< Notice 105>

Pontifical à l’usage de Meaux


Identification

Référence : Paris , Bibliothèque nationale de France , nouv. acq. lat. 1202 .

Usage : Meaux, cathédrale

Datation : Paris, vers 1260-1270.

Post : 1260

Ante : 1270

Description

Codicologie

Parchemin, 180 f., 283 x 185 mm. 1 bifeuillet (f. 1-2), 16 quaternions (f. 3-130), 1 septenion (f. 131-144), 1 binion (f. 145-148 : la foliotation ancienne et les lacunes textuelles révèlent qu’il s’agit d’un quaternion privé de ses 2 bifeuillets intérieurs), 4 quaternions (f. 149-180). Réclame au verso des f. 10, 18, 26, 34, 42, 50, 58, 66, 74, 82, 90, 98, 106, 114, 122, 130, 144, 148, 156, 164 et 172. — Foliotation ancienne, postérieure à la copie [xiiie ou xive siècle], à l’encre brune, en chiffres romains, sur le verso des feuillets, dans le coin supérieur gauche. La même main a complété la table des matières (f. 2-2v), y compris un renvoi à la bénédiction pour la Translation de la sainte couronne (f. 2v : Benedictio de Translatione in ultimo numero). Correspondance avec la foliotation moderne en chiffres arabes à l’encre noire (celle suivie dans cette notice) : f. I-CIII = f. 3-105, f. CIIII-CXLIII = f. 145-180. Les sauts du f. CIIII (f. 145) au f. CVII (f. 146) et du f. CVIII (f. 147) au f. CXI (f. 148), correspondant à des lacunes textuelles, révèlent la disparition de deux bifeuillets. Les feuillets non compris par la foliotation ancienne (f. 105-144) correspondent aux bénédictions épiscopales et à l’ordo du sacre du roi de France à Reims — À longues lignes, 16 par page (just. 168 x 104 mm) ; réglure à la mine de plomb. F. 144 blanc et sans réglure — Notations musicales (passim). — 2 initiales historiées hautes de 3 lignes : clerc (f. 3 : Qualiter ordines agantur), évêque (f. 119 : Benedictio in ordinatione episcopi). Initiales filigranées hautes de 2 lignes, alternativement rouges à filigrane bleu rehaussé de rouge, et bleues à filigrane rouge rehaussé de bleu. — Reliure en peau blanche, pastiche de reliure médiévale [xxe siècle], sur ais. Inscription au contreplat supérieur : reliure restaurée en 1972.

Relevé

  • Notice complète dans le catalogue de Victor Leroquais.
  • F. 1v : Nomina apostolorum, sicuti debent ordinari in ecclesia dedicanda. Liste des apôtres, disposés de manière à correspondre aux colonnes d’un chœur.
  • F. 2 : Table du pontifical.
  • F. 3 : Incipit liber ordinarius episcopalis.
  • F. 3-16v : Ordinations.
  • F. 17-26v : Sacre de l’évêque de Meaux.
  • F. 26v-36 : Bénédiction d’un abbé du diocèse de Meaux.
  • F. 36-39 : Bénédiction d’une abbesse du diocèse de Meaux.
  • F. 39-49 : Consécration d’une vierge.
  • F. 49-81v : Dédicace d’une église.
  • F. 81v-84v : Dédicace d’un autel.
  • F. 84v-90 : Réconciliation d’une église.
  • F. 90-94 : Bénédiction d’un cimetière.
  • F. 94-100 : Consécration du saint Chrême.
  • F. 100-101v : Bénédiction d’une patène et d’une croix.
  • F. 101v-102v : Manière de revêtir les ornements pontificaux.
  • F. 103-103v : Institution d’un clerc.
  • F. 104-104v : Synode.
  • F. 104v-121 : Bénédictions solennelles. Incipiunt sollempnes benedictiones. Benedictio dominica prima in adventu Dominif. 105 : Suit le texte de la bénédiction, avec notation musicale — f. 105v : Sciendum est quod hujusmodi benedictiones solent dici in ecclesia Meldensi post euvangelium, dicto a dyacono ‘Humiliate ad benedicendum’ [avec notation musicale], resp. ‘Deo gracias’. In quibusdam ecclesiis dicuntur post ‘Per omnia’ quod sequitur ‘Pater noster’. Qua dicta, dicit episcopus : ‘Et pax ejus sit semper vobiscum’ [avec notation musicale], resp. ‘Et cum spiritu tuo’f. 106 : Benedictio in NataliBenedictio in natali et inventione sancti Stephanif. 106v : Benedictio in natali sancti Johannisf. 107 : Benedictio in natali Innocentumf. 107v : Benedictio de circumcisione Dominif. 108 : Benedictio in Epiphaniaf. 108v : Benedictio in conversione sancti PauliBenedictio in purificatione sancte Marief. 109 : Benedictio ferie IIII in capite JejuniiBenedictio in prima dominica Quadragesimef. 110 : Benedictio de passione DominiBenedictio in Ramis palmarumf. 110v : Benedictio in cena Dominif. 111 : Benedictio in vigilia Paschef. 111v : In die Pasche benedictiof. 112 : Benedictio in Inventione sancte crucisBenedictio in die Ascensionisf. 112v : Benedictio in vigilia Pentecostesf. 113 : Benedictio in die Pentecostesf. 113v : Benedictio de sancta TrinitateBenedictio in natali sancti Johannis Baptistef. 114 : Benedictio in natali apostolorum Petri et Paulif. 114v : Benedictio in assumptione sancte Marief. 115 : Benedictio in decollatione sancti Johannis BaptisteBenedictio in nativitate sancte Marief. 115v : Benedictio de angelisf. 116 : Benedictio in natali omnium sanctorumBenedictio in natali sancti Andree apostolif. 116v : Benedictio plurimorum apostolorumf. 117 : Benedictio de uno martireBenedictio de plurimorum martirumf. 117v : Benedictio de uno confessoreBenedictio plurimorum confessorumf. 118 : Benedictio unius virginisf. 118v : Benedictio plurimarum virginumBenedictio in anniversario dedicationis ecclesief. 119 : Benedictio in ordinatione episcopif. 119v : Benedictio de jejuniof. 120 : Benedictio de quacumque tribulationef. 120v : Benedictio quolibet die dominico vel quolibet die privatoItem benedictio communis.
  • F. 121-143v : Sacre du roi de France à Reims1.
  • F. 145-147v : Incipiunt benedictiones que possunt fieri a simplici sacerdote. Et primo incipit ordo ad baptizandos infantes. Baptême. Ordo incomplet du milieu et de la fin par lacune matérielle.
  • F. 148-153 : Vigile pascale. Ordo incomplet du début par lacune matérielle.
  • F. 153-154v : Réconciliation des pénitents du jeudi saint et du mercredi des cendres.
  • F. 154v-155v : Bénédiction de la croix, de la besace et du bâton.
  • F. 155v-159v : Mariage2.
  • F. 159v-169v : Extrême-onction.
  • F. 169v-178v : Funérailles.
  • F. 178v-179 : Lavement des pieds du jeudi saint.

