IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Ysalguier. Règlement des comptes de Raymond Ysalguier.1306-1315

Archives nationales, J 1030, n°5

Enquête

[1]

I De summa 45745 l.2 s. 1 d.tur. debilis monete, computato uno regali pro 2 tur., quam receperat per partes Ramundus Ysalguerii a commissariis negociorum et inventariorum judeorum usque ad primam diem decembris exclusive, solvit de mandato magistri Johannis de Sancto Justo idem Ramundus tam pro stipendariis quam pro aliis partibus in compoto cum eo facto contentis : 19047 l. 12 s. 4 d.tur. debilis monete, computato uno regali pro 2 tur. Datum IIIa decembris CCC VIo.

II Noverint universi quod de argento recepto per Remondum Ysalguerii, campsorem Tholose, de inventariis judeorum Tholose et senescallie tam in ciffis, tassis, anulis, zonis, capellis et fretino, deducto pondere cifforum, anulorum et aliorum restitutorum, pro sorte tradidit de mandato mei, Johannis de Sancto Justo, clerici domini regis, magistro Bernardo Carbonelli, magistro monete Tholose, 240 marchas, 6 uncias et 6 stellingos argenti quos debebat de compoto cum eo facto, omnibus computatis et deductis. Item tradidit thesaurario Tholose Nicolao de Ermenovilla de mandato meo, de inventariis dictorum judeorum 7 march. 7 uncias et 2 stelling. auri tradendos domino regi. Item tradidit domino Guillelmo de Nogareto, militi, anulum ponderis 34 stelling. auri tradendum regi. In cujus rei testimonium sigillum meum duxi presentibus apponendum. Datum sabbati post festum sancti Andree apostoli, anno Domini Mo CCC VIo.

III Prudenti viro sibi dilecto Raymundo Ysalguerii, campsori Tholose, Johannes de Sancto Justo, regis clericus, cum sincera dilectione salutem. Cum ad reddendum per me rationem seu compotum de bonis et expletis judeorum senescallie Tholosane et Albiensis ac Bigorre in Camera Compotorum domini regis me necessario habere oporteat ad presens omnes partes solutionum per vos factarum, ac etiam litteras recognitionum quas pro solutis recipere debuistis, rogo vos affectuose, requirens quatenus omnes partes solutionum predictas quas a recessu meo de Tholosa fecistis de 29.180 l. 24 s. 8 d. penes vos pro fine compoti inter me et vos in recessu meo facti dimissis, nec non et omnes litteras recognitionum seu quittationum quas pro summis per vos solutis habere debetis, michi Parisius quam cicius commode poteritis per certum et fidelem nuncium destinare curetis. Super negocio vestro quod michi scripsistis locuti fuimus ego et magister Johannes de Crispeyo insimul, sed propter absenciam et varias occupationes domini G. de Nogareto nundum inde potuimus ad optatum finem aliquid perduxisse, sciatis ab heredibus Bernardi Carbonelli qualiter et cui ipse reddidit et solvit 1906 l. 3 s. 4 d.t. debilium quas debebat pro 238 marchis 2 unciis et 4 estell. argenti sibi venditis de jocalibus judeorum, ut scitis, illud michi celeriter rescribentes. Valete bene et diu. Datum Parisius die jovis ante festum beati Johannis Baptiste.

IV Prudenti viro dilecto suo Raymondo Ysalguerii, campsori, civi Tholose, Johannes de Sancto Justo domini ..regis clericus salutem et dilectionis affectum. Alias vobis scripsi quod michi mitteretis litteras quittationum seu solutionum, quas fecistis a tempore quo recessi, sine quibus non possum commode computare. Unde iterato rogo vos quatenus omnes quas habetis quittationes et solutionum litteras per certum nuncium michi quam cicius poteritis mittatis, transcriptum illarum, si vobis placet, sub sigillo auttentico retinentes. De negocio vestro quod michi pluries per litteras ad memoriam reduxistis, sciatis quod semper est mee memorie commendatum, et de illo sepius locutus sum, sed adhuc nichil est super hoc ordinatum, scientes quod in illo tempore oportuno prout potero vigilabo. Valete semper, michi mandantes, ut vestro, que vobis grata fuerint et accepta. Datum Parisius die jovis ante Pascha.

