Pontifical à l’usage de Meaux
Identification
Référence
:
Paris
,
Bibliothèque nationale de France
,
nouv. acq. lat. 1202
.
Usage
:
Meaux, cathédrale
Datation
:
Paris, vers 1260-1270.
Post
:
1260
Ante
:
1270
Description
Codicologie
Parchemin, 180 f., 283 x 185 mm. 1 bifeuillet
(f. 1-2), 16 quaternions (f. 3-130), 1 septenion
(f. 131-144), 1 binion (f. 145-148 : la
foliotation ancienne et les lacunes textuelles révèlent qu’il s’agit
d’un quaternion privé de ses 2 bifeuillets intérieurs), 4 quaternions
(f. 149-180). Réclame au verso des f. 10, 18, 26, 34,
42, 50, 58, 66, 74, 82, 90, 98, 106, 114, 122, 130, 144, 148, 156, 164
et 172. — Foliotation ancienne, postérieure à la copie [xiiie ou xive siècle], à l’encre brune, en chiffres
romains, sur le verso des feuillets, dans le coin supérieur gauche. La
même main a complété la table des matières (f. 2-2v), y compris
un renvoi à la bénédiction pour la Translation de la sainte couronne
(f. 2v : Benedictio de Translatione in ultimo
numero
). Correspondance avec la foliotation moderne en chiffres
arabes à l’encre noire (celle suivie dans cette notice) :
f. I-CIII = f. 3-105, f. CIIII-CXLIII =
f. 145-180. Les sauts du f. CIIII (f. 145) au
f. CVII (f. 146) et du f. CVIII
(f. 147) au f. CXI (f. 148), correspondant à
des lacunes textuelles, révèlent la disparition de deux bifeuillets. Les
feuillets non compris par la foliotation ancienne (f. 105-144)
correspondent aux bénédictions épiscopales et à l’ordo du sacre du roi
de France à Reims — À longues lignes, 16 par page (just.
168 x 104 mm) ; réglure à la mine de
plomb. F. 144 blanc et sans réglure — Notations musicales
(passim). — 2 initiales historiées hautes de 3 lignes : clerc
(f. 3 : Qualiter ordines agantur
), évêque
(f. 119 : Benedictio in ordinatione episcopi
).
Initiales filigranées hautes de 2 lignes, alternativement rouges à
filigrane bleu rehaussé de rouge, et bleues à filigrane rouge rehaussé
de bleu. — Reliure en peau blanche, pastiche de reliure médiévale [xxe siècle], sur ais.
Inscription au contreplat supérieur : reliure restaurée en
1972
.
Relevé
-
Notice complète dans le catalogue de Victor Leroquais.
-
F. 1v :
Nomina
apostolorum, sicuti debent ordinari in ecclesia
dedicanda
. Liste des apôtres, disposés de manière à
correspondre aux colonnes d’un chœur.
-
F. 2 : Table du pontifical.
-
F. 3 :
Incipit liber ordinarius episcopalis.
-
F. 3-16v :
Ordinations.
-
F. 17-26v :
Sacre de l’évêque de Meaux.
-
F. 26v-36 :
Bénédiction d’un abbé du diocèse de
Meaux.
-
F. 36-39 :
Bénédiction d’une abbesse du diocèse
de Meaux.
-
F. 39-49 :
Consécration d’une vierge.
-
F. 49-81v :
Dédicace d’une église.
-
F. 81v-84v :
Dédicace d’un autel.
-
F. 84v-90 :
Réconciliation d’une église.
-
F. 90-94 :
Bénédiction d’un cimetière.
-
F. 94-100 :
Consécration du saint Chrême.
-
F. 100-101v :
Bénédiction d’une patène et d’une
croix.
-
F. 101v-102v :
Manière de revêtir les ornements
pontificaux.
-
F. 103-103v :
Institution d’un clerc.
-
F. 104-104v :
Synode.
-
F. 104v-121 :
Bénédictions solennelles.
Incipiunt sollempnes benedictiones.
Benedictio dominica prima in adventu Domini
— f.
105 : Suit le texte de la bénédiction, avec notation
musicale — f. 105v : Sciendum est quod hujusmodi
benedictiones solent dici in ecclesia Meldensi post
euvangelium, dicto a dyacono ‘Humiliate ad benedicendum’
[avec notation musicale], resp. ‘Deo gracias’. In quibusdam
ecclesiis dicuntur post ‘Per omnia’ quod sequitur ‘Pater
noster’. Qua dicta, dicit episcopus : ‘Et pax ejus
sit semper vobiscum’
[avec notation musicale], resp.
‘Et cum spiritu tuo’
— f.
106 : Benedictio in Natali
— Benedictio in
natali et inventione sancti Stephani
— f.
106v : Benedictio in natali sancti Johannis
—
f. 107 : Benedictio in natali Innocentum
— f. 107v : Benedictio de circumcisione
Domini
— f. 108 : Benedictio in Epiphania
— f. 108v : Benedictio in conversione sancti
Pauli
— Benedictio in purificatione sancte Marie
— f. 109 : Benedictio ferie IIII in capite
Jejunii
— Benedictio in prima dominica
Quadragesime
— f. 110 : Benedictio de
passione Domini
— Benedictio in Ramis palmarum
—
f. 110v : Benedictio in cena Domini
—
f. 111 : Benedictio in vigilia Pasche
—
f. 111v : In die Pasche benedictio
—
f. 112 : Benedictio in Inventione sancte
crucis
— Benedictio in die Ascensionis
—
f. 112v : Benedictio in vigilia
Pentecostes
— f. 113 : Benedictio in die
Pentecostes
— f. 113v : Benedictio de
sancta Trinitate
— Benedictio in natali sancti
Johannis Baptiste
— f. 114 : Benedictio
in natali apostolorum Petri et Pauli
— f.
114v : Benedictio in assumptione sancte Marie
—
f. 115 : Benedictio in decollatione sancti
Johannis Baptiste
— Benedictio in nativitate sancte
Marie
— f. 115v : Benedictio de
angelis
— f. 116 : Benedictio in natali
omnium sanctorum
— Benedictio in natali sancti Andree
apostoli
— f. 116v : Benedictio
plurimorum apostolorum
— f.
117 : Benedictio de uno martire
— Benedictio
de plurimorum martirum
— f.
117v : Benedictio de uno confessore
—
Benedictio plurimorum confessorum
— f.
118 : Benedictio unius virginis
— f.
118v : Benedictio plurimarum virginum
—
Benedictio in anniversario dedicationis ecclesie
—
f. 119 : Benedictio in ordinatione
episcopi
— f. 119v : Benedictio de
jejunio
— f. 120 : Benedictio de quacumque
tribulatione
— f. 120v : Benedictio
quolibet die dominico vel quolibet die privato
— Item
benedictio communis
.