Edition

F. 104 : Ordo synodal de Meaux. Premier ordo synodal connu pour le diocèse de Meaux.

  • Qualiter synodus agatur in Meldensi ecclesia.
  • Proxima die jovis ante ordines septembris, missa de Spiritu Sancto celebrata, legatur euvangelium ‘Designavit Jhesus’, etc. Post, episcopus stans in medio choro, indutus capa serica et mitra, cum archidiaconis et abbatibus incipiat ‘Veni creator Spiritus’. Quo dicto, dicat versum ‘Emitte spiritum tuum et creabuntur’ — resp. ‘Et renovabis faciem terre’. Oratio ‘Actiones nostras’, etc. Et addat si velit versum de Trinitate et orationes et [de] beata Virgine. Postea dicat ‘Confiteor Deo’. Tandem habito sermone ad clerum, laicis exclusis, legantur decreta. Post, anuncietur tempus ; inde [f. 104v] fiant preces pro pauperibus locis dyocesis, postea pro papa, pro rege et pro aliis. Postea dicatur letania a duobus archidiaconis, et detur benedictio :
    • ‘Omnipotens Dei Filius, qui est initium et finis, complementum vobis tribuat caritatis. — Amen.
    • Et qui vos ad expletionem hujus fecit pervenire synodi, absolutos vos efficiat ab omni contagione delicti. — Amen.
    • Ut ab omni reatu liberiores effecti, absoluti etiam per donum Spiritus Sancti felici reditu vestrarum sedium cubilia repetatis illesi.— Amen.
    • Quod ipse prestare dignetur.’
  • Hic subjungatur ‘Te Deum laudamus’.
  • Quibus expletis, archidiaconus dicat : ‘In nomine Domini nostri Jhesu Christi, eamus in pace.’

F. 104v : Bénédictions solennelles. Incipiunt sollempnes benedictiones. Les bénédictions éditées ci-dessous sont identifiées par leur numéro dans le CBP [Corpus benedictionum pontificalium, éd. Dom Edmond Moeller, Turnhout : Brepols, 1971-1979 (Corpus Christianorum, series latina, CLXXII-CXCII-c)].

