IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Lettres pour le procès sur la conjuration et conspiration d'Amaury de Narbonne. 1282

Archives nationales, J 1033, n°7

Enquête

[1]

Noverint universi quod Amalricus de Narbona, domicellus, constitutus in presentia nobilium virorum dominorum Guidonis Bassi et Roberti Sine Averio, militum serenissimi domini regis Francorum, ad mandatum et requisitionem ipsorum dominorum quod traderet eis in scriptis easque proposuerat coram domino rege super conjuratione et conspiratione quam confitebatur erat, ut dicebat, se fecisse contra dominum regem Francorum cum rege Castelle, in quibus dicebat fratres suos secum fuisse participes, deliberato suo consilio, proposuit coram dictis dominis et in scriptis tradidit intentionem suam et propositionem suam, ut sequitur.

Ego Amalricus de Narbona, existens coram vobis, honorabilibus viris dominis Guidone Bassi et Roberto Sine Avere, militibus domini regis Francorum, in palatio Carcassone, requisitus per vos coram vobis in scriptis proponerem quid facere intendebam super hiis que coram ipso domino rege exposueram, manifestando me graviter contra ipsum dominum regem comisisse et conspiravisse ac conspirationes cum rege Castelle contra dictum dominum regem nequiter faciendo, notificando etiam ad requisitionem ipsius domini regis fratres meos in ipso crimine participes habuisse, ejus benignam indulgenciam humiliter supplicando, coram ipso domino rege protestans et dicens tunc quod dictos fratres meos vel quam contra alium nolebam nec intendebam in predictis, aliter defferre, denuntiare aut eciam acusate, hec eadem adhuc dico et reporto coram vobis, non intendens in aliquo discedere a propositis tunc coram domino rege predicto. Et cum dictus dominus rex tunc peteret a me modum probandi predicta, dixi tunc et exposui coram eo quod ego credebam fratres meos, cum predicta a me audiverint, non negare vel quod posset de predictis constare, si possent haberi instrumenta super predictis confecta que esse debebant penes Aymerichum, fratrem meum, nisi subtracta fuerint vel deleta, vel per instructiones vel depositiones quorundam hominum quos in ipsius domini regis presentia nominavi. Unde, cum constet vobis, dominis, me predicta notificasse Aymericho, fratri meo, ac ipsum in vestra presentia rogasse et requisivisse quod culpam seu crimen suum exponeret coram vobis vel domino rege, ejus misericordiam supplicando, et coram vobis etiam nominaveram omnes illos per quos credo posse quod aperui probari seu instrui, nec super dictis instrumentis possim aliud facere, cum ea me dicam et dixeram non habere nec habere posse, vos domini, super predictis faciatis que vobis fieri videbuntur.

Ego enim nichilominus, si coram vobis minus me dixisse vel offerre appareret in predictis quam coram dicto domino rege dixerim seu obtulerim, me paratum offero in omnibus stare et parere recordo ipsius domini regis et ultra facere quod me decreverit faciendum.

Et quia sponte se defferens dignus est honore et premio, non pena afficiendus, secundum legitimas sancxiones idque honori regio expediat ut facilius tales proprium fateantur reatum, supplicando requiro, ego Amalricus, me liberari a detentione quam vos, domini, facitis de me in palacio antedicto.

Et incontinenti predicti domini interrogaverunt et requisiverunt dictum Amalricum si volebat super premissis plura dicere vel proponere, nec aliter procedere in predicto negocio. Qui respondit quod non, sed volebat perseverare, sicut supra proposuit, et dixit et non aliter.

Acta sunt hec in aula regia palatii civitatis Carcassone in presentia et testimonio domini Guidonis de Levies, domini Mirapieis, domini Philippi de Montibus, militis domini regis, senescalli Carcassone et Biterris, domini Lamberti de Tureyo, domini Simonis de Meleduno, magistri ballisteriorum domini regis, domini Stephani de Dard, domini Ancelli Jerris, domini Guillelmi de Pruneyo, senescalli terre domini Johannis de Monteforti, domini Michaelis de Piano, castellani de Terminis, domini Petri Effroy, castellani Montis Regalis, domini Johannis Pena Vayra, castellani Cabareti, domini Johannis de Ripperia, domini de Rupetalliata, domini Johannis de Cernayo, militis, domini Guillelmi de Articio, militis, Radulphi Bethasanna, Petri de Castris, servientis domini regis, Petri de Sancto Dyonisio, receptoris Carcassone, et mei Bernardi Amati, notarii publici curie Carcassone domini regis, qui hiis presens interfui et hanc cartam requisitus a dictis dominis et domino Amelrico scripsi et signo meo signavi, regnante domino Philippo, rege Francorum, anno Domini M o CC o LXXX o secundo, kl.may. Seing du notaire.

Postmodum vero dicti domini Guido Bassi et Robertus Sine Avere fecerunt de premissis suam aprisiam cum personis infrascriptis que jurate ad sancta Dei evangelia, excepto predicto Amalrico, dixerunt et deposuerunt in modum infrascriptum.

Ego Amalricus de Narbona, ad instanciam et requisicionem dominorum Guidonis Bassi et Roberti Sine Avere, militum domini regis Francorum, dico secundum fidem meam et considerationem quod post lapsum anni vel circa, a tempore concessionis seu contracti matrimonii per interpositas personas inter Petrum, filium regis Castelle, et Margaritam, sororem meam, dictus rex Castelle misit Aymericho et G. fratribus meis, nuncios suos, videlicet archidiaconum Paydetana et fratrum Johannem Martini, Ordinis Calatrave. Qui mihi et dicto Aymericho, fratri meo, dixerunt ex parte domini regis, quod, ex quo conveneramus et nos conjunxerimus de matrimonio, cum filio regis Castelle, de sorore nostra Margarita, quod nos conveniremus et jungeremus cum ipso rege et filiis suis de sacramentis et conventionibus tali modo quod ipse non posset nobis defficere, nec nos ipsi et specialiter contra regem Francorum, dicentes etiam quod si nos predicta facere vellemus, quod ipse rex Castelle nobis daret meliorem et majorem terram quam nos haberemus et ultra quod nostram teneret vel haberet liberam et quietam sicut nos et alii progenitores nostri tenuerant et longe majores promissiones nobis fecerunt ex parte regis Castelle, quod esset eas longissimum enarrare, dicentes nobis predicti nuncii quod super predictis deberemus convenire, nos dicti fratres et deliberare et certum eis dare responsum, cum revenirent de curia romana ad quam dicebant se missos per dictum regem Castelle, dicentes et offerentes nobis dicti nuncii regis Castelle quod Guillelmum fratrem nostrum faceret fieri archiepiscopum Tholetanum.

II o ar. Et ita recesserunt ab nobis, euntes usque romanam curiam, ut dicebant, egoque dictus Amalricus recessi usque castrum meum quoddam vocatum de Perinhano. Tamen Aymericus dixit michi quod ipse mitteret pro Guillelmo, fratre nostro, Tholose, ubi dictus G. erat. Et post 6 vel 7 dies ipse Guillelmus venit de Tholosa et incontinenti miserunt michi nuncium ut venirem Narbonam et ibi omnes tres fratres convenientes rediximus seu repetiimus omnia supradicta Guillelmo predicto. Et ibi stetimus per plures dies simul et antequam recederemus concessimus omnes tres predicti fratres in facto convencionali regis Castelle predicti. Et convenimus omnes quod Guillelmus rediret Tholosam et quando nuncii predicti venirent de Roma, nos significaremus ea.

III o art. Post que, cum nuncii predicti reversi fuissent de Roma et essent in Narbona, ibi secreto locuti fuerunt cum Aymericho, fratre nostro predicto, secundum quod ipsemet dixit michi et convenerunt ibi insimul quod transirent in crastinum usque Perpinianum et quod Aymerichus miteret pro me cito, et conveniunt de loco cum dicto Aymericho, ut ipse Aymerichus dixit michi, videlicet in quadam ecclesia Sancti Branquati juxta castrum de Palma, Natbonensis dyocesis. Et in crastinum Aymerichus misit pro me et quando ego fui cum eo, ipse dixit michi quod ego facerem adduci unum animale, quia oportet vos et nos ire cito usque ad Sanctum Braneasium. Nam ibi expectant nos nuncii supradicti regis Castelle. Et ego dixi predicto Aymericho si miserat pro dicto Guillelmo. Qui respondit quod non, quia nuncii predicti non poterant tantam moram trahere vel facere. Et incontinenti vias nostras ego et ipse tenuimus usque ecclesiam Sancti Branquati predictam. Et ibi nos respondimus nunciis predictis quod nos faceremus illud factum, secundum quod, ipsi duo nobis dixerant et nobiscum convenerant, omnes quatuor insimul existentes. Et tunc fuit condictum quod miteremus usque regem Castelle magis secretos nuncios quos habere possemus, pro concessione et confirmatione facti predicti cum rege Castelle predicto. Et incontinenti predicti nuncii recesserunt.

IIII o ar. Et ego et dictus Aymerichus rediimus Narbonam. Et dum redibamus Narbonam ego et Aymericus predictus cogitavimus quod possemus mitere magis secure et magis secrete. Et Aymericus predictus dixit quod homo de mundo de quo magis ipse confidebat, Bernardus de Durbanno, miles suus, et quod melius invenerat ipsum de suo corde et voluntate de talibus factis, quibus alias cum ipso fuerat locutus et quod ego traderem sibi pro socio Sancho quia ego confidebam de ipso, eo quia mecum ab infantia sua fuerat nutritus et erta naturalis de terra illa et sciebat totum ydioma eorum. Et paulo post dictus Aymerichus misit pro dicto B. Durbanni et ego et Aymericus et dictus B. Durbanni ivimus versus Tholosam. Ac si iremus visum G. fratrem nostrum predictum, qui erat ibi, propter hoc ut loquti essemus omnes tres insimul de facto predicto et ut de consilio et assensu omnium trium miteremus nostros nuncios de loco predicto. Et quando fuimus Tholosam et locuti fuimus nos tres fratres predicti simul, ego interrogavi Aymerichum predictum si ipse locutus fuerat cum Bernardo Durbanni predicto, et ipse respondit quod sic et quod dictus B. concesserat ei cum magno gaudio et magna voluntate et promisit se iturum ad dictum regem pro dicto facto significare ei cum intellecto negocio pro quo mitebamus, seu mitere volebamus, et incontinenti dixit dictus Aymericus audiens. Et tunc dictus Aymericus vocavit dictum B. Durbanni qui absens erat a nobis, et ipse, presente me et Guillelmo fratre nostro, narravit totum factum dicto B. Durbanni. Et dictus B. Durbanni concessit eis totum factum sicut dictus Aymerichus dixerat. Et dictus B. Durbanni die illa vel in crastinum dixit nobis quod quedam mula quam ducere debebat, ut sibi dictum fuerat, erat mortua. Et post duos dies vel tres, venit Sancho qui remanserat in terra nostra. Et tunc Aymericus et Guillelmus predicti petierunt a me si ego significaveran adhuc factum illud dicto Sancho et si dictus Sancho michi concesserat et si ire volebat et ego dixi quod sic, sed mirabiliter vadit coactus et, ut dicit, non vult amodo redire ad terram istam, et hoc displicuit eis quando audierant quod Sancho nolebat redire. Et in crastinum Aymerichus dixit michi et Guillelmo quod B. Durbanni predictus nolebat ire nisi darentur sibi majores sumptus quam nos putavissemus et quod Aymericus emendaret ei mulam et quod traderet ei bonum aliud animal cum quo faceret illud viagium quam rem dictus Aymericus dixit se non posse facere. Super hoc ego et Guillelmus predictus locuti fuimus cum B. Durbanni predicto et invenimus eum in eodem statu quam Aymericus nobis dixerat.