-
F. 121-143v :
Sacre du roi de France à
Reims1.
-
F. 145-147v :
Incipiunt benedictiones que possunt fieri a
simplici sacerdote. Et primo incipit ordo ad baptizandos
infantes.
Baptême. Ordo incomplet du milieu et
de la fin par lacune matérielle.
-
F. 148-153 :
Vigile pascale. Ordo incomplet du
début par lacune matérielle.
-
F. 153-154v :
Réconciliation des pénitents du jeudi saint et
du mercredi des cendres.
-
F. 154v-155v :
Bénédiction de la croix, de la besace et du
bâton.
-
F. 155v-159v :
Mariage2.
-
F. 159v-169v :
Extrême-onction.
-
F. 169v-178v :
Funérailles.
-
F. 178v-179 :
Lavement des pieds du jeudi saint.
Edition
F. 104 : Ordo synodal de
Meaux. Premier ordo synodal connu pour le diocèse de
Meaux.
- Qualiter synodus agatur in Meldensi ecclesia.
- Proxima die jovis ante ordines septembris, missa
de Spiritu Sancto celebrata, legatur euvangelium
‘Designavit Jhesus’, etc. Post, episcopus stans in
medio choro, indutus capa serica et mitra, cum
archidiaconis et abbatibus incipiat ‘Veni creator
Spiritus’. Quo dicto, dicat versum ‘Emitte spiritum
tuum et creabuntur’ — resp. ‘Et renovabis faciem
terre’. Oratio ‘Actiones nostras’, etc. Et addat si
velit versum de Trinitate et orationes et [de] beata
Virgine. Postea dicat ‘Confiteor Deo’. Tandem habito
sermone ad clerum, laicis exclusis, legantur
decreta. Post, anuncietur tempus ; inde [f. 104v] fiant preces pro pauperibus locis
dyocesis, postea pro papa, pro rege et pro aliis.
Postea dicatur letania a duobus archidiaconis, et
detur benedictio :
- ‘Omnipotens Dei Filius, qui est initium et
finis, complementum vobis tribuat caritatis.
— Amen.
- Et qui vos ad expletionem hujus fecit
pervenire synodi, absolutos vos efficiat ab
omni contagione delicti. — Amen.
- Ut ab omni reatu liberiores effecti,
absoluti etiam per donum Spiritus Sancti
felici reditu vestrarum sedium cubilia
repetatis illesi.— Amen.
- Quod ipse prestare dignetur.’
- Hic subjungatur ‘Te Deum laudamus’.
- Quibus expletis, archidiaconus dicat :
‘In nomine Domini nostri Jhesu Christi, eamus in
pace.’
F. 104v : Bénédictions
solennelles. Incipiunt sollempnes
benedictiones.
Les bénédictions éditées ci-dessous
sont identifiées par leur numéro dans le CBP [Corpus
benedictionum pontificalium, éd. Dom Edmond Moeller,
Turnhout : Brepols, 1971-1979 (Corpus Christianorum,
series latina, CLXXII-CXCII-c)].
- Benedictio dominica prima in adventu Domini [f. 105]a.
- ‘Omnipotens Deus, cujus Unigeniti adventum
et preteritum creditis et
expectatis ; ejusdem vos
illustratione sanctificet et sua
benedictione locupleret’ — ‘Amen’.
- ‘In presentis vite stadio vos ab omni
adversitate defendat, et se vobis in judicio
placabilem ostendat’ — ‘Amen’.
- ‘Quo a cunctis peccatorum contagiis
liberati, illius tremendi examinis diem
expectetis interriti’ — ‘Amen’.
- ‘Quod [f. 105v] ipse prestare
dignetur, cujus regnum et imperium sine fine
permanet in secula seculorum’ — ‘Amen’.
- ‘Et benedictio Dei omnipotentis Patris et
Filii et Spiritus Sancti descendat super nos
et maneat semper’ — ‘Amen’b.
- Sciendum est quod hujusmodi benedictiones solent
dici in ecclesia Meldensi post euvangelium, dicto a
dyacono ‘Humiliate ad benedicendum’, resp. ‘Deo
gracias’c. In quibusdam ecclesiis
dicuntur post ‘Per omnia’ quod sequitur ‘Pater
noster’. Qua dicta, dicit episcopus : ‘Et
pax ejus sit semper vobiscum’, resp. ‘Et cum spiritu
tuo’c
[f. 106].
- Benedictio in natali Dominid.
- ‘Benedicat vos omnipotens Deus, vestramque
ad superna excitet intentionem ;
qui hanc sacratissimam diem nativitate Filii
sui fecit esse sollempnem’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui eum qui panis est angelorum, in
presepi Ecclesie cibum fecit esse fidelium
animalium ; ipse vos et in presenti
seculo degustare faciat eternorum dulcedinem
gaudiorum, et in futuro perducat ad
satietatem eternorum premiorum’ — ‘Amen’.
- ‘Quique ejus infanciam vilibus voluit
indui pannis ; ipse nos celestium
vestimentorum induat ornamentis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse prestare dignetur’e.
- Benedictio in natali et inventione sancti Stephani.
- ‘Deus, qui beatum Stephanum prothomartirem
coronavit, et confessione fidei [f. 106v] et agone martirii ; mentes
vestras et in presenti seculo circundet
corona justicie, et in futuro perducat vos
ad coronam glorie’ — ‘Amen’.
- ‘Illius obtentu tribuat vobis Dei et
proximi caritate semper exuberare ;
qui hanc studuit etiam inter lapidantium
impetus obtinere’ — ‘Amen’.
- ‘Quo ejus et exemplo roborari et
intercessione muniti, ab eo quem ille in
dextris Dei vidit stantem meramur benedici’
— ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’f.
- Benedictio in natali sancti Johannis.
- ‘Omnipotens Deus dignetur vos per
intercessionem beati Johannis evangeliste
benedicere ; qui per eum archana
Verbi sui Ecclesie sue sancte voluit
revelare’ — ‘Amen’.
- ‘Concedatque vobis ut quod ille Spiritus
Sancti munere afflatus nostris auribus
infudit, ejusdem Spiritus dono capere mente
valeatis’ [f. 107] — ‘Amen’.
- ‘Quo ejus documento de divinitate nostri
Redemptoris edocti, et amando quod tradidit,
et predicando quod docuit, et exequendo quod
jussit, ad dona pervenire mereamini que idem
Jhesus Christus Dominus noster repromisit’ —
‘Amen’g.
- ‘Quod ipse’.
- Benedictio in natali Innocentum [sic].
