[1]

Processus habitus et factus per dominum senescallum Ruthenensem de mandato regis super facto alte justicie ville de Bastida domini episcopi Ruthenensis, seu informatio facta an sit commodum vel incommodum domino regi detinere dictam altam justiciam aut admittere dictum episcopum ad financiam cum domino rege pro ea.

Anno Domini M^o CCC^o sexto, die sabbati post festum beati Clementis, nos, Arnaldus de Sancto Genesio, domini regis Francorum clericus, commissariusque datus in hac parte per nobilem virum dominum Petrum de Ferreriis, domini regis Francie vayletum et ejus senescallum Ruthenensem, accessimus ad villam de Bastida dictam Episcopi, cujus tenor sequitur in hec verba :

Petrus de Ferreriis, domicellus, vayletus domini Francorum regis, ejusque senescallus Ruthenensis, dilecto nostro magistro Arnaldo de Sancto Genesio, jurisperito, salutem et sinceram dilectionem. Litteras patentes regias nos recepisce noveritis in hec verba :

Philippus, Dei gratia Francorum rex senescallo Ruthenensi vel ejus locum tenenti salutem. Mandamus vobis quatenus inquiratis cum diligentia veritatem utrum sit nostrum commodum vel incommodum facere cum dilecto et fideli nostro episcopo Ruthenensi financiam de debato vel super debato quod inter nos ex una parte et ipsum ex altera vertitur ocasione alte justicie terre sue, et id quod inveneritis nobis per vestras litteras rescribatis. Datum Parisius IIII^a die julii anno Domini M^o CCC^o VI^o.

Unde cum nos arduis negociis curie et assiziarum nostrarum occupati personaliter ad premissa atendere nequeamus, auctoritate ipsarum litterarum vobis comitimus et mandamus quatenus, juxta formam et continentiam dictarum litterarum, accedentes personaliter ad dictum locum de Bastida et mansum de Angelis prope Moyraze super comodo et incomodo dicte alte justicie et aliis circunstantiis cum summa diligentia veritatem inquiratis et id quod inveniretis nobis afferatis taliter quod nos ea que feceritis ad curiam Parisius domini regis rescribere valeamus juxta mandatum antedictum. Datum Villefranche die veneris post festum beati Clementis, anno Domini M. CCC^o sexto.

Auctoritate cujus comissionis processimus ad inquirendum juxta tenorem comissionis nobis facte, primo est intentionis nostre quod, non obstante presente aprisia, comune pacis, ressortum et jus quod dominus rex recipit in mineriis et prout utitur existentibus nunc et in futurum in terris et locis hujusmodi sint et remaneant domino regi prout in aliis terris nobilium percipere et uti consuevit.

Item, anno Domini M^o CCC^o sexto, die jovis post Natale Domini, nos, Raimundus de Bisturre, locumtenens nobilis viri dicti domini senescalli Ruthenensis, venimus apud locum de Bastida de Cabanis propter absentiam dicti magistri Arnaldi de Sancto Genesio qui predictis vacare non poterat pro prosequenda et comprobenda dicta informatione juxta mandatum domini regis, et incepimus inquirere cum testibus infrascriptis, et primo cum Guillelmo Malirati.

Et dictus comissarius vocavit in testes B. de Fonte, G. Pelhicier, P. Vezi, Guillelmum Marra, Bertrandum de Rollant.

I. Bertrandus de Fonte, testis juratus et interrogatus super contentis in art. per gentes domini episcopi traditis

Primo, que sunt loca de Bastida de Cabanis et mansus de Cador et de Teuleriis, prout clauduntur cum terra domini episcopi predicti, dixit se scire per visum et auditum quod dictus mansus de Cador, qui est de feudo domini episcopi et juridictione ville et loci de Bastida confrontatur cum mansis de Saynicarcis et de La Orieira de pertinenciis de Castlari domini regis, et ab illis mansis circa versus Bastidam vidit uti curiales de Bastida in percipiendo dex a Petro de Mayranh, de Cador. Et alias vidit uti quod consules de Bastida talliabant homines habitantes a dictis mansis citra usque Bastidam.

Item quod pertinentie et juridictiones villarum de Cabanis et de Bastida confrontantur ex alia parte cum pertinenciis et jurisdictione de Castlari domini regis et cum fluvio vocato Avayro et protenditur usque ad partem et jurisdictionem castri de Maurilhone domini episcopi Ruthenensis, mansis de Calvayras et de Gaudier remanentibus infra jurisdictionem de Bastida.

Interrog. quantum durat ab illa parte dixit quod plus quam per mediam leucam.

Item dixit cum confrontatur ex alia parte versus villam de Vabre usque ad mansos de Denco et dels Castels, istis mansis proxime dictis remanentibus etc. Item ex alia parte usque ad mansum de Las Genestas dels Marras, qui mansus remanet infra jurisdictionem de Bastida.

Interrog. quantum durat ab illa parte de Vabre, dixit quod plus quam per mediam leucam. Item usque Rivumpetrosum plus quam per mediam leucam.

Item, interrog. de numero focorum, et quot foci sint infra dictas confrontationes, dixit se nescire perfecte, salvo quod ipse loquens fuit et est consul de Bastida, et dum faciebant tallias suas pro consulatu suo, prout alii consules et predecessores sui facere consueverunt, fecit scribi nomina ac numerum focorum pertinenciarum et jurisdictionis dicti loci de Bastida et quod illorum nomina et numerum ostendet in libro consulatus in scriptis.

Item de nobilibus interrogatus, quot sunt commorantes et habitantes in loco et pertinenciis de Bastida et infra jurisdictionem dictarum confrontationum, dixit quod unus, scilicet Hugo de Mirabello, apud Cabanas, tam ipse quam ejus antecessores quod in contrarium hominum memoria non existit.

Item interr. an plures nobiles infra dictas confrontationes et pertinentias steterunt vel nunc stant et fecerint mansionem, dixit se non recordari, excepto Fortanerio de Maurlhone qui aliquotiens, tam ipse quam pater suus, fecerunt mansionem apud Cabanas, et ibi habent domos et ospicia, et aliquotiens et modo in presenti tenuerunt et tenent suum officium apud Villamfrancham.

– Item interr. quot nobiles feudatarii sunt infra dictas confrontationes habentes feuda nobilia, ibidem non facientes mansionem, dixit quod nobiles Raterius de Penna et B. de Roqueta, et Combrotus et Hugo, ejus nepos, de Rupeforti, et Guillelmus Bestore et Hugo de Peirelhas.

Interr. quantum possunt valere redditus d. Hugonis de Mirabello, nobilis existentis in dicto loco de Cabanis per annum, quos habet infra dictas confrontationes, dixit extimando quod bene valent ejus redditus etc 20 l. bonorum ruthenensium, item Fortanerius de Maurilhone 50 l. ruth., item Raterius de Penna 25 l. ruth., item lhi Roquefort 10 l. ruth., item lhi Bestort quasi nichil, item Hugo de Parolhas 100 s. ruth., item B. de la Roqueta 10 l. ruth.

Item feudotarii ignobiles tenentes feuda francha infra dictas confrontationes sunt Johannes de Vennat 10 l. ruth., [fol. 1 v^o] Berengarius Galteri 100 s. ruth., Guillelmus Fornerii nullos habet redditus, quod ipse sciat, nisi solum unam eminam bladi mediocriter inter siliginem et avenam. Item Arnaldus de Grialone 50 s. ruth.

Item interr. quantum valent seu valere possunt communi extimatione jura proprietatum et reddituum dictorum nobilium et ignobilium juxta redditus et valorem terrarum, hospiciorum et feudorum suorum que habent infra dictas confrontationes, dixit se nescire extimare quia simplex est et ignorans quo ad predicta.