V. Et incontinenti nos tres fratres traximus ad partem, et Aymericus et Guillelmus rogaverunt me quod Sancho iret pro toto facto predicto, ex quo Bernardus Durbanni nolebat ire, et ego concensi eorum voluntati, et tam cito G. fecit litteras regi et filiis suis quod crederent Sancho in omnibus factis et super omnibus factis de et super quibus ex parte nostra eis diceret, et de omnibus que dictus rex Castelle et sui filii dicerent dicto Sancho, et ipse Sancho ab ipso rege et suis filiis reciperet nomine eorumdem, ipsi ratum et gratum et firmum haberent et perpetuo observarent. Et, hoc facto, nos dicti tres fratres assendimus quoddam solarium domus G. predicti, et tunc vocavimus Sancho predictum, et fecimus ei sciri remancionem B. Durbanni predicti et mostravimus ei litteras quas mitebamus regi Castelle et filiis ejus per ipsum Sancho, et omnes tres fratres predicti ibi repetiimus totum factum Sancho predicto, et finaliter fecimus quod, coactus quasi, concessit et dixit se iturum cum dictis litteris ad regem Castelle. Et dictus Sancho dixit quod ego traderem ei quendam qui voccatur Lodriga, per quem ipse nobis miteret responsionem quam rex et sui filii ei facerent, quia ipse nullo modo ad ipsos rediret. Et similiter diximus ei quod excusaret nos cum rege Castelle quia non duxeramus ei nostram sororem, quia ad regem Francorum volebamus mitere G. fratrem nostrum pro obtinenda licencia ab ipso de ea ducenda ad eum. Et hoc fuit inter festum Natale et Carniprivium.

VI. Et post, in crastinum Ramis Palmarum, Sancho fuit reversus ad nos apud Narbonam et portavit nobis litteram credulitatis regis Castelle, et dixit nobis ex parte regis Castelle quod miteremus ei ut brevius possemus sororem nostram et quod infra quindecim dies faceret sollempnizare matrimonium abitoria.

Et de alio facto dixit quod rex illud receperat gratanter et quod ei pro nobis recipienti fecerat promissionem attendendi et complendi omnia que conventa extiterant inter nos ipsos et ipsum regem et suos filios, et quod rex mitebat nobis quendam clericum suum qui vocabatur Antoni, quem procuratorem fecerat ad recipiendum a nobis sacramenta et obligationes et instrumenta secundum conventiones predictas. Et incontinenti misimus pro Guillelmo qui erat Tholose, et quando G. fuit Narbone, clericus predictus regis Castelle venit coram nobis et mostravit nobis suum procuratorium sigillatum sigillis pendentibus regis Castelle et suorum filiorum et tradidit nobis litteras credulitatis regis et filiorum suorum predictorum apertas, et, intellecto quicquid dicere voluit dictus clericus, convenimus quod G. et ipse instrumenta facerent secundum quod conventum extiterat. Quibus instrumentis factis, convenimus quod essemus in orto Sororum Sancte Clare, ubi nobis visum fuit quod magis secrete stare poteramus. Et nos tres, ac si vellemus ire spaciatum, ivimus ad dictum ortum. Et Sancho et Antoni et Lodrigo predicti venerunt per aliam viam ad dictum locum secundum quod inter nos fuerat condictum, et, quando fuimus omnes in dicto orto congregati, nos fecimus ire Lodrigo ad unum portellum qui ibi est ; propter hoc ut nullus supra nos venire posset, quia ipse videbat et videre poterat nos de dicto portello et omnem hominem. Et tunc nos mandavimus dicto Sancho quod portaret nobis unum librum de ecclesia Sororum predictarum, et portavit librum et ibi nos fecimus legere omnia instrumenta secundum conventiones et in illo libro in manu clerici predicti, nos, videlicet Aymericus et ego, juravimus attendere et complere omnia supradicta, et Guillelmus promisit sua bona fide.

VII. Postea dictus clericus regis stetit per multos dies Narbone et in hospicio d'en Serra, ut credit pro certo, expectando quendam clericum quem nos ei debebamus tradere, qui debebat cum ipso ire et qui debebat nobis aportare talia instrumenta de rege Castelle et suis filiis qualia nos ei mitebamus.

VIII. Et super hoc fuit electus per me magister P. Morgoloni et venit ad nos apus Narbonam et ego illi, quia longo tempore judex meus extiterat, dixi ei totum factum predictum, presente Aymerico predicto, et mostravi ei omnia instrumenta sacramentorum et conventionum et mostravi aliud instrumentum procurationis continens quod rex Castelle crederet ei de omnibus que ex parte nostra ei diceret et quod per ipsum nobis miteret talia instrumenta et conventiones qualia nos ei mitebamus. Qui magister P., viso et audito toto facto, fuit valde perterritus et dixit Aymerico et michi Domini sia fait et quedam alia verba de quibus non recordor, si quod diximus ei quod recederet et fecimus ipsum jurare quod non loqueretur alicui viventi de mundo.

IX. Postmodum vero fuit electus quidam clericus, nomine Petrus, Guillelmi fratris mei predicti, pro magis secreto quam nos habere poteramus, et mostravimus dicto Petro omnia instrumenta et totum factum et aperuimus et diximus ei quod iret locutum cum Antonio predicto et locuti fuerunt simul bene per duos dies vel per tres et fecimus ei condici totum factum, et interim Aymericus fecit dari raubam Antonio predicto. Et post, predictus P. fuit discordatus de viagio predicto, et dixit quod si sciretur demembrari membro ad membrum ipse non iret, et reddidit instrumenta. Et, hoc audito, fecimus ipsum jurare ne de hoc unquam loqueretur quia nos alium haberemus. Et super hoc fuit acordatum inter nos quod nos nulli alii revelaremus quia pluribus revelaveramus, sed quod miteremus Lodrigo predictum cum Antonio predicto.

X. Et ille Antonius juravit in manu nostra quod talia instrumenta nobis miteret qualia nos regis Castelle mitebamus per Lodrigo predictum. Et illa nocte G. venit et non recordor quo iverat die. Et nos in camera que vocatur in palacio Narbone fecimus sigillare instrumentum, nos tres fratres de nostris sigillis, si quod fuit aliqua discordia inter me et Aymericum predictum, quia ipse volebat exire dum sigillabatur instrumentum. Nam dicebat quod habebat facere extra. Et ego dixi quod non essem similiter ex quo ipse exibat, qui principalis erat in allo facto, et motus ego exivi.

XI. Ita quod Johaninus de Portali qui sedebat in curia una cum quibusdam aliis venit ad me et dixit michi Quomodo recesistis ita irati. Et dixi : Nescio. Mallem fuisse mortuus quam vivus et ego dicam vobis una die quia non possem vobis celare. Et tunc Johaninus de Portali dixit : Ego credo quod vos facietis factum propter quod amitetis quicquid habetis.

XII. Et super hoc Aymericus et ego rediimus intus et fecimus sigillare cum mostris sigillis instrumentum per Sancho predictum et Guillelmus sigillavit in propria persona cum suo sigillo. Et super hoc tradidimus predicta instrumenta predicto Antonio, clerico regis Castelle, qui vias suas tenuit cum Lodrigo predicto et misit nobis per dictum Lodrigum talia instrumenta regis Castelle et filiorum suorum qualia nos ei miseramus. Que omnia nobis, michi et Aymerico, fuerunt mostrata in condamina archiepiscopi Narbone, que vocatur Fleys, et Aymericus retinuit et reservavit cum fuit Narbone.

De tempore hujus facti interrogatus, dixit quod esse possunt 5 anni vel circa. De hora sacramenti facti et conventionibus circa vesperes. De personis, nos tres fratres predicti et Sancho et Lodrigo et Antoni predicti.

XIII. Item dico postea, post duos dies vel circa, predictum factum recitavi et narravi Johani de Portali de Narbona.

XIIII. Item interrogatus dictus Amalricus dixit se vidisse1 tenuisse et legisse dictas litteras regis Castelle et filiorum suorum que sibi et fratribus suis fuerunt asportate per dictum Lodrigo. Item interrogatus an essent pendentes et in pargameno scriptas (sic), dixit quod in pargameno erant scripte et erant pendentes et sigilla pendebant prout credit et fides sua est in cordonibus cericis vel cabeleriis, et erant tres littere, una videlicet dicti regis Castelle et alia Sancho et alia Petri, filiorum ipsius regis et eorum sigillis sigillate. Predicta omnia dixit et deposuit dictus Amalricus in presentia dictorum dominorum, et domini Philippi de Montibus, militis domini regis, senescalli Carcassone et Biterris, et mei B. Amati, notarii publici curie Carcassone domini regis.

Sancho Sanchez, scutifer Amalrici de Narbona, domicellus, t.j. interrogatus dixit se esse etatis 30 annorum vel circa et dixit se esse oriundum de terra regis Castelle et se stetisse cum dicto Amalrico per 16 annos continuos proxime jam transactos et plus.

Item dixit interrogatus per dictos dominos quod quando dominus pape venit apud Bellicadrum, rex Castelle venit ibi, ipso teste vidente ipsum ibi.

Item dixit quod dictus rex, habito colloquio cum dicto papa, rediit et ivit apud Narbonam. Et ibi fuit tractatum matrimonium contrahendum inter Petrum, filium regis Castelle, et dominam Margaritam, sororem domini Aymerici de Narbona, Amalrici et G. fratrum, et dicebatur tunc quod episcopus Biterrensis loquebatur et tractabat de dicto matrimonio.

Item dixit quod postea dictus rex Castelle exivit Narbonam, rediens versus terram suam. Et dicti Aymericus et Amalricus et G. fratres de Narbona associaverunt dictum regem usque ad Gironam in Chatalonia, et deinde versus Narbonam redierunt, et ipse testis cum eis.

Item dixit quod postea dicti Aymericus et Amalricus et ipse testis cum eis, redierunt ad dictum regem Castelle, quem invenerunt ultra Barsalonam apud Villam Francham de Penedes, et deinde cum ipso iverunt usque apud Saragossam ubi fuit factum et firmatum dictum matrimonium, prout moris est fieri in Yspania, prout dictus Amalricus ipsi testi dixit et fama publica ibi erat.

Item dixit ipse testis quod, firmato tunc sic dicto matrimonio, dicti fratres redierunt apud Narbonam et ipse testis cum eisdem.

Interrogatus de tempore premissorum, dixit quod dicto tempore quando rex Castelle venit de Bellicadro de dicto papa, iens usque terram suam.

Item dixit quod postea Stephanus Navala, miles regis Castelle, et magister de Don Peyre, filio dicti regis, venit apud Narbonam et apud Perinhanum2 ubi fuit dictum matrimonium refirmatum, presente episcopo Biterrensi et pluribus aliis bonis viris.

