IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Enquête sur une affaire de fausse monnaie à Château-Renaud

Archives nationales, J 1032, n°13

Enquête

[1]

I. Guigonetus de Cheintriaco, juratus, interrogatus et diligenter examinatus, super facto dicte monete, dicit per suum juramentum quod Guillelmus, dominus Castri Renaudi, domicellus, fecit fieri dictam monetam et dictum monetarum adduxit apud Castrum Renaudi et sibi administravit les marteauz et les cuens et alia instrumenta et necessaria ad faciendum monetam, et proposuit ipsi loquenti quod ipsum reciperet in domo dicti Castri Renaudi, et sibi administravit victum et alia neccessaria et, de mandato ipsius Guillelmi et Girardi fratris sui, ipse fecit foveam in qua cuciebatur dicta moneta, una cum munerio dicte domus et cum quodam homine de Losiaco et dabant intelligere dicto munerio et homini de Loysiaco quod dicta fovea fiebat causa faciendi unum bonum roterium.

Interrogatus si dictus homo et munerius aliquid sciebant de facto monete, dicit quod non, quod sciat.

Interrog. si dictus Philippus aliquid sciebat de facto : monete, dicit quod non, quod sciat.

Interrog. si dictus Philippus veniebat frequenter ad domum predictum, dicit quod ipse et Guillelmus, dominus Castri Renaudi, circa Mediam Quadragesimam venerunt ad dictam domum et comederunt et jacuerunt in quadam camera in qua fit coquina et ipse loquens et monetarius comederunt et jacuerunt in aula.

Interrog. si dictus Philippus vidit vel scivit dictum monetarium, dicit quod non, quod sciat, et quod ad dictam domum venerunt ista de causa quia dictus domicellus solebat assensare domum a dicto Philippo.

Item dicit quod alia vice post Pascha venit dictus Philippus ut adimplerentur verba que fuerant de dicta causa inter ipsos.

Item dicit quod dictus Guillelmus credidit revelare factum monete dicto Lonelo, et ipse loquens dixit sibi : Pro Deo, Domine, non faciatis, quia iste est unus fatuus et frequenter se inebriat, et uno sero nos decelaret.

II. Dictus Ferri de Tou en Lorregne, juratus et interrogatus, dicit per juramentum suum quod Symoninus de Villa, domicellus, maritus sororis Guillelmi de Castro Renaudi, venit ad ipsum apud Tou circa Nativitatem Domini ultime preteritam et ipsum secum duxit apud Talemer ubi erat Guillelmus de Castro Renaudi, domicellus, et dicti Guillelmus et Symoninus in villa de Talemer habuerunt verba cum ipso loquente, quod ipse veniret ad domum dicti Guillelmi causa faciendi et cuciendi monetam contrafactam monete regie, et in villa de Talemer dicti Guillelmus et Symoninus fecerunt fieri martellos et dicebat dictus Guillelmus quod ipse habebat unum divitem amicum lombardum et qui habebat unam sororem et ipse Guillelmus aliam in uxorem, qui ipsos multum poterat juvare in neccessariis ad faciendum monetam, et erat bene cum gentibus regis et patens in regno, et super hoc, ad preces dicti Symonini, cujus notitiam habebat, venit cum dicto Guillelmo ad domum dictam de Castro Renaudi, et dictus Guillelmus sibi apportavit les cuens et les marteaux et alia neccessaria ad faciendum monetam duplicem sub nomine regis et dixit testi loquenti dictus Guillelmus : Eamus apud Trenorchium ad Philippum Petoralli et loquamur sibi de nostra et de facienda moneta. Et statim ipsi duo venerunt apud Trenorchium ad domum dicti Philippi et non invenerunt eum, quia erat apud Matisconem, et jacuerunt in domo dicti Philippi illa nocte, et in crastino iverunt versus Matisconem et dicto Philippo oviaverunt in itinere publico quod tendit de Trenorchio apud Matisconem subtus fartas Matisconis, ubi dicti Guillelmus et Philippus magno spatio loquti fuerunt ad consilium, et dictus Guillelmus vocavit testem loquentem ut veniret ad eos, dicens : Ego loquor de negotio nostro. Et ipse loquens respondit : Facietis pactiones vestras, quia ego nolo interesse. Et statim, finito consilio, ipsi tres, videlicet Philippus, Guillelmus et Ferris, reviaverunt apud Trenorchium ad domum dicti Philippi, et in sero dictus Guillelmus loqutus fuit ad consilium cum dicto Philippo, et vocatus dictus Guillelmus loquentem, dicens : Veni ad consilium nostrum. Qui respondit : Nolo interesse pactionibus vestris. Et stabat ipse loquens ad fenestram super carreriam durante consilio ; respiciens les Caroles, et dicit quod dictus Philippus ipsos cum multo gaudio recepit in hospicio suo. Et postmodum dictus Guillelmus dixit dicto loquenti quod ipse, in consiliis quod habuerat cum dicto Philippo, locutus fuerat de facto dicte monete et quod ipsum loquentem adduxerat causa faciendi et cuciendi monetam in dicto castro seu domo Castri Renaudi. Et postmodum dictus Guillelmus et testis loquens venerunt apud Castrum Renaudum, ubi Guillelmus et Girardus de Castro Renaudo fecerant fieri fossam in fundo turris per Guigonetum de Cheintriaco et per munerium dicte domus Castri Renaudi et per unum alium hominem de Loysiaco, de cujus nomine non recolit, sub colore quod ibi fieret unum bonum et forte raterium. Et post Pascha ultimo preterita, ipse loquens primo incepit facere et cutere dictam monetam in dicta fossa, et de dicta moneta fecit, ut dicit, circa 45 s. duplicium et non plus.