Item de numero focorum existentium infra dictas confrontationes interr. dixit se nescire ad presens, set in libro tallie scripserunt et ibi clarius et certius poterit inveniri.

Item interr. quot burgenses sint infra dictas confrontationes et jurisdictionem comorantes, dixit quod nullus burgensis est, quod ipse sciat.

Interr. quot agricultores seu laboratores sint infra dictas confrontationes cum paribus bovum, dixit quod bene sunt a 80 usque ad 100 paria bovum excolentium terras.

Interr. quantum possunt valere illorum bona, dixit se nescire extimare.

Item mansionarii textores sex foci, sator unus focus, fabrorum tres foci ; de aliis minutis non recordatur, ut dixit.

Item interr. si sunt nemora et terre inculte in quibus possent fieri mansiones, agriculture et augmenta reddituum seu adisside domino regi, dixit quod non quia omnia sunt jam exculta seu extirpata.

Item interr. si fieret traslatio dicte alte justicie dictorum locorum deminuerentur redditus domini regis, tam communis pacis quam pedagii de Najaco et de Villanova vel impedirentur levari, dixit quod non, quod ipse cognoscat vel sciat de uno obolo neque magis neque minus.

Item interr. si terra est multum fructuosa et fertilis et loca vinearum, dixit quod non nisi solum in mansis de Gaudier et de Calvayras juxta flumen Avarionis in quibus possent fieri alique vinee.

Item interr. super herbagiis et explecta circumvicinorum, dixit quod non sunt ibi pascua quia ipsi non possunt tenere animalia sua.

Item interr. si possent plures habitare et vivere in dicta villa et locis predictis ex fertilitate terre, dixit quod nunc, quia illi qui nunc sunt habitantes vix vivere possunt nec etiam ibi viverent nisi essent mineria in quibus lucrantur plures vix victum suum.

Item interr. si dicta loca et pertinentie superius nominata sunt contigua castris et villis domini regis, scilicet Villefranche, Villenove, de Castlari, de Rivopetroso et de Najaco domini regis, dixit se scire quod loca predicta sunt prope Najacum per tres leucas, item de Rivopetroso per unam leucam, de Villanova per duas leucas, de Villafrancha per unam leucam.

Item interr. si possent in dictis locis fieri nundine sive mercatum ex quibus possent jura episcopi augeri, jura domini regis et villarum circumstantium domini regis diminui, dixit quod non, quod ipse sciat.

Item interrog. si ex delictis possent plura bona confiscari episcopo, dixit quod non quia gentes sunt pauperes.

Item interrog. quantum valere potest per annum alta justicia dictorum locorum domino regi, exceptis mineriis et commune pacis et ressorto, dixit se nescire extimare, set audivit quod Baudoynus Ferro, qui per annum bayliviam de Bastida domini episcopi tenuerat ad manum curie domini regis reddidit computum gentibus domini episcopi de 53 s. ruth. solum, et illos habuerat pro majore parte ab hominibus mineriorum.

Item interr. si pedagia et leude de Najaco, de Villanova, de Castlari diminuerentur et alie obventiones domini regis ex hoc si fieret alta jurisdictio domini episcopi, dixit quod non de valore unius denarii secundum extimationem suam.

Item interr. si explecta villarum circumstantium domini regis, herbagiorum, nemorum et lignorum in villis de quibus inquiritur, si jus eorum lederetur si alta jurisdictio ad dominum episcopum devolveretur, dixit quod non quia bene sci tur quod ibi habent usum et esplectam.

Interr. si ville circumstantes domini regis dampnificarentur in aliqua summa seu quantitate si alta jurisdictio dictorum locum ad dominum episcopum deveniret, dixit quod non.

Item interr. si dominus rex consuevit uti ibidem jurisdictione media et minori, vel solum alta justicia, dixit se scire quod accidit temporibus retroactis, tempore quo dominus comes Pictavie et Tholoze tenebat terram et comitatum Tholoze, duo servientes sui, Deodatus Caussanelli et Stephanus Sycardi comiserunt furtum apud Cabanas, et dictus dominus comes fecit eos suspendi apud Najacum. Item quod non est diu quod Bertrandus de Rivo, tunc habitator ville de Bastida, comisit furtum minarum et fuit punitus per curiales Villefranche domini regis.

De minori autem juridictione vidit uti curiales domini episcopi et dominos de Cabanis. Interrog. in quibus casibus, dixit quod in sanguinia comissa per B. Marcasso in personam B. Amalvini. Interr. ubi comiserat sanguineam, dixit quod in manso de Calmrondeda in pertinentiis de Teuleriis infra confrontationes predictas. Item ipse loquens fuit punitus per eosdem condominos pro quadam sanguinia quam comiserat in personam Durandi Carrerii de Loco. Interr., dixit quod in predicto loco de Teuleriis.

Item Rostagnus comisit sanguiniam in personam Deodati dels Toalhas apud Bastidam et fuit punitus per judicem domini episcopi, scilicet per magistrum Johannem Ricas, et dixit se vidisse teneri assisiam apud Cabanas per judicem condominorum dicti loci ; item apud Bastidam per judicem et bajulum comini episcopi. Et vidit condempnari apud Cabanas uxor B. Aurioli de Maurlhone, et fuit fustigata apud Cabanas per dominos de Cabanis pro furto bladi quod comiserat ; de tempore dixit quod bene sunt 20 anni.

Item vidit condempnari P. Pagesii apud Bastidam per gentes domini episcopi pro furto cujusdam mutonis quod comiserat. Item vidit per curiales domini episcopi fustigare quendam hominem de Petrucia dictum Tregan pro furto gallinarum apud Bastidam comisso ; et de pluribus aliis vidit hoc idem tam pro furtis quam pro adulteriis, ut dixit.

– Item super valore feudorum tam nobilium quam ignobilium interrog. dixit [fol. 2] se nescire nisi ut supra dixit.

Item super valore reddituum ecclesiarum de Cabanis, et de Bastida et de Cador et de Teuleriis ad dominum episcopum Ruthenensem tam in temporalibus quam in spiritualibus interr. dixit se nescire.

– Item interr. quantum durant pertinentie supradicte infradictas confrontationes in longitudine, latitudine, dixit quod bene durant per unam magnam leucam.

II. P. Veza, de Bastida Episcopi testis etc

dixit quod pertinentie de Cabanis protenduntur versus Castlare usque ad mansum de Moceto et pertinentie dicti Cador sunt contigue cum pertinentiis de Cabanis. Item protenduntur versus Rivum Petrozum usque ad quandam magnam crucem in itinere super manso de Monbressos, et ab illis terminis infra est de terra et juridicione dicti domini episcopi.

Item pertinentie de Cabanis protenduntur versus villam de Valre usque ad mansum de Denco, dicto manso remanente infra juridictionem de Cabanis et de Bastida.

Item protenduntur pertinentie de Bastida et de Cabanis versus castrum de Maurlhone domini episcopi usque ad mansos de Vacaressa et de Valvayras usque ad fluvium Avarionis, dictis mansis de Vacaressa et de Calvairas remanentibus infra juridictionem de Bastida et de Cabanis.

Que pertinentie superius designate durant in universo tam in longitudine quam in latitudine per unam magnam leucam.

Interr. quot foci etc credit quod bene sunt 160.

Item interr. de focis nobilium, dixit quod non sunt foci nobilium nisi unus focus Hugonis de Mirabello apud Cabanas.

Item interr. quot feudaterii nobiles sint infra dictas confrontationes, dixit quod Fortanerius de Maurlhone, Raterius de Pena, B. de la Roqueta et predictus Hugo de Mirabello, et Combretus de Rupeforti et ejus nepotes.