Item dixit quod postmodum, elapso quodam tempore de quo dixit se non recordari, ipse testis audivit dici, ut dicit, a dicto Amalrico de Narbona, quod rex Castelle miserat don Pay de Cana, archidiaconum et fratrem Johannem Martini, de ordine de Calatrava, apud Sanctum Brancat prope Palmam ad loquendum cum ipso Amalrico et domino Aymericho super confederatione facienda inter ipsos fratres et dictum regem Castelle et quod ibi inter eos illud factum fuit et tractatum, prout ipse testis, ut dicit, audivit dici a dicto Amalrico.

Item dixit ipse testis quod postea dictus Amalricus revelavit et dixit ipsi testi quod ipse et fratres sui volebant se ligare et confederare cum rege Castelle et quod ipse testis pro ipso iret ad ipsum regem, et Bernardus de Durbanno iret pro dicto Aymerico.

Item dixit quod postmodum ipse testis ivit apud Tholosam ubi invenit predictos fratres Aymerichum, Amalricum et Guillelmum de Narbona et Bernardum de Durbanno in hospicio in quo manebat dictus dominus G., et hoc fuit inter festum Natalis Domini et Carniprivium, 5 anni possunt esse elapsi, prout credit.

Item dixit ipse testis quod dicti fratres tunc3 traxerunt ipsum testem ad partem in solario supra portam primam hospicii dicti domini G., de nocte, et rogaverunt ipsum quod pro ipsis iret ad regem Castelle et traderent sibi litteras credencie quas dicto regi deportaret. Quas litteras ipsi testi, ut dicit, tradiderunt ibi sigillis eorum sigillatas, dicentes ei quod presentatis dictis litteris dicto regi, diceret ei talia verba : Domine, domini Aymericus, Amalricus et Guillelmus de Narbona, fretres, vos salutant et rogant vos pro Deo quod matrimonium factum inter sororem ipsorum et filium vestrum consumatur et quod assignetis tempus et locum ubi fiat et perficiatur, et quod non habeatis pro malo quia tantum distulerunt vobis notificare hoc, et quod multum gaudebant de confederationibus locutis inter ipsos et gentes vestras et quod vobis valerent contra regem Francorum et alios quoscumque, et quod de hiis se ligarent vobiscum, prout velletis. Quibus auditis ipse testis, ut dicit, inde recessit a dictis fratribus, de Tholosa, et ivit ad regem Castelle, quem invenit in villa voccata Bitoria, et quod cum ipso teste tunc ivit Logrigo, nuncius dicti Amalrici de Narbona. Et ibidem ipse testis tradidit dictas litteras dicto regi, cui exposuit et dixit predicta verba que sibi fuerant honerata ad dicendum sibi per dictos fratres, presentibus duobus filiis dicti regis, Sancho et Petro, et duobus militibus fratribus qui vocabantur Stephani Navalas et ipso teste. Et dictus rex dixit ipsi testi tunc inter cetera, quod bene placebat ei et volebat habere cum dictis fratribus confederationem, dum tamen esset certus bene de eis et quod inde haberet ipsorum litteras suis sigillis sigillatas et juramentis firmatas. Et ipse testis, ut dicit, respondit ei quod ipsi facerent tali modo hoc quo ipse vellet et portaret litteras ipsius regis de credencia ad dictos fratres et quod cum ipso teste iret quidam clericus vocatus Antonius qui similiter alias litteras eisdem fratribus aportaret. Cui clerico fuit injunctum per dictum regem et dictos filios suos quod ipse reciperet juramentum a dictis fratribus, et ab ipsis haberet eorum litteras pendentes super ligationibus et confederationibus supradictis. Fuit etiam injunctum ipsi testi tunc, licet ut dicit, proponeret remanere in Castella, et nunquam magis redire ad hanc terram, quod dictum clericum dirigeret in premissis complendis. Quibus peractis, recesserunt a dicto rege ipse testis invitus, ut dicit, et iverunt ad civitatem vocatam Burxs, ipse testis primus et postea dictus clericus, ubi fecerunt fieri quandam piccidem habentem duos fundos, in qua posuerunt littere credencie dicti regis Castelle, quas portabant fratribus supradictis et inde venerunt apud Narbonam per dietas competentes et ibi fuerunt in crastinum Ramorum.

Item dixit ipse testis quod, antequam discederent a dicto rege, ipse rex promisit ipsi testi et dixit quod super dictis ligationibus perficiendis faceret et mitteret dictis fratribus talia firmamenta qualia ipsi sibi miterent per suum clericum supradictum, et illud idem ipsi testi similiter promiserunt predicti duo filii dicti regis, tradendo ei quilibet manum suam, super hiis complendis.

Item dixit ipse testis quod postea apud Narbonam presentavit dictis fratribus Aymericho et Amalrico dictas litteras regis Castelle de credencia quas eis misit per ipsum testem dictus rex Castelle, de nocte, infra palatium Narbone, in Buada. Quibus exposuit predicta per dictum regem sibi honerata ad dicendum et qualiter dictus rex miserat eis dictum clericum suum ad recipiendum ab eis juramentum et litteras sigillis eorum sigillatas super confederationibus et alligationibus supradictis et quod ipsum breviter super hoc expedirent. Dictus vero clericus hospitabatur tunc in hospicio d'en Serra in civitate Narbone.

Item dixit ipse testis quod, predictis expositis dictis fratribus, ipsi fratres miserunt pro domino G. de Narbona, fratre suo, qui post paucos dies venit apud Narbonam. Et postmodum dictus clericus, ipso teste presente, de nocte presentavit dictis tribus fratribus suas litteras de credencia dicti regis, quas secum aportabat et eis exposuit una cum ipso testi factum et negocium supradictum apud Narbonam4 infra dictum palatium, prout fides sua est.

Item dixit ipse testis quod post predicta, per 15 dies vel circa, dominus G. de Narbona et dictus clericus regis Castelle in solerio quod est in capite aule pezenhe infra dictum palatium, ordinaverunt et scripserunt litteras mitendas dicto regi super confederationibus et alligationibus supradictis, ipso teste vidente, et quod tunc Aymerichus et Amalricus frequenter intrabant dictum solarium, ubi ipsi duo, G. et clericus, dictas litteras ordinabant.

Item dixit quod, dictis litteris ordinatis et scriptis, elapsis tribus diebus vel circa post vel plus, fuit actum inter dictos fratres et ipsum testem et concordatum quod in orto Sororum Minoretarum plenius viderentur dicte littere cum dicto clerico regis Castelle. Et preceperunt ipsi testi quod, cum dicto clerico regis Castelle et Lodrigo, nuncio dicti Amalrici, iret ad dictum ortum, et quod ipsi tres statim eos sequentur, quod fecit5 dictus testis, ut decit. Et cum fuerunt in dicto orto predicti tres fratres et ipse testis et dictus clericus, ipse testis, ut dicit, statim ivit ad ecclesiam dictarum sororum pro quodam libro in quo juraret, quem librum secum portavit ad predictos fratres et clericum in dicto orto. Qui clericus cepit dictum librum et statim dicti fratres, scilicet Aymericus et Amalricus post eum, juraverunt ibi super sancta Dei evvangelia se esse fideles regi Castelle et ei facere valenciam contra quoscumque et specialiter contra regem Francorum, quod quidem juramentum dictus clericus tunc recepit nomine ipsius regis Castelle et pro ipso, ipso teste vidente et presente, et quod similiter et tunc dictus G. promisit dicto clerico predicta, sed ipse testis, ut dicit, non est bene certus si hoc juravit.

Interrogatus in quo loco dicti orti fuit receptum tunc dictum juramentum a dictis fratribus, dixit quod prope flumen Atacis.

Item dixit ipse testis quod postea fuerunt sigillate dicte littere cum sigillis dictorum6 trium fratrum in hunc modum, videlicet ipse testis, ut dicit, posuit in dictis litteris sigillum domini Aymerichi, et sigillum domini Amalrici in7 duobus cordonibus viridis, quorum ipse testis, ut dicit, emerat precio 4 d.melg. Et dictus dominus G. de Narbona de manu sua posuit suum sigillum in litteris supradictis in alio cordono.

Interrogatus de loco ubi fuerunt dicte littere sigillate, dixit quod credit et fides sua est quod sigillate fuerunt infra palatium Narbone, in Buada, de nocte.

Interrogatus sit scit quod dicte littere continebant, dixit quod ipse audivit eas legi in palacio et in orto, et continebant quod ipsi fratres juraverant super sancta Dei evangelia se esse semper fideles regi Castelle et quod ipsum juvarent pro toto posse suo contra quoscumque et specialiter contra regem Francorum et ei valenciam prestarent, hoc salvo quod non est certus si dictus dominus G. juravit.

Item dixit ipse testis quod, predictis proxime peractis, fuit actum et concordatum inter predictos fratres quod Petrus, clericus domini Guillelmi de Narbona, vel magister P. Morgoloni iret ad regem Castelle ad reportandum eis tales litteras ipsius regis quas ipsi sibi mittere volebant super predictis. Et mandaverunt pro dicto Petro et fuerunt locuti cum eo, sed noluit ire, ut ipse testis audivit dici. Et postea fuit concordatum ultimo quod dictus Lodrigo miteretur ad dictum regem pro dictis litteris reportandis et illuc iret cum clerico predicto regis Castelle. Cui clerico predicti fratres injunxerunt et eum rogaverunt8 quod ipsum Lodrigum dirigeret et ei habere faceret tales litteras a dicto rege Castelle, quales ipsi ei mitere volebant, ad que dictus clericus se eis9 obligavit et astrinxit, ipso teste vidente et presente, ut dixit.

Item dixit quod predicte littere dictorum fratrum fuerunt tradite apud10 Narbonam dicto clerico per ipsum portandas dicto regi, ipso teste vidente. Et postea ipse clericus cum dicto Lodrigo exiverunt Narbonam et iverunt versus regem Castelle, ut dixerunt, primo eidem clerico dato panno per dominum Aymerichum vel alium nomine ejus, scilicet blavo, ad faciendum clamidem et tunicam et gardacorcium.

Item dixit ipse testis quod, antequam dictus Lodrigo recederet cum dicto clerico de Narbona, ipse Lodrigo venit ad ipsum testem apud Magalatium, dicens ei quod dictus clericus regis Castelle non habebat satis denariorum ad expendendum et ipse testis, ut dicit, dixit ei quod traderet eidem clerico de suis denariis. Et statim idem Lodrigo inde rediit et ivit versus Narbonam.

Item dixit ipse testis quod postmodum ipse Lodrigo rediit de rege Castelle apud Narbonam, ut dicebat, et ipse testis, quam cito vidit ipsum, interrogavit eum si reportaverat litteras regis Castelle dictis dominis Narbone prout fuerat concordatum. Qui respondit ei quod sic et quod ipsas litteras tradiderat domino Aymerico et domino Amalrico, fratribus predictis.

Item dixit ipse testis quod postea audivit dici a dicto domino Aymerico, fratri suo, litteras sigillo regis Castelle sigillatas super conjurationibus, colligationibus et confederationibus inhitis inter eos et ipsum regem Castelle, et quod ipse Amalricus tradiderat ipsas litteras custodiendas dicto domino Aymerico, ipso teste, ut dicit, de hoc ipsum inculpante quia eidem domino Aymerico litteras tradiderat suprascriptas.

Predicta omnia dictus Sancho dixit et deposuit in presentia dictorum dominorum Guidonis Bassi et Roberti Sine Avere et domini Philippi de Montibus, militis domini regis, senescalli Carcassone et Biterris, et mei B. Amati, notarii publici curie Carcassone domini regis qui hiis interfui et hec scripsi.

