Collectaire-rituel de Saint-Bertin
Identification
Référence : Paris , Bibliothèque nationale de France , nouv. acq. lat. 272 .
Usage : Saint-Bertin, abbaye (O.S.B.)
Datation : Nord de la France, XIIIe s. (premier quart ?).
Post : 1200
Ante : 1226
Description
Codicologie
Parchemin, [I]+104 f., 188 x 123 mm ; 9 quaternions (f. 1-72) + 1 quinion (f. 73-82) + 2 quaternions (f. 83-92) + 1 ternion (f. 99-104). — À longues lignes, 28 par page (just. 130 x 71 mm), réglure à la mine de plomb. — Foliotation ancienne (xiiie s. ?) à l’encre en chiffres romains (renvois à cette foliotation ajoutés dans le texte). — Initiales ornées (initiales « puzzle » à « filigranes fourrés ») de 4 à 5 lignes de hauteur (collectes de quelques grandes fêtes), initiales « puzzle » filigranées, hautes de trois lignes ; initiales filigranées hautes de deux lignes (passim). — Reliure [xve s.] sur ais sans couvrure, traces de deux contre-agrafes et pattes de fermoirs sur les plats, dos en basanne mégissée.
Relevé
-
F. 1-10v : Ordines rituales.
Exorcismus salis et aque :
f. 4v :Oratio in in[f. 5]firmario
— f. 5 :Ad sanctam Mariam cum tono
(versets et collectes à la Vierge pour les temps de l’Avent, Noël-Purification, Passion, Pentecôte-Avent) — f. 6v :Oratio in pro
[...] — f. 7 :Oratio in dormitorio
— f. 7v :Oratio in coquina
— f.8 :Oratio in [refectorio]
— f. 8v :Oratio ante portam ecclesie
. - F. 11-72v : Collectaire (capitules et collectes).
-
F. 11-35 : Temporal (comprenant le sanctoral entre Noël et la
Circoncision).
Dominica prima et tertia Adventus Domini ad utrosque vesperas et laudes et tertiam
f. 13 :In die natalis Domini
— f. 16v :De epiphania Domini
— f. 19 :In Septuagesima
— f. 23v :In die sancto Pasche
— f. 27v :De sancta Trinitate
— Collectes des dimanches après la Trinité — f. 34v :Dom. xxiii — In oct. Epiphanie.
-
F. 35-72 : Sanctoral.
De s. Remigio
[13 janv.] — f. 35v :Mauri abb.
— f. 37v :Purificatio s. Marie
— f. 39 :Depositionis Vedasti
— f. 39v :Amandi ep.
— f. 40 :In depositione s. Silvini
— f. 42 :In depositione s. Benedicti
— f. 43 :Erkenbodonis ep.
— f. 43v :Ursamri ep.
— f. 44v :In dedicatione ecclesie
[entre les fêtes de s. Jacques et Philippe, ap., et l’élévation de s. Bertin]— f. 45v :In elevatione s. Bertini
— f. 47v :Dunstani archiep. — Augustini ep.
— f. 48 :Translationis s. Folquini
— f. 48v :In translatione s. Audomari — In nat. s. Johannis Baptiste
— f. 52 :Grumbaldi
— f. 52v :In translatione s. Benedicti — Sylee ap.
— f. 53 :Translationis s. Bertini — Oct. s. Benedicti, ut in die ; Wulmari
— f. 55v :Walburgis
— f. 56v :Assumptionis s. Marie
— f. 58v :Vigilia s. Bertini
— f. 59 :In depositione s. Bertini
— f. 60 :Audomari ep.
— f. 60v :Oct. s. Bertini
— f. 61 :Oct. s. Audomari ut in die ; Lamberti ep.
— f. 62v :Firmini mart.
— f. 64 :Dyonisii sociorumque ejus
— f. 64v :Mummolini
— f. 65 :Undecim milium virginum
— f. 65v :In die omnium sanctorum
— f. 66v :Cesarii, Ben[igni ?]