- ‘Omnipotens pro cujus Unigeniti veneranda
infantia, infantium innocentium catervas
Herodis funesti peremit sevicia ;
sue in nos benedictionis tribuat dona
gratissima’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui eis concessit ut unicum Filium
ejus, Dominum nostrum, non loquendo, set
moriendo confiterentur ; concedat
vobis ut fidem veram, quam lingua vestra
fatetur, etiam mores probi et vita
inculpabilis fateatur’ — ‘Amen’.
- ‘Quique eos primitivum fruc[f. 107v]tum sancte sue suscepit
Ecclesie ; cum fructu bonorum
operum nos faciat pervenire ad gaudia eterne
patrie’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’h.
- Benedictio de circumcisione Domini.
- ‘Omnipotens Deus, cujus Unigenitus
hodierna die, ne legem solveret quam
adimplere venerat, corporalem suscepit
circumcisionem ; mentes vestras ab
omnibus viciorum incentivis expurget, et
suam in vos benedictionem infundat’ —
‘Amen’.
- ‘Et qui legem per Moysen dedit ut per
mediatorem nostrum benedictionem
daret ; exuat vos mortificatione
viciorum, et faciat perseverare in novitate
virtutum’ — ‘Amen’.
- ‘Quo sic in senarii numerii perfectione in hoc
seculo vivatis, et in septenario inter
beatorum spirituum agmina
requiescatis ; quatinus in octava
Resurrectionis [f. 108] renovati, et
annij
jubelei [sic] remissione ditati, ad
gaudia sine fine mansura perveniatis illesi’
— ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’k.
- Benedictio in Epiphania.
- ‘Deus, lumen verum, qui Unigenitum suum
hodierna die, stella duce, gentibus voluit
revelare ; sua vos dignetur
benedictione ditare’ — ‘Amen’.
- ‘Quo exemplo magorum, mistica Domino Jhesu
Christo munera offerentes
[sic] ; spreto antiquo hoste,
spretisque contagiis viciorum, ad eternam
patriam redire valeatis per viam virtutum’ —
‘Amen’.
- ‘Detque vobis veram mentium innocentiam,
qui super Unigenitum suum Spiritum Sanctum
demonstrari voluit per columbam ;
eaque virtute mentes vestre exerceantur ad
intelligenda divine legis archana, qua in
Chana Galilee limpha [f. 108v] est in
vinum conversa’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’l.
- Benedictio in conversione sancti Pauli apostoli.
- ‘Deus, qui gratia sua beatum Paulum ex
persecutore fecit apostolum ; ipse
vobis conpunctionis pieque conversionis
dignetur impertiri spiritum’ — ‘Amen’.
- ‘Quique ei secretorum celestium misteria
dignatus est revelare ; ipse vobis
scripturarum suarum abdita dignetur aperire’
— ‘Amen’.
- ‘Et qui ei perseverantiam fidei
constantiamque in persecutionibus
inflexibilem dare dignatus est ;
ejusdem interventionibus vestram
infirmitatem roborare atque munire dignetur’
— ‘Amen’.
- ‘Quod ipse prestare dignetur’m.
- Benedictio in purificatione sancte Marie.
- ‘Omnipotens Deus, qui Unigenitum suum
hodierna die in assumpta carne in Templo
voluit presentari ; benedictionis
[f. 109] sue vos munere fultos,
bonis operibus faciat exornari’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui eum, ut legem adimpleret,
ministerium voluit effici legis ;
mentes vestras instruat legis sue
spiritualibus documentis’ — ‘Amen’.
- ‘Quo ei et pro turturibus castitatis seu
caritatis munera offerre valeatis ;
et pro pullis columbarum Spiritus Sancti
donis exuberetis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’n.
- Benedictio ferie quarte in capite Jejunii.
- ‘Benedicat Dominus hunc populum suum
fructibus bonis et operibus benedictis’ —
‘Amen’.
- ‘Faciat eum tali sobole germinare ut
paradisi sui permaneat dignitate’ — ‘Amen’.
- ‘Plantet eum in sinu matris Ecclesie
radicibus firmis ; quo possit
palacia regni intrare celestis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’o.
- Benedictio in prima dominica Quadragesime [f. 109v].
- ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, qui
quadragenarium numerum in Moysi et Helie,
necnon et mediatoris nostri jejunio
consecravit ; concedatque vobis ita
transigere presentis vite dispensationem,
ut, accepto a patrefamilias remunerationis
denario, perveniatis ad peccatorum omnium
remissionem et ad gloriosam cum sanctis
omnibus resurrectionem’ — ‘Amen’.
- ‘Detque vobis spiritualium virtutum arma
invicibilia ; quibus exemplo Domini
devincere valeatis antiqui hostis
sagatissima temptamenta’ — ‘Amen’.
- ‘Qui non in solo pane, set in omni verbo
quod de ejus ore procedit spiritualem
sumentes alimoniam per jejuniorum
observationem et ceterorum bonorum operum
exhibitionem ; percipere mereamini
immarcessibilem [f. 110] glorie
coronam’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’p.
- Benedictio de passione Domini.
- ‘Det vobis Dominus sue passionis
sacramenta devotis mentibus inchoare, et
eadem purioribus votis feliciter consummare’
— ‘Amen’.
- ‘Auferat a vobis cor lapideum ;
qu[em]q jactis lapidibus
ex duricia cordis a se reppulit turba
Judeorum’ — ‘Amen’.
- ‘Det vobis mentem obedientem et
docilem ; ut beneficia que sua
passione vobis contulit gratanter
[a]gnoscatisr, et precepta ejus fideliter
impleatis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’s.
- Benedictio in Ramis palmarum.
- ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, cui et
jejuniorum maceratione et presentium dierum
observatione placere studetis’ — ‘Amen’.
- ‘Concedatque vobis ut, sicut ei cum ramis
palmarum ceterarumve frondium presentari[f. 110v] studuistis, ita cum palma
victorie et fructu bonorum operum ei post
obitum valeatis apparere’ — ‘Amen’.
- ‘Quique unigeniti Filii ejus passionem
puro corde creditis, mente devota venerari
studetis ; ad resurrectionis ejus
festa et vestre renumerationis premia ipsius
fulti munimine veniatis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’t.
- Benedictio in cena Domini.
- ‘Benedicat vos omnipotens Deus, qui per
unigeniti Filii sui passionem vetus pascha
in novum voluit converti ;
concedatque vobis ut, expurgato veteris
fermenti contagio, nova in vobis perseveret
conspersio’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui ad celebrandam Redemptoris nostri
cenam mente devota convenistis ;
eternarum dapium vobiscum epulas reportetis’
— ‘Amen’.