V A honorable homme et sage son cher ami sire Remon Ysalguier, changeur de Tholouse, Jehan de Saint Just, clers nostre seigneur le roy de France, salut et lui appareillié a sa volenté. Savoir vous fais par ces lettres que j'ai eu et receu par le porteur de ces lettres en 2 boistes 11 paires de lettres de quittance des paiemens que vous avez faiz par les lettres que je vous ay envoyés puys que je parti de Tholouse, du remanant de l'argent que je vous avoie laissié des biens qui avoient esté receu des inventoires des juis, desqueles lettres je me tien a bien paiez et vous pri que des 125 l. vous avanciez le paiement au plus tost que vous porrez et des autres choses que vous m'avez escriptes par vos lettres et soiez certains que me sires Guillaume de Nogaret et je avons bien en memoire vostre besoigne. Nostre sires vous gart. Donna a Prareroles le jour de la feste saint Martin d'yver.

VI Prudenti viro sibi dilecto Raymundo Ysalguerii, campsori Tholose, Johannes de Sancto Justo, domini ..regis Francorum clericus, salutem et dilectionem sinceram. Vobis significo quod ego recepi a magistro Johanne de Nogareto, pro vobis et nomine vestro primo in una parte 3020 l.tur.deb., item 1800 l.t. ; item, pro Bernardo Carbonelli, 1906 l. 6 s. 8 d. ; item pro Nicolao de Ermenonvilla, thesaurario Tholose, 1200 l. ; item pro Vitale Giraudi 1100 l. dicte monete, prout in littera quittationis seu solutionis quam per dictum magistrum Johannem vobis mitto videbitis contineri, scientes quod in uno sacco illorum quos per ipsum J. misistis, deficiebant 20 l.t. debilis monete, prout ex littera Radulphi Perrarii, campsoris Parisiensis, et eciam per cedulam in sacco predicto appensam evidenter apparet, quare dictas 20 libras non recepi in solutum.

Item recepi a dicto magistro J. 8 s. 8 d. quos sibi tradidistis de residuo compoti precedentis facti quando recessi a vobis, rogans vos quatenus litteras quittationis seu absolutionis aut recognitionis quas super dictis pecuniarum summis a dicto magistro Johanne habetis, cum dicte summe sunt in compoto vestro allocate, eidem magistro Johanni restituatis et reddatis.

Valete bene ? Datum Parisius in festo beati Barnabe apostoli.

VII Universis presentes litteras inspecturis, Bertrandus Jordani de Insula, dominus de Lennato, miles domini nostri Francorum regis, tenensque locum domini Johannis domini Bleyville, militis, senescalli Tholosane et Albiensis, absentis pro Flandrensi exercitu predicti domini nostri regis, et Arnaldus de Proboleno, thesaurarius regius tholosanus, salutem. Notum facimus quod, cum in absentia predicti domini senescalli, nos locum tenens predictus litteras regias receperimus sub hiis verbis :

Loys par la grace de Dieu roys de France et de Navarre au seneschal de Thoulouse, salut. Comme, si comme chascun puet savoir, il nous conviegne faire moult grans despens et missions de jour en jour pour la necessité de nostre guerre de Flandres et pluseurs receveurs et collecteurs de subventions et de dicismes de biens et de juis et d'autres choses soient tenuz a nostre tres cher pere que Diex absoille et a nous de pieça, et on tenu et gardé le nostre longuement en nostre grant damage, por quoy il nous a convenu et convient prendre plus grant aide de nostre pueple et pluseurs personnes de vostre seneschaucie et du ressort d'icele soient tenuz a nous pour les causes dessus dites et pour autres en grans sommes d'argent et en petites, nous qui avons grant desir de garder nostre dit pueple a alegier et moins grever de despens a nostre povoir, et voulons que le nostre soit mis tout avant a faire lesdiz despens et missions, vous mandons et commandons, sus quanque vous povez mesfaire envers nous, que vous faciez crier publiquement par tous les liex sollempnez de vostre seneschaucie et de son ressort, que touz tieuls collecteurs et receveurs, de quelque estat ou condition que il soient, qui ont receu centisme, ciquantisme, double centisme et les subventions des feus jusques a l'an CCC et quatorze, derechef toutes maneres de collecteurs generaus et singuliers de disismes ou temps nostre dit seigneur et pere jusques a orendroit, et touz commissaires et receveurs des biens des juis, les quiex doivent encore et sont tenus a nostre dit seigneur et pere et a nous, tant pour les causes dessus dites comme pour autres soit, que il aient compté ou a compter vous revelent et paient pour nostre dit seigneur et pere et pour nous tout ce que il nous doivent dedenz quinze jours apres le cri, sus poine de corps et d'avoir. Et ceus qui ce n'auront fait dedens ledit terme, nous tenons tous leurs biens comme forfais et acquis a nous et les corps a nostre merci, et vous donnons plain povoir, par ces presentes lettres, de recevoir tout ce qui nous est deu des dites personnes, tant pour nous comme pour nostre dit seigneur et pere, et de leur baillier lettres de quittance et nons dessus diz de ce que vous aurez receu de eulz, par lesqueles nous prometons a donner les nostres, en reportant les lettres se il vous en requierent. Et tout ce que vous recevrez envoiez le plus tost et hastivement que vous pourrez a nos tresoriers a Paris, et raportez a noz comptes de que, en combien, vous aurez reçu et pour quel cause. Donné a Paris 30 jours d'aoust, sous le seel de Chastellet en l'absence du nostre, l'an mil CCC et quinze .

