< Notice 2>

Collectaire-rituel de Saint-Bertin


Identification

Référence : Paris , Bibliothèque nationale de France , nouv. acq. lat. 272 .

Usage : Saint-Bertin, abbaye (O.S.B.)

Datation : Nord de la France, XIIIe s. (premier quart ?).

Post : 1200

Ante : 1226

Description

Codicologie

Parchemin, [I]+104 f., 188 x 123 mm ; 9 quaternions (f. 1-72) + 1 quinion (f. 73-82) + 2 quaternions (f. 83-92) + 1 ternion (f. 99-104). — À longues lignes, 28 par page (just. 130 x 71 mm), réglure à la mine de plomb. — Foliotation ancienne (xiiie s. ?) à l’encre en chiffres romains (renvois à cette foliotation ajoutés dans le texte). — Initiales ornées (initiales « puzzle » à « filigranes fourrés ») de 4 à 5 lignes de hauteur (collectes de quelques grandes fêtes), initiales « puzzle » filigranées, hautes de trois lignes ; initiales filigranées hautes de deux lignes (passim). — Reliure [xve s.] sur ais sans couvrure, traces de deux contre-agrafes et pattes de fermoirs sur les plats, dos en basanne mégissée.

Relevé

  • F. 1-10v : Ordines rituales. Exorcismus salis et aque : f. 4v  : Oratio in in[f. 5]firmariof. 5 : Ad sanctam Mariam cum tono (versets et collectes à la Vierge pour les temps de l’Avent, Noël-Purification, Passion, Pentecôte-Avent) — f. 6v : Oratio in pro [...] — f. 7 : Oratio in dormitoriof. 7v : Oratio in coquinaf.8 : Oratio in [refectorio]f. 8v : Oratio ante portam ecclesie.
  • F. 11-72v : Collectaire (capitules et collectes).
  • F. 11-35 : Temporal (comprenant le sanctoral entre Noël et la Circoncision). Dominica prima et tertia Adventus Domini ad utrosque vesperas et laudes et tertiam f. 13 : In die natalis Dominif. 16v : De epiphania Dominif. 19  : In Septuagesimaf. 23v : In die sancto Paschef. 27v : De sancta Trinitate — Collectes des dimanches après la Trinité — f. 34v : Dom. xxiii — In oct. Epiphanie.
  • F. 35-72 : Sanctoral. De s. Remigio [13 janv.] — f. 35v  : Mauri abb.f. 37v  : Purificatio s. Marief. 39 : Depositionis Vedastif. 39v : Amandi ep.f. 40  : In depositione s. Silvinif. 42 : In depositione s. Benedictif. 43 : Erkenbodonis ep.f. 43v : Ursamri ep.f. 44v : In dedicatione ecclesie [entre les fêtes de s. Jacques et Philippe, ap., et l’élévation de s. Bertin]— f. 45v : In elevatione s. Bertinif. 47v : Dunstani archiep. — Augustini ep.f. 48 : Translationis s. Folquinif. 48v : In translatione s. Audomari — In nat. s. Johannis Baptistef. 52 : Grumbaldif. 52v : In translatione s. Benedicti — Sylee ap.f. 53 : Translationis s. Bertini — Oct. s. Benedicti, ut in die ; Wulmarif. 55v : Walburgisf. 56v : Assumptionis s. Marief. 58v : Vigilia s. Bertinif. 59 : In depositione s. Bertinif. 60 : Audomari ep.f. 60v : Oct. s. Bertinif. 61 : Oct. s. Audomari ut in die ; Lamberti ep.f. 62v : Firmini mart.f. 64 : Dyonisii sociorumque ejusf. 64v : Mummolinif. 65 : Undecim milium virginumf. 65v : In die omnium sanctorumf. 66v : Cesarii, Ben[igni ?]f. 67 : Quentini mart.f. 67v : Winnoci conf.f. 68v : Oct. s. Winnocif. 71 : Fusciani, Victorici, Gentiani mart.f. 71v : Depositionis s. Folquinif.72 : Thome ap. [21 déc].
  • F. 72v-99 : Bénédictions. Benedictio candelarum f. 77 : Benedictio super cineresf. 79  : Benedictio palmarumf. 81 : Benedictio novi ignisf. 82 : Benedictio albe et planete, stole et cingulif. 83v : Benedictio planetef. 84v : Benedictio calicis f. 86v : Benedictio super corporalef. 87 : Benedictio orarii sive stolef. 88 : Item benedictio super corporalef. 88v : Item benedictio orarii sive stoleBenedictio zonef. 89v : Benedictio casulef. 90 : Benedictio ad diversa ornamenta f. 92 : Item alia ad quecumque voluerisBenedictio super oblationes fideliumf. 93v : Benedictio crucisf. 94v : Benedictio nove domusf. 95 : Benedictio panis et vini et fabef. 95v : Benedictio panis noviBenedictio vinif. 96v : Benedictio ad quecumque voluerisf. 97  : Contra fulgura oratioBenedictio sper fratres exeuntes in via.
  • F. 99-100 : Formule d’excommunication.
  • F. 100v-103 : Antiennes, répons et collectes de procession pour les Rogations.