De valore reddituum dictorum nobilium et de valore feudorum interr. dixit se nescire extimare nec habent infra dictas confrontationes domos nec hospicia nisi solum Hugo de Mirabello et Fortanerius de Maurlhone qui habent domos apud Cabanas, tamen Fortanerius moratur apud Villamfrancham, nec habet spem quod aliqui nobiles veniant ibidem facere mansionem.

Item interr. de ignobilibus feuda francha infra dictam juridictionem habentibus, dixit quod Berengarius Galterii habet medietatem cujusdam mansi, et Johannes de Vennac aliquas parvas bordarias, et Guillelmus Fornerii aliquam partem cujusdam mansi francham...

Item de valore feudorum illorum et de redditibus eorundem dixit se nescire extimare quia persona est ruralis et agricultor et ideo nescit.////

/// dixit quod non nec ipsi habitatores habent unde possent bene vivere nec calefacere propter penuriam nemorum et lignorum.

/// dixit quod non.

/// et de Castellari, dixit quod non quia dominus rex et ejus curiales bene custodirent.

Item interr. si propter translationem alte justicie si fieret gentes Villefranche domini regis amiterent usum suum et esplectam herbagiorum et lignorum que se dicunt habere in terris et pertinenciis dictorum locorum, dixit quod non quia non se dimiterent esplectare propter hoc, ut dicit.

Item si redditus et baylivia Villefranche domini regis diminuerentur si alta juticia domino episcopo traderetur, dixit quod sic, de tanto quantum dicta alta justicia valeret.

/// dixit se nescire.

Interr. quod commodum esset domino regi si retineret altam justiciam vel quod incommodum si illam traderet domino episcopo, dixit se non esse sapientem ad hoc.

Item interr. super exercicio alte justicie facte in dictis locis, dixit se vieisse tenere judices per dominos de Cabanis apud Cabanas et per dominum episcopum apud Bastidam et punire apud Cabanas pro sanguiniis, set non recordatur expresse de nominibus personarum.

Item vidit fustigari apud Bastidam per curiales domini episcopi P. Pagesii pro furte denariorum et quendam de Najaco cum quadam muliere pro adulterio et quendam carbonerium pro adulterio et in pluribus aliis vidit exerceri per gentes domini episcopi juridictionem in dicto loco, ut dixit.

De alta justicia tamen vidit quod Deodatus Caussanelli et Bertrandus de Rivo fuerunt puniti, prout B. de Fonte (I) deposuit et explicavit.

III. G. Pelhicerii de Cabanis, testis etc [1] dixit se scire quod pertinencie ville de Cabanis et de Bastida et de Cador, que villa de Bastida est de pertinenciis de Cabanis, et locus de Cador de juridictione dicti domini episcopi, protendentur usque ad mansum de Calvayras et de Gaudier et usque ad fluvium Avarionis, et dividuntur cum pertinenciis castri de Maurlhone domini episcopi Ruthenensis, et prout protenduntur usque ad mansum de Vacaressa et mansum de Cazelis, qui mansum de Cazelis dividitur cum manso de Plaussergas, de pertinenciis Sancti Salvatoris, et deinde usque ad mansum de Dento et dels Castels, prout dividitur cum pertinenciis ville de Vabre, et deinde usque ad mansum de Maloyre et mansum de La Calm dels Vayshas et mansum dels Borx, et dividitur cum affario de Bleyshes, et usque ad mansum de Bossac et de las Genestas usque ad magnam crucem de super manso de Monlorasses cum afario de Rivopetrozo ; deinde dividitur per rivum cum pertinenciis [fol. 2 v^o] de Castlari domini regis et deinde apprehendit mansum de Boscbeto la Sotira et mansum de Vera et exinde dividitur cum mansis de Lauricira et de Saynieiras et de Mosset, de pertinenciis Castlari domini regis, dictis mansis de Gaudier et de Calvayras et de Vacaressa et de Cazelis et de Dento et dels Castels et de Maloyre et dels Vayshes et dels Borx et de Bossat et de la Ginestas et de Bosco Bato la Sotira et de Vera, ut dividitur cum pertinentiis de Castelari et confrontatur cum fluvio Avarionis remanentibus infra juridictionem et districtum villarum de Cabanis et de La Bastida dicti domini episcopi [2], que pertinencie in longitudine et latitudine protenduntur per unam magnam leucam.

[a] Item interr. si esset commodum domino regi vel incommodum si dominus rex traderet ultam juridictionem dictorum locorum et pertinencias domino episcopo Ruthenensi, dixit se non esse sapientem ad hec...

Item interr. quot foci etc, videtur sibi quod bene sunt 160 foci.

Item interr. quot foci nobilium ... dixit quod unus scilicet Hugo de Mirabello apud Cabanas, et Fortanerius de Maurlhone habet ibi domos et ospicia, et aliquotiens ibi moratur, set modo inhabitat apud Villamfrancham, et stetit quasi per duos annos vel circa.

Item interr. quot nobiles habent feuda nobilia infra dictas confrontationes, dixit quod B. de Rosta, Hugo de Mirabello et Fortanerius de Maurlhone, Raterius de Penna, Combretus de Rupeforti, Hugo de Perelha, Hugo de Rupeforti.

Item [interr.] de valore reddituum dictorum nobilium, dixit quod redditus Fortanerii possunt valere per annum, ut extimat, 80 l. bonorum ruthen., item Hugo de Mirabello 40 l., Raterius de Penna 40 l., B. de Roqueta 30 l., Cumbretus de Rupeforti et ejus nepotes 20 l., Hugo de Perolheis 10 l.

Interr. quot sunt alii ignobiles feuda francha tenentes infra dictas confrontationes, dixit quod Berengarius Galterii, B. de Mayranh, Guillelmus Fornerii et Johannes de Vennac.

Interr. de valore reddituum dictorum ignobilium dixit quod redditus Johannis de Vennac et heredum Stephani de Vennac valere possunt per estimationem 10 l. bonorum ruth., item Berengarii Galterii 100 s., item dels Forniers 7 l., Guillelmus de Mairanh 100 s. Interr. de valore feudorum nobilium, dixit se estimare valere eorum feuda in universo 10 l.

Item de feudis franchis, valore ignobilium interr., dixit jus ipsorum ignobilium valere in universo, ut extimat, 750 l. bonorum ruth.

De burgensibus interr. dixit nullum esse burgensem in dictis locis.

De valore pagesiarum tenentiariorum interr. dixit se nescire extimare, set credit quod plus quam 10 000 l.ruth. bonorum valent, ut extimat, et credit.

Item interr. si sunt nemora et terre inculte in quibus plures mansiones et redditus et adisside possint augeri domino regi, dixit quod non, ymmo quod totum est extirpatum.

Interr. si possent fieri nundine sive forum ex quibus jura villarum et gentium domini regis circumstantium possent pati dampnum, dixit quod non, ut credit.

... et de Castellari, dixit quod non.

dixit quod bona terra est quo ad siliginem excerscendam.

Item interr. si scit quod gentes Villefranche domini regis paterantur dampnum in usu et esplecta herbagiorum et lignorem quem et quam se dicunt habere in dictis locis et pertinenciis si alta juridictio traderetur domino episcopo, dixit quod non quia bene uterentur jure suo, ut credit.

Item interr. si scit quod bailivia Villefranche domini regis diminueretur si alta justicia dictorum locorum traderetur domino episcopo Ruthenensi, dixit se nescire.

Item interr. si dominus rex et ejus gentes usus fuit media, minori vel solum alta justicia in dictis locis, cf. I.

Item interr. super valore reddituum ecclesiarum infra dictas pertinentias existentium que pertinent pleno jure ad dominum episcopum, tam in temporalibus quam in spiritualibus, dixit valere, ut extimat, 500 l.ruth.

Item de valore baylivie dictorum locorum pro alta justicia interr. dixit se nescire extimare, set, prout casus possunt accidere, multum possunt valere.