  • Benedictio dominica prima in adventu Domini [f. 105]a.
    • ‘Omnipotens Deus, cujus Unigeniti adventum et preteritum creditis et expectatis ; ejusdem vos illustratione sanctificet et sua benedictione locupleret’ — ‘Amen’.
    • ‘In presentis vite stadio vos ab omni adversitate defendat, et se vobis in judicio placabilem ostendat’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo a cunctis peccatorum contagiis liberati, illius tremendi examinis diem expectetis interriti’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod [f. 105v] ipse prestare dignetur, cujus regnum et imperium sine fine permanet in secula seculorum’ — ‘Amen’.
    • ‘Et benedictio Dei omnipotentis Patris et Filii et Spiritus Sancti descendat super nos et maneat semper’ — ‘Amen’b.
  • Sciendum est quod hujusmodi benedictiones solent dici in ecclesia Meldensi post euvangelium, dicto a dyacono ‘Humiliate ad benedicendum’, resp. ‘Deo gracias’c. In quibusdam ecclesiis dicuntur post ‘Per omnia’ quod sequitur ‘Pater noster’. Qua dicta, dicit episcopus : ‘Et pax ejus sit semper vobiscum’, resp. ‘Et cum spiritu tuo’c [f. 106].
  • Benedictio in natali Dominid.
    • ‘Benedicat vos omnipotens Deus, vestramque ad superna excitet intentionem ; qui hanc sacratissimam diem nativitate Filii sui fecit esse sollempnem’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui eum qui panis est angelorum, in presepi Ecclesie cibum fecit esse fidelium animalium ; ipse vos et in presenti seculo degustare faciat eternorum dulcedinem gaudiorum, et in futuro perducat ad satietatem eternorum premiorum’ — ‘Amen’.
    • ‘Quique ejus infanciam vilibus voluit indui pannis ; ipse nos celestium vestimentorum induat ornamentis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse prestare dignetur’e.
  • Benedictio in natali et inventione sancti Stephani.
    • ‘Deus, qui beatum Stephanum prothomartirem coronavit, et confessione fidei [f. 106v] et agone martirii ; mentes vestras et in presenti seculo circundet corona justicie, et in futuro perducat vos ad coronam glorie’ — ‘Amen’.
    • ‘Illius obtentu tribuat vobis Dei et proximi caritate semper exuberare ; qui hanc studuit etiam inter lapidantium impetus obtinere’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo ejus et exemplo roborari et intercessione muniti, ab eo quem ille in dextris Dei vidit stantem meramur benedici’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’f.
  • Benedictio in natali sancti Johannis.
    • ‘Omnipotens Deus dignetur vos per intercessionem beati Johannis evangeliste benedicere ; qui per eum archana Verbi sui Ecclesie sue sancte voluit revelare’ — ‘Amen’.
    • ‘Concedatque vobis ut quod ille Spiritus Sancti munere afflatus nostris auribus infudit, ejusdem Spiritus dono capere mente valeatis’ [f. 107] — ‘Amen’.
    • ‘Quo ejus documento de divinitate nostri Redemptoris edocti, et amando quod tradidit, et predicando quod docuit, et exequendo quod jussit, ad dona pervenire mereamini que idem Jhesus Christus Dominus noster repromisit’ — ‘Amen’g.
    • ‘Quod ipse’.
  • Benedictio in natali Innocentum [sic].
    • ‘Omnipotens pro cujus Unigeniti veneranda infantia, infantium innocentium catervas Herodis funesti peremit sevicia ; sue in nos benedictionis tribuat dona gratissima’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui eis concessit ut unicum Filium ejus, Dominum nostrum, non loquendo, set moriendo confiterentur ; concedat vobis ut fidem veram, quam lingua vestra fatetur, etiam mores probi et vita inculpabilis fateatur’ — ‘Amen’.
    • ‘Quique eos primitivum fruc[f. 107v]tum sancte sue suscepit Ecclesie ; cum fructu bonorum operum nos faciat pervenire ad gaudia eterne patrie’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’h.
  • Benedictio de circumcisione Domini.
    • ‘Omnipotens Deus, cujus Unigenitus hodierna die, ne legem solveret quam adimplere venerat, corporalem suscepit circumcisionem ; mentes vestras ab omnibus viciorum incentivis expurget, et suam in vos benedictionem infundat’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui legem per Moysen dedit ut per mediatorem nostrum benedictionem daret ; exuat vos mortificatione viciorum, et faciat perseverare in novitate virtutum’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo sic in senarii numerii perfectione in hoc seculo vivatis, et in septenario inter beatorum spirituum agmina requiescatis ; quatinus in octava Resurrectionis [f. 108] renovati, et annij jubelei [sic] remissione ditati, ad gaudia sine fine mansura perveniatis illesi’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’k.
  • Benedictio in Epiphania.
    • ‘Deus, lumen verum, qui Unigenitum suum hodierna die, stella duce, gentibus voluit revelare ; sua vos dignetur benedictione ditare’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo exemplo magorum, mistica Domino Jhesu Christo munera offerentes [sic] ; spreto antiquo hoste, spretisque contagiis viciorum, ad eternam patriam redire valeatis per viam virtutum’ — ‘Amen’.
    • ‘Detque vobis veram mentium innocentiam, qui super Unigenitum suum Spiritum Sanctum demonstrari voluit per columbam ; eaque virtute mentes vestre exerceantur ad intelligenda divine legis archana, qua in Chana Galilee limpha [f. 108v] est in vinum conversa’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’l.
  • Benedictio in conversione sancti Pauli apostoli.
    • ‘Deus, qui gratia sua beatum Paulum ex persecutore fecit apostolum ; ipse vobis conpunctionis pieque conversionis dignetur impertiri spiritum’ — ‘Amen’.
    • ‘Quique ei secretorum celestium misteria dignatus est revelare ; ipse vobis scripturarum suarum abdita dignetur aperire’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui ei perseverantiam fidei constantiamque in persecutionibus inflexibilem dare dignatus est ; ejusdem interventionibus vestram infirmitatem roborare atque munire dignetur’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse prestare dignetur’m.
  • Benedictio in purificatione sancte Marie.
    • ‘Omnipotens Deus, qui Unigenitum suum hodierna die in assumpta carne in Templo voluit presentari ; benedictionis [f. 109] sue vos munere fultos, bonis operibus faciat exornari’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui eum, ut legem adimpleret, ministerium voluit effici legis ; mentes vestras instruat legis sue spiritualibus documentis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo ei et pro turturibus castitatis seu caritatis munera offerre valeatis ; et pro pullis columbarum Spiritus Sancti donis exuberetis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’n.
  • Benedictio ferie quarte in capite Jejunii.
    • ‘Benedicat Dominus hunc populum suum fructibus bonis et operibus benedictis’ — ‘Amen’.
    • ‘Faciat eum tali sobole germinare ut paradisi sui permaneat dignitate’ — ‘Amen’.
    • ‘Plantet eum in sinu matris Ecclesie radicibus firmis ; quo possit palacia regni intrare celestis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’o.
  • Benedictio in prima dominica Quadragesime [f. 109v].
    • ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, qui quadragenarium numerum in Moysi et Helie, necnon et mediatoris nostri jejunio consecravit ; concedatque vobis ita transigere presentis vite dispensationem, ut, accepto a patrefamilias remunerationis denario, perveniatis ad peccatorum omnium remissionem et ad gloriosam cum sanctis omnibus resurrectionem’ — ‘Amen’.
    • ‘Detque vobis spiritualium virtutum arma invicibilia ; quibus exemplo Domini devincere valeatis antiqui hostis sagatissima temptamenta’ — ‘Amen’.
    • ‘Qui non in solo pane, set in omni verbo quod de ejus ore procedit spiritualem sumentes alimoniam per jejuniorum observationem et ceterorum bonorum operum exhibitionem ; percipere mereamini immarcessibilem [f. 110] glorie coronam’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’p.
  • Benedictio de passione Domini.
    • ‘Det vobis Dominus sue passionis sacramenta devotis mentibus inchoare, et eadem purioribus votis feliciter consummare’ — ‘Amen’.
    • ‘Auferat a vobis cor lapideum ; qu[em]q jactis lapidibus ex duricia cordis a se reppulit turba Judeorum’ — ‘Amen’.
    • ‘Det vobis mentem obedientem et docilem ; ut beneficia que sua passione vobis contulit gratanter [a]gnoscatisr, et precepta ejus fideliter impleatis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’s.
  • Benedictio in Ramis palmarum.
    • ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, cui et jejuniorum maceratione et presentium dierum observatione placere studetis’ — ‘Amen’.