Edition

F. 8v : Oraison devant la porte de l’église. Oratio ante portam ecclesie [...].F. 9v : Post puslsat[ione] campan[arum] dic : [...]. Ora pro nobis, beate Ber[f. 10]tine.F. 10 : Et tunc surgit, versusque ad altare dicit hanc orationem : « Via sanctorum [...] qui locum istum in honore beate Marie semper Virginis et sanctorum apostolorum tuorum Petri et Pauli et beati Bertini confessoris tui conse[f. 10v]crasti. »

F. 99 : Formule d’anathème et d’excommunication invoquant l’autorité de saints locaux (s. Bertin, Folquin et Silvin). Auctoritate Patris et Filii et Spiritus Sancti necnon Marie genitricis Dei et Domini nostri Jhesu Christi, et sancti Michaelis omniumque sanctorum angelorum, et beati Petri apostolorum principis et omnium apostolorum, et sancti Stephani pro[f. 99v]thomartyris Christi omniumque martyrum, et sancti Martini confessoris Christi sanctique Audomari, Bertini, Folquini, Silvini omniumque sanctorum, excommunicamus, dampnamus, anathematizamus atque a liminibus sancte Dei ecclesie sequestramus eos N. ; excommunicatis, et vos excommunicamus ; dampnatis, et vos dampnamus. Excommunicati et dampnati et male[f. 100]dicti permaneant a planta pedis usque ad verticem capitis ; et sicut extinguitur candela ista, sic extinguantur anime eorum, nisi respiciant et ad satisfactionem veniant. Fiat, fiat. Amen.

F. 100v : Procession à l’église Saint-Omer pour les Rogations. In Rogationibus si itur ad Sanctum Audomarum, ante itroitum ecclesie antiphona [...].F. 101-102 : Saints invoqués dans les répons des Rogations :

  • De sanctis Audomaro et Erkenbodone responsorium ‘Justorum anime’. ‘Confessor sancte et sacerdos magne beate Audomare’. « Ora pro nobis beate Erkenbodone [...] ».
  • f. 101v : Ad sanctum Dyonisium responsorium [...].
  • f. 102 : Ad sanctum Johannem Baptistam responsorium [...]
  • F. 102 : Ad sanctam Marguaretam [...].

Historique

Non renseigné.

Bibliographie

Non renseigné.

Auteur de la notice

Notice rédigée le 2006-06-28 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).

Comment citer cette notice

Lebigue , Jean-Baptiste . " Collectaire-rituel de Saint-Bertin ( Paris , Bibliothèque nationale de France , nouv. acq. lat. 272 )", dans , Jean-Baptiste   Lebigue , Benjamin   Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 2 / . Notice modifiée par Jean-Baptiste   Lebigue le 2006-12-15 .