IV. Raimundus de Pinu, de Bastida domini episcopi Ruthenensis, testis etc

Interr. super limitationibus etc cf. III, excepto quod dixit quod mansum de Pozoleto et bordariam Hugonis de Mirabello et ejus parciariorum confrontatam sive scitam in et cum manso de Mossoza et cum manso de Mosset esse de pertinenciis de Castellari et juridictione domini regis.

Cf. III. Quo ad Fortanerium de Maurlhone et Raterium de Penna et Hugonem de Mirabello, et salvo et excepto quod quantum ad extimationem in universo dixit se nescire extimare valorem eorundem.

cf. III.

... dixit se nescire...

De numero focorum ... dixit se scire et pro certo quod [fol. 3] sunt 217 vel 218 foci secundum quod reperiit in numero tallie consulum de Bastida, et, prout ipse dixit se scripsisse manu propria.

De valore bonorum pagagiorum et gentium dicti loci interr., dixit se nescire extimare valorem etc

cf. III.

Item interr. si dominus rex vel ejus gentes usi sunt juridictione minori, vel media seu solum alta in dictis locis vel domini de Cabanis sub feudo domini episcopi, et idem dominus episcopus, cf. III.

Item interr. si jura domini regis in pedagio ... cf. III.

Item interr. si gentes Villefranche ... cf. III.

a : Item interr. si esset commodum vel incommodum domini regi si dictam traderet altam justiciam domino episcopo, dixit se credere quod cum conditionibus supra in articulis expressatis esse commodum domino regi magis quam incommodum si financiam recipiat antedictam et pro eo, ut dixit, quia non vidit quod alta justicia dictorum locorum et terre predicte valuerit domino regi magnam quantitatem a 16 annis citra, per quod tempus fuit in officio et curialis dominorum de Cabanis et domini regis apud Castlare et domini episcopi apud Bastidam. Et id quod dominus rex exinde habebit erit lucrum domino regi, ut dixit, potissime cum audiverit contentionem esse et fuisse de alta justicia inter gentes domini regis et gentes domini episcopi, ut dixit, et pluries in loco de Bastida, et vidit levari instrumenta super dictam contentionem per magistrum Guirbertum Andagerini, condam notarium et per magistrum Amorozium Viventis et magistrum G. de Valle, notarios, ad instanciam curialium domini episcopi Ruthenensis, dum curiales domini regis utebantur alta justicia in dictis locis. Non recordatur tamen expresse de casibus in quibus fiebant nisi solum expresse de excessu comisso per Bertrandum de Rivo...

[V.] Magister Johannes Pausa, scriptor curie de Najaco domini nostri regisque notarius, testis etc

interr. si scit terram contentam infra dictas confrontationes etc dixit quod in longitudine et latitudine, uno pro alio ... extimat durare per unam leucam.

Item interr. super feudis et nominibus feudatoriorum nibilium etc dixit se ignorare.

... dixit se nescire.

... dixit se nescire.

Item ... super valore bonorum ... dixit quod communiter transeant, non tamen sunt multum divites, nescit ... estimare.

... dixit quod nesciebat.

Item ... si ex translatione cf. supra, dixit quod non credit quod propter hoc minuerentur aut levari impedirentur.

Item ... si dominus rex consuevit uti mixta et minori juridictione ... dixit quod non, vidit aliquem uti nisi per istum modum quod, pro contractibus celebratis apud Najacum, curiales de Najaco requirunt gentes episcopi ut eos adjornent apud Najacum responsuros pro predictis.

Item interr. si scit contentionem esse inter dominum nostrum regem et dominum episcopum ... audivit ... dici ...

[a] Item ... si scit commodum etc, dixit se credere commodum esse domino regi si bonam financiam reciperet.

Item interr. quare hoc credit, dixit quod pro eo quod ipse loquens fuit per 8 annos in curia domini regis de Najaco, et non vidit nec audivit quod dicta alta justicia valeret bajulo de Najaco vel domino regi per dictum tempus ...

[VI]. Magister Hugo de Serra, notarius curie de Najaco domini nostri regis

Super ... limitationibus ... feudis ... et nominibus feudatariorum, cf. I, hoc excepto quod nescit quod Hugo de Perelha habet aliquod redditus infra dictas confrontationes. Dixit se nescire valorem nec extimare dictorum nobilium.

... dixit quod estimat tenere dictam terram spatio unius leuce tam in latitudine [fol. 2 v^o] quam in longitudine secundum magis et minus.

Interr. super numero focorum ... extimavit esse 200 vel circa. Interr. de valore bonorum ... dixit se nescire extimare, dixit tamen aliqui sunt divites et aliqui pauperes.

Interr. super valore ignobilium feuda francha et redditus habentium, dixit quod lhi vennat habent redditus, valorem tamen eorundem dixit se nescire extimare.

... dixit quod non, ymmo credit quod facilius minuerentur.

Item interr. si ex translatione etc dixit se credere quod si, nec ita libere levarentur ibi redditus domini regis et jura sicut nunc si fieret dicta translatio, gentes etiam in eorum locis suis (sic) impedirentur, ut credit.

Item interr. si dominus rex consuevit uti ibidem juridictione media ... dixit se vidisse et audivisse quod episcopus et ejus feudatarii utebantur ibidem in loco de Cabanis minori juridictione et tenebant ibidem assizias suas, et episcopus in loco de Bastida. Dixit etiam se audivisse dici quod bona cujusdam qui vocabatur Bertrandus de Rivo fuerunt confiscata domino regi pro alta justicia ratione furti per eundem, ut dicitur, comissi.

Item interr. si scit dabatum inter d. regem et d. episcopum ... dixit se nescire nisi de auditu dici.

[a] Item interr. super commodo ... dixit se nescire, dixit tamen se credere commodum esse domino regi si bonam financiam, et pro eo vid. quod ipse loquens fuit in officio notarie curie de Najaco de cujus ressorto est dicta terra, ut dixit, per 6 annos, et infra dictum tempus non vidit nec audivit quod dicta alta justicia valeret domino regi 500 s., excepta confiscatione dicti Bertrandi de Rico.

[VII] Magister Geraldus de Posio, testis etc ...

Audivit ... dici contentionem esse et dabatum super dicta alta justicia [inter regem] et predecessores istius domini episcopi qui nunc est ...

[a] Super commodo etc, credit commodum esse domino regi si bonam financiam reciperet a dicto domino episcopo ex eo et pro eo videlicet quia, ut asserit idem testis, ipse fuit dudum in curia de Najaco notarius curie per 30 annos, et non vidit nec audivit quod dicta alta justicia dicte terre, que est de ressorto de Najaco, ut dixit, valeret domino regi per dictum tempus 100 l.t. ...

[VIII] Combretus de Rupeforti, domicellus, testis etc

Interr., feudatarius dicti domini episcopi Ruthenensis si ipse scit terram contentam infra confrontationes predictas, dixit se scire dictam terram contentam infra confrontationes et articulos traditos per gentes dicti domini episcopi, non tamen scit expresse confrontationes antedictas, ut dixit.

Et dixit interr. feudatarios nobiles esse infra dictas confrontationes Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello et se ipsum loquentem et Hugonem de Rupeforti nepotem suum et Bernardum de Roqueta et Hugonem de Perelhas, redditus tamen illorum dixit se ignorare quantum habent in redditibus annuis infra dictas confrontationes, set extimat se et Hugonem nepotem suum habere in redditibus annuis infra dictam terram usque ad 10 l.t. cum exitibus mineriorum quo ad partem ipsorum.

... dixit se extimare in longitudine et latitudine, unum pro alio, secundum magis et minus, per unam leucam.

Item de numero focorum interr. dixit se nescire quia non intromisit se.

Item interr. de valore bonorum eorundem, dixit se nescire ; dixit tamen quod aliqui pagesii sunt divites et pagesie sue plus valent quam jus directi dominii quod ipse asserit se habere in rebus emphiteoticariis quas tenent ab eodem.