- ‘Ipsiusque opitu[f. 111]lante
clementia mundemini a sordibus
peccatorum ; qui ad insinuandum
humilitatis exemplum pedes noluit lavare
discipulorum’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’u.
- Benedictio in vigilia Pasche.
- ‘Deus, qui de Ecclesie sue intemerato
utero novos populos producens, eam
virginitate manente nova semper prole
fecundat ; fidei, spei et caritatis
vos munere repleat, et sue in vos
benedictionis dona infundat’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui hanc sacratissimam noctem
Redemptoris nostri resurrectione voluit
illustrare ; mentes vestras
peccatorum tenebris mundatas virtutum copiis
faciat choruscare’ — ‘Amen’.
- ‘Quo eorum qui modo renati sunt
innocentiam imitari certetis, et navicula
mentium vestrarum exem[f. 111v]plo
presentium luminum illustretis ; ut
cum bonorum operum lampadibus ad hujus
sponsi thalamum, cujus resurrectionem
celebratis, cum prudentibus virginibus
intrare possitis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’v.
- In die Pasce benedictio.
- ‘Benedicat vos omnipotens Deus, hodierna
interveniente paschali sollempnitate, et ab
omni miseratus dignetur defendere pravitate’
— ‘Amen’.
- ‘Et qui ad eternam vitam in Unigeniti sui
resurrectione vos reparat ; in
ipsius adventu immortalitatis vos gaudiis
vestiat’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui, expletis jejuniorum sive
passionis dominice diebus, paschalis festi
gaudia celebratis ; ad ea que non
sunt annua, set continua, ipso opitulante
exultantibus animis veniatis’ — ‘Amen’ [f. 112].
- ‘Quod ipse’w.
- Benedictio in inventione sancte Crucis.
- ‘Benedicat vos omnipotens Deus, qui per
Unigeniti Jhesu Christi Domini passionem et
crucis patibulum genus humanum redemit’ —
‘Amen’.
- ‘Concedatque vobis ut, cum omnibus
sanctis, que sit ejusdem crucis longitudo et
latitudo, sublimitas et profund[um], mente
devota comprehendere possitis’ — ‘Amen’.
- ‘Quatinus vosmetipsos abnegando crucemque
gestando, ita in presentis vite stadio
Redemptorem nostrum possitis
sequi ; ut ei inter choros
angelorum post obitum mereamini adscisci’ —
‘Amen’x.
- ‘Quod’.
- Benedictio in die Ascensionis.
- ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, cujus
Unigenitus hodierna die celorum alta
penetravit ; et vobis ubi ille est
ascendendi ad[f. 112v]itum patefecit’ —
‘Amen’.
- ‘Concecat propicius ut, sicut post
Resurrectionem suam discipulis visus est
manifestus, ita nobis in judicium veniens
videatur placatus’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui eum consedere Patri in sua
majestate creditis ; vobiscum
manere usque in finem seculi secundum suam
promissionem sentiatis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’y.
- Benedictio in vigilia Pentecostes.
- ‘Benedicat vos omnipotens Deus, ob cujus
Paracliti Spiritus adventum mentes vestras
jejunii observantia preparatis, et presentem
diem honoratis’ — ‘Amen’.
- ‘Instar modo renatorum infantium talem
innocentiam habeatis ; ut templum
Sancti Spiritus ipso tribuente esse
possitis’ — ‘Amen’.
- ‘Atque idem Spiritus Sanctus [f. 113]
ita vos hodie sua habitatione dignos
efficiat ; ut cras se vestris
mentibus vobiscum pqualitatem atque perpetim
habitaturus infundat, et peracto presentis
vite curriculo, vos ad celestia regna
perducat ’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’z.
- Benedictio in die Pentecostes.
- ‘Deus, qui hodierna die discipulorum
mentes Spiritus Paracliti infusione dignatus
est illustrare ; faciat vos sua
benedictione repleri, et ejusdem Spiritus
Sanctus donis exuberare’ — ‘Amen’.
- ‘Ille ignis qui super discipulos
apparuit ; peccatorum vestrorum
sordes expurget, et sui luminis infusione
corda vestra perlustret’ — ‘Amen’.
- ‘Quique dignatus est diversitatem
linguarum in unius fidei confessione
adunare ; in eadem nos faciat fide
perseverare, et per hanc a spe ad [f. 113v] speciem pervenire’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’aa.
- Benedictio de sancta Trinitate.
- ‘Omnipotens Trinitas, unus et verus Deus,
Pater et Filius et Spiritus
Sanctus ; det vobis desiderare
feliciter, agnoscere veraciter, diligere
sinceriter’ — ‘Amen’.
- ‘Equalitatem atque incommutabilitatem sue
essentie ita vestris mentibus infigat ut ab
ea nunquam vos quibuscumque fantasiis
aberrare permittat’ — ‘Amen’.
- ‘Sicque vos in sua fide et caritate
perseverare concedat ; ut per eam
postmodum ad suam manifestationem
visionemque interminabilem introducat’ —
‘Amen’.
- ‘Quod’bb.
- Benedictio in natali sancti Johannis Baptiste.
- ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, beati
Johannis Baptiste intercessione, cujus hodie
natalicia celebratis ; concedatque
ut cujus sollempnia colitis patro[f. 114]cinia sentiatis’ — ‘Amen’.
- ‘Illius obtentu ab omnibus adversis
tueamini et bonis omnibus
perfruamini ; qui adventum
Redemptoris mundi necdum natus cognovit,
matris sterilitatem nascendo abstulit,
patris linguam natus absolvit’ — ‘Amen’.
- ‘Quatinus ipsius Agni quem ille digito
ostendit, cujus immolatione estis
redempti ; ita virtutum lanis
vestiri et innocentiam valeatis immitari, ut
ei in eterne patrie felicitate possitis
adjungi’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’cc.
- Benedictio in natali apostolorum Petri et Pauli.
- ‘Benedicat vobis omnipotens Deus, qui vos,
beati Petri saluberrima confessione, in
ecclesiastice fidei fundavit soliditate’ —
‘Amen’.
- ‘Et quos beati Pauli sacratissi[f. 114v]ma instruxit
predicatione ; sua tueatur
gratissima defensione’ — ‘Amen’.
- ‘Quatinus Petrus clave, Paulus sermone,
uterque intercessione ad illam nos certent
patriam introducere ; ad quam illi
alter cruce, alter gladio, hodierna die
pervenere’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’dd.
- Benedictio in assumptione sancte Marie.
- ‘Deus, qui per beate Marie Virginis partum
genus humanum dignatus est
redimere ; sua vos dignetur
benedictione locupletare’ — ‘Amen’.
- ‘Ejusque semper et ubique patrocinia
sentiatis ; ex cujus intemerato
utero auctorem vite suscipere meruistis’ —
‘Amen’.