    • ‘Concedatque vobis ut, sicut ei cum ramis palmarum ceterarumve frondium presentari[f. 110v] studuistis, ita cum palma victorie et fructu bonorum operum ei post obitum valeatis apparere’ — ‘Amen’.
    • ‘Quique unigeniti Filii ejus passionem puro corde creditis, mente devota venerari studetis ; ad resurrectionis ejus festa et vestre renumerationis premia ipsius fulti munimine veniatis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’t.
  • Benedictio in cena Domini.
    • ‘Benedicat vos omnipotens Deus, qui per unigeniti Filii sui passionem vetus pascha in novum voluit converti ; concedatque vobis ut, expurgato veteris fermenti contagio, nova in vobis perseveret conspersio’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui ad celebrandam Redemptoris nostri cenam mente devota convenistis ; eternarum dapium vobiscum epulas reportetis’ — ‘Amen’.
    • ‘Ipsiusque opitu[f. 111]lante clementia mundemini a sordibus peccatorum ; qui ad insinuandum humilitatis exemplum pedes noluit lavare discipulorum’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’u.
  • Benedictio in vigilia Pasche.
    • ‘Deus, qui de Ecclesie sue intemerato utero novos populos producens, eam virginitate manente nova semper prole fecundat ; fidei, spei et caritatis vos munere repleat, et sue in vos benedictionis dona infundat’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui hanc sacratissimam noctem Redemptoris nostri resurrectione voluit illustrare ; mentes vestras peccatorum tenebris mundatas virtutum copiis faciat choruscare’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo eorum qui modo renati sunt innocentiam imitari certetis, et navicula mentium vestrarum exem[f. 111v]plo presentium luminum illustretis ; ut cum bonorum operum lampadibus ad hujus sponsi thalamum, cujus resurrectionem celebratis, cum prudentibus virginibus intrare possitis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’v.
  • In die Pasce benedictio.
    • ‘Benedicat vos omnipotens Deus, hodierna interveniente paschali sollempnitate, et ab omni miseratus dignetur defendere pravitate’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui ad eternam vitam in Unigeniti sui resurrectione vos reparat ; in ipsius adventu immortalitatis vos gaudiis vestiat’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui, expletis jejuniorum sive passionis dominice diebus, paschalis festi gaudia celebratis ; ad ea que non sunt annua, set continua, ipso opitulante exultantibus animis veniatis’ — ‘Amen’ [f. 112].
    • ‘Quod ipse’w.
  • Benedictio in inventione sancte Crucis.
    • ‘Benedicat vos omnipotens Deus, qui per Unigeniti Jhesu Christi Domini passionem et crucis patibulum genus humanum redemit’ — ‘Amen’.
    • ‘Concedatque vobis ut, cum omnibus sanctis, que sit ejusdem crucis longitudo et latitudo, sublimitas et profund[um], mente devota comprehendere possitis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quatinus vosmetipsos abnegando crucemque gestando, ita in presentis vite stadio Redemptorem nostrum possitis sequi ; ut ei inter choros angelorum post obitum mereamini adscisci’ — ‘Amen’x.
    • ‘Quod’.
  • Benedictio in die Ascensionis.
    • ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, cujus Unigenitus hodierna die celorum alta penetravit ; et vobis ubi ille est ascendendi ad[f. 112v]itum patefecit’ — ‘Amen’.
    • ‘Concecat propicius ut, sicut post Resurrectionem suam discipulis visus est manifestus, ita nobis in judicium veniens videatur placatus’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui eum consedere Patri in sua majestate creditis ; vobiscum manere usque in finem seculi secundum suam promissionem sentiatis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’y.
  • Benedictio in vigilia Pentecostes.
    • ‘Benedicat vos omnipotens Deus, ob cujus Paracliti Spiritus adventum mentes vestras jejunii observantia preparatis, et presentem diem honoratis’ — ‘Amen’.
    • ‘Instar modo renatorum infantium talem innocentiam habeatis ; ut templum Sancti Spiritus ipso tribuente esse possitis’ — ‘Amen’.
    • ‘Atque idem Spiritus Sanctus [f. 113] ita vos hodie sua habitatione dignos efficiat ; ut cras se vestris mentibus vobiscum pqualitatem atque perpetim habitaturus infundat, et peracto presentis vite curriculo, vos ad celestia regna perducat ’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’z.
  • Benedictio in die Pentecostes.
    • ‘Deus, qui hodierna die discipulorum mentes Spiritus Paracliti infusione dignatus est illustrare ; faciat vos sua benedictione repleri, et ejusdem Spiritus Sanctus donis exuberare’ — ‘Amen’.
    • ‘Ille ignis qui super discipulos apparuit ; peccatorum vestrorum sordes expurget, et sui luminis infusione corda vestra perlustret’ — ‘Amen’.
    • ‘Quique dignatus est diversitatem linguarum in unius fidei confessione adunare ; in eadem nos faciat fide perseverare, et per hanc a spe ad [f. 113v] speciem pervenire’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’aa.
  • Benedictio de sancta Trinitate.
    • ‘Omnipotens Trinitas, unus et verus Deus, Pater et Filius et Spiritus Sanctus ; det vobis desiderare feliciter, agnoscere veraciter, diligere sinceriter’ — ‘Amen’.
    • ‘Equalitatem atque incommutabilitatem sue essentie ita vestris mentibus infigat ut ab ea nunquam vos quibuscumque fantasiis aberrare permittat’ — ‘Amen’.
    • ‘Sicque vos in sua fide et caritate perseverare concedat ; ut per eam postmodum ad suam manifestationem visionemque interminabilem introducat’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’bb.
  • Benedictio in natali sancti Johannis Baptiste.
    • ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, beati Johannis Baptiste intercessione, cujus hodie natalicia celebratis ; concedatque ut cujus sollempnia colitis patro[f. 114]cinia sentiatis’ — ‘Amen’.
    • ‘Illius obtentu ab omnibus adversis tueamini et bonis omnibus perfruamini ; qui adventum Redemptoris mundi necdum natus cognovit, matris sterilitatem nascendo abstulit, patris linguam natus absolvit’ — ‘Amen’.
    • ‘Quatinus ipsius Agni quem ille digito ostendit, cujus immolatione estis redempti ; ita virtutum lanis vestiri et innocentiam valeatis immitari, ut ei in eterne patrie felicitate possitis adjungi’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’cc.
  • Benedictio in natali apostolorum Petri et Pauli.
    • ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, qui vos, beati Petri saluberrima confessione, in ecclesiastice fidei fundavit soliditate’ — ‘Amen’.
    • ‘Et quos beati Pauli sacratissi[f. 114v]ma instruxit predicatione ; sua tueatur gratissima defensione’ — ‘Amen’.
    • ‘Quatinus Petrus clave, Paulus sermone, uterque intercessione ad illam nos certent patriam introducere ; ad quam illi alter cruce, alter gladio, hodierna die pervenere’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’dd.
  • Benedictio in assumptione sancte Marie.
    • ‘Deus, qui per beate Marie Virginis partum genus humanum dignatus est redimere ; sua vos dignetur benedictione locupletare’ — ‘Amen’.
    • ‘Ejusque semper et ubique patrocinia sentiatis ; ex cujus intemerato utero auctorem vite suscipere meruistis’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui ad ejus celebrandam festivitatem hodierna die devotis mentibus convenistis ; spiritualium gaudiorum et eternorum premi[f. 115]orum vobiscum munera reportetis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’ee.
  • Benedictio in decollatione sancti Johannis Baptiste.
    • ‘Deus, qui vos beati Johannis Baptiste concedit sollempnia frequentare, tribuat vobis, et eadem devotis mentibus celebrare, et sue benedictionis dona percipere’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui pro legis ejus preconio carceralibus est retrusus in tenebris ; intercessione sua a tenebrosorum operum vos liberet incentivis’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui pro veritate que Deus est capud non est cunctatus amittere ; suo interventu ad capud nostrum, quod Christum est, vos faciat pervenire’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’ff.
  • Benedictio in nativitate sancte Marie.
    • ‘Omnipotens Deus sua vos dignetur protectione benedicere ; qui hunc diem per nativi[f. 115v]tatem beate Marie fecit clarescere’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui per eam Filium suum voluit nasci ; ejus intercessione ab omni vos faciat adversitate defendi’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo in presenti ejus meritis adjuti, sempiterna valeatis gratanter felicitate perfrui’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’gg.