Fuerintque de mandato nostro contenta in litteris ipsis per villam Thoulouse die sabbati proxime preterita publice proclamata, veniens ad nos dictum thesaurarium Raymundus Ysalgerii, civis Tholose, die date presencium, dixit et revelavit nobis, thesaurario memorato, nomine regis ex ordinacione dicti locum tenentis recipienti, quod ipse olim a discreto viro magistro Johanne de Sancto Justo, clerico domini nostri .. regis quondam, et tunc superintendents in negocio judeorum in senescallia tholosana et ruthenensi, emit tria operatoria que esse dixit in villa Tholose et carreria vocata scola Judeorum, prope quadrivium de fustenis, precio 125 l. librarum parvorum bonorum tur. quas dictus magister Johannes ex causa predicta recognovit se habuisse ab ipso Ramundo et quod dictum precium adhuc re vera debebatur per ipsum Ramundum, non obstante dicta recognitione. Dixit etiam et revelavit dictus Ramundus quod ex alia parte debebat predicto domino nostro regi, ut heredi et successori felicis recordationis domini Philippi, quondam genitoris sui, 120 l. 13 s. 1 d.t. parvorum bonorum pro 361 l. 19 s. 3 d. debilis monete quas dixit se recepisse idem Ramundus a commissariis judeorum. Item dixit et revelavit se habuisse a magistro Bernardo de Canalibus, olim commissario in negocio memorato, unum gobelletum argentum ponderis trium unciarum pro cujus valore adhuc se debere asseruit 20 s.t., quas pecunie summas distulerat solvere, prout dixit, quia dominus genitor predictus quondam tenebatur sibi, et adhuc dominus rex tenetur, ut dixit, in quibusdam pecunie summis exedentibus dictas summas pro stipendiis debitis quibusdam nobilibus quorum loco et jure se esse pretendit Ramundus predictus, et ne sibi possit aliquid, occasione premissorum imponi predictas summas, que faciunt in universo 246 l. 13 s. 1 d.t. parvorum, de summis diversis, quas adhuc sibi deberi asserit protestando nobis, thesaurario tholosano predicto, quo supra nomine recipienti, obtulit ac solvit, et ab eo recognoscimus integraliter habuisse in pecunia numerata ex causis superius expressatis, de quibus sic oblatis, solutis et habitis, nos, tenens locum predictus, prefatum Ramundum nomine regio juxta potestatem per scripturas habitas nobis datam solvimus et quittamus. In quorum testimonium, nos, locum tenens et thesaurarius predicti, sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Actum et datum Tholose die veneris post festum beati Mathei apostoli, anno Domini Mo CCCo quintodecimo.