- ‘Et qui ad ejus celebrandam festivitatem
hodierna die devotis mentibus
convenistis ; spiritualium
gaudiorum et eternorum premi[f. 115]orum vobiscum munera reportetis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’ee.
- Benedictio in decollatione sancti Johannis Baptiste.
- ‘Deus, qui vos beati Johannis Baptiste
concedit sollempnia frequentare, tribuat
vobis, et eadem devotis mentibus celebrare,
et sue benedictionis dona percipere’ —
‘Amen’.
- ‘Et qui pro legis ejus preconio
carceralibus est retrusus in
tenebris ; intercessione sua a
tenebrosorum operum vos liberet incentivis’
— ‘Amen’.
- ‘Et qui pro veritate que Deus est capud
non est cunctatus amittere ; suo
interventu ad capud nostrum, quod Christum
est, vos faciat pervenire’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’ff.
- Benedictio in nativitate sancte Marie.
- ‘Omnipotens Deus sua vos dignetur
protectione benedicere ; qui hunc
diem per nativi[f. 115v]tatem beate
Marie fecit clarescere’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui per eam Filium suum voluit
nasci ; ejus intercessione ab omni
vos faciat adversitate defendi’ — ‘Amen’.
- ‘Quo in presenti ejus meritis adjuti,
sempiterna valeatis gratanter felicitate
perfrui’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’gg.
- Benedictio de angelis.
- ‘Deus, qui ad salutem nostram angelorum
suorum utitur ministerio, eorum vos munimine
custodiat, custodiaque communiat’ — ‘Amen’.
- ‘Det vobis mentium puritatem et jugem
corporum castitatem ; qui eorum
electis omnibus repromisit equalitatem’ —
‘Amen’.
- ‘Quique illis certissimam sue permansionis
tribuit fiduciam ; ipse vos fidei,
spei caritatisque perseverabili virtute
confirmet, atque [f. 116] ad eorum
beatitudinis societatem perducat’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’hh.
- Benedictio in natali omnium sanctorum.
- ‘Benedicat vos omnipotens Deus
benedictione perpetua ; qui omnium
vobis sanctorum tribuit celebrare
sollempnia’ — ‘Amen’.
- ‘Et quorum in terris gloriosum celebratis
triumphum ; eorum in celesti
beatitudine mereamini habere consortium’ —
‘Amen’.
- ‘Quo eorum intercessione a presentibus
malis liberati ; cum eisdem
valeatis eterna hereditate feliciter
perfrui’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’ii.
- Benedictio in natali sancti Andree apostoli.
- ‘Det vobis Dominus gloriam crucis
agnoscere, quam beatus Andreas non timuit
predicare’ — ‘Amen’.
- ‘Quatinus misterium ejusdem crucis
teneatis in fide, et in eidem vos con[f. 116v]formetis in opere’ — ‘Amen’.
- ‘Sicque ei perseveranter
hereatis ; ut cum beato Andrea hoc
mare magnum crucis vehiculo absque naufragio
transeatis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’jj.
- Benedictio plurimorum apostolorum.
- ‘Deus, qui vos in apostolicis tribuit
consistere fundamentis, benedicere vos
dignetur, beatorum apostolorum suorum ill. intercedentibus
meritis’ — ‘Amen’.
- ‘Defendatque vos a cunctis aversis
apostolicis presidiis ; qui vos
eorum voluit ornari et munerari exemplis et
documentis’ — ‘Amen’.
- ‘Quo per eorum intercessionem perveniatis
ad eterne patrie hereditatem ; per
quorum doctrinam tenens fidei integritatem’
— ‘Amen’.
- ‘Quod ipse prestare dignetur, qui vivit et
regnat’kk
[f. 117].
- Benedictio de uno martire.
- ‘Beati martiris sui ill. intercessione vos Dominus
benedicat, et ab omni malo defendat’ —
‘Amen’.
- ‘Extendat in dexteram sue
propitationis ; qui eum suscepit
per supplicia passionis’ — ‘Amen’.
- ‘Quo ejus in celo mereamini habere
consortium ; cujus devotis mentibus
in terra celebratis triumphum’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’ll.
- Benedictio plurimorum martirum.
- ‘Benedicat vos Dominus beatorum martirum
suorum ill.
suffragiis, et liberet ab adversitatibus
cunctis’ — ‘Amen’.
- ‘Commendet vos eorum intercessio gloriosa,
quorum in conspectu ejus est mors preciosa’
— ‘Amen’.
- ‘Ut sicut illi diversa tormentorum genera
celestis regni sunt sortiti hereditatem, ita
vos eorum mereamini habere consor[f. 117v]tium per bonorum operum
exhibitionem’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’mm.
- Benedictio de uno confessore.
- ‘Omnipotens Deus det vobis copiam sue
benedictionis ; qui beatum ill. sibi ascivit
virtute confessionis’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui illum fecit choruscare
miraculis ; vos exornet bonorum
operum incrementis’ — ‘Amen’.
- ‘Quo ejus exemplis eruditi et
intercessione muniti, cujus depositionis
diem celebratis, illi possitis in celesti
regione adjungi’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’nn.
- Benedictio plurimorum confessorum.
- ‘Sanctorum confessorum suorum ill. meritis, vos
Dominus faciat benedici, et contra omnia
adversa eorum intercessione muniri’ —
‘Amen’.
- ‘Eorum vos faciat suffragio felices quorum
festivitatis diem celebratis ovantes’ —
‘Amen’.
- ‘Quo [f. 118] eorum imitantes
exempla, ad celestia pervenire possitis
promissa’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse’oo.
- Benedictio unius virginis.
- ‘Benedicat vobis Dominus, qui beate
virgini ill.
concessit et decorem virginitatis, et
gloriam passionis’ — ‘Amen’.
- ‘Ut cujus opitulatione illa meruit et
sexus fragilitatem et persequentium rabiem
devincere ; vos possitis et
vestrorum corporum illecebras et antiqui
hostis machinamenta superare’ — ‘Amen’.
- ‘Quo sicut illa sexu fragili virile nisa
est certamen adire, et post certamen de
hostibus triumphare ; ita vos in
hac mortalitate viventes valeatis et
antiquum hostem devincere, et ad celestia
regna pervenire’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse prestare dignetur, qui
vivit’pp
[f. 118v].
- Benedictio plurimarum virginum.
- ‘Omnipotens Deus, intercedentibus
virginibus suis, vos dignetur
benedicere ; qui de hoste non solum
per viros, verum etiam per feminas voluit
triumphare’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui illis voluit centesimi fructus
donum decore virginitatis, et agone martirii
conferre ; vos dignetur et vitiorum
squaloribus expurgare, et virtutum
lampadibus exornare’ — ‘Amen’.