Lodrigo, nuncius Amalrici de Narbona, t.j., interrogatus dixit se esse oriundum de Yspania et se stetisse cum Amalrico per 16 annos vel circa.

Item dixit quod 5 anni vel circa sunt elapsi quod ipse testis, de mandato domini Amalrici de Narbona predicti, et de mandato domini Aymerici, fratris ejus, ivit de Narbona apud Tholosam, ut nuncius, cum Sancho, scutifero domini Amalrici, ubi erant domini Aymericus, Amalricus et Guillelmus de Narbona, fratres, et dominus B. de Durbanno post eos ibi venit. Et de Tholosa ipse testis, ut dicit, et dictus Sancho iverunt ad regem Castelle, quem, ut dicit, invenerunt apud Bitoriam et ibidem steterunt per 15 dies vel circa et postea, inde recedentes, ambo venerunt apud Burcxs ubi expectaverunt quendam clericum regis Castelle qui ad eos erat venturus ibi, ut dictus Sancho dicebat. Et postea ibi venit dictus clericus, qui voccabatur Antonius, qui secum aportavit quasdam litteras sigillatas cum magno sigillo quas ipse testis, ut dicit, sigillatas sigillo regis Castelle, ut dictus clericus asserebat.

Item dixit quod predicti Sancho et dictus clericus Antonius fecerunt fieri apud Burxs quandam boytam habentem duos fundos, in quorum uno posuerunt dictas litteras, ipso teste presente et vidente, ut dicit, et postea, inde recedentes, venerunt per dietas, portantes dictam boytam cum dictis litteris et aliis minutis, apud Narbonam in crastino Ramorum, septimana sancta. Et dictus clericus regis Castelle qui post eos illuc venit in crastinum, declinavit et fuit hospitatus in hospicio d'en Gerra, in civitate Narbone

Item dixit quod tunc erant Narbone dominus Aymerichus et dominus Amalricus fratres, dicto domino Guillelmo tunc absente. Sed postea, post paucos dies, ibi venit, et postea, elapsis 15 diebus vel circa, vidit ipse testis, ut dicit, quod dominus Amalricus et dominus Aymericus, fratres, predicti, et dictus Sancho cum eis, iverunt ad ortum Sororum Minoretarum de Narbona, ubi erat dictus dominus G., eorum frater, vel statim ibi venit. Et cum essent prope dictum ortum, dictus Amalricus dixit ipsi testi quod rediret ad villam et diceret clerico predicto regis Castelle quod illuc veniret ad eos. Quo audito, ipse testis, ut dicit, ivit ad dictum clericum et ipsum duxit ad dictum ortum Minoretarum. Qui dictum ortum intravit in quo jam erant domini Aymerichus, Amalricus et Guillelmus, fratres et dictus Sancho et ipse testis, ut dicit, tunc similiter intravit ecclesiam dictarum Sororum et portavit inde ad dictum ortum quendam librum quem ibi cepit dictus clericus regis Castelle11, ipso teste, ut dicit, tunc stante ad quoddam portellum dicti loci et ipsum custidiente, ne aliquis per ipsum portellum intraret dictum ortum.

Item dixit ipse testis se vi tunc quod, dicto clerico tenente dictum librum in manu sua, dominus Aymericus primo et post eum dominus Amalricus posuerunt manus suas supra ipsum librum, prout moris est jurare. Ipse testis tamen, ut dicit, non intelligebat quid tunc dicebant inter eos. De domino Guillelmo de Narbona, si tunc posuit manum suam supra dictum librum vel non, dixit ipse testis se non esse bene certum.

Interrogatus in quo loco dicti orti fecerunt predicta proxime dicti domini Aymericus et Amalricus, dixit quod prope rippam fluvii Atacis, presentibus ibi dictis domino Aymericho, Amalrico et G., fratribus, et Sancho et dicto clerico regis Castelle.

Interrogatus de hora, dixit quod vesper erat. Interrogatus de die, dixit se non recordari.

Quibus sic peractis, omnes inde redierunt ad villam Narbone.

Item dixit quod postea dictus clericus regis Castelle exivit Narbonam et ivit ad regem Castelle, et ipse testis, ut dicit, cum eo, de mandato dominorum Aymerichi et predictorum, dicentium ipsi testi, ut dicit, quod diceret eidem clerico quod tales litteras regis Castelle eis miteret per ipsum testem, quales ipsi mitebant dicto regi.

Item dixit quod tunc dictum regem Castelle invenerunt apud Burxs, cui dictus clericus, ipso teste presente et vidente, ut dicit, presentavit et tradidit quosdam litteras sigillatas sigillis dominorum Aymerici, Amalrici et G., fratrum, que sigilla ipse testis statim, ut dicit, tunc cognovit. Nam pluries viderat ipsa sigilla in aliis litteris sigillatis cum eisdem in hac terra. Ipse testis tamen, ut dicit, ignorabat quod dicte littere continebant.

Item dixit ipse testis quod postea fuit in curia regis Castelle per duos menses vel circa, et postea dictus clericus Antonius tradidit ipsi testi, ut dicit, tres litteras pendentes sigillatas, quarum una erat sigillata sigillo regis Castelle, et alia sigillo Sancho, et alia sigillo Petri, filiorum suorum. Que sigilla ipse testis tunc cognovit, ut dicit, quia alias pluries viderat sigilla predicta in aliis litteris. Quas litteras ipse testis ut dicit, reportavit apud Narbonam et eas tradidit dictis domino Aymericho et Amalrico, et eas viderunt ambo et tenuerunt in condamina archiepiscopi voccata del Fleys, ipso teste cum eis tunc presente.

Interrogatus de tempore premissorum, dixit quod 5 anni sunt vel circa elapsi.

Interrogatus si scit quid continebant dicte littere, dixit quod non.

Interrogatus quo tempore anni ivit cum dicto clerico ad regem Castelle, dixit quod inter festum Pasche Domini et Penthecostes.

Interrogatus quo tempore anni ivit ad regem Castelle cum dicto Sancho, dixit quod inter festum Natalis Domini et Carniprivium antequam iret ad ipsum regem Castelle cum dicto clerico et quod hoc in uno anno tantum fuit.

Predicta dixit et deposuit dictus Lodrigo in presentia dictorum dominorum et domini senescalli Carcassone predicti et mei B. Amati, notarii qui hec scripsi.

III. Magister P. Morgoloni, jurisperitus de Laucata, t.j., interrogatus, dixit se esse etatis 50 annorum vel amplius.

Item dixit, interrogatus super propositis per Amalricum de Narbona, dixit quod dictus Amalricus misit ipsi testi quandam litteram apud Fenals, continentem quod, omnibus postpositis, veniret ad ipsum apud Narbonam. Qui testis, ut dicit, statim venit apud Narbonam et ivit ad dictum Amalricum in domo Sancti Nazarii in qua tenebat estaticum in aludairia. Et incontinenti, una cum dicto Amalrico, ipse testis ivit ad dominum Aymerichum Narbone qui erat in palacio suo, et ibidem, ante portam aule inferioris, dominus Amalricus, presente et vidente ac etiam audiente dicto Aymerico fratre suo, qui stabat supra quoddam vas ibi positum, dixit eidem testi hec verba : Ego et frater meus qui hic est multum confidimus de vobis et magis quam de aliquo viventi, ut incontinenti poteritis cognoscere. Nos volumus et proponimus vos mitere ad dominum regem Castelle super quibusdam magnis et arduissimis negociis quod habemus cum eo facere et tractare. Et in crastinum, dante Domino, de predictis vobiscum ordinabimus. Et in crastino ipse testis una cum dicto Amalrico, venit in palacio predicto ad dictum dominum Aymericum. Et omnes tres simul intraverunt pratum ejusdem palacii, et tunc dictus Amalricus traxit de sinu suo duas litteras in quarum qualibet erant duo cordoni viridi appensi, quarum una erat de credentia et continebat hec verba : Noverint universi quod nos Aymericus, Dei gratia vicecomes et dominus Narbone, et nos Amalricus de Narbona, frater ejus, mittimus domino regi Castelle certum et fidelem nostrum magistrum P. Morgoloni, cui credatis super hiis, que ex parte nostra vobis dixerit proponende tanquam nobis, ratum et firmum habituri quicquid cum eodem super nostris negociis et pactis et ceteris aliis duxeritis faciendum. Interrogatus si aliqua alia dicta littera continebat, dixit quod sic, plura alia, de quibus modo dixit se non recordari. Item incontinenti dictus Amalricus illam aliam litteram cum duobus cordonibus viridis appositis in eadem, tradidit ipsi testi, ut dicit. Et cum ipse testis inciperet ipsam litteram legere, que incipiebat : Noverint universi quod nos Aymericus, Dei gratia vicecomes et dominus Narbone, et nos Amalricus de Narbona... dictus Amalricus dixit ipsi testi, presente dicto Aymericho et vidente, hec verba : Ista littera continet pacta conventionis necnon et sacramenta que intendimus et volumus facere cum domino rege Castelle contra omnes homines et regem Francorum, et vos consimilem litteram reportabitis nobis de eodem rege. Et incontinenti ipse et hiis auditis clamavit tremendo et dixit eis : Sancta Maria, Sancta Maria, quid facitis, o domine, vultis incurrere crimen leze magestatis. Et occurrerunt lacrime per faciem ipsius testis, ut dicit. Et tunc dictus dominus Amalricus recepit litteras supradictas. Et ita omnes tres recesserunt a dicto loco.

Interrogatus si tunc erant dicte littere sigillate, dixit quod non. Item, interrogatus si postmodum locuti fuerunt ipsi testi de dicto facto, dixit quod non, nec aliquis nomine ipsorum. Interrogatus de tempore premissorum, dixit quod hoc anno, inter festum Natale Domini proximo preteritum et Carniprivium fuerunt elapsi 5 vel 4 anni.

Interrogatus si aliqui alii interfuerunt ad predicta, dixit quod non. Item, interrogatus si hec aliqui postea revelavit, dixit quod non usque modo. Item interrogatus si aliqua alia scit de facto predicto, dixit quod non, nisi que supra dixit. Item interrogatus si predicta legit in dicta littera, dixit quod non, quia stupefactus non potuit nec voluit legere quando intellexit verba predicta que sibi dixit dictus Amalricus. Item interrogatus si scit aliquas personas cum quibus inquiri possit veritas premissorum dixit quod non, nisi cum dictis fratribus.

Predicta dixit et deposuit dictus testis in presentia dictorum dominorum Guidonis Bassi et Roberti Sine Avere et dicti domini senescalli, et mei Bernardi Amati, notarii qui hec scripsi.

IIII. Johaninus de Portali, civis Narbone, t.j., interrogatus dixit se esse etatis 35 annorum vel 36.

Item dixit, interrogatus super prepositis per dictum Amalricum de Narbona, dixit quod cum ipse testis, una cum Gr. de Petrapertusa, domicello, vel Raimundo Basterio, paratore, ivisset spaciatum in orto voccato del Bruel et esset in porta forana Sororum Minoretarum, vidit ipse testis, ut dicit, quod dominus Aymerichus et dominus Amalricus et dominus G., fratres, et Sancho, scutifer dicti Amalrici, intraverunt ortum dictarum Sororum inter nonam et vesperas, et postea vidit, ut dicit, dictum Sancho retro redeuntem usque ecclesiam dictarum Sororum, et statim rediit ad dictos fratres dictus Sancho in dicto orto.