VIII Noverint universi quod, presentibus testibus et me notario infrascriptis, discretus vir dominus Philippus de Fontanis, domini nostri regis Francorum valletus, vicarius Tholose, tradidit venerabili viro Johanni de Crispeio, ejus domini nostri.. regis clerico, canonico Silvanetensi, ad recipiendum bona Judeorum senescallie Tholosane per eundem dominum nostrum regem specialiter deputato, ex commissione regia sibi facta, cujus tenorem idem dominus Johannes asseruit esse talem :

Ph. Dei gratia Francorum rex, universis presentes litteras inspecturis salutem. Cum, sicut intelleximus, nonnulli senescalliarum Tholose et Ruthenensis judeorum senescakliarum ipsarum personas et bona post generalem eorum captionem et expulsionem a regno nostro receptare, occupare et recelare presumpserint et presumant in nostri dampnum non modicum et offensam nostre regie majestatis, nos de fidelitate et diligentia circumspecta dilecti et familiaris clerici nostri magistri Johannis de Crispeyo, canonici Silvanetensis, plenius confidentes, eundem clericum nostrum ad partes predictas duximus transmittendum, eidem tenore presencium comittens quatenus super premissis et contra personas quascumque que, ne in hiis comisserint habentur suspecte, veritatem inquirat summarie et de plano, vel si sibi videbitur, ordine judiciario observato, que recepta occupata et revelata invenitur reduci faciat ad jus nostrum, delinquentes in hoc pecunialiter aut aliter prout sibi videbitur puniendo. Committimus si quidem prefato clerico nostro, ut ipse omnia alia bona mobilia et immobilia, ac debita, quecumque et ubicumque sint, et quocumque nomine censeantur, que fuerunt juderum quorumcumque nobis competunt et competere possunt diligenter perquirat, levet et explectet, et ad utilitatem nostram per venditionem aut aliter ordinet de eisdem, prout sibi visum fuerit, expedire, processus insuper compulsiones, informationes et inquisitiones secretas vel publicas et plenam jurisdictionem auctoritate nostra exerceat, contra debitores judeorum predictorum et bonorum suorum quondam detentorum, occupatorum, injustos et recelatores, compositiones etiam et omnia alia et singula faciat que circa premissa et ea tangencia viderit facienda ; nosque super suis venditionibus et compositionibus de premissis, cum de ipsis nobis per suas patentes litteras constiterit, nostras personis quarum intererit confirmatorias, litteras concedemus. Damus si quidem omnibus et singulis fidelibus justiciariis et subditis nostris, presentibus in mandatis, quatenus prefato clerico nostro in premissis et ea tangentibus pareant et pareri faciant cum effectu. Actum Parisius penultima die decembris, anno Domini Mo CCCmo septimo .

Res infrascriptas que fuerant, ut ibi dictum fuit, invente in domo qua morabatur in Tholosa, in carreria de Sesqueriis, Mavinus de Ruppella, judeus, et quas res ibidem aportaverat idem dominus vicarius in quodam linteo involutas et sigillatas sigillis Ramundi Ysalguerii, Guillelmi Ademarii et Petri Socca, qui ibidem presentes recognoverunt, et eorum quilibet, dicta sigilla esse sua, et predicte res, ut ibi dictum fuit, fuerunt invente, per instructionem Johannis de Leone de Saugocia regni Navarre, in dicta domo in duabus ollis terreis, qui Johannes pro quinta parte inventorum que fuerat sibi promissa, et soluta de mandato domini nostri regis, ut ibi dictum fuit, et habuit 169 libras 9 sol. regalium. Res vero predicte que fuerunt tradite dicto domino Johanni sunt hec, videlicet 136 florini aurei de Florencia, 36 florini aurei de rege, 165 dupple auri de Raysheto, 5 dupple aurei de Castella, ponderis 1 marche minus 2 sterlinchis, 20 portegalli auri, 14 marbotani aurei, 10 karlini aurei, 2 turonenses aurei, 92 pecie monilium, anulorum et fermallium, cum 2 fibulis aureis ponderis 3 marcharum et 5 unciarum minus 3 sterlinchis auri cum lapillis. Et est sciendum quod omnia supradicta ponderata fuerunt ponderata ad pondus marche Tholose. Item predicti dominus vicarius, Ramundus Ysalguerii, Guillelmus Ademarii et Petrus Socta recognoverunt quod in dicta domo dicti judei et in dictis ollis invenerunt ultra res predictas traditas dicto domino Johanni 7 l. 4 s. 4 d.t. argenti veterum, que valent 144 l. 6 s. 8 d. regalium, compotato turonensi pro 20 regalibus ; item plus 33 sterlinchos argenti qui valent 16 s. 6 d. regalium ; item 20 dupplas auri valoris 26 l. 10 s. regalium, de quibus solverant dictam summam dicto Johanni de Leone pro dicta quinta parte sua, ut dixerunt. Actum fuit hoc Tholose in domo qua Templarii morari consueverunt, tercia die exitus mensis marcii, regnante domino Philippo, Francorum rege, Galhardo episcopo Tholosano, anno Mo CCCo septimo ab Incarnatione Domini, in presentia et testimonio venerabilium virorum domini Yvonis de Laudunaco, judicis ordinarii Tholose, domini Arnaldi Arpadella, legum doctoris, Johannis de Turre, servientis armorum domini nostri regis, et Bernardi Cadena, publici Tholose et curie domini vicarii et sigilli senescallie et vicarie Tholosane notarii, qui cartam istam scripsit.