- ‘Quatinus virtutum oleo
[pectorum]qq vestrorum lampades possint
repleri ; ut cum eis celestis
Sponsi thalamum valeatis ingredi’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’rr.
- Benedictio in anniversario dedicationis ecclesie.
- ‘Omnipotens Deus, qui vos annua hujus
templi dedicatione dignatus est
letificare ; ipse [f. 119] vos
eterna benedictione dignetur sanctificare’ —
‘Amen’.
- ‘Concedatque vos, mente et corpore
castigatos, fieri templum proprium et
habitaculum sempiternum’ — ‘Amen’.
- ‘Quatinus tali habitatione gaudentes et
Spiritu Sancto ferventes, inter mundana
discrimina semper celestia desideretis, et
ad hec quandoque possidenda pervenire
possitis’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’ss.
- Benedictio in ordinatione episcopi.
- ‘Deus, qui populis tuis indulgendo
consulis et amore dominaris ; da
spiritum sapientie quibus tradidisti regimen
discipline, ut de profectu sanctarum ovium
fiant gaudia eterna pastorum’ — ‘Amen’.
- ‘Et qui dierum nostrorum numeros
corporumque mensuras, majestatis tue [f. 119v] potestate
dispensas ; propitius ad
humilitatis nostre respice servitutem, tue
habundantiam temporibus nostris pretende et
conserva’ — ‘Amen’.
- ‘Collatis quoque in eo per gratiam tuam
propiciare muneribus, et quem fecisti gradu
episcopali sublimem, fac operum perfectione
tibi placabilem, atque in eum effectum
dirige cor plebis et presulis, ut nec
pastori obedientia gregis, nec gregi unquam
desit cura pastoris’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’tt.
- Benedictio de jejunio.
- ‘Accendat in vobis Dominus vim sui
amoris ; et per jejuniorum
observantiam infundat in vobis donum sue
benedictionis’ — ‘Amen’.
- ‘Sic ei parsimonie victimas
offeratis ; ut contriti [f. 120] ei cordis humiliati sacrificio placeatis’
— ‘Amen’.
- ‘Quatinus oratio vestra jejunii et
elemosine alis subvecta ita ad aures vestri
Conditoris ascendat ; ut vos eterne
beatitudinis heredes et supernorum ei civium
consortes efficiat’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’uu.
- Benedictio de quacumque tribulatione.
- ‘Deus, mestorum solatium, tribulatorum
refugium, suo vos brachio foveat, et ab
imminentibus periculis illesos miseratus
efficiat’ — ‘Amen’.
- ‘Dextere sue vos omnipotentis clipeo
muniat ; et muro sue inexpugnabilis
fortitudinis ab instanti tribulatione
circumtegat’ — ‘Amen’.
- ‘Iram sue animadversionis a vobis
propitiatus avertat ; et portum
vobis salutis indulgens [f. 120v] in
sue vos protectionis interritos securitate
constituat’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’vv.
- Benedictio de quolibet die dominico vel quolibet
die privato.
- ‘Inclinet Dominus aurem suam ad preces
vestre humilitatis ; et det vobis
gratiam sue benedictionis et premium
sempiterne salutis’ — ‘Amen’.
- ‘Semper et ubique Dominum propitium
habeatis ; et in ejus laudibus
exultetis’ — ‘Amen’.
- ‘Omnium peccatorum vestrorum vincula
solvat ; et ad gloriam sempiternam
pervenire vos faciat’ — ‘Amen’.
- ‘Quod’ww.
- Item benedictio communis.
- ‘Benedictionum suarum super vos Dominus
imbrem infundat ; et claritatis sue
thesauros celestes vobis aperiat’ — ‘Amen’.
- ‘Faciat vos Dominus [f. 121] vite
eterne participes ; et regni
celestis coheredes’ — ‘Amen’.
- ‘Dignam in vobis habitationem Spiritus
inveniat ; ut ejus gloriosa
majestas placide in nostris cordibus
requiescat’ — ‘Amen’.
- ‘Quod ipse prestare dignetur’xx.
F. 145 :
Incipiunt benedictiones que possunt fieri a
simplici sacerdote.
- Et primo incipit ordo ad baptizandos infantes. Cum
infans deportatus fuerit ad portam ecclesie, querit
sacerdos a patrinis : ‘Quis vocabitur ?’
Resp. ‘N.’ Et invocato nomine, faciat crucem in
fronte cum pollice dicens :
- ‘Signum sancte crucis Domini mei Jesu Christi in
frontem tuam pono.’
- Iterum in pectore :
- ‘Signum Salvatoris Domini hostri Jhesu Christi in
pectus tuum pono.’
- Sequitur oratio.
- ‘Dominus vobiscum’
- Omnipotens sempiterne Deus, pater Domini nostri
Jhesu Christi, respicere dignare super hunchanc famulum-am tuum-am N., quem ad
rudimenta fidei vocare dignatus es, omnem cecitatem
[f. 145v] cordis ab eo-a expelle, disrumpe omnes laqueos Sathane
quibus fierat colligatus-ta.
Aperi ei, Domine, januam pietatis tue, ut signo
sapientie tue imbutus-ta omnium
cupiditatum fetoribus careat, et ad suavem odorem
preceptorum tuorum letus-ta tibi
in ecclesia tua deserviat, et proficiat de die in
diem, ut idoneus-a efficiatur
accedere ad gratiam baptismi tui precepta medicina.
Per eundem.’
- Alia oratio.
- Preces nostras quesumus, Domine, clementer exaudi,
et hunchanc electum-am tuum-am
crucis+ dominice cujus
impressione eum-am signamus
virtute custodi, ut magnitudinis glorie rudimenta
servans per custodiam mandatorum tuorum ad
regenerationis gloriam pervenire mere [...].
F. 178v :
Preces ad mandatum faciendum in cena Domini.
- Post lectionem dicit sacerdos. ‘Ostende nobis,
Domine, misericordiam tuam — et salutare tuum da
nobis’. ‘Converte nos, Deus salutaris noster — et
averte iram tuam a nobis’. ‘Kyrieleison,
Christeleison, Kyrieleison’. ‘Pater noster. Et ne
nos’. ‘Tu mandasti mandata tua custodiri nimis, tu
lavasti pedes discipulorum tuorum’. ‘Opera manum
tuarum’. ‘Domine, exaudi orationem meam — et clamor
meus ad te veniat’. ‘Dominus vobiscum — et cum
spiritu tuo’ [f. 179].