Item dixit ipse testis quod, cum ipse tunc venisset ad portam dicti orti, volens ipsum intrare, invenit portam ipsius orti bene clausam et firmatam cum barra et ferrello et interrogavit quendam hominem qui ibi erat, cujus nomen ignorat, qui erant in dicto orto. Et ipse homo dixit eidem testi quod ibi erant dominus Aymericus, dominus Amalricus et dominus G. de Narbona, fratres, et Sancho et quidam alius quem non cognoscebat. Quo audito ipse testis, ut dicit, cum socio suo predicto inde recedens rediit ad domum dicti Raimundi Basterii, in qua tenebat ostaticum pro dicto Amalrico.

Item dixit quod dicta die in vesperis, dictus Amalricus venit ad dictam domum Raimundi Basterii in qua similiter tenebat ostaticum et cenaverunt ibi omnes simul, videlicet ipse testis et dictus Amalricus et Arnaldus de Narbona et alii qui ibi faciebant et tenebant ostatica.

Item dixit ipse testis quod post predicta et post paucos dies ipse testis et dictus Amalricus quadam die in vesperis de qua dixit se non recordari, iverunt ad palacium dicti domini Aymerici et ibidem dictus dominus Aymericus et Amalricus et dominus Guillelmus et Sancho traxerunt se ad partem versus Buadam voccatam del Viguier et locuti fuerunt inter se et postea dominus Aymericus ivit usque palacium voccatum rotundum, et alii intraverunt dictam Buadam. Et statim dictus dominus Aymericus rediens intravit similiter dictam Buadam et portavit, ut asserabat, aliquam causam in manu sua subtus raubam, et postea fecerunt aportari lumen et steterunt in dicta buada, usque quo fuit pulsatum, et campana pulsavit ad guacham. Et postea dictus dominus Aymerichus exivit primo de dicta buada et post eum dictus Amalricus, ipso teste, ut dicit, sedente subtus ulmum et se levante statim et eunte usque dictum Amalricum. Et tunc ipse testis interrogavit ipsum Amalricum si habuerat verba cum fratre suo domino Aymerico. Qui dixit quod non. Et ipse testis statim dixit sibi, ut dicit : Quid ergo est hoc ? Ego credo quod vos facietis causam ex qua vel propter quam amitetis corpus et averum. . Et ego, dixit tunc dictus Amalricus, credo vobis. Et statim ipse testis, ut dicit, dixit hec verba : Quid est hoc bacallare, quid est hoc ? et dictus Amalricus dixit tunc hec verba : Unus clericus regis Castelle est in villa et diu fuit, per 15 dies vel tres septimanas, qui venit de Castella cum Sancho. Fecimus sacramentum regi Castelle contra omnes homines et contra regem Francorum, et ipse rex Castelle nobis, et frater meus Aymericus qui fecerat totum malum dimiserat michi et dicto Sancho sigillum suum ad sigillandum litteras nec volebat interesse sigillationi, nec ego volui facere sine eo, nec de cetero me de hiis sine ipso intromitam. Quibus peractis sic, dominus Guillelmus de Narbona statim cepit ipsos fratres et traxit in dictam buadam ubi diu steterunt de magna nocte, sed qui ibi fecerunt ipse testis dixit se ignorare, sed credit quod tunc sigillaverunt litteras, et pro vero, propter predicta verba quod ei ante dixerat dictus Amalricus.

Item dixit ipse testis quod postea vidit quod exiverunt de dicta buada predicti tres fratres et Sancho scutifer cum eis. Et ipse testis et dictus Amalricus et Sancho statim iverunt cubitum ad domum dicti R. Basterii et, dum irent, dictus Amalricus dixit ipsi testi quod dictus Sancho sigillaverat in dicta buada litteras quas mittere proponebant regi Castelle super pactionibus et juramentis inhitis inter eos et dictum regem Castelle. Quo audito ipse testis, ut dicit, dixit eidem Amalrico hec verba : Quid propter predicta intenditis facere ? Nam gentes hujus ville nec aliquis miles hujus terre vobiscum aliquatenus non consentierit. Et ipse Amalricus dixit quod ipse et fratres sui facerent fieri tale appartamentum si scirent ponere terram suam ita quod si contingat regem Francorum intrare Navarram et facere prelium cum rege Castelle, statim ipse et fratres sui se girabunt cum exercitu regis Castelle contra regem Francorum et gentes suas.

Interrogatus de tempore premissorum, dixit quod 5 anni vel circa sunt elapsi.

Item dixit ipse testis quod post predicta, post unum mensem, ipse testis et dictus Amalricus et Geraldus de Petrapertusa iverunt usque Biterrim, et cum essent ultra pontem voccatum Pont Sesine, ipse testis dixit quod loquerentur omnes tres simul per campos, ad quod predicti se consenserunt. Et statim dictus testis ut dicit, dixit hec verba dicto Gr. : Geralde, ego nolo habere familiaritatem cum perjuro homine et proditore. Nam iste dominus Amalricus est tale , dicens ei et exponens causam predictam que supra dixit. Et monuit ipsum Amalricum quod se purgaret et exiret de premissis per eum perpetratis. Et ipse Amalricus post aliquod spacium dixit quod promitebat Deo quod ipse moreretur in fide cum rege Francorum. Et ipse testis, ut dicit, dixit eidem Amalrico quod nisi se purgaret de premissis, ipse testis predicta revelaret.

Super aliis cum diligentia requisitus dixit se nichil aliud scire, nisi prout supra deposuit, et nisi quod dixit se interfuisse nuper apud Carcassonam consilio quod dictus Amalricus iret in Franciam ad purgandum se de premissis domino regi Francorum. Et dixit quod ad consilium interfuerunt dominus Raimundus Costa, G. Raimundi de Monte Pessulano, Arnaldus de Narbona, et ipse testis et dictus Amalricus in domo dicti domini R. Coste, quadam die veneris Kadragesime proxime preterite, ante Ramos, per 10 dies.

Predicta dixit et deposuit dictus testis in presentia dictorum dominorum et dicti domini senescalli, et mei B. Amati, notarii, qui hec scripsi.

V. Guillelmus Bedocii, notarius de Narbona, testis juratus, interrogatus dixit quod ipse habuit duas uxores quarum una est mortua et alia vivit, que nunc est Narbone in hospicio suo. Item dixit quod ipse est etatis 35 annorum vel pluris.

Item dixit quod ipse, ut notarius curie domini Aymerici de Narbona, scribit in eadem curia et scripsit a 12 annos citra, vel circa.

Item dixit requisitus quod notairia seu officium notairie ipsius curie valet sibi annuatim 15 l.melg.

Item dixit quod cum, die veneris ante proximum preteritum festum beati Marchi evvangeliste, ipse testis, ut dicit, veniret de Narbona cum domino Aubertino et Gauberto de Donis, et Gauberto de Laucata, et quibusdam aliis, iens versus Carcassonam, et inter ipsum testem et dictum Gaubertum de Donis loquerentur in via super eo quod illud que proposuerit dominus Amalricus de Narbona. Ipse Amalricus intendebat probare per instrumenta et litteras, ut dictus Gaubertus dicebat. Ipse testis, ut dicit, dixit eidem Gauberto quod non poterat fieri quia inde nunquam viderat instrumentum seu litteras, quod sciret.

Item dixit quod postea in via, dum irent dicta die usque Carcassonam, fuit recordatus quod ipse viderat quandam litteram sigillatam tribus sigillis, videlicet domini Aymerici, domini Amalrici et domini G. de Narbona, fratrum, et pendentem, set de tenore ipsius littere non fuit tunc recordatus, quousque fuit apud Carcassonam. Cum autem fuit apud Carcassonam fuit recordatus, ut dicit, quod dicta littera continebat quod dominus Aymerichus et dominus Amalricus et dominus Guillelmus de Narbona, fratres, predicti, promitebant regi Castelle valenciam et adjutorium cum totaterra sua. Et videbatur sibi quod similiter continebat dicta littera quod contra omnes homines. Et statim ipse testis, ut dicit, dixit et exposuit dicto domino Guillelmo de Narbona, in burgo Carcassone, in domo Blancorum, in qua hospitabatur hec verba : Domine, videtur michi quod ego vidi quandam sigillam sigillo domini Aymerici et domini Amalrici et vestro, que, ut credo, continebat quasdam promissiones quas faciebant ipsi et vos regi Castelle. Qui dictus Guillelmus respondit tunc, dicens se nescire quid hoc esset et hoc dixit testis, ut dicit, ei, et ipse illud idem respondit.

Item dixit ipse testis quod in ea dicta die fuit recordatus quod ipse scripserat dictam litteram et translataverat de papiro in pargameno. Et timuit quod, si dicta littera inveniretur, quod cognosceretur manus que eam scripsit. Et, habita deliberatione, de Carcassona rediit apud Narbonam, die sabbati tunc subsequenti, ad domum suam. Et deinde, timens de hiis, ivit ad domum Fratrum Minorum Narbone, ad standum ibi donec sciret veritatem, si dicta littera produceretur vel non.

Item dixit ipse testis quod, dum esset in domo dictorum Frattrum, venerunt ibi, ut audivit dici, plures homines de Narbona et mulieres, clamantes et dicentes : Moriatur, proditor, moriatur. Et cum ipse testis, ut dicit, de hiis timeret, nocte tunc ventura exivit de dicta domo Fratrum Minorum, de consilio gardiani Fratrum Minorum Narbone, et officialis Narbone, dicentium sibi quod ibi non poterat stare securus propter gentes Narbone que magnum motum habebant contra ipsum. Et ivit et se transtulit, timens de premissis, ad monsterium Fontis Frigidi, ubi stetit inclusus et absconditus usque ad diem lune proximo preteritam, qua venit apud Narbonam de nocte et ibi stetit usque ad diem veneris sequentem, qua de magna nocte exivit de Narbona et venit apud Carcassonam cum domino senescallo Carcassone.

Item dixit interrogatus quod 5 anni vel circa sunt elapsi, quod vel dominus Aymericus vel dominus Amalricus, fratres, predicti, ipsis presentibus, tradidit ipsi testi quandam cedulam papiri continentem formam litterarum predictarum quas ipse testis, ut supra deposuit, transcripsit in pargameno, et ipsis transcriptis restituit eisdem, presentibus, vel alteri eorum. Apud Narbonam, in camera notariorum dicte curie, transcripsit ipsas litteras.

Item dixit quod postea vidit dictas litteras per ipsum scriptas sigillatas sigillo domini Aymerici et domini Amalrici et domini Guillelmi de Narbona, fratrum predictorum.

Interrogatus si dicta sigilla pendebant in cauda pargameni vel in cordonibus in dictis litteris, dixit se non recordari. Et videtur sibi quod Sancho, scutifer domini Amalrici, sigillavit ipsas litteras cum sigillo ipsius Amalrici, et Petrus de Valle Buxeria, clericus dicti domini G., cum sigillo dicti domini G.

Item dixit ipse testis quod predictas litteras ostendit Petro Isarni, notario dicte curie, sed non recordatur si erant sigillate vel non.