  • Benedictio de angelis.
    • ‘Deus, qui ad salutem nostram angelorum suorum utitur ministerio, eorum vos munimine custodiat, custodiaque communiat’ — ‘Amen’.
    • ‘Det vobis mentium puritatem et jugem corporum castitatem ; qui eorum electis omnibus repromisit equalitatem’ — ‘Amen’.
    • ‘Quique illis certissimam sue permansionis tribuit fiduciam ; ipse vos fidei, spei caritatisque perseverabili virtute confirmet, atque [f. 116] ad eorum beatitudinis societatem perducat’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’hh.
  • Benedictio in natali omnium sanctorum.
    • ‘Benedicat vos omnipotens Deus benedictione perpetua ; qui omnium vobis sanctorum tribuit celebrare sollempnia’ — ‘Amen’.
    • ‘Et quorum in terris gloriosum celebratis triumphum ; eorum in celesti beatitudine mereamini habere consortium’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo eorum intercessione a presentibus malis liberati ; cum eisdem valeatis eterna hereditate feliciter perfrui’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’ii.
  • Benedictio in natali sancti Andree apostoli.
    • ‘Det vobis Dominus gloriam crucis agnoscere, quam beatus Andreas non timuit predicare’ — ‘Amen’.
    • ‘Quatinus misterium ejusdem crucis teneatis in fide, et in eidem vos con[f. 116v]formetis in opere’ — ‘Amen’.
    • ‘Sicque ei perseveranter hereatis ; ut cum beato Andrea hoc mare magnum crucis vehiculo absque naufragio transeatis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’jj.
  • Benedictio plurimorum apostolorum.
    • ‘Deus, qui vos in apostolicis tribuit consistere fundamentis, benedicere vos dignetur, beatorum apostolorum suorum ill. intercedentibus meritis’ — ‘Amen’.
    • ‘Defendatque vos a cunctis aversis apostolicis presidiis ; qui vos eorum voluit ornari et munerari exemplis et documentis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo per eorum intercessionem perveniatis ad eterne patrie hereditatem ; per quorum doctrinam tenens fidei integritatem’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse prestare dignetur, qui vivit et regnat’kk [f. 117].
  • Benedictio de uno martire.
    • ‘Beati martiris sui ill. intercessione vos Dominus benedicat, et ab omni malo defendat’ — ‘Amen’.
    • ‘Extendat in dexteram sue propitationis ; qui eum suscepit per supplicia passionis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo ejus in celo mereamini habere consortium ; cujus devotis mentibus in terra celebratis triumphum’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’ll.
  • Benedictio plurimorum martirum.
    • ‘Benedicat vos Dominus beatorum martirum suorum ill. suffragiis, et liberet ab adversitatibus cunctis’ — ‘Amen’.
    • ‘Commendet vos eorum intercessio gloriosa, quorum in conspectu ejus est mors preciosa’ — ‘Amen’.
    • ‘Ut sicut illi diversa tormentorum genera celestis regni sunt sortiti hereditatem, ita vos eorum mereamini habere consor[f. 117v]tium per bonorum operum exhibitionem’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’mm.
  • Benedictio de uno confessore.
    • ‘Omnipotens Deus det vobis copiam sue benedictionis ; qui beatum ill. sibi ascivit virtute confessionis’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui illum fecit choruscare miraculis ; vos exornet bonorum operum incrementis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo ejus exemplis eruditi et intercessione muniti, cujus depositionis diem celebratis, illi possitis in celesti regione adjungi’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’nn.
  • Benedictio plurimorum confessorum.
    • ‘Sanctorum confessorum suorum ill. meritis, vos Dominus faciat benedici, et contra omnia adversa eorum intercessione muniri’ — ‘Amen’.
    • ‘Eorum vos faciat suffragio felices quorum festivitatis diem celebratis ovantes’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo [f. 118] eorum imitantes exempla, ad celestia pervenire possitis promissa’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse’oo.
  • Benedictio unius virginis.
    • ‘Benedicat vobis Dominus, qui beate virgini ill. concessit et decorem virginitatis, et gloriam passionis’ — ‘Amen’.
    • ‘Ut cujus opitulatione illa meruit et sexus fragilitatem et persequentium rabiem devincere ; vos possitis et vestrorum corporum illecebras et antiqui hostis machinamenta superare’ — ‘Amen’.
    • ‘Quo sicut illa sexu fragili virile nisa est certamen adire, et post certamen de hostibus triumphare ; ita vos in hac mortalitate viventes valeatis et antiquum hostem devincere, et ad celestia regna pervenire’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse prestare dignetur, qui vivit’pp [f. 118v].
  • Benedictio plurimarum virginum.
    • ‘Omnipotens Deus, intercedentibus virginibus suis, vos dignetur benedicere ; qui de hoste non solum per viros, verum etiam per feminas voluit triumphare’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui illis voluit centesimi fructus donum decore virginitatis, et agone martirii conferre ; vos dignetur et vitiorum squaloribus expurgare, et virtutum lampadibus exornare’ — ‘Amen’.
    • ‘Quatinus virtutum oleo [pectorum]qq vestrorum lampades possint repleri ; ut cum eis celestis Sponsi thalamum valeatis ingredi’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’rr.
  • Benedictio in anniversario dedicationis ecclesie.
    • ‘Omnipotens Deus, qui vos annua hujus templi dedicatione dignatus est letificare ; ipse [f. 119] vos eterna benedictione dignetur sanctificare’ — ‘Amen’.
    • ‘Concedatque vos, mente et corpore castigatos, fieri templum proprium et habitaculum sempiternum’ — ‘Amen’.
    • ‘Quatinus tali habitatione gaudentes et Spiritu Sancto ferventes, inter mundana discrimina semper celestia desideretis, et ad hec quandoque possidenda pervenire possitis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’ss.
  • Benedictio in ordinatione episcopi.
    • ‘Deus, qui populis tuis indulgendo consulis et amore dominaris ; da spiritum sapientie quibus tradidisti regimen discipline, ut de profectu sanctarum ovium fiant gaudia eterna pastorum’ — ‘Amen’.
    • ‘Et qui dierum nostrorum numeros corporumque mensuras, majestatis tue [f. 119v] potestate dispensas ; propitius ad humilitatis nostre respice servitutem, tue habundantiam temporibus nostris pretende et conserva’ — ‘Amen’.
    • ‘Collatis quoque in eo per gratiam tuam propiciare muneribus, et quem fecisti gradu episcopali sublimem, fac operum perfectione tibi placabilem, atque in eum effectum dirige cor plebis et presulis, ut nec pastori obedientia gregis, nec gregi unquam desit cura pastoris’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’tt.
  • Benedictio de jejunio.
    • ‘Accendat in vobis Dominus vim sui amoris ; et per jejuniorum observantiam infundat in vobis donum sue benedictionis’ — ‘Amen’.
    • ‘Sic ei parsimonie victimas offeratis ; ut contriti [f. 120] ei cordis humiliati sacrificio placeatis’ — ‘Amen’.
    • ‘Quatinus oratio vestra jejunii et elemosine alis subvecta ita ad aures vestri Conditoris ascendat ; ut vos eterne beatitudinis heredes et supernorum ei civium consortes efficiat’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’uu.
  • Benedictio de quacumque tribulatione.
    • ‘Deus, mestorum solatium, tribulatorum refugium, suo vos brachio foveat, et ab imminentibus periculis illesos miseratus efficiat’ — ‘Amen’.
    • ‘Dextere sue vos omnipotentis clipeo muniat ; et muro sue inexpugnabilis fortitudinis ab instanti tribulatione circumtegat’ — ‘Amen’.
    • ‘Iram sue animadversionis a vobis propitiatus avertat ; et portum vobis salutis indulgens [f. 120v] in sue vos protectionis interritos securitate constituat’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’vv.
  • Benedictio de quolibet die dominico vel quolibet die privato.
    • ‘Inclinet Dominus aurem suam ad preces vestre humilitatis ; et det vobis gratiam sue benedictionis et premium sempiterne salutis’ — ‘Amen’.
    • ‘Semper et ubique Dominum propitium habeatis ; et in ejus laudibus exultetis’ — ‘Amen’.
    • ‘Omnium peccatorum vestrorum vincula solvat ; et ad gloriam sempiternam pervenire vos faciat’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod’ww.
  • Item benedictio communis.
    • ‘Benedictionum suarum super vos Dominus imbrem infundat ; et claritatis sue thesauros celestes vobis aperiat’ — ‘Amen’.
    • ‘Faciat vos Dominus [f. 121] vite eterne participes ; et regni celestis coheredes’ — ‘Amen’.
    • ‘Dignam in vobis habitationem Spiritus inveniat ; ut ejus gloriosa majestas placide in nostris cordibus requiescat’ — ‘Amen’.
    • ‘Quod ipse prestare dignetur’xx.