- Oratio ‘Adesto, Domine, nostre officio servitutis,
et quia tu pedes lavare dignatus es tuis discipulis,
ne despicias opera manuum tuarum que nobis retinenda
mandasti, sed sicut hic exteriora abluuntur
inquinamenta, sic a te omnium nostrum interiora
laventur peccata. Qui vivis et regnas. ’
- Et sciendum quod in hoc officio utitur episcopus
mitra, alba sine baculo, et abluuntur pedes ejus.
Postea abluit pedes aliorum, saltem unius.
Historique
Ajout d’une bénédiction pour la fête de la translation de la sainte
Couronne (11 août), de peu postérieur à la copie. F.
179v : Benedictio de translatione sancte Corone.
- ‘Benedicat vos omnipotens Deus, qui per sue passionis
obprobria humilitatis et patientie doctrinam vobis
tradidit et exempla demonstravit’ — ‘Amen’.
- ‘Quique pro peccatis vestris de spinis coronari
sustinuit a cordibus vestris spinas viciorum amoveat et
inserat dona virtutum’ — ‘Amen’.
- ‘Ut peractis humiliter penitentie operibus interris ab
ipso gloria et honore coronari mereamini feliciter in
celis’ — ’Amen’.
- ‘Quod ipse’I.
Ajout de sept serments autographes (marges inférieures des f.
178v-180), prêtés aux évêques et à l’église de Meaux par des abbés
de Chambre-Fontaine, Notre-Dame de Châge et Saint-Faron, et une
abbesse de Faremoutiers. Deux sont datables avec certitude dans les
années 1330-1340.
-
F. 178v :
Ego Simon, humilis abbas monasterii Camere
FontisII,
promitto tibi, pater I. ,episcopo Meldensi, et
successoribus tuis atque matri ecclesie Meldensi debitam
subjectionem atque obedientiam, secundum instituta
sanctorum patrum, ore promitto et propria manu
sub[s]cribo.
[Serment précédé et suivi d’une croix].
-
F. 178v :
Ego soror Mathildis de GeinvillaIII, humilis habbatissa ecclesie Beate
Marie de Fare Monasterio, promitto tibi, pater I.,
episcopo MeldensisIV, et successoribus tuis atque
Meldensi ecclesie debitam subjectionem atque
obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore
promitto et propria manu subscribo.
[Suivi d’une
croix].
-
F. 179 :
Ego Adam, humilis abas Beati Faronis MeldensisV, promitto tibi,
pater I. episcope Meldensis, et successoribus tuis atque
matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque
obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore
promitto et propria manu sub[s]cribo.
[Suivi d’une
croix].
-
F. 179 :
Ego Johannes, humilis abbas Beati Faronis
MeldensisVI, promitto tibi, pater episcope
Meldensis, et successoribus tuis atque matri ecclesie
Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam,
secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et
propria manu signo.
[Suivi de deux croix].
-
F. 179v :
Ego frater Johannes, humilis abbas monasterii Beati
Faronis MeldensisVII, promitto tibi, pater Symon episcope
Meldensis, et successoribus tuis atque matri ecclesie
Meldensi debitam subjectionem atque obedientiam,
secundum instituta sanctorum patrum, ore promitto et
propria manu confirmo.
-
F. 179v :
Ego frater ErardusVIII,
humilis abbas monasterii Beate Marie de Chagia
Meldensis, promitto tibi, pater Johannes episcope
MeldensisIX, et successoribus tuis atque
matri ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque
obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore
promitto et propria manu confirmo.
[Suivi de deux
croix].
-
F. 180 :
Ego frater Johannes, humilis abbas monasterii Beati
Faronis MeldensisX, promitto tibi, patri Johanni
episcopo Meldensi, et successoribus tuis atque matri
ecclesie Meldensi debitam subjectionem atque
obedientiam, secundum instituta sanctorum patrum, ore
promitto et propria manu confirmo.
Contre-plat inférieur : Iste liber est episcopi
Meldensis et omnium episcoporum Meldensium
[xive s.].
Texte du serment prêté par un curé à l’évêque (xive siècle). F.
1 : Juramentum quod debet coram episcopo prestare ille
cui cura committitur animarum sequitur in hiis verbis :
- Primo juro quod ero fidelis domino episcopo vobis et suis vestris successoribus canonice intrantibus.
- Secundo quod exhibebo sibi vobis
reverentiam, obedientiam et subjectionem.
- Tertio quod bona ecclesie mee immobilia alienabo sine licentia vestra.
- Quarto quod ecclesiam meam non reliquam nec ad aliam
me transferam sine licentia vestra.
- Quinto quod [bo]naXI ecclesie mee petem, deffendem,
nociva pro posse vitabo et utilia procurabo.
- Sexto quod michi est nec erit datum nec aliquod pactum
factum a me vel ab alio me tamen sciente pro ecclesia
adipiscenda et si de hoc michi constiterit statim vobis
significabo et eidem ecclesie juxta voluntatem vestram
renunciabo.
- Septimo quod ad ordines quos beneficium requirit
statutis temporibus me faciem promoveri dicte ecclesie
serviem, et in ea faciem residentiam prout requirit.
- Ottavo quod nichil solvem nomine census pro ecclesia
mea ultra antiquam et solitam petitionem.
F. 180 : Liste des hôtels-Dieu et des léproseries du
diocèse à la collation de l’évêque de Meaux (xive siècle). Hec
sunt nomina domorum Dei et leprosarum diocesis Meldensis ad
collationem et previsionem [sic] domini episcopi
spectantes.
Mention de Phillipe de Rully, doyen du chapitre, attestant qu’il a
racheté le volume à celui qui l’avait volé, et laissant à ses
héritiers ou ses exécuteurs testamentaires le soin de choisir entre
l’évêque et le chapitre de Meaux pour la restitution (1418).
F. 180v : Iste liber recuperatus est per me,
Philippum de Rully, decanum ecclesie Meldensis : a
quodam qui furatus erat anno Domini mo
cccco
xviii par[avi] mediante uno scuto auri,
quod per mediam personam ei dari feci. Volo autem per me aut
heredes aut executores meos restituere dominis episcopo Meldensi
et capitulo ut ipsi inter se advisent cujus ipsorum esse debeat.
Et in testimonium dictorum premissorum et complementum, hoc
me [sic] scripsi : Philippus de Rully.
Ex-libris du prieuré de Saint-Pierre-le-Moûtier (diocèse de Nevers,
xviie siècle).
F. 1 : Ex Bibliotheca prioratus de Petri
Monasteriensis, diocesis Nivernensis.
Bibliographie
Leroquais (Victor), Les
pontificaux manuscrits des bibliothèques publiques de France,
Paris, 1937, t. II, p. 235-238.