Item dixit ipse testis quod tunc audivit dici apud Narbonam quod magister P. Morgoloni debebat portare dictas litteras regi Castelle, set, ut dixit, non recordatur a quibus hec audivit dici.

Item dixit quod postmodum audivit dici quod quidam qui vocatur Lodrigo, nuncius dicti Amalrici, portavit dictas litteras regi Castelle.

Item dixit quod cum die jovis ante proximum preteritum festum beati Marchi evvangeliste, ipse testis et P. de Lacu, qui nunc est cum dicto domino Aymericho, irent de civitate ad burgum Carcassone, ipse P. de Lacu dixit ipsi testi quod litteras portabat de Castella, sed non exposuit ei, ut dicit, quis eas sibi tradiderat, vel cui eas portabat, nec ipse testis, ut dicit, vidit eas.

Item dixit ipse testis quod, dum erat in monasterio Fontis Frigidi, ffrater Berengarius de Bacco, monachus dicti monasterii, dixit ipsi testi, quod domina Sibilia, uxor domini Aymerici, sibi dixerat quod nolebat quod ipse testis reciperet dampnum, quam malum fecisset, et, quod si vellet, dicta domina Sibilia faceret fieri litteras a sorore sua, regina Majoricarum, quod esset secure in Rossilione in aliquo monasterio et quod ipse monachus faceret ei alias litteras, et hoc eidem testi dixit dictus monachus in quadam camera in dicto monasterio.

Item interrogatus dictus testis quo tempore anni, mense vel die scripsit dictas litteras, dixit se non recordari.

Item interrogatus in quo loco fuit sibi tradita dicta cedula, continente (sic) forman dictarum litterarum ad transcribendum, dixit quod in palacio Narbone, sed non recordatur in qua parte palacii. Item interrogatus in quo loco restituit dictis fratribus vel alteri eorum dictas litteras sic transcriptas, dixit quod in palacio predicto, set non recordatur in qua parte. Item interrogatus si dominus G. de Narbona predictus fuit presens predictis, dixit se non recordari, ymo videtur sibi quod non. Item interrogatus an per aliquem de dictis fratribus vel alium nomine ipsorum fuit inductus ad eundum ad domum Fratrum Minorum, dixit quod non, sed propter timorem, quia ipse ut supra dixit, scripserat litteras supradictas.

Hec dixit et deposuit dictus testis presentibus domino Guidone Bassi, et domino Roberto Sine Avere, militibus domini regis, et domino Philippo de Montibus, milite ejusdem domini regis, senescallo Carcassonne et Biterris, et me, Bernardo Amati, notario curie Carcassone domini regis, qui hec scripsi.

VI. Petrus Isarni, notarius curie domini Aymerici de Narbona, testis juratus, requisitus dixit se esse etatis 60 annorum, prout credit.

Item dixit quod 24 anni sunt elapsi vel circa, quod ipse fuit notarius dicte curie.

Item dixit, interrogatus quod 4 anni vel circa sunt elapsi, ut credit, quod Guillelmus Bedocii, notarius Narbone, apud Narbonam dixit ipsi testi, in palacio Narbone, in curia, hec verba : Dominus Guillelmus de Narbona promisit valenciam regi Castelle cum terra sua tota et hominibus suis. Quibus verbis auditis ipse testis, ut dicit, dixit eidem Guillelmo, quasi despiciendo, hec verba : Pulcram valenciam ei poterit facere de Portello et de Corsiano. Alia verba, ut dicit ipse testis, non fuerunt alias inter eos de premissis.

Interrogatus si unquam dictus Guillelmus Bedocii ostendit sibi aliquas litteras super conventionibus que dirigerentur regi Castelle, dixit quod non, quod recordaretur.

Item dixit interrogatus quod nuper, in festo beati Marchi evvangeliste, cum diceretur apud Narbonam quod Guillelmus Bedocii, notarius, se incluserat in domo Fratrum Minorum Narbone, et quod plures gentes Narbone illuc iverant et ibant, ipse testis, ut dicit, de mandato viccarii Carcassone, ivit ad domum Fratrum Minorum, cum subviccario Narbone et judice Narbone, et vidit ibi, ut dicit, plures homines et mulieres de Narbona, plus quam mille, et dice bant aliqui : Moriatur proditor, moriatur proditor qui posuit sigillum domini Aymerici de Narbona in quodam falso instrumento.

Interrogatus si scit quis dictas gentes induxit ad eundum illuc tunc, et an domina Sibilia vel aliquis pro ea vel pro domino Aymerico eos induxerit, dixit quod non.

Predicta dixit et deposuit dictus testis presentibus dictis dominis et dicto senescallo et me, notario supradicto, qui hec scripsi.

VII. Petrus de Valle Buxeria, de Buxeria, Magualonensis dyocesis, testis juratus, interrogatus dixit se clericum domini Guillelmi de Narbona et stetisse cum eodem 18 annos vel circa.

Item dixit se esse etatis 40 annorum vel circa, prout credit.

Item dixit quod cum ipse testis esset Tholose in hospicio dicti domini G. de Narbona, idem dominus Guillelmus misit de Narbona ipsi testi suas litteras clausas continentes quod statim veniret ipse testis ad eum apud Narbonam, paratus ire et facere quod ipse sibi preciperet et quod, nisi ipse dominus G. esset apud Narbonam, quod iret ad dominum Amalricum, fratrem suum et quod faceret et compleret illud quod ipse dominus Amalricus sibi diceret et mandaret. Quibus litteris visis ipse testis, ut dicit, venit ad Narbonam et cum tunc ibi non posset invenire dictum dominum G., ut dicit, ivit in crastinum ad dictum dominum Amalricum, quem, ut dicit, invenit in orto Sororum Minoretarum de Narbona, et cum ipso ibi erant Sancho, scutifer ipsius Amalrici, et quidam clericus yspanus, cujus clerici nomen interrogatus se asseruit ignorare. Et statim ipse testis, ut dicit, dixit et exposuit dicto Amalrico quod dominus G., frater ejus, sibi litteratorie mandaverat quod, nisi ipsum inveniret, apud Narbonam, quod ad ipsum Amalricum iret, paratus facere quod ipse sibi injungeret. Et dictus Amalricus respondit et dixit : Verum est, quia ita fuit inter me et ipsum ordinatum. Item dixit ipse testis quod dictus Amalricus tunc dixit ipsi testi hec verba : Oportet vos ire ad regem Castelle in Yspaniam et portabitis ei litteras nostras super facto sororis nostre, et Sancho et Petro, filiis ejus, et cuilibet eorum alias, quia ita est condictum inter me et fratrem meum Guillelmum. Quibus verbis auditis, ipse testis, ut dixit, respondit ei et dixit quod ipse ignorabat vias et terram illam et quod non intelligebat lingam Yspanorum. Et ipse Amalricus dixit ei quod ipse traderet sibi Lodrigo, nuncium suum, pro troterio, qui sciebat vias et camina et terram, et loqui yspane. Et postea etiam dixit ipsi testi, ut dixit, quod illuc iret cum dicto clerico yspano, ibi presente, qui ipsum associaret per terram predictam et dirigeret ad eundum, et portaret sibi bonam societatem. Et ipse testis, ut dicit, de hoc turbatus, noluit concedere ei quod iret, vel quod non iret, set excusavit se ut potuit melius, et recessit ab eis de dicto orto, et ivit ad palatium domini Aymerici de Narbona, ubi comedit, nec post, ea dicta die, ipsum Amalricum vidit.

Item dixit ipse testis quod in crastinum rediit ad ipsum Amalricum, quem invenit, ut dicit, in domo R. Basterii, apud Narbonam, in barrio vocato Bel Vezer, cui dixit hec verba : Domine, istud viagium multum displicet michi et mitatis alium qui ego aliquatenus non irem, timens pericula viarum. Et ipse Amalricus dixit : Ego non possum vos compellere aliter ad eundum. Et statim ipse testis dixit ei hec verba : Recedere volo versus Tholosam, vultis alium mandare. Et ipse Amalricus dixit ei : Non recedas quousque mecum fueris locutus. Nam tibi tradam litteras quas portabis G., fratri meo. Quas postea sibi tradidit antequam recederet a Narbona. Et ipse testis, ut dicit, eas postea portavit dicto domino Guillelmo apud Tholosam. Et statim ipse testis recessit ab ipso Amalrico et exivit dictam domum R. Basterii.

Item dixit quod tunc ipse testis stetit continue apud Narbonam per quinque vel 6 dies. Item dixit ipse testis quod dictus clericus yspanus hospitabatur tunc apud Narbonam in quodam hospicio sito in via Recta que tendit versus portam regis, ad quam domum ipse testis, ut dicit, fuit tunc semel cum Sanchio scutifero dicti domini Amalrici et dictus Sancho fuit locutus cum dicto clerico Yspano, et alia vice ipse testis ivit ad dictum hospicium et fuit locutus cum dicto clerico, dicens ei quod non iret cum eo in Yspaniam in illo viagio. Item dixit ipse testis quod, cum dictus clericus esset tunc male indutus, dictus Sancho dixit ipsi testi hec verba : Petre, eamus ego et vos ad operatorium Petri Grossi, draperii, ad recipiendum pannum ad opus raube dicti clerici. – Nam dominus Amalricus mandavit sibi dari raubam – et dicamus eidem Petro quod ad opus vestri erit dicta rauba. Et statim ipse testis et dictus Sancho iverunt ad dictum operatorium Petri Grossi, et ibi pannum fecerunt de quadam pecia scindi, quo sciso ipse testis inde recessit, dicens dicto Sancho quod miteret dictum pannum sibi ad hospicium suum, quem pannum, propter predicta que dictus Sancho sibi dixerat, habuit dictus clericus, prout credit.

Item interrogatus ipse testis, dixit quod quando tunc venit apud Narbonam, dominus Aymericus ibi erat, et quando inde recessit.

Interrogatus de tempore quo illuc venit mandatus, ut supra deposuit, dixit quod 3 anni vel circa possunt esse elapsi.

Interrogatus quo tempore anni, mense et die, dixit se non recordari.

Item interrogatus si vidit, tenuit, sive legit dictas litteras quas dictus Amalricus dicebat se velle mottere per ipsum testem in Castella, dixit quod non.

Item interrogatus si tunc dictus Amalricus exposuit ipsi testi quid dicte littere continebant, dixit quod non.

Item interrogatus de astantibus quando dictus Amalricus sibi dixit quod portaret dictas litteras regi Castelle et filiis suis, dixit quod Sancho et clericus Yspanus, predicti.

Interrogatus in qua parte orti, dixit se non recordari.

Item interrogatus si per dictos dies fuit dictus dominus Aymericus continue apud Narbonam, dixit se non recordari.

Hec dixit et deposuit dictus testis presentibus dictis dominis et domino senescallo, et me notario supradicto.

