[1]

Testes producti ex parte consulum Castri Novi de Arrio ad probandum intentionem suam contra magistrum Petrum de Latilliaco et dominum R. de Bruilliaco, in causa que coram nobis vertitur inter ipsas partes, et super hiis que contra ipsos P. et R. intendunt probare dicti consules que in eorum articulis continentur. Qui juraverunt, predictis dominis P. et R. presentibus, et deposuerunt prout inferius in eorum depositionibus continetur, anno Domini M^oCC^o nonagesimo octavo.

I Paulus Guiraldi de Castronovo de Arrio, etatis 45 annorum vel circa, ut dicit, qui juravit die mercurii ante festum beati Dionisii, et deposuit sabbato post dictum festum.

Requisitus super primo dictorum art. sibi seriatim expositorum antequam deponeret, dicit quod audivit dici quod Remondus Durandi habuerat 50 l.t. a consulibus Castrinovi.

Item dicit quod ostelarius est, et erant servientes regis in domo sua hospitati, et vidit quod dicti servientes, videlicet Renerus et quidam Odinus nomine et quidam alii tenebant pecuniam in manibus suis et dicebant quod dictam pecuniam habuerant a consulibus dicte ville.

Dicit etiam quod audivit a dictis consulibus dici quod paga quam fecerant servientibus ascenderat ad 100 l.t.

Dicit enim quod vidit et presens fuit quando sex de dictis servientibus pagam a dictis consulibus receperunt pro se ipsis tantummodo. Nescit tamen quantum fuit in summa.

Requisitus ubi facta fuit dicta paga, dicit quod in domo Simonis Dulcis.

Requisitus quare dicti servientes ibi venerant, dicit quod ut consules facerent cartam compositionis quam noluerunt facere, et propter hoc remanserunt in garnisione in dicta villa, et ratione dicte garnisionis habuerunt dictam pecuniam.

Requisitus si ante compositionem fuit hoc vel post, dicit quod post.

Item requisitus si ante compositionem fuerunt unquam pignorati dicit quod ante compositionem, videlicet circa festum Omnium Sanctorum, anno nonagesimo septimo, venit R. Durandi cum decem servientibus domini regis ad villam Castrinovi et dixit consulibus dicte ville quod irent ad faciendum voluntatem dominorum, videlicet P. et R. Dicebat etiam dictus Remondus : Vado Fanumjovem et, nisi in regressu meo ineritis Tholosam, ego pignorabo vos.

Requisitus si nunquam audivit quod dictus Remondus mitteret eos Tholosam vel vellet eos pignorare pro questis impositis eisdem, dicit quod non.

Item requisitus ubi dictus Remondus dixit dicta verba dictis consulibus, dicit quod apud Castrum Novum, in domo Amelii Ostelarii.

Requisitus si dicti consules erant ibi, dicit quod duo vel tres dictorum consulum erant ibi, ut sibi videtur.

Requisitus de nominibus eorum, dicit Bernardus Dulcis, de aliis non recolit. Dicit eciam quod Bernardus Currentis, apothecarius, et multi alii de villa, non consules, erant ibi.

De contentis in dicto art. plura nescit.

Item requisitus super contentis in secundo dictorum art. sibi seriatim expositis, dicit quod Remondus Durandi, quando fuit apud Castrum Novum, dixit hoc consulibus quod venirent Tholose ad faciendum voluntatem dominorum, prout predictum est in art. precedenti.

Dicit eciam quod dicti consules ad dictum dicti R. venerunt Tholosam.

Dicit eciam quod quando Tholose mandaverunt pro ipso qui loquitur, et ipse venit ad eos, et cum esset Tholose ipse cum consulibus videntes et attendentes quod ville vicine erant pignorate et multipliciter gravate, timentes ne similiter villa eorum pignoraretur et gravaretur, venerunt ad magistrum Arnaldum de Villa, qui erat in domo regis, apud castrum Narbonense, et dixerunt eo : Domine, nos videmus alias villas pignoratas et gravatas, pro Deo extrahatis nos de isto purgatorio. Qui respondit eis quod quicquid posset boni facere, faceret.

Dicit enim testis qui loquitur quod, antequam veniret Tholose, consules predicti fuerant locuti cum magistris P. et R. et nescit cujusmodi verba habuerunt cum ipsis. Dicit tamen quod post adventum suum Tholose dixerunt dicti consules dictis P. et R. quod traderent 8000 l. pro compositione, quod dicti P. et R. noluerunt habere acceptum. Et tunc testis qui loquitur, una cum dictis consulibus, dixit magistro Arnaldo de Villario quod offerret pro ipsis 10.000 l.t.