— f. 67 :Quentini mart.
— f. 67v :Winnoci conf.
— f. 68v :Oct. s. Winnoci
— f. 71 :Fusciani, Victorici, Gentiani mart.
— f. 71v :Depositionis s. Folquini
— f.72 :Thome ap.
[21 déc]. -
F. 72v-99 :
Bénédictions.
Benedictio candelarum
— f. 77 :Benedictio super cineres
— f. 79 :Benedictio palmarum
— f. 81 :Benedictio novi ignis
— f. 82 :Benedictio albe et planete, stole et cinguli
— f. 83v :Benedictio planete
— f. 84v :Benedictio calicis
— f. 86v :Benedictio super corporale
— f. 87 :Benedictio orarii sive stole
— f. 88 :Item benedictio super corporale
— f. 88v :Item benedictio orarii sive stole
—Benedictio zone
— f. 89v :Benedictio casule
— f. 90 :Benedictio ad diversa ornamenta
— f. 92 :Item alia ad quecumque volueris
—Benedictio super oblationes fidelium
— f. 93v :Benedictio crucis
— f. 94v :Benedictio nove domus
— f. 95 :Benedictio panis et vini et fabe
— f. 95v :Benedictio panis novi
—Benedictio vini
— f. 96v :Benedictio ad quecumque volueris
— f. 97 :Contra fulgura oratio
—Benedictio sper fratres exeuntes in via.
- F. 99-100 : Formule d’excommunication.
- F. 100v-103 : Antiennes, répons et collectes de procession pour les Rogations.
Edition
F. 8v : Oraison devant la porte de l’église.
Oratio ante portam ecclesie [...].
— F.
9v : Post puslsat[ione] campan[arum] dic : [...].
Ora pro nobis, beate Ber[f. 10]tine.
— F.
10 : Et tunc surgit, versusque ad altare dicit hanc
orationem : « Via sanctorum [...] qui locum istum
in honore beate Marie semper Virginis et sanctorum
apostolorum tuorum Petri et Pauli et beati Bertini
confessoris tui conse[f. 10v]crasti. »
F. 99 : Formule d’anathème et d’excommunication
invoquant l’autorité de saints locaux (s. Bertin, Folquin et
Silvin). Auctoritate Patris et Filii et Spiritus Sancti
necnon Marie genitricis Dei et Domini nostri Jhesu Christi,
et sancti Michaelis omniumque sanctorum angelorum, et beati
Petri apostolorum principis et omnium apostolorum, et sancti
Stephani pro[f. 99v]thomartyris Christi omniumque
martyrum, et sancti Martini confessoris Christi sanctique
Audomari, Bertini, Folquini, Silvini omniumque sanctorum,
excommunicamus, dampnamus, anathematizamus atque a liminibus
sancte Dei ecclesie sequestramus eos N. ;
excommunicatis, et vos excommunicamus ; dampnatis,
et vos dampnamus. Excommunicati et dampnati et male[f. 100]dicti permaneant a planta pedis usque ad
verticem capitis ; et sicut extinguitur candela
ista, sic extinguantur anime eorum, nisi respiciant et ad
satisfactionem veniant. Fiat, fiat. Amen.
F. 100v : Procession à l’église Saint-Omer pour les
Rogations. In Rogationibus si itur ad Sanctum Audomarum, ante
itroitum ecclesie antiphona [...].
— F. 101-102 : Saints invoqués dans les répons
des Rogations :
Historique
Non renseigné.
Bibliographie
Non renseigné.
Auteur de la notice
Notice rédigée le 2006-06-28 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).
Comment citer cette notice
Lebigue , Jean-Baptiste . " Collectaire-rituel de Saint-Bertin ( Paris , Bibliothèque nationale de France , nouv. acq. lat. 272 )", dans , Jean-Baptiste Lebigue , Benjamin Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 2 / . Notice modifiée par Jean-Baptiste Lebigue le 2006-12-15 .