VIII. Frater Berengarius de Bacco, monachus monasterii Fontis Frigidi, testis juratus, interrogatus, dixit quod cum ipse testis esset apud Narbonam, die dominica in crastinum beati Marchi evvangeliste, domina Sibilia, uxor domini Aymerici de Narbona, misit sibi suum nuncium, scilicet dominum P., capellanum palacii Narbone, quod veniret locutum cum ea. Et ipse testis, ut dicit, post prandium ivit ad dictam dominam ad hospicium Petri Arnaldi de Fraxins apud Narbonam. Que domina dixit ipsi testi quod ex parte sua diceret G. Bedocii, notario, qui, ut dicebatur, erat absconsus in monasterio Fontis Frigidi, quod recederet a dicto monasterio et se transferret ad partes Rossilionis, quia magis secure ibi esse posset et quia ipsa multum compatiebatur ei. Quibus verbis auditis ipse testis, ut dicit, dixit dicte domine quod libenter eidem Guillelmo diceret dicta verba. Et recedens ab eadem domina ivit ad dictum monasterium, et predicta verba ex parte dicte domine dixit et exposuit dicto G. Bedocii, notario, tunc dicta die, incluso in dicto monasterio, et plus, quod ipse pro ea scriberet abbati Campi Rotundi, si vellet quod ipsum G. reciperet in villa dicta de Campo Rotundo.

Interrogatus si aliquis alius audivit predicta verba, dixit quod non.

IX. Petrus de Lacu, scutifer, ut dicit, domini Aymerici de Narbona, testis juratus, interrogatus si, postquam fuit dictus Aymericus apud Carcassonam arrestatus in civitate pro facto quod ei imponitur, portavit ipse testis ad burgum Carcassone sigillum dicti Aymerici vel litteras aliquas, dixit per suum juramentum quod non. Postea, statim cum predicti domini Guido Bassi et Robertus Sine Avere dicerent eidem Petro quod non dicebat verum et quod, ante recederet ab ipsis, aliud diceret, ipse testis statim dixit eis quod quam sciebat diceret veritatem. Et dixit quod, die mertis ante festum beati Marchi evvangeliste, fuit arrestatus dictus dominus Aymericus in civitate Carcassone, et ipse testis, ut dicit, dicta die et die mercurii sequenti, fuit cum ipso ad serviendum ei, nec castrum civitatis, in quo fuit arrestatus dictus Aymericus exivit. Die vero jovis sequenti, post prandium, dictus Aymericus tradidit ipsi testi, ut dicit, suum sigillum et duo paria vel tria litterarum cum magnis sigillis sigillatarum, que sigilla erant papiro cooperta, dicens ipsi testi dictus Aymericus quod accederet ad burgum et dictum sigillum et dictas litteras traderet domino G., fratri suo. Et statim ipse testis, ut dicit, exivit dictum castrum civitatis Carcasone et ivit ad burgum et tradidit dictum sigillum domini Aymerici dicto domino G. et dictas litteras Doato de Garrigas, scutifero ipsius domini G., de mandato ipsius domini G., in hospicio Blanchorum burgi Carcassone, et in camera in qua jacebat dictus dominus Guillelmus.

Interrogatus si scit quibus sigillis dicte littere sigillate, dixit se nescire, set, ut supra dixit, dicta sigilla erant magna.

Interrogatus si aliquis fuit presens, quando dictus Aymericus sibi tradidit suum sigillum et dictas litteras portandas dicto domino G., dixit quod non, nisi dictus dominus Aymericus et ipse testis.

Interrogatus si scit de quo loco dictus Aymericus tunc extraxit dictas litteras, dixit quod non.

Item interrogatus si tunc, quando ibat ad Burgum, obviavit in via alicui homini noto, dixit quod non, quod recordatur, sed in domo domini G. Invenit G. Bedocii, notarium. Qui Guillelmus interrogavit ipsum testem, ut dicit, quid portabat. Et ipse testis respondit et dixit quod litteras quas credebat esse de Castella.

Interrogatus si aliquis fuit presens quando, ut supra dixit, tradidit dictas litteras dicto Doato, dixit quod non, nisi ipse Donatus et ipse testis.

Interrogatus si dicta sigilla dictarum litterarum erant apposita in ipsis litteris, dixit quod non, ymo erant in dorso dictarum litterarum posita.

Item dixit interrogatus quod, traditis ipsis litteris predictis, ipse testis tunc, per dictum dominum Aymericum, ut supra deposuit, idem dominus Aymericus precepit ipsi testi quod dictas litteras poneret in sotularibus suis quas calciatas portabat, scilicet inter caligas et sotulates in solis pedum. Quod et fecit dictus testis, domino Aymerico presente, et sic portavit ipsas litteras ad burgum et eas tradidit dicto Doato, qui vidit eas extrahi per ipsum testem, ut dicit, de sotularibus suis vel uno eorundem.

Item dixit quod ipse testis primo intravit cameram predictam et dictus Doatus, voccatus per ipsum, post eum, dicto domino Guillelmo de Narbona sedente in aula domus prope dictam cameram, uno cum Fredolo de Lobenxs et quibusdam aliis quos non novit.

Item dixit quod dicte littere, quando fuit in burgo, fuerunt multum maculate et deturpate et sigilla propter sudorem pedum et propter lutum quod tunc vigebat et pro eo etiam quia sotulares sui sunt et erant talliati et perforati, ita quod non poterant tenere aquam.

X. Ramundus Serras de Narbona, testis juratus, interrogatus, dixit se fuisse hostalerium per 9 annos et a 9 annis citra.

Item dixit interrogatus quod quidam clericus yspanus, de cujus nomine non recordatur, fuit olim hospitatus in domo sua apud Narbonam et erat indutus rauba blava, qui clericus dicebat se iturum ad curiam romanam.

Item dixit se vi tunc quod Sancho, scutifer Amalrici de Narbona, frequenter veniebat ad ipsum clericum et loquebatur cum eo et dicebat ipsum clericum esse fratrem suum, et quod raubam sibi dari faceret.

Interrogatus de tempore premissorum, dixit se nescire

XI. Raimundus Basterii, parator de Narbona, testis juratus, interrogatus, dixit quod cum dominus Amalricus de Narbona, domicellus, teneret ostaticum in domo ipsius testis apud Narbonam sita in barrio vocato Bel Vezer, quinque anni et plus sunt elapsi, et quadam die tunc, de qua dixit se non recordari, esset parata cena, et diceretur quod dictus Amalricus erat in domo Sororum Minoretarum Narbone, ipse testis et Johannes de Portali de Narbona iverunt spatiatum versus domum dictarum Sororum et ad videndum an dictus Amalricus ibi esset, et cum fuerunt illuc et vellent intrare ortum dictarum Sororum, portam ipsius orti clausam et firmata invenerunt, ita quod intrare nequiverunt. Et quidam juvenis cujus nomen ignorat, qui stabat ad portam, dixit ipsi testi et dicto Johanni de Portali quod in dicto orto erant dominus Aymericus, dominus Amalricus et dominus Guillelmus de Narbona, fratres.

Interrogatus si ipse testis tunc vidit ipsos fratres in dicto orto vel in dicta domo, dixit quod non.

Item dixit ipse testis quod postea ipse et dictus Joh. de Portali inde redierunt ad domum suam, et nichil aliud pertinens dixit.

Interrogatus quo tempore anni fuerunt predicti, dixit quod inter festum Pasche Domini et Penthecostes.

XIII. Doatus de Garrigas, scutifer domini Guillelmi de Narbona, ut dicit, testis juratus, interrogatus dixit se stetisse cum dicto domino Guillelmo circa festum Natale Domini proximo preteritum, duo anni elapsi.

Item dixit requisitus quod, cum ipse testis, nuper quadam die de qua dixit se non recordari, esset apud Carcassonam in domo Blancorum, in qua dictus dominus G. hospitabatur, Petrus de Lacu, scutifer domini Aymerici de Narbona, venit ad dictam domum et, faciendo transitum per aulam ipsius domus, intravit cameram in qua dictus dominus G. jacebat et voccavit ipsum testem quod veniret ad eum. Et statim ipse testis secutus fuit ipsum P. de Lacu usque ad portam camere predicte et postea rediit retro, dicens Petro Boquerii quod iret emptum plures carnes et statim rediit ad dictum P. de Lacu, quem invenit in dicta camera, et randabat cum lassu unum de sotularibus suis in pede suo positum, quo sotulari randato, ipse P. discalciavit se alium sotularem suum quem calciatum portabat, quo discalciato extraxit inde litteras, ipso teste vidente et presente et de dicto sotulari extrahente unam peciam littere, que quidem littere erant maculate et deteriorate et sigilla.

Item dixit quod postea dictus P. de Lacu coordinavit dictas litteras et pecias ipsarum deterioratas et maculatas et eas tradidit ipsi testi, ut dicit, in dicta camera, ipsis duobus solis ibi existentibus. Et statim dictus P. recessit inde et exivit dictam domum, et ipse testis, ut dicit, postmodum statim tradidit dictas litteras domino Guillelmo de Narbona in alia camera dicte domus, qui eas recepit, set interrogatus dixit se nescire quid de ipsis fecit.

Interrogatus si erat aliquis cum dicto domino Guillelmo, quando sibi tradidit dictas litteras, dixit quod non.

Item interrogatus si erant alique littere pendentes inter dictas litteras, dixit se nescire.

Predicta dixit et deposuit dictus testis, presentibus Domino Guidone Bassi et dicto domino senescallo et me B. Amati, notario, qui hec scripsi.

Postmodum vero, anno quo supra, die martis ante festum Penthecostes, dominus Aymericus de Narbona, requisitus per dominum Guidonem Bassi predictum, dixit et recognovit quod nuper, dum esset arrestatus in palacio civitatis Carcassone, tradidit Petro de Lacu, scutifero suo, 7 vel 8 litteras, dicens ei quod eas portaret ad burgum Guillelmo, fratri suo, quas litteras ipse P. de Lacu recepit. Qui P., statim, de mandato ipsius Aymerici, ut dicit, et ipso presente et vidente, posuit dictas litteras in sotularibus suis quas calciatas portabat, scilicet inter sotulares et caligas sub plantis pedum et inde recessit dictus P. Dixit tamen dictus Aymericus quod dicte littere erant de facto matrimonii sororis sue.

Dominus Paulus, rector ecclesie de Ventagione, testis juratus, requisitus, dixit quod nuper, quadam die, tarda hora, ante proximum preteritum festum beati Marchi, de qua die dixit se non recordari, Guillelmus Bedocii, notarius Narbone, existens apud Carcassonam, venit ad ipsum testem tunc existentem similiter apud Carcassonam in hospicio de na Flassada et dixit ei hec verba : Magister Paule, timeo de facto domini Aymerici de Narbona, et dubito quod, si aliqua littera inveniatur de facto isto, dubito quod ego scripserim eam. Et ipse testis, ut dicit, interrogavit ipsum G. Bedorii an aliter certus esset de facto illo. Qui eo respondit, ut sibi videtur, quod non aliter, nec aliud dixit sibi, ut dicit, quod recordetur.

Item dixit ipse testis quod postea dictus G. dixit sibi quod de hoc timebat et quod iret apud Narbonam et ad domum Fratrum Minorum Narbone donec videret an aliud contingeret de facto isto. Et ipse testis, ut dicit, dixit ei quod si hoc faceret, redderet se forte inde suspectum, et dictus Guillelmus, hiis non obstantibus, ivit Narbonam et inclusit se in domo Fratrum Minorum et inde se transtulit apud Fontem Frigidum, ut audivit dici, et credit verum fore.

Interrogatus si scit vel credit quod dictus G. predicta fecerit ex malicia, dixit se credere quod ipse G. predicta non fecerit propter maliciam aliquam, nec propter dampnum alicujus persone.

Item interrogatus si alia scit de dicto facto, dixit quod non, quod recordetur.