F. 145 : Incipiunt benedictiones que possunt fieri a simplici sacerdote.

  • Et primo incipit ordo ad baptizandos infantes. Cum infans deportatus fuerit ad portam ecclesie, querit sacerdos a patrinis : ‘Quis vocabitur ?’ Resp. ‘N.’ Et invocato nomine, faciat crucem in fronte cum pollice dicens :
  • ‘Signum sancte crucis Domini mei Jesu Christi in frontem tuam pono.’
  • Iterum in pectore :
  • ‘Signum Salvatoris Domini hostri Jhesu Christi in pectus tuum pono.’
  • Sequitur oratio.
  • ‘Dominus vobiscum’
  • Omnipotens sempiterne Deus, pater Domini nostri Jhesu Christi, respicere dignare super hunchanc famulum-am tuum-am N., quem ad rudimenta fidei vocare dignatus es, omnem cecitatem [f. 145v] cordis ab eo-a expelle, disrumpe omnes laqueos Sathane quibus fierat colligatus-ta. Aperi ei, Domine, januam pietatis tue, ut signo sapientie tue imbutus-ta omnium cupiditatum fetoribus careat, et ad suavem odorem preceptorum tuorum letus-ta tibi in ecclesia tua deserviat, et proficiat de die in diem, ut idoneus-a efficiatur accedere ad gratiam baptismi tui precepta medicina. Per eundem.’
  • Alia oratio.
  • Preces nostras quesumus, Domine, clementer exaudi, et hunchanc electum-am tuum-am crucis+ dominice cujus impressione eum-am signamus virtute custodi, ut magnitudinis glorie rudimenta servans per custodiam mandatorum tuorum ad regenerationis gloriam pervenire mere [...].

F. 178v : Preces ad mandatum faciendum in cena Domini.

  • Post lectionem dicit sacerdos. ‘Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam — et salutare tuum da nobis’. ‘Converte nos, Deus salutaris noster — et averte iram tuam a nobis’. ‘Kyrieleison, Christeleison, Kyrieleison’. ‘Pater noster. Et ne nos’. ‘Tu mandasti mandata tua custodiri nimis, tu lavasti pedes discipulorum tuorum’. ‘Opera manum tuarum’. ‘Domine, exaudi orationem meam — et clamor meus ad te veniat’. ‘Dominus vobiscum — et cum spiritu tuo’ [f. 179].
  • Oratio ‘Adesto, Domine, nostre officio servitutis, et quia tu pedes lavare dignatus es tuis discipulis, ne despicias opera manuum tuarum que nobis retinenda mandasti, sed sicut hic exteriora abluuntur inquinamenta, sic a te omnium nostrum interiora laventur peccata. Qui vivis et regnas. ’
  • Et sciendum quod in hoc officio utitur episcopus mitra, alba sine baculo, et abluuntur pedes ejus. Postea abluit pedes aliorum, saltem unius.