Et ad majorem omnium premissorum firmitatem habendam fuerunt sigilla, videlicet predictum senescallie et vicarie Tholosane et dicti domini Johannis de Cryspeio apposita huic carte.

IX Nos Johannes de Crispeyo, illustris .. regis Francie clericus, superintendens negocii judeorum in senescallia Tholosana, notum facimus universis quod vir prudens et providus Raymondus Ysalguerii, civis et campsor Tholose, super hiis que pretextu cujusdam commissionis, per dominum Guillelmum de Nogareto, militem, et magistrum Johannem de Sancto Justo, clericum dicti domini .. regis in negocio predicto, predecessores nostros, de bonis Judeorum habuit et recepit, in modo qui sequitur computavit :

Primo, omnes recepte sue fuerunt estimate in universo valere 2.673 libras 8 sol. et 2 den. tur. fortium.

Item, solutiones et liberationes ipsius Raymondi inde facte fuerunt estimate in universo valere 1.980 l. 16 s. 11 d.t. forcium.

Et sic remansit quod debuit idem Raymondus 692 l. 11 s. 4 d.t. fortium, valent in dupplicibus regalibus 1038 l. 17 s. regalium. Et de singularibus partibus receptarum et solutionum ac restancie hujusmodi per compotum quem idem Raymondus sub sigillo nostro, nosque sub ipsius Raymondi sigillo habemus, plene constat.

Postmodum prefatus Raymondus super hiis que de bonis judeorum pretextu commissionis nostre habuit et recepit nobiscum in modum qui sequitur computavit :

Primo, recepte quas fecit dictus Raymondus de revelationibus judeorum infra computatis parte tertia judeorum et quibusdam pecuniarum summis quas a nostris .. commissariis per judicaturas deputatis habuit et recepit, fuerunt estimate in universo valere 6.579 l. 9 s. 2 d. et duplicum regalium. Item, recepte quas fecit dictus Raymondus de debitis judeorum in litteris et instrumentis judicature Tholose, quas sibi commiseramus explectandas, fuerunt estimate in universo valere 1016 l. 10 s. duplicum regalium, inde deducta quarta parte pro usuris. Et sic totalis summa recepte dicti Raymondi, nostre commissionis pretextu, modo quocumque facte, infra computata restantia compoti quem, ut predicitur, nobiscum fecit, pretextu commissionis dictorum predecessorum nostrorum, fuerit estimata valere 8.634 l. 16 s. 2 d. duplicum regalium. Quam totalem summam restancie et recepte predictarum prefatus Raymondus nobis ac pluribus stipendiariis, mercatoribus et personis aliis de mandato nostro liberavit et solvit, prefatum Raymondum nomine dicti domini regis et nostro super hiis absolventes et quittantes et de particularibus sommis receptarum liberationem et solutionem predictarum per libros ipsius Raymondi et nostros in papiro scriptos, de quibus diligens facta fuit collatio, plene constat. In quorum testimonium presentibus litteris sigillum nostrum una cum prefati Raymondi sigillo duximus apponendum. Datum Tholose, die dominica post hyemale festum beati Martini, anno domini Mo CCCmo decimo.

[Au vo :] Videtur ascendere 75264 l. 19 s. 2 d. debil., sed 3020 l. et 1800 l. tradite magistro J. de Nogareto, ut in VI. littera sunt de primo computo reste contente, in IIIa littera, restant 70444 l. 19 s. 2 d.

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Ysalguier. Règlement des comptes de Raymond Ysalguier.1306-1315 (Archives nationales, J 1030, n°5)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete57/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page