Item dixit ipse testis quod dictus G. Bedorii habet in uxorem consanguinam secundam ipsius.

Noverint universi quod Amalrrichus de Narbona, constitutus in presentia nobilis viri domini Guidonis Bassi, militis domini regis, et presente nobili viro domino Philippo de Montibus, milite domini regis, senescallo Carcassone et Biterris, promisit eidem domino Guidoni, et michi, Petro Amati, notario publico curie Carcassone domini regis, recipientibus et stipulantibus nomine dicti domini regis, et corporaliter juravit ad sancta Dei evvangelia stare voluntati domini regis in omnibus et per omnia super omnia que confessus est coram dicto domino rege, et recordo ipsius domino regis super predictis et confessatis per ipsum Amalrichum coram eodem domino rege, vel ejus mandato, seu ejus curia, quantumcumque et quocienscumque fuerit requisitus ex parte domini regis vel suorum monitus vel citatus, obligans pro predictis omnibus et singulis complendis attendendis et non contraveniendis se et omnia bona sua, ubicumque sint et quicumque, et pro eo fide jusserunt et se principaliter et omnia bona sua obligaverunt, videlicet personas pro persona et bona pro bonis, pro predictis omnibus et singulis premissorum complendis, attendendis et observandis, videlicet Petrus Ramundi de Montepessulano, Joh. de Portali, Jacobus Fabri, burgenses de Narbona, Berengarius de Savinyhaco, Arnaldus de Narbona, Amelius Fredoli, domicelli, et dominus Guillelmus de Villis Passantibus, miles, quilibet eorum in solidum, et ipsius Amalrichi personam representare, obligantes proximi nominati quilibet eorum in solidum personas suas principaliter et omnia bona sua, ubicumque sint et quecumque, eidem domino Guidoni et mihi, notario supradicto, recipientibus et stipulantibus nomine domini regis et hec omnia predicta et singula omnes predicti et singuli attendere et complere et non contravenire, corporaliter ad sancta Dei euvangelia, suis manibus propriis tacta, juraverunt, renuntiantes, certiorati de jure et de facto, legi dicenti reum principalem prius fore conveniendum quam fidejussorem, epistole Divi Adriani, beneficio dividendarum actionum et nove constitutioni de duobus reis et de fidejussoribus, et legi dilationem concedenti fidejussoribus de representanda persona pro qua representanda sunt obligati, que incipit Sanximus , et omni alii juris auxilio et remedio quibus possent se tueri vel quo contra premissa venire possent vel aliquid de predictis. Promisit insuper dictus Amalricus et juravit se plures fidejussores dare ad voluntatem dicti domini Guidonis et mandatum. Preterea idem Amalricus posuit et tradidit Amalrichum, filium suum, ibidem presentem, ad tenendum ostagia in civitate Carcassone vel nisi voluerit dictus dominus Guido, et ad voluntatem ejusdem domini Guidonis seu curie domini regis. Quibus peractis dictus dominus Guido dedit licentiam eidem Amalrico recedendi a civitate Carcassone domini regis, ubi fuerat arrestatus, salvis tamen omnibus obligationibus, promissionibus et juramentis in hoc instrumento supra contentis. Acta fuerunt hec in palacio regali civitatis Carcassone, in aula majori, anno Domini M o CC o LXXX o secundo, VII idus madii, in presentia et testimonio domini Petri Radimundi de Grauleriis, judicis majoris dicti domini senescalli, magistri Simonis de Carcassona, judicis Albie et Albigesii et Minerbesii domini regis, domini Berengarii de Proliano, judicis Carcassonne, domini Petri Effredi, militis, castellani Montis Regalis, Hugonis Radimundi, Ramundi Basterii de Narbona, et mei, Petri Amati, notarii publici curie Carcassone domini regis, qui presens omnibus predictis interfui, et mandatus hanc cartam scripsi et premissa stipulatus fui et signo meo signavi, regnante Philippo, rege Francorum.

Seing du notaire.

Noverint universi quod Amalricus de Narbona, constitutus in presentia nobilis viri domini Guidonis Bassi, militis domini regis, et presente nobili viro domino Philippo de Montibus, milite ejusdem domini regis, senescallo Carcassone et Biterris, dedit dominum Guillelmum de Cabreria, militem, Ermengaudum de Tesano, Guillelmum de Genestars, Guillelmum de Sancta Valeria, Bernardum Sagarda, Ramundum Ermengaudi, Pontium Guillelmi de Oveliano, Guillelmum de Oveliano, Berengarium de Cruzi, Berengarium de Brolio, Geraldum de Fitorio, fidejussores pro omnibus et singulis a se promissis et juratis eidem domino Guidoni et Petro Amati, notario curie Carcassone domini regis, nomine ipsius domini regis recipientibus, attendendis, complendis, observandis et nunquam contraveniendis, de quibus promissione et juramento et omnibus per dictum Amalricum promissis et juratis constat per publicum instrumentum inde factum per Petrum Amati, notarium antedictum. Qui prenominato omnes fidejussores lecto sibi et exposito dicto instrumento et ejus tenore et omnibus et singulis contentis in eodem, et attendendis et complendis omnibus predictis per dictum Amalricum promissis et juratis et in dicto instrumento contentis, fidejusserunt et se principaliter obligaverunt et omnia bona sua, videlicet personas pro persona dicti Amalrici et bona pro bonis, et ipsius Amalricus personam representare quilibet eorum in solidum et omnia bona sua, ubicumque sint et quicumque, eidem domino Guidoni Bassi et michi, Bernardo Amati, notario infrascripto, recipientibus et stipulantibus nomine domini regis. Et predicti fidejussores omnia universa et singula omnes et singuli attendere et complere et non contravenire, corporaliter ad sancta Dei evvangelia suis manibus propriis tacta, juraverunt, renunciantes etc.

Acta fuerunt hec apud Cabesacum, in presentia et testimonio Arnaldi de Narbona, domicelli, Petri Ynardi, clerici, Sancho, scutiferi dicti Amalrici, domini Genestarii Ruffi, archipresbyteri Narbonesii, Henrici de Vissozis, domicelli, Guillelmi de Villis Passantibus, scutiferi, et me, Bernardi Amati, publici notarii curie Carcassone domini regis, qui premissis interfui et mandatus hanc cartam scripsi et signo meo signavi, anno M o CC o LXXX o secundo, idus madii, regnante Philippo, rege Francorum.

Seing du notaire.

Noverint universi quod Aymericus de Narbona, constitutus in presentia nobilis viri domini Guidonis Bassi, militis domini regis Francie, et presente nobili viro domino Philippo de Montibus, milite ejusdem domini regis, senescallo Carcassone et Biterris, promisit et corporaliter juravit, ad sancta Dei euvangelia, eidem domino Guidoni et michi, Bernardo Amati, notario curie Carcassone domini regis, nomine domini regis stipulantibus et recipientibus, quod ipse ambitum murorum castri civitatis Carcassone non exibit nec transibit, nec portas ipsorum murorum sine licentia speciali domini regis, vel ejus mandati, vel dicti domini senescalli Carcassone, et quod si ipsum Aymericum capellam dicti castri intrare contingat, inde exibit ad mandatum seu monitione domini regis vel curie sue. Quod si adversus predicta vel aliquod predictorum faceret, voluit idem Aymericus et concessit haberi pro confesso et convicto de hiis que imposita sunt eodem coram domino rege et coram domino Guidone predicto et domino Roberto Sine Avere, et dicto domino senescallo. Et pro premissis attendendis et complendis et observandis et non contraveniendis, obligavit se principaliter et omnia bona sua mobilia et inmobilia ubicumque sint et quantumcumque. Et pro eo fidejusserunt et se principaliter et omnia bona sua mobilia et inmobilia obligaverunt, videlicet personas pro persona dicti Aymerici et bona pro bonis, pro predictis omnibus et singulis premissorum complendis, attendendis et observandis, videlicet dominus Guillelmus de Durbanno, miles, dominus Raymundus de Cassio Castello, miles, dominus Ermengaudus Benedicti de Monte Rebegio, miles, Berengarius de Botenacho, junior, Gaubertus de Donis, Arnaldus de Botenacho, Jordanus Durfortis, domicelli, Bernardus Dalfini, Johannes de Stabulo, Jacobus Boneti, Guillelmus Boneti, Berengarius Porcelli, Petrus Egidii, Ramundus Miri, Guiraudus Porcelli, burgenses Narbone, obligantes proxime nominati, quilibet eorum in solidum personas suas principaliter et omnia bona sua mobilia et inmobilia, ubicumque sint et quecumque, eidem domino Guidoni et michi, notario supradicto recipientibus et stipulantibus nomine domini regis. Et hec omnia predicta et singula omnes predicti et singuli attendere et complere et non contravenire corporaliter ad sancta Dei evvangelia suis manibus propriis tacta juraverunt, renunciantes certiorati de jure et de facto legi dicenti reum principalem prius fore conveniendum quam fidejussorem, epistole Divi Adriani, beneficio dividendarum actionum, et nove constitutioni de duobus reis, et de fidejussoribus et omni alii juris auxilio et remedio quibus possent se tueri, vel quo contra premissa venire possent, vel aliquid de predictis. Infra vero ambitum predictum intelligi voluerunt dictus dominus Guido et dictus dominus senescallus et Aymericus predictus esse porticus, coquinam et ceteras domos constructas in castro predicto et extra, dictis muris contiguas. Promisit etiam dictus Aymericus se daturum plures fidejussores pro promissis, ad voluntatem dicti domini senescalli, quibus peractis dictus dominus Guido dedit eidem Aymerico licenciam standi et eundi per domos et castrum, porticus et plateas castri predicti, infra ambitum dictorum murorum, per domos et porticus et alias officinas contiguas dictis muris, intus dictum castrum et extra adherentibus et contiguis dictis muris, quamdiu domini regis placuerit voluntati, salvis tamen et retentis obligationibus, promissionibus et juramentis predictis. Acta fuerunt in castro civitatis Carcassone in presentia et testimonio domini Petri Radimundi, judicis majoris dicti domini senescalli, domini Gaufridi de Collotrio, militis, constabularii civitatis Carcassone, domini Guillelmi Bruneti, officialis Carcassone, domini Aubertini, domini Johannis Pena Vayra, domini Egidii de Bures, militum, domini Petri de Sancto Dionisio, thesaurarii Carcassone, domini Petri de Pruvino, vicarii Carcassone, domini Ade de Merrolis, militis, vicarii Minerbesii, et plurium aliorum, et mei Bernardi Amati, notarii curie Carcassone domini regis, qui hiis interfui et mandatus hanc cartam scripsi et dictas stipulationes recepi et signo meo signavi, regnante Philippo, rege Francorum, anno Domini M o CC o LXXX o secundo, XVI o kls. junii.

Seing de Bernard.

Notes

1 La fin de l'article, omise, a été ajoutée dans un blanc.

2 En marge : XV a linea. Ici commence en effet la 15 e ligne du témoignage de Sancho.

3 XXIIII linea.

4 LVI linea

5 LXIII a linea.

6 LXX a linea.

7 LXXI a linea.

8 Ces 3 mots ajoutés en interligne.

9 IIII XX III linea.

10 IIII xx IIII linea.

11 XIX a linea.

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Lettres pour le procès sur la conjuration et conspiration d'Amaury de Narbonne. 1282 (Archives nationales, J 1033, n°7)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete66/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page