Item interr. si sunt ibi nemora etc dixit se scire non ibi esse nemora nec terras incultas in quibus possint augeri redditus domino regi nec ipse dominus rex habet terras nec pocessiones nec aliquid in superioritate ut in aliis terris nobilium, quod ipse sciat.

Item interr. si propter translationem ... dixit se nescire.

Item interr. dixit se scire dictam terram esse de et sub ressorto baylivie de Najaco domini regis.

Item interr. si dominus rex usus fuit in dicta terra seu ejus curiales minori et mediocri juridictione etc, dixit se scire quod condomini de Cabanis et gentes domini episcopi usi fuerunt minori juridictione, tenendo ibi assizias et nichilominus audivit dici quod curiales domini episcopi fustigarunt in loco specialiter de Bastida aliquos pro excessibus [fol. 4] comissis ibidem per eosdem delinquentes, nunquam tamen scivit quod dominus rex uteretur aliqua juridictione in terris predictis, nisi tamen de auditu dici. Audivit tamen dici quod dominus rex petebat confiscationem et punimentum illorum qui comitebant in dicta terra super alta justicia, dictum dominum episcopum impediendo super candem.

[a] Item interr. si sit commodum vel incommodum esse domino regi si financiam reciperet a domino episcopo de alta justicia dictorum locorum, dixit se dubitare, et pro eo quia melius sibi videtur quod dominus rex melius jus et legalius habeat in dicta alta justicia quod dominus episcopus. Adjecit tamen quod d. episcopus seu ejus curiales fustigarunt aliquos delinquentes, non tamen credit magnum incommodum esse domino regi si financiam reciperet de predictis.

[IX] Guillelmus Lamberti, serviens domini nostri regis, castri de Najaco, testis etc

... dixit se nescire dictas confrontationes expresse.

... dixit se extimare dictam terram durare spacio unius leuce ... vel circa.

Item interr. super feudis etc ... dixit se nescire.

... dixit se nescire.

Item interr. si commune pacis etc minuerentur etc, dixit quod non credit quod propter hoc predicta deveria domini regis impedirentur levari seu minuerentur. De expleta vero gentium domini regis et usu quam et quem habent in dicta terra, nullam explectam seu usum habeant in dicta terra quod ipse sciat.

Item interr. si d. rex uti consuevit minori et mixta juridictione ... dixit quod ipse vidit quod dominus episcopus et ejus curiales usi fuerunt longo tempore minori juridictione usque ad 60 s. et scit quod dominus rex est sayzitus de alta justicia si casus accideret seu occurreret. Interr. quare hoc scit, dixit quod pro eo quia cum quidam adulter, de cujus nomine dixit se non recordari, adulterium comisisset, ut dicebatur, in dicto loco de Bastida, fuit adductus per curiales de Najaco apud dictum castrum de Najaco et ibi fecit compositionem de dicto crimine cum bajulo dicti castri.

[a] Item interr. super commodo etc, dixit se ignorare.

Interr. si scit dabatum ... dixit se nescire.

[X] Geraldus de Combelis, consul castri de Najaco, testis etc Interr. ...

Dixit se scire dictam terram, ignorat tamen confrontationes expressatas.

Dixit se extimare durare per unam leucam ...

Super feudis ... Dixit ibi habere redditus Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, Combretum de Ruppeforti et ejus nepotes, B. de la Roqueta.

... Dixit se nescire extimare.

Foci. Dixit se nescire.

... Dixit quod non credit quod plures possent fieri in quibus commodum domino regi consequeretur cum dicta terra sit satis populata.

... Dixit quod non credit quod propter hoc diminuerentur seu impedirentur.

... Dixit se vidisse quod feudatarii nobiles utebantur juridictione in dicta terra de Cabanis et tenebant ibi assizias et episcopus seu ejus curia in loco de Bastida usque ad 60 s. Et d. rex seu ejus curiales utebantur alta justicia.

Item interr. quare hoc scit, dixit quia audivit dici quod delinquentes ibidem adducebantur per curiales de Najaco et ibidem recipiebant punimentum juxta eorum merita. Et vidit nichilominus contineri in scriptis curie de Najaco quod super alta justicia erat dabatum inter dominum regem et dictum episcopum, et ita deposuit super contentione alte justicie.

[a] ... Non credit quod esset magnum incommodum domino regi si financia reciperet predictam dicte alte justicie, pro eo quod dicta alta justicia non valet annuatim domino regi 5 s., quod ipse sciat, et quia ressortum retinet domino regi.

[fol. 4 v^o] [XI] Helias de Banis, serviens de Najaco domini nostri regis...

... Dixit se ignorare confrontationes expresse licet asserit se scire dictam terram de Cabanis et de Bastida.

... Estimat durare per unam leucam ... ita quod illud quod non facit latitudo facit longitudo.

... Dixit ibi redditus habere Fortanerium de Maurlhone et Raterium de Penna, Hugo de Mirabello et B. de La Roqueta.

... Dixit se nescire extimare.

... Extimavit esse 200 focos, vel 220 vel circa.

Dixit se nescire, licet aliqui dictorum pagesiorum sint divites et terra sit fertilis ad siliginem et avenam.

Dixit quod non possunt ibi fieri nove bastide seu habitationes plures cum etiam ibi non sunt nemora ex quibus due trabes possent fieri.

... Dixit quod audivit dici quod dictus episcopus tenebat ibi assizias et condomini de Cabanis seu eorum judices et curiales. De alta justicia dixit dominum nostrum regem fore sayzitum pro eo quia vidit quod Deodatus Caussanel et Stephanus Sicardi pro furtis ibi comissis, ut dicebatur, fuerunt adducti apud Najacum, de cujus ressorto est dicta terra, ut dixit, et fuerunt ibidem suspensi per curiam d. regis.

... Dixit quod non credit quod propter translationem predictam predicta minuerentur domino regi seu levari impedirentur.

[a] ... Dixit commodum esse domino regi si bonam financiam reciperet a dicto domino episcopo de dicta alta justicia, maxime cum dicta alta justicia multum non valeat in redditibus domino regi, ynmo modicum, ut dixit.

[XII] Hugo Raimundi, consul castri de Najaco, testis...

... Dixit se nichil scire, hoc excepto quod non credit esse commodum domino regi si financiam recipiat a dicto domino episcopo Ruthenensi de alta justicia locorum dictorum de Cabanis et de Bastida, ex eo et pro eo videlicet quia, cum dicta terra sit de ressorto et castellania castri de Najaco, quod est de honorabilioribus castris regni Francorum ad dominum regem pertinentibus, et sit valde regale et nobile, minueretur ejus juridictio quo ad altam justiciam si fieret dicta financia, et ideo etc.

[XIII] B. de Roqueta, domicellus, ut dixit etc

... Dixit se acire dictam terram et limitationes ejusdem, excepto a parte domini de Vabre.

... Bene protenditur et durat ... per unam leucam non magnam, secundum usum et leucas patrie...

... Dixit se scire feudatarios nobiles ... videlicet Raterium de Penna, Fortanerium de Maurlhone, Hugonem de Mirabello, Combretum de Ruppeforti et ejus nepotem et se ipsum loquentem.

... Dixit se nescire extimare ... nisi de se ipso et videlicet ipse habet redditus annuos ... in retrofeudo domini episcopi et sub feudo nobilium Raterii et Fortanerii de Maurlhone ... usque ad valorem 10 l.t.

... Dixit se nescire extimare.

... Dixit se nichil scire deponere expresse, set gentes que ibi morantur sunt bene et competenter parate ad vivendum, non tamen scit aliter eorum divitias expressari nec extimare.

