, d’une autre main.

Edition

F. 2-2v : Prologue.

  • Prologus ceremoniarum nigrorum monachorum ordinis sancti Benedicti de societate Casalis Benedicti, Bituricensis diocesis
  • Quoniam apostoli Pauli « de sollicitudine servande de unitatis spiritus, in vinculo pacis » Ephesiis [4, 3] principaliter facta obsecratio, ex precedentis et subsequentis sermonis contextu, nobis in una spe vocationis nostre, sub unius professionis voto, sub una eademque regula uni Domino militantibus verius convenire comprobatur, cupientes vocationem nostram facere certam, necessarium existimavimus dare operam ut in observantiis regularibus uniformes inveniamur, quatenus unitatem spiritus interius, idest in cordibus conservandam, foveat et representet uniformitas exterius observata in moribus. Quod profecto competentius et perfectius fieri poterit, si ea que agenda sunt fuerint stilo commendata, si omnibus qualiter sit vivendum et conservandum scriptura teste innotescat, si mutare vel addere aut minuere nulli quicquam liceat propria voluntate, ne si minima neglexerimus, paulatim defluamus. Quamquam enim certam a sanctissimo patre nostro Benedicto conscriptam teneamus vivendi regulam, non quidem initium conversionis dumtaxat, quemadmodum humilis illius videtur insinuare confessio, sed totius etiam perfectionis summam ut credimus suis professoribus demonstrantem, constat tamen professores eosdem, sub dicta videlicet regula militantes, pro diversitate locorum seu novarum institutionum, in suis ritibus et consuetudinibus plurimum esse dissimiles, in his precipue que ex[f. 2v]plicite non continentur in regula memorata. Quapropter diversitatem seu dissimilitudinem hujusmodi, que noverca pacis est repudiare et ejus pacis amicam conformitatem strictius amplecti volentes, pleniori cerimoniarum rituum et consuetudinum nostrarum conscriptioni operam dedimus ; diversisque diversorum cenobitarum, et presertim sub dicta regula per Italiam et Germaniam Domino militantium, visis et examinatis institutis, non quidem veterum traditiones quasi contenendo negligentes, sed ex his que, ut diximus, varia sunt, et nec omnia nostris temporibus aut locis conveniunt, veluti ex diversis floribus, apum more mel ad unum alvearium comportantium, ea que viciniora regule, ac religiosis et disciplinatis instituendis moribus, utiliora indicavimus, studiose colligentes. In unum congessimus opusculum que etiam capitulariter congregati, apostolicaque auctoritate suffulti, saniori consilio instituimus in omnibus monasteriis nostris uniformiter observanda. Scrupulosis tamen consulendo conscientiis, volumus et declaramus transgressores ceremoniarum et institutionum nostrarum hujusmodi dumtaxat ad penam et non ad culpam, nisi ex contemptu, obligari.

Historique

F. 1 (f. de garde ancien) : Nombreuses inscriptions et mentions d’appartenance, pour la plupart contemporaines de la copie du manuscrit, dont l’une nomme le destinataire probable du volume. Pro monasterio Sancti Germani, liber ceremoniarum.

Cote ancienne de l’abbaye Saint-Germain-des-Prés : N. 113-2 (f. 1), N. 1133 (f. 2).

Bibliographie

Non renseigné.

Auteur de la notice

Notice rédigée le 2007-07-11 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).

Comment citer cette notice

Lebigue , Jean-Baptiste . " Cérémonial de Chezal-Benoît ( Paris , Bibliothèque nationale de France , ms. latin 13318 )", dans , Jean-Baptiste   Lebigue , Benjamin   Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 59 / .