Historique

Ajout d’une bénédiction pour la fête de la translation de la sainte Couronne (11 août), de peu postérieur à la copie. F. 179v : Benedictio de translatione sancte Corone.

  • ‘Benedicat vos omnipotens Deus, qui per sue passionis obprobria humilitatis et patientie doctrinam vobis tradidit et exempla demonstravit’ — ‘Amen’.
  • ‘Quique pro peccatis vestris de spinis coronari sustinuit a cordibus vestris spinas viciorum amoveat et inserat dona virtutum’ — ‘Amen’.
  • ‘Ut peractis humiliter penitentie operibus interris ab ipso gloria et honore coronari mereamini feliciter in celis’ — ’Amen’.
  • ‘Quod ipse’I.

Ajout de sept serments autographes (marges inférieures des f. 178v-180), prêtés aux évêques et à l’église de Meaux par des abbés de Chambre-Fontaine, Notre-Dame de Châge et Saint-Faron, et une abbesse de Faremoutiers. Deux sont datables avec certitude dans les années 1330-1340.

  • F. 178v : Ego Simon, humilis abbas monasterii Camere FontisII, promitto tibi, pater I. ,episcopo Meldensi, et successoribus tuis atque matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et propria manu sub[s]cribo. [Serment précédé et suivi d’une croix].
  • F. 178v : Ego soror Mathildis de GeinvillaIII, humilis habbatissa ecclesie Beate Marie de Fare Monasterio, promitto tibi, pater I., episcopo MeldensisIV, et successoribus tuis atque Meldensi ecclesie debitam subjectionem atque obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et propria manu subscribo. [Suivi d’une croix].
  • F. 179 : Ego Adam, humilis abas Beati Faronis MeldensisV, promitto tibi, pater I. episcope Meldensis, et successoribus tuis atque matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et propria manu sub[s]cribo. [Suivi d’une croix].
  • F. 179 : Ego Johannes, humilis abbas Beati Faronis MeldensisVI, promitto tibi, pater episcope Meldensis, et successoribus tuis atque matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et propria manu signo. [Suivi de deux croix].
  • F. 179v : Ego frater Johannes, humilis abbas monasterii Beati Faronis MeldensisVII, promitto tibi, pater Symon episcope Meldensis, et successoribus tuis atque matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et propria manu confirmo.
  • F. 179v : Ego frater ErardusVIII, humilis abbas monasterii Beate Marie de Chagia Meldensis, promitto tibi, pater Johannes episcope MeldensisIX, et successoribus tuis atque matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et propria manu confirmo. [Suivi de deux croix].
  • F. 180 : Ego frater Johannes, humilis abbas monasterii Beati Faronis MeldensisX, promitto tibi, patri Johanni episcopo Meldensi, et successoribus tuis atque matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et propria manu confirmo.

Contre-plat inférieur : Iste liber est episcopi Meldensis et omnium episcoporum Meldensium [xive s.].

Texte du serment prêté par un curé à l’évêque (xive siècle). F. 1 : Juramentum quod debet coram episcopo prestare ille cui cura committitur animarum sequitur in hiis verbis :

  • Primo juro quod ero fidelis domino episcopo vobis et suis vestris successoribus canonice intrantibus.
  • Secundo quod exhibebo sibi vobis reverentiam, obedientiam et subjectionem.
  • Tertio quod bona ecclesie mee immobilia alienabo sine licentia vestra.
  • Quarto quod ecclesiam meam non reliquam nec ad aliam me transferam sine licentia vestra.
  • Quinto quod [bo]naXI ecclesie mee petem, deffendem, nociva pro posse vitabo et utilia procurabo.
  • Sexto quod michi est nec erit datum nec aliquod pactum factum a me vel ab alio me tamen sciente pro ecclesia adipiscenda et si de hoc michi constiterit statim vobis significabo et eidem ecclesie juxta voluntatem vestram renunciabo.
  • Septimo quod ad ordines quos beneficium requirit statutis temporibus me faciem promoveri dicte ecclesie serviem, et in ea faciem residentiam prout requirit.
  • Ottavo quod nichil solvem nomine census pro ecclesia mea ultra antiquam et solitam petitionem.

F. 180 : Liste des hôtels-Dieu et des léproseries du diocèse à la collation de l’évêque de Meaux (xive siècle). Hec sunt nomina domorum Dei et leprosarum diocesis Meldensis ad collationem et previsionem [sic] domini episcopi spectantes.

Mention de Phillipe de Rully, doyen du chapitre, attestant qu’il a racheté le volume à celui qui l’avait volé, et laissant à ses héritiers ou ses exécuteurs testamentaires le soin de choisir entre l’évêque et le chapitre de Meaux pour la restitution (1418). F. 180v : Iste liber recuperatus est per me, Philippum de Rully, decanum ecclesie Meldensis : a quodam qui furatus erat anno Domini mo cccco xviii par[avi] mediante uno scuto auri, quod per mediam personam ei dari feci. Volo autem per me aut heredes aut executores meos restituere dominis episcopo Meldensi et capitulo ut ipsi inter se advisent cujus ipsorum esse debeat. Et in testimonium dictorum premissorum et complementum, hoc me [sic] scripsi : Philippus de Rully.

Ex-libris du prieuré de Saint-Pierre-le-Moûtier (diocèse de Nevers, xviie siècle). F. 1 : Ex Bibliotheca prioratus de Petri Monasteriensis, diocesis Nivernensis.

Bibliographie

Leroquais (Victor), Les pontificaux manuscrits des bibliothèques publiques de France, Paris, 1937, t. II, p. 235-238.

Molin (fr. Jean-Baptiste F.M.C., alias Jean), « Un pontifical de Meaux du xiiie siècle », dans Bulletin de la Société d’histoire et d’art du diocèse de Meaux, t. VI (1955), p. 257-259.