... Dixit quod non, quod ipse sciat, quia tota terra est nimis populata et illi qui nunc sunt vix ibi vivere possunt.

... Dixit quod non, quod ipse sciat, ynmo potius credit quod magis valeret domino regi si fieret financia antedicta. Int. quare credit hec, dixit quod pro eo quia plures excessus et furta celantur que non celarentur, ut credit, si dicta financia fiat et quia melius punirentur malefactores.

... Dixit se scire dictos dominos in loco de Cabanis et dominum episcopum in loco de Bastida exercuisse juridictionem minorem et mediocrem et dictum dominum regem altam solum.

Dixit se audivisse dici quod contentio est et debatum, dicens se audivisse dici a patre suo quod alta juridictio dicte terre debebat ad dominum episcopum pertinere...

[a] ... Dixit se credere non magnum commodum esse domino regi si dictam financiam recipiat pro eo quia non credit quod exitus dicte alte justicie valeant domino regi annuatim 3 s. monete nunc currentis, ynmo plus etiam dixit dictus testis quod nunquam, quod ipse sciat, dicta alta justicia in vita sua valuerit aliquid domino regi, et pro eo etiam quia ressortum, commune pacis et jus mineriorum et armorum portamenta domino regi remanent salva, sicut prius...

[XIV] Poncius Arnaldi de Sancto Remigio ...

... Dixit se scire de auditu dici confrontationes dicte terre, prout in dictis articulis continetur.

... Dixit durare eam ... per mediam leucam largam in longitudine et latitudine vel circa.

Cf. XIII.

... Dixit estimando valere 100 l.t. et plus.

... Dixit se credere ibi esse 220 focos vel circa.

... Dixit se extimare valere 2000 l.t. et plus.

... Dixit quod non quia totum est ocupatum et cultum.

... Dixit se vidisse quod episcopus seu ejus curiales tenebant assizias in loco de Bastida et faciebant inquestas super facto raptus mulierum. Item audivit dici quod condomini de Cabanis tenere consueverunt ibi assizias et suam juridictionem exercere usque ad 60 s. et punire.

De alta justicia dixit famam esse quod inter d. regem et d. episcopum vertebatur debatum seu contentio super eadem.

[a] ... Dixit quod credit financiam esse utilem de dicta alta justicia domino regi et commodum sibi fore dum tamen bonam financiam recipiat a dicto domino episcopo et pro eo quia non credit quod dicta alta justicia valeat anno quolibet domino regi 3 s., propter quod credit commodum etc.

[XV]. Magister B. Lhie, locum tenans majoris judicis senescallie Ruthenensis...

Dixit se fuisse in officio procuratoris pro domino rege in majori judicatura senescallie Ruthenensis infra quam predicta terra est situata, et non vidit per dictum tempus nec audivit quod inter dominum regem et dictum episcopum esset debatum super alta justicia dicte terre, ymmo rex est et erat sayzitus de eadem.

... Dixit se nescire.

... Dixit quod propter hoc non impedirentur levari nec etiam gentes habitantes in dictis locis impedirentur in usu et esplecto quem habent in dicta terra...

Dixit se nescire pro certo, audivit tamen dici a bajulis Villenove condam et collectoribus communis pacis dicti loci quod dicta terra erat de ressorto et sub ressorto Villenove.

[a] ... Dixit se nescire pro certo, dixit tamen se credere commodum esse domino regi si bonam financiam reciperet a domino episcopo de dicta alta justicia. Interr. quare hoc credit, dixit quia pro eo quia parum credit valere dictam altam justiciam domino regi annuatim, et per tempus per quod idem loquens fuit in officio procuratoris domini regis, non vidit quod dicta alta justicia valeret domino regi aliquid, exceptis quibusdam modicis confiscationibus quorundam maleficorum qui ibidem comiserunt, ut dixit.

[fol. 5 v^o] [XVI] Bernardus de Malavilla de Villanova ...

... Dixit terram domini episcopi esse loca de Cabanis et de Bastida. De limitationibus dixit se nescire.

... Dixit ibi esse Fortanerium de Maurlhone et Hugonem de Mirabello habentes ibi redditus.

... Dixit se nescire.

... Dixit quod tota terra est quasi culta, nec scit ibi nemora...

... Dixit quod non credit.

... Dixit quod ipse credit quod dominus episcopus habet ibi minoram juridictionem usque ad 60 s., et dominus rex habet altam et de ea sit sayzitus. Dixit se nescire, ymmo credit d. regem sayzitum de eadem...

[a] ... Dixit non esse commodum, ut credit, domino regi si reciperet financiam de alta justicia dicte terre a dicto episcopo et pro eo quia minueretur ejus justicia. Dixit tamen quod talem financiam posset recipere quod esset sibi commodum si magna pecunie quantitas eidem daretur ex causa predicta.

[XVII]. Geraldus Barres de Villanova...

... Dixit se nescire expresse dictas confrontationes, licet sciat dicta loca de Cabanis, de Bastida, de Teulariis et de Cador.

... Dixit se scire quod sunt ibi feudatarii nobiles, videlicet Fortanerius de Maulhone, Hugo de Mirabello et Combretus de Ruppeforti et Bernardus de la Roqueta, qui feudatarii teneant terram suam ab episcopo predicto Ruthenensi et sibi recognoscunt.

... Dixit se nescire extimare.

... Dixit se extimare ibi usque ad 200 vel circa.

... Dixit se nescire extimare.

... Dixit non, ymmo tota terra est satis populata et extirpata taliter quod bono modo plures gentes non possent recipi.

... Dixit se credere quod predicta minime propter dictam translationem impedirentur levari seu minuerentur.

... Dixit quod ipse loquens vidit teneri ibi assizias gentibus episcopi et juridictionem exercere usque ad 60 s., et quod bajulus Villenove et de Najaco, quis istorum primus ibi veniret, ressortabat ibi et exercebat ibi seu exerceret si casus ibi veniret ea que ad altam justiciam et superioritatem pertinent seu possunt pertinere.

Dixit se nescire debatum.

[a] ... Dixit quod si dabat dictus episcopus rationem suam domino regi de dicta alta justicia, credit commodum esse domino regi recipere financiam antedictam, et pro eo quia parum aut nichil vidit valere dictam altam justiciam domino regi, et licet fuerit ibi nutritus per 15 annos.

XVIII. Petrus Mancippi de Septem Fontibus, bajulus de Najaco pro anno presenti...

... Dixit se scire easdem cum fuerit olim bajulus de Najaco et juridictionem altam pertinere ad d. nostrum regem et pertinuisse per 25 annos.

Dixit quod bajulus de Najaco seu Villenove vel alius eorundem qui prius ad dictum locum veniebat et casum ibi inveniebat pro dicta alta justicia ressortabat.

... Dixit se nescire...

... Dixit se nescire extimare.

[fol. 6] ... Dixit quod non.

... Dixit quod non credit...

... Dixit quod ipse credit quod dictus episcopus usus fuit seu ejus curiales minori juridictione et dominus rex alta justicia in dicta terra, dixit tamen quod episcopus et ejus curiales faciebant debatum super dicta alta justicia et de hoc pendebat, tempore d. Petri Bochas, dudum senescalli Ruthenensis, inter dominum regem seu ejus procuratorem et d. episcopum tunc seu ejus gentes, quam quidem inquestam dixit esse in archiva d. senescalli Ruthenensis. Vidit etiam quod episcopus seu ejus curiales tenebant assizias suas pro minori juridictione licet rex sit et esset sayzitus super majore et alta justicia.

[a] ... Dixit quod non credit magnum esse incommodum domino regi si financiam faciat ... de alta justicia terre predicte, potissime cum ipse testis olim fuit bajulus de Villanova et de Najaco, et etiam pater suus et non vidit nec audivit quod dicta alta justicia valeret aliquid, vel si valuit aliquid modicum tamen domino regi...