Quod dicti P. et R. noluerunt. Et tunc responderunt dicti P. et R. eis : Nolumus istud, sed inhibemus vobis ne de castro recedatis quousque solveritis questas vobis impositas per magistrum Guillelmum de Gauderiis et magistrum Hanricum qui tenebat locum thesaurarii.

Requisitus ex cujus parte imposuerant dictas questas, dixit ex parte regis. Requisitus quomodo scit quod ex parte regis, dicit quia nullus alius auderet facere nisi ex parte regis, ut sibi videtur.

Requisitus quomodo fuerunt imposite dicte queste, dicit quod Guillelmus de Gauderiis dictas questas imposuit prout voluit et fecit scribi per quendam notarium vocatum Arnaldum Bernardi, qui venit ad Castrum Novum, et discurrendo per villam et domos dicebat aliquibus1 : Solvatis tantum pro questa vobis imposita.

Requisitus si super omnes de villa fuit facta imposicio dicte queste, dicit quod non, sed super 750 vel circa. A qua impositione appellaverunt illi quibus imponebatur.

Requisitus de forma appellationis et si audivit appellationem, dicit quod audivit homines qui clamabant tumultuose : Nos appellamus, nos appellamus ad dominum regem.

Dicit eciam quod ipsemet appellavit quia impositum erat ei quod solveret pro dicta questa 10 l.thol.

Requisitus de tempore impositionis, dicit quod non recolit, dicit tamen quod connestabularius Francie erat tunc in Vasconia.

Requisitus de tempore quo fuerunt arrestati Tholose per dictos P. et R., dixit quod per quindecim dies circa festum Omnium Sanctorum proxime preteritum, nescit ante vel post.

Dicit eciam quod post oblationem dictarum 10.000 l., dicti consules, de licencia dictorum P. et R. redierunt apud Castrum Novum et habuerunt tractatum cum suis sociis et regressi Tholose obtulerunt domino Radulpho 15000 l.t. pro compositione, et dictus dominus R. respondit et2 dixit eis : Inhibeo vobis, super omni eo quod potestis committere domino regi, ne recedatis de domo ista. Et ipsi, reputantes se mortuos, multum fuerunt turbati et, adveniente hora prandii, petierunt licenciam eundi comestum, et magister Guillelmus de Gauderiis dixit eis, de licencia dominorum : Eatis comestum et redeatis cito post prandium. Qui cum rediissent, adveniente nocte, peterunt licenciam eundi ad ospicia sua et obtinuerunt, ita quod crastina die redirent in illo statu. Qui cum rediissent, valde turbati, videntes quod non poterant solvere dictam summam bono modo et quod non poterant evadere nisi majorem solverent, cum essent in illa perplexitate, venit ad eos dictus G. de Gauderiis et dixit eis quod si vellent acquiescere consilio suo, ipsi supponerent se voluntati et arbitrio dominorum P. et R. Et tunc ipsi inter se deliberaverunt quod melius erat eis concedere voluntatem dictorum P. et R. et postea ire ad regem et supplicare quod gravamina eis illata revocaret, quam diu in tali statu esse. Qua deliberatione habita, supposuerunt se voluntati predictorum, et ipsi predicti P. et R. dixerunt quod solverent 18000 l.t. pro compositione, solvendas per 12 annos.

Requisitus propter quod dictam compositionem faciebant, dixit quia videbant alias villas male tractari et timebat sibi3.

Requisitus quomodo predicta scit, dicit quia presens fuit.

Requisitus de consulibus, quot erant et de nominibus eorum, dicit quod quatuor erant consules, videlicet Bernardus Dulcis, Petrus de Calveraico, Guillelmus Garreti, Raimundus Magarroni, consules, et plures alii dicte ville, non consules.

Requisitus ubi istud fuit factum, dicit in domo regis, in camera inferiori.

Dicit eciam quod dicti consules dixerunt dictis P. et R. si haberent pro malo si dicti consules recurrentur ad dominum regem, et magister Petrus respondit quod non, dum non dicerent de eis aliquod malum.

Dicit eciam quod proposuerant multas rationes et deffensiones ipse qui loquitur ad exhonerationem suam impositionis sibi facte per dictum magistrum G., ut predixit, et dictus magister P. noluit eum exaudire nec suas admittere rationes.

Dixit eciam predicta magistro P., in domo Guillelmi de Gauderiis prope Tholosam, ut dicit.

De contentis in predicto art. plura nescit, ut dicit.

Item super contentis in tercio art. sibi expositis, dixit quod credit dictum art. esse verum. Requisitus quare credit, dicit quod vidit plures servientes qui testem qui loquitur et plures alios de dicta villa posuerunt captos in domo regis, et bene erant triginta vel circa, et ceperunt eciam cum hoc bestiaria ville.

Requisitus si sciat quare faciebant istud dicti servientes, dicit quod ad hoc quod eos compellerent ad faciendam litteram compositionis.

Dicit eciam quod, dum essent in domo regis detenti, receperunt quandam litteram a domino Radulpho, continentem quod, sub pena amissionis omnium bonorum suorum, apud Venescvillam accederent ad dominum Radulphum, et ibi ordinaverunt consules cum domino Radulpho quod ponerent in deposito 8500 s.thol. donec aliud esset de negocio ordinatum.

Dicit eciam quod erant in possessione libertatis quia nunquam viderat alias quod aliquid peteretur ab eis ratione servitutis et quod habent cartam libertatis a comite Remondo, ut dicit.

Nec aliud scit de contentis in dicto articulo.

Item requisitus utrum sciat quod fama sit super contentis in primo, secundo et tercio art. supradictis, dicit quod sic per Castrum Novum.

II Bernardus Remondi Fabri de Castronovo de Arrio, etatis circa 40 annorum, ut dicit, qui juravit die mercurii ante festum beati Dionisii predictum et deposuit sabbato post dictum festum.

Requisitus quid sciat de contentis in primo etc., dicit quod dictum art. credit quia contenta in eodem audivit dici, aliter nescit, ut dicit.

Item requisitus super contentis in secundo etc., dicit quod vidit Remondum Durandi in villa Castrinovi.

Dicit eciam quod audivit dici ab aliquibus de consulibus dici castri quod dictus Remondus dixerat consulibus quod veniebat ibi ad levandum questas impositas et quod venirent Tholosam ad finandum de dictis questis cum dominis P. et R. et quod finandum de dictis questis cum dominis P. et R. et quod nisi venirent Tholosam ante regressum suum de Fanojove, pro finando de dictis questis pignoraret eos quousque dicte queste essent solute.

Dicit eciam quod dicti consules venerunt Tholosam et steterunt ibi per aliquos dies et testis qui loquitur venit post ipsos ad dictam villam Tholose et tunc ipse testis cum dictis consulibus rogaverunt magistrum Arnaldum de Villario et dominum Petrum de Pradinis quod intercederent pro ipsis erga P. et R. predictos et quod ostenderent eis factum ville sue ; et tunc dixerunt dicti Arnaldus et Petrus quod offerrent aliquid quod esset competens ut cessaretur a dictis questis, et ipsi responderunt quod, si possent aliquo modo evadere, nunquam solverent aliquid, tamen, quod videbant quod alie ville ita dure tractabantur et ducebantur, volebant finare et obtulerunt 8000 l. pro questis, quia magister Guillelmus de Gauderiis dixerat quod omnes fere4 de villa erant homines de corpore et caselagio, vel de descendentibus ab eis qui erant illius condicionis.

Postea, obtulerunt decem milia per dictos Arnaldum et Petrum et ipsi P. et R. noluerunt acceptare. Et tunc reversis dictis Arnaldo et Petro, et recedentibus, dicti consules et testis qui loquitur et plures alii de Castronovo intraverunt capellam et requisiverunt dictos P. et R. ut misericorditer agerent cum eis. Quibus magister P., surgens, respondit et dixit : Nos inhibemus omnibus de Castronovo quibus queste sunt imposite ne recedant sub amissione omnium bonorum, nisi questis prius solutis sibi impositis.

Et cum diu stetissent ibi sic arrestati, petierunt licenciam eundi comestum in villa et fuit ei concessa et iverunt comestum et quia non erat questa imposita nec fuit testi qui loquitur, recessit post comestionem et ivit apud Castrum Novum et dicti consules remanserunt Tholose.

Requisitus de nominibus consulum, dicit Bernardus Dulcis, Guillelmus Garreti, Petrus Laurencii, Petrus de Calverayco, consules.

Requisitus de loco et tempore, dicit circa festum Omnium Sanctorum nuper preteritum in domo regis apud Tholosam.

Dicit eciam requisitus, quod fama est quod ista fiebant propter caselagia et homagia.

Super dicto art. nichil aliud scit.

Item requisitus super contentis in tercio dictorum art. etc. dicit quod credit dictum art. esse verum. Requisitus quare credit, dicit quod vidit plures servientes qui capiebant homines dicte ville et bona eorum, et ponebant in domo regis.

Requisitus quare ponebant, dicit quod nolebant incartare compositionem quam invisse dicebantur cum dictis P. et R.

Dicit eciam quod dicte capciones fuerunt post dictam compositionem.

Dicit eciam requisitus quod nescit quod fuerunt pignorati ante compositionem.

Et dicit quod universitas dicte ville erat in possessione libertatis quia nunquam questam pro rege levari videcat5.

De isto articulo nichil aliud scit.