Molin (fr. Jean-Baptiste F.M.C., alias
Jean), « Un pontifical de Meaux du xiiie siècle »,
dans Bulletin de la Société d’histoire et d’art du
diocèse de Meaux, t. VI (1955), p. 257-259.
Molin (fr. Jean-Baptiste F.M.C., alias
Jean), « La liturgie meldoise du
mariage : évolution du xiiie siècle à nos jours », dans Bulletin de la Société d’histoire et d’art du diocèse
de Meaux, t. VII (1956), p. 289-311.
Samaran (Charles) et Marichal (Robert),
Catalogue des manuscrits en écriture latine
portant des indications de date, de lieu ou de copiste,
t. IV-1. Paris : C.N.R.S., 1981, p. 333.
Ordines coronationis Franciae. Texts and
ordines for the coronation of frankish and french kings and
queens in the Middle Ages, éd. Richard A. Jackson, vol.
II, Philadelphie : University of Pennsylvania Press, 2000,
p. 368, 372, 380-418, 703 (planche no 22).
Kay (Richard), Pontificalia : a repertory of latin manuscript
pontificals and benedictionals, Lawrence
(Kansas) : University of Kansas, 2007, Repertory
p. 145 (no 753).
Lebigue (Jean-Baptiste),
« Chapelles livresques et ministres
désignés : les véritables destinataires des manuscrits de
la liturgie pontificale », dans Gazette
du livre médiéval, t. 54 (2009), p. 25-26.
Auteur de la notice
Notice rédigée le 2009-03-18
par
Jean-Baptiste
Lebigue
(CNRS-IRHT).
Apparat critique
Notations musicales pour
tout le texte de cette bénédiction.
CBP, n° 1544.
Notations musicales pour ce
versicule.
Notations musicales pour ce
versicule.
Deux
bénédictions ajoutées au xive siècle dans
la marge inférieure des f. 105v et 106, pour les
deux premières messes de Noël.
F. 105v : Benedictio
nativitatis Domini in prima missa. ‘Omnipotens
Deus, qui in incarnatione Unigeniti sui mundi
tenebras effugavit, et ejus gloriosa nativitate
hanc sanctissimam noctem irradiavit ;
efuget a vobis tenebras viciorum, et irradiet
corda vestra luce virtutum’ — ‘Amen’. ‘Quique
ejus sacratissime nativitatis gaudium magnum
pastoribus ab angelo voluit nunciari ;
ipse super vos benedictionis sue gratissimum
ymbrem infundat, atque ab ipso pastore vos ad
eternorum gaudiorum semper virentia pascua
perducit’ — ‘Amen’. ‘Et qui per ejus
incarnationem terrena celestibus sociavit
interne pacis et bone voluntatis nectare vos
repleat, et celestis milicie consortes efficiat’
— ‘Amen’. ‘Quod ipse prestare dignetur’. [CBP,
n° 1643]. F. 106 : Benedictio
in secunda missa nativitatis Domini. ‘Omnipotens
Deus, respice de celo plebem tuam, pro cujus
redemptione dignatus es nasci de
Virgine ; complectere hunc populum in
sinu Ecclesie, qui pro nobis processisti de
thalamo Marie’ — ‘Amen’. ‘Et pietate sedula in
te sit salus hominum propter quos homo factus
es, Creator astrorum ; et sit hec plebs
tuis preceptis obedient[er] amabilis, sicut est
partus Virginis in origine singularis’ — ‘Amen’.
‘Ut dum die tui adventus effulseris, invenias in
illis quod recondas in orreo pro quibus dignatus
es descendere de celo’ — ‘Amen’. ‘Quod ipse
prestare’. [CBP, n° 1688].
CBP, n°
321.
CBP, n° 854.
CBP, n°
1566.
CBP, n° 1600.
"numeri"] add. alia manu super
lineam.
"in anni"] add alia
manu super lineam.
CBP, n° 1545.
CBP, n° 732.
CBP, n°
1544.
CBP, n° 1674.
Bénédiction non recensée dans le
CBP.
CBP, n°
192.
‘quem’ correxi]
‘qui’ ms.
‘agnoscatis’ correxi] ignoscatis
ms.
CBP, n°
633.
CBP, n° 180.
CBP, n°
308.
CBP, n°
879.
CBP, n° 292.
CBP, n°
310.
CBP, n°
181.
CBP, n°
294.
CBP, n° 948.
CBP, n°
1804.
CBP, n° 179.
CBP, n°
193.
CBP, n° 1053.
CBP, n°
1194.
CBP, n°
1697.
CBP, n° 779 (pour la
Saint-Michel, 29
sept.).
CBP, n°
277.
CBP, n°
629.
CBP, n° 1203.
CBP, n°
57.
CBP, n°
237.
CBP, n°
1553.
CBP, n° 1968.
CBP, n° 175.
‘pectorum’ correxi] ‘peccatorum’
ms.
Variante de CBP, n°
1742.
CBP, n°
1680.
CBP, n°
1081.
CBP, n°
8.
CBP, n°
739.
CBP, n°
1433.
CBP, n°
380.
Bénédiction non recensée dans
CBP (cf. édition).
Chambre-Fontaine.
Mathilde de
Joinville, abbesse de Faremoutiers de 1341/43 à
1346.
Par déduction, ce Jean évêque de
Meaux serait Jean VI de Meulan
(1334-1351).
Saint-Faron de Meaux.
Saint-Faron de
Meaux.
Saint-Faron de
Meaux.
Erard de Hartvilliers, abbé de
Notre-Dame de Châge de 1335 à 1346.
Par déduction, ce Jean évêque de
Meaux serait Jean VI de Meulan
(1334-1351).
Saint-Faron de
Meaux.
‘bona’] ‘uua’ ut
videtur.
Ms A de l’édition de l’Ordo XXIIA dans
"Ordines coronationis Franciae. Texts and ordines for the
coronation of frankish and french kings and queens in the
Middle Ages", éd. Richard A. Jackson, vol. II, Philadelphie
: University of Pennsylvania Press, 2000, p.
380-418.
Édition partielle de
cet ordo par fr. Jean-Baptiste Molin F.M.C. (alias Jean),
« La liturgie meldoise du mariage... »
[cf. bibliographie], p. 308-309.
Comment citer cette notice
Lebigue
,
Jean-Baptiste
.
"
Pontifical à l’usage de Meaux
(
Paris
,
Bibliothèque nationale de France
,
nouv. acq. lat. 1202
)", dans
,
Jean-Baptiste
Lebigue
,
Benjamin
Suc
, éds,
Orléans
:
Institut de recherche et d’histoire des textes
,
2006-2009
. (Ædilis, Publications scientifiques, 7).
[en ligne :]
http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice
105
/ .