Item etiam quia credit quo ad rei veritatem, quod dicta alta justicia debeat spectari ad dictum episcopum, licet super eadem de facto contendatur.

[XIX] Johannes de Vennato de Villafrancha ...

... Dixit se scire confrontationes dicte terre in parte, ita videlicet a manso de Calvayrat, dividente cum castellania de Maurlhone domini episcopi, et prout ascendit versus dominum de Valre, mansis de Dento et de Ripperia remanentibus infra dictas confrontationes, et prout dividitur cum terra de Bleyshes nobilis Raterii de Penna, et exinde usque ad mansos de Bossato et de las Genestas, dictis mansis remanentibus etc, et exinde afarium de Cador, dicto afario remanente id., prout dividitur cum pertinenciis de Castellari domini regis, et exinde afarium de Cabanis usque ad fluvium Avarionis, prout dividitur cum pertinenciis Maleville comitis Ruthenensis ; et exinde dividitur cum afaria de Marcoal quod est de feudo d. comitis, quam terram ... extimat tenere quasi per unam leucam...

Dixit dominos de Cabanis sub feudo dicti d. episcopi : Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, quorum redditus ... dixit se nescire extimare. Item dixit nobilem Combretum de Ruppeforti, Hugonem ejus nepotem et Hugonem de Perelhas, et B. de Roqueta quorum redditus ut supra [7-8]. De ignobilibus feudatariis ... dixit se et heredes Stephani de Vennaco, consobrinos suos, habere, ut extimat, 80 l.t., et Berengarius Galterii et Amorizium Viventis et eorum redditus nescit extimare, set paucos redditus habent ibidem.

Dixit se extimare usque ad 200 focos.

... Dixit se nescire extimare.

... Dixit quod non.

... Dixit non vidisse ibi uti dominum regem nec ejus gentes minori nec media juridictione, ymmo vidit teneri assizias per dominos de Cabanis apud Cabanas et apud Bastidam per gentes d. episcopi, habendo judices et tenendo assizias sine contradictione. Dixit se audivisse dici contentionem esse...

[a] Dixit se credere non esse commodum domino regi, nisi bonum escambium seu bonam financiam haberet et reciperet ex causa predicta. Dixit tamen quod tam parum valet domino regi alta justicia predicta dicte terre quod tamen bonam financiam posset habere et recipere quam plus valere posset domino regi quam nocere, ut dixit.

Redditus nobilium. Dixit se extimare communi extimatione valere inter omnes a 300 usque ad 400 l.t.

[XX] Fortanerius de Maurlhone, domicellus, feudatarius dicti domini episcopi.

Cf. III, salvo quod non dixit dictam leucam esse magnam.

... Dixit se habere annuos redditus infra dictas confrontationes sud feudo d. episcopi, ut extimat, a 40 l.t. usque ad 50 l.t. Item dixit Hugonem de Mirabello et Raterium de Penna habere totidem sicut ipse habet... Dixit se nescire extimare redditus aliorum nobilium.

De nominibus ignobilium ... cf. III, excepto quod eorum redditus nescit extimare.

... Dixit ibi esse 200 focos.

... Dixit se nescire extimare quia aliqui et pauci sunt divites et pro majori parte alii pauperes.

... Dixit quod non quia totum est ascensatum ac nulla nemora sunt, ymmo totum est extirpatum.

... Dixit quod non quia nullos redditus habet d. rex infra dictam terram.

[a] Dixit se credere nullum incommodum esse domino regi si financiam recipiat cum dicta alta justicia sit contentiosa inter d. episcopum et d. regem, et pro eo etiam, ut dixit, quod alia fuit contentio de dicta terra inter antecessores suos et d. episcopum tunc Ruthenensem, et etiam de justicia ejusdem terre de Cabanis et pertinentiarum, et fuit compositum inter partes per arbitros et in arbitragio et prolatione fuit pronunciatum quod bassa juridictio remaneret dictis suis antecessoribus et alta justicia d. episcopo. Et adhuc ipse sic tenet et ejus parcionarii minorem juridictionem in terra sua de Cabanis et pertinentiis et d. episcopus debebat tenere altam justiciam ex causa predicta, ut dixit, et excepto exinde facto de Marcoal quod non est de pertinenciis de Cabanis.

... Dixit quod de alta solum, et pro eo quia ipse et alii sui parciarii de Cabanis, videlicet Raterius de Penna et Hugo de Mirabello utuntur minori juridictione apud Cabanas et in pertinenciis ejusdem, et d. episcopus apud Bastidam et in alia terra sua infra dictas confrontationes, tenendo judices, puniendo usque ad 60 s., dando tutores et curatores et interponendo decreta, ut dixit.

Item interr. quantum possunt valere d. regi quolibet anno ut redditibus alta juridictio, dixit se nescire extimare quia aliquotiens eveniunt incursus et aliquotiens non...

[XXI] Berengarius Galteri, feudatarius ignobilis ...

Dixit se nescire expresse confrontationes predictas nec scit extimare redditus nobilium nec ignobilium nisi solum suos et extimat se habere in dicta terra sub feudo d. episcopi, in redditibus annuis usque ad 4 l.t.

[a] ... Dixit se credere fore commodum d. regi si bonam financiam habeat...

[XXII] Hugo de Mirabello de Cabanis, domicellus, feudatarius d. episcopi...

... Cf. III, excepto exinde facto de Marcoal, quod non est de pertinenciis de Cabanis nec de juridictione d. episcopi.

... Cf. XX.

Id., addens quod Templarii habent aliquos redditus infra dictas confrontationes, et paucos, ut dixit. Item de nominibus ignobilium, cf. XX, et adjecit quod Durandus de Podiocalmo habet aliquos redditus etc.

[a] ... Dimitit hoc conscientie domini regis... Audivit tamen dici contentionem esse dicte alte justicie.

[XXIII]. Raterius de Penna, domicellus, feudatarius dicti d. episcopi...

... Dixit se confrontationes expresse ignorare quamvis bene sciat terram antedictam... per unam leucam ... Dixit etiam ... Marcoal non esse de pertinenciis de Cabanis.

De nobilibus, cf. XX. De ignobilibus, dixit se ignorare.

Cf. XX. De aliis redditibus, dixit se nichil scire expresse deponere cum non multum in terra predicta habitaverit quamvis illos redditus ibi habeat pro dicta uxore sua.

... Dixit se ignorare.

... Dixit quod non quia totum est populatum et dominus rex nullam proprietatem habet...

... Dixit quod alta solum justicia usus fuit. Interr. qualiter scit, dixit quod pro eo quia ipse et Fortanerius de Maurlhone et Hugo de Mirabello et condomini de Cabanis sub feudo dicti d. episcopi pro partibus suis utuntur juridictione, tenendo bajulos, judices et assizias, puniendo usque ad 60 s., dando tutelas et curas et interponendo decreta in facto de Cabanis et pertinenciis suis, et d. episcopus pro se apud Bastidam.

Cf. XX.

Interr. si gentes regis ... dampnificarentur, dixit se dubitari, et pro eo quia gentes oporteret respondere coram episcopo pro comissis ibidem...

... Dixit se audivisse contentionem aliquotiens fieri ... in curia apud Villafrancham inter dictas partes.

[a] ... Hoc dimitit conscientie domini regis...

[XXIV]. Johannes de Golesma ...

... Dixit se scire dictam terram ... tenere ... per unam leucam non magnam..

... Dixit quod Fontanerius de Maurlhone, Hugo de Mirabello, Raterius de Penna, Combretus de Rupeforti et ejus nepotes, B. de Roqueta, Hugo de Perelha.

Feudatarii ignobiles : dixit quod lhi Fornier et lhi Vennat.

... Dixit se extimare ibi esse 300 focas.

... Dixit se nescire extimare.