Interrog. si alio modo scit quod dictus Philippus sit culpabilis de dicto facto, dicit quod non.

Interrog. quot vicibus dictus Philippus venit ad dictam domum dum ipse loquens erat in domo, dicit quod semel.

Interrog. si dictus Philippus eum scivit in domo illa vice, dicit quod non, quod sciat dictus Guigonetus ipsum tenebat in secreto quantum poterat.

Interrog. ubi comedit et jacuit dictus Philippus, dicit quod in domo quadam in qua fit coquina aliquotiens et est camera secreta et in qua jacere consuevit domina de Castro Renaudi et dictus Guillelmus jacuit cum dicto Philippo illa nocte, et dicti testis et Guigonetus comederunt et jacuerunt in aula.

III. Johannes de Franges, dictus Clericus, de Bibes, testis, etc dicit... se credere quod Philippus Pecoralli sit culpabilis vel consciens facti dicte monete et hoc ideo quia de hoc est publica fama apud Louincum et publice audivit dici apud Louincum quod Guillelmus, dominus Castri Renaudi, non est ita pecuniosus seu talis ingenii quod tale factum posset in se concipere vel facere sine consilio alterius, et quia dictus Philippus est affinis dicti Guillelmi et domus in qua cutiebatur moneta tenebat seu teneri nomine suo faciebat et potissime quia die lune sancta ipse loquens vendidit billionem dicto Philippo in nondinis Loinci et a dicto Philippo pro libra habuit in scambio ipsius Philippi de adventagio tantum vel plus quantum deberet haberi apud Matisconem. Item audivit dici ab illis qui vendiderunt billionum dicto Philippo, ut dicebant in nundinis predictis quod plus dabat eis quam ipse loquens posset dare sine perda, et nichil aliud scit.

IV. Stephanus de Bosco, testis etc dicit quod publice dicitur et ita audivit dici apud Louincum quod Guillelmus, dominus Castri Renaudi, vix potuit in se concipere quod faceret dictam monetam sine consensu Philippi Pecoralli, et nichil aliud scit.

V. Philippinus de Izugare, prepositus de Louinco, testis etc dicit ... quod Philippus Pecoralli sit culpabilis vel consentiens de facto dicte monete ex eo quod sic publice dicitur et quia est affinis Guillelmi de Castro Renaudi et domum in qua cutiebatur moneta tenebat seu suo nomine teneri faciebat et quia dicitur quod dictus Guillelmus tale factum nesciret nec possit per se facere, utpote homo non pecuniosus et parvi ingenii et nichil aliud scit.

VI. Magister Johannes Rosseti de Louinco, juratus ... noluit jurare super fama et facto monete predicte, dicit tamen quod ipse, die lune sancta, in nondinis Louinci, audivit dici ab Anrico, lombardo Louinci : Per Deum, qui caperet monetam quam habet in scambio suo Philippus Pecoralli magnum commodum posset est domini quia non videtur esse bona et nichil aliud scit.

VII. Renaudus, serviens de Louinco, asserit, non tamen juratus, et dicit quod fama publica est apud Loincum contra Philippum Pecoralli quod sit consenciens facti dicte monete et nichil aliud scit.

VIII. Guillelmus Faberz, clericus, dicit, non tamen juratus, idem quod Renaudus, serviens.

IX. Girardus de Vilario dicit, non tamen juratus, idem quod Renaudus.

X. Hugoninus Bicheti de Cyngne id.

XI. Odetus Bicheti dicit, non tamen juratus, idem quod Renaudus serviens et plus quia dicit quia in nundinis Louinci que fuerunt die lune sancta ipse vidit quod dictus Li Oncles, lombardus, apportavit ad scambium quod tenebat apud Louincum Philippus Pecoralli monetam novam in quodam saco et dictum sacum vacuavit proiciendo monetam super scambium et dictum sacum implevit billione et recessit secum deportando, nec aliud scit, ut dicit.

XII. Jaquetus de la Fontanela dicit, non tamen juratus de fama, idem quod Renaudus serviens. Item dicit se audivisse dici quod dictus Li Oncles et Guigonetus de Cheintrieco emerunt a quodam burgensi de Loons metallum seu cuprum et vasa terrea fecerunt fieri in quibus funderunt cuprum apud Loons et secum deportaverunt, ut audivit dici.

Informetis vos quod ipse fecit posse suum apud Chagniacum de evadendo manus ipsum ducentium in prisionem et de ponendo se in franchisia in dicta villa.

Item, quod mensem citra antequam cuderetur moneta apud Castrum Renaudi cessavit dictus Philippus de afferendo vel mittendo billionem suum apud Matisconem et semper cessavit.

Item, quod ipse vel alter nomine suo, existente in prisione ob factum predictum presentaverunt pluribus plures et ingentas (sic) summas pecunie pro deliberatione ipsius.

Et sera anquores trové que Girars de Chateau Renaut, escuiers, mariz a la suer a la fame Phelippe Peccotau quist et demanda a vendre a Mascon marz d'argent en plate et en demanda a acheter a Michelet Marceau de Mascon, changeur, au tans que celle fausse monnoie se batoit a Chateau Renaut.

Item, que diz Li Oncles, lombars demorans a Sergy en l'Empire, oncles , si comme en dit, de Peccorau, au tans que batoit celle fausse monoie a Chateau Renaut, quist et demanda en pluseurs lieus ou reaume paelles viez et metaille a Guillemin Berart de Plotes se il savoit nulz qui eust paelles viez ne metaille a vandre et ce meismes demanda il a pluseurs autres.

Item, puis le tans que celle fausse monnoie fu commenciee a batre a Chateau Renaut, lidiz Peccorau tinst et tenoit change a table de prest a Tournux en la maison Perrinot Bonnier et a 1 jour passé lidiz Peccorau oudit ostel, dist tiex parole a la table de son change, sur laquelle il avoit grant foyson de monnoie noire et nueve, que se il vivoit 1 po de tans il en averoit grant planté et a foyson de telle monnoie et que il en pourrait aidier largement a ses amis.

Item, que lidiz Peccorauz et Guyonnés Reboursoz, ses clers, aloient par le pays achetant buyllon et donnoient de chaucun marc. 2 s. et demi et 3 s. plus que en donnant a la monnoie de Mascon et se merveilloist chaucun que il vouloient de ce faire ne n'aportait lidiz Peccoraux point de buyllon a la monnoie le roy nostre seigneur si comme il avoit devant acoustumé quar il estoit uns des hons du pays qui plus i en aportoit devant cen que celle fausse monnoie se feist a Chasteau Renaut pour les changes que il tenoit.

Item, que quant lidiz Peccoraus, en ce tans qu'en faisoit celle fausse monnoie desferroist une courroie d'argent a Tournux chiés soy, Guyonnés Reboursez ses clers dit d'un petit revonnot de 1 clo d'argent qui chei que il ne fasoit pas bon ce perdre quar il i averoit anquores 1 d. double.

Item, que commune renommee est par tout le pays que li sires de Chateau Renaut ne seust ne eust le pooir d'emprandre tel fait a faire de lui seul, ne par lui, comme fils qui est non sachans de senz et povres d'avoir et que tout ce qui est feit de ceste fausse monnoie est fait par ledit Phelipps Peccorau et plus, par segurté de lui et de son conseil et dou pooir de son avoir que d'autre, quar le sire de Chateau Renaut et Peccoraux ont 2 sereurs et avoit Peccoraux la terre de Chateau Renaut et lou chastel ou l'en batoit la fausse monnoie ascensé et amuysonné a 4 anz.

Item, que si messires Renaus de Veriset, chevaliers, a fait aucune anqueste par ce mandement le roy nostre seigneur et ha aucune chose pronuncié a la delivrance doudit Peccoral, dit le balli de Mascon que il a ce fait sans lui apeler ne autre pour le roy nostre seigneur souffisaument et que li tesmoig que il a apelez et qui ont esté seur ce traist sont prestre et clerc et gens qui de ce fait rians ne sevent ne n'en fist onques demande a personne qui en seust ne deust savoir, et toutes les choses dessusdites seront trouvees qui en vourra faire enqueste, ou la valeur se lidiz Peccoraux ne l'esquevoit de sa volenté, et est renommee commune ou pays que il ha mengié et destruist par ses usures tout le pays de Masconoys.

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Enquête sur une affaire de fausse monnaie à Château-Renaud (Archives nationales, J 1032, n°13)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete64/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page