Molin (fr. Jean-Baptiste F.M.C., alias Jean), « La liturgie meldoise du mariage : évolution du xiiie siècle à nos jours », dans Bulletin de la Société d’histoire et d’art du diocèse de Meaux, t. VII (1956), p. 289-311.

Samaran (Charles) et Marichal (Robert), Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de date, de lieu ou de copiste, t. IV-1. Paris : C.N.R.S., 1981, p. 333.

Ordines coronationis Franciae. Texts and ordines for the coronation of frankish and french kings and queens in the Middle Ages, éd. Richard A. Jackson, vol. II, Philadelphie : University of Pennsylvania Press, 2000, p. 368, 372, 380-418, 703 (planche no 22).

Kay (Richard), Pontificalia : a repertory of latin manuscript pontificals and benedictionals, Lawrence (Kansas) : University of Kansas, 2007, Repertory p. 145 (no 753).

Lebigue (Jean-Baptiste), « Chapelles livresques et ministres désignés : les véritables destinataires des manuscrits de la liturgie pontificale », dans Gazette du livre médiéval, t. 54 (2009), p. 25-26.

Auteur de la notice

Notice rédigée le 2009-03-18 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).

Apparat critique

a Notations musicales pour tout le texte de cette bénédiction.

b CBP, n° 1544.

c Notations musicales pour ce versicule.

c Notations musicales pour ce versicule.

d Deux bénédictions ajoutées au xive siècle dans la marge inférieure des f. 105v et 106, pour les deux premières messes de Noël. F. 105v : Benedictio nativitatis Domini in prima missa. ‘Omnipotens Deus, qui in incarnatione Unigeniti sui mundi tenebras effugavit, et ejus gloriosa nativitate hanc sanctissimam noctem irradiavit ; efuget a vobis tenebras viciorum, et irradiet corda vestra luce virtutum’ — ‘Amen’. ‘Quique ejus sacratissime nativitatis gaudium magnum pastoribus ab angelo voluit nunciari ; ipse super vos benedictionis sue gratissimum ymbrem infundat, atque ab ipso pastore vos ad eternorum gaudiorum semper virentia pascua perducit’ — ‘Amen’. ‘Et qui per ejus incarnationem terrena celestibus sociavit interne pacis et bone voluntatis nectare vos repleat, et celestis milicie consortes efficiat’ — ‘Amen’. ‘Quod ipse prestare dignetur’. [CBP, n° 1643]. F. 106 : Benedictio in secunda missa nativitatis Domini. ‘Omnipotens Deus, respice de celo plebem tuam, pro cujus redemptione dignatus es nasci de Virgine ; complectere hunc populum in sinu Ecclesie, qui pro nobis processisti de thalamo Marie’ — ‘Amen’. ‘Et pietate sedula in te sit salus hominum propter quos homo factus es, Creator astrorum ; et sit hec plebs tuis preceptis obedient[er] amabilis, sicut est partus Virginis in origine singularis’ — ‘Amen’. ‘Ut dum die tui adventus effulseris, invenias in illis quod recondas in orreo pro quibus dignatus es descendere de celo’ — ‘Amen’. ‘Quod ipse prestare’. [CBP, n° 1688].

e CBP, n° 321.

f CBP, n° 854.

g CBP, n° 1566.

h CBP, n° 1600.

i "numeri"] add. alia manu super lineam.

j "in anni"] add alia manu super lineam.

k CBP, n° 1545.

l CBP, n° 732.

m CBP, n° 1544.

n CBP, n° 1674.

o Bénédiction non recensée dans le CBP.

p CBP, n° 192.

q ‘quem’ correxi] ‘qui’ ms.

r ‘agnoscatis’ correxi] ignoscatis ms.

s CBP, n° 633.

t CBP, n° 180.

u CBP, n° 308.

v CBP, n° 879.

w CBP, n° 292.

x CBP, n° 310.

y CBP, n° 181.

z CBP, n° 294.

aa CBP, n° 948.

bb CBP, n° 1804.

cc CBP, n° 179.

dd CBP, n° 193.

ee CBP, n° 1053.

ff CBP, n° 1194.

gg CBP, n° 1697.

hh CBP, n° 779 (pour la Saint-Michel, 29 sept.).

ii CBP, n° 277.

jj CBP, n° 629.

kk CBP, n° 1203.

ll CBP, n° 57.

mm CBP, n° 237.

nn CBP, n° 1553.

oo CBP, n° 1968.

pp CBP, n° 175.

qq ‘pectorum’ correxi] ‘peccatorum’ ms.

rr Variante de CBP, n° 1742.

ss CBP, n° 1680.

tt CBP, n° 1081.

uu CBP, n° 8.

vv CBP, n° 739.

ww CBP, n° 1433.

xx CBP, n° 380.

I Bénédiction non recensée dans CBP (cf. édition).

II Chambre-Fontaine.

III Mathilde de Joinville, abbesse de Faremoutiers de 1341/43 à 1346.

IV Par déduction, ce Jean évêque de Meaux serait Jean VI de Meulan (1334-1351).

V Saint-Faron de Meaux.

VI Saint-Faron de Meaux.

VII Saint-Faron de Meaux.

VIII Erard de Hartvilliers, abbé de Notre-Dame de Châge de 1335 à 1346.

IX Par déduction, ce Jean évêque de Meaux serait Jean VI de Meulan (1334-1351).

X Saint-Faron de Meaux.

XI ‘bona’] ‘uua’ ut videtur.

1 Ms A de l’édition de l’Ordo XXIIA dans "Ordines coronationis Franciae. Texts and ordines for the coronation of frankish and french kings and queens in the Middle Ages", éd. Richard A. Jackson, vol. II, Philadelphie  : University of Pennsylvania Press, 2000, p. 380-418.

2 Édition partielle de cet ordo par fr. Jean-Baptiste Molin F.M.C. (alias Jean), « La liturgie meldoise du mariage... » [cf. bibliographie], p. 308-309.

Comment citer cette notice

Lebigue , Jean-Baptiste . " Pontifical à l’usage de Meaux ( Paris , Bibliothèque nationale de France , nouv. acq. lat. 1202 )", dans , Jean-Baptiste   Lebigue , Benjamin   Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 105 / .