... Dixit se credere quod non, quod ipse cognoscat.

... Dixit se scire quod condomini de Cabanis super minori et dominus rex super alta. De facto de Cador interr. dixit se credere quod alta sit d. regis.

... Dixit se credere quod majus incommodum esset domino regi si financiam reciperet quam commodum, et pro eo, ut dixit, quia dicta terra est situata in medio terre d. regis, videlicet inter castrum de Najaco, de Rivopetrozo, de Petrucia, de Castlari, de Villanova et de Villafrancha d. regis.

Dixit se nescire contentionem aliquam de eadem esse.

Item super art. traditis per procuratorem d. regis, dicit valere redditus nobilium 1000 l.t. et proprietates eorum 50000 l. et bona pagesiorum et habitantium in dicta terra 50.000 l. ...

Item interr. si usus et esplacta gentium d. regis villarum circumvicinarum [fol. 6 v^o] et specialiter de Villafrancha quam se dicunt habere in dicta terra in herbagiis et lignis si dampnificarentur, dixit se credere quod sic. Interr. quare credit, dixit quia gentes episcopi cicius impedire possent gentes tunc si altam haberent justiciam quam modo faciant, ut dixit, quia si modo impedirent dum habent minorem juridictionem de facili expedirentur per d. regem dum tenet altam justiciam.

Item si terra sit fertilis interr., dixit dictam terram fertilem quo ad siliginem exercendam.

Item interr. si gentes dictorum locorum de quibus inquiritur tenentur venire ad foros et nundinas villarum d. regis, et cessarent venire et dampnum afferetur domino regi in pedagiis et leudis ex quibus magna comoditas affertur d. regi, si dicta alta justicia traderetur d. episcopo ; videtur sibi quod minus valeret d. regi, et pro eo quia videtur sibi quod d. episcopus et ejus gentes possent gentes impedire ut non venirent melius quam modo faciant.

Item interr. si sunt ibi mineria magis utilia et in augmento aliis experta et afferentia comoda plus quam alia dicte senescallie sicut eum augent et augere possunt et sperantur, ipsa mineria sicut habitatores mineriorum et villarum augebunt et proinde juridictio et commodum proveniens ex justicia augebatur, que justicia prevalet comodum argentorum quanquam d. rex sibi exitus retineret, dixit se credere quod dampnum pateretur d. rex in hominibus mineriorum si comiterent in villa d. episcopi extra mineria, nescit tamen extimare quantum.

Item interr. si exitus argentorum non valerent tantum si alta justitia alteri traderetur et ad alium spectaret nec ita promptos habere posset d. rex homines mineriorum ad exercitus suos et negocia sua, dixit se credere quod cicius impediri possent dicti homines si ad alium justicia spectaret, aliter nescit.

Item si scit quod collusio fieri posset in minis per gentes episcopi in dampnum d. regis si alta justicia traderetur d. episcopo, dixit se credere quod non posset fieri talis collusio, et pro eo quia ubicumque mine aperentur oportet argenta venire coram bajulo domini regis.

Item interr. si fieret mercatum vel nundine si gentes impedirentur venire ad forum et nundinas et assizias castrorum et villarum d. regis, dixit se credere quod cicius impedirentur gentes etc quia tunc facilius eas possent gentes episcopi impedire.

Interr. si scit quod juridictio dictarum villarum valeat quolibet anno 100 l.t. d. regi, dixit se nescire.

Interr. si et comoditates dictorum locorum valeant d. regi 100 l.t., dixit se nescire.

Item interr. si gentes d. regis villarum et castrorum d. regis circumvicinorum plures comoditates habent a gentibus dicte terre et locorum de quibus inquiritur et fere omnes suos contractus faciunt cum ipsis gentibus d. regis, ex quibus d. rex explectare potest eas quia subsunt sibi immediate, dixit se credere quod plures comoditates habet d. rex et etiam ejus gentes a dictis gentibus magis quam haberet in justicia dictorum locorum si episcopo traderetur.

Dixit etiam interr. se credere fore periculum et dampnum d. regi in usurpatione jurium d. regis, villarum et castrorum suorum propter diligentiam gentium d. episcopi et propter negligentiam curialium d. regis cum dicta terra sit infra loca, villas et castra d. regis, scilicet de Najaco, de Rivopetrozo, de cast lari, Villenove et Villefranche...

Item interr. si omnes comoditates d. regis et gentium villarum suarum et castrorum cessarent ... si dicta justicia episcopo traderetur, dixit se nescire de omnibus, credit tamen quod alique comoditates cessarent et minus valerent, nescit tamen aliter extimare, ut dixit.

[XXV] P. Crozati de Villafrancha,

cf. XXIII, adjiciens de nobilibus feuda francha habentibus quod dixit quod Bertrandus de Moleriis habet aliquos redditus infra dictas confrontationes.

... Extimat ibi esse 200 focos.

De valore bonorum ipsorum interr. dixit se nescire extimare ... set sunt bene 20 pagesii qui sunt divites, ut extimat, quilibet ipsorum de 500 l. ruth. secundum extimationem suam ...

... Dixit non esse nemora nec videt quod ibi posset fieri villa quia illa que nunc est valde paupera nec videt quod jura regia dictorum locorum et villarum diminuerentur nec levari impedirentur propter translationem alte justicie.

... Dixit se scire contentionem esse etc

[a] ... Dixit se credere incommodum esse d. regi si financiam recipiat nisi illum reciperet bonam, ut dixit.

Dixit se nescire extimare nec scit quantum valuit d. regi, set credit quod parum valuit quod ipse viderit.

Dixit quod bona est pro blado, scilicet pro siligini.

Super interrogatoriis traditis per procuratorem d. regis interr. singulariter et sigillatim dixit se non credere contenta in ipsis, nisi ut supra deposuit.

[XXVI] Raimundus Roqueta de Villafrancha ...

... Dixit se nichil penitus scire, eo salvo quo non videtur sibi esse commodum d. regi si financiam reciperet de dicta alta justicia si eam bono modo possit retinere...

[XXVII] P. de Glar de Villafrancha, filius condam Marqueti de Glar ... dixit se nichil penitus scire.

[XXVIII] Magister Hugo Gacha de Villafrancha, d. regis Francorum notarius ...

Cf. XXIV, excepto quod ignorat expresse ... limitationes dicte terre et adjecto quod dixit se credere quod non expedit d. regi recipere financiam cum dicta terra sit situata inter villas et castra d. regis ; item et adjecto quod extimat dampnum d. regis et gentium suarum, si fieret translatio alte justicie, 50 l.t. per annum.

[XXIX] P. Mercerii de Villafranca...

... Dixit se ignorare expresse dictas confrontationes et longitudinem et latitudinem dicte terre.

... Dixit se scire feudatarios nobiles ... Fortasierium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, Combretum de Rupeforti et ejus nepotes, B. de Roqueta. Redditus eorum dixit se nescire extimare ...

De nominibus ignobilium ... dixit ... dels Vennax et dels Forniers et Bereng. Galteri, nescit tam extimare redditus...

... Dixit se nescire extimare numerum focorum nec valorem bonorum. Dixit etiam terram esse fertilem quoad siliginem et avenam et sunt prata aliqua bona.

... Dixit quod non, quod ipse sciat.

... Dixit se nescire. Credit tamen quod si translatio fieret quod plus haberent facere cum episcopo seu ejus gentibus gentes d. regis.

Item interr. si scit quod usus et explecta gentium d. regis villarum et locorum circumstantium et omnes commoditates cessarent ex translatione alte justicie, dixit se nescire.

Item super contentione alte justicie, id.

[a] Dixit se credere non esse commodum d. regi tradere altam justiciam d. episcopo nec alicui alii, ut sibi videtur, ymmo credit majus comodum esse d. regi retinere et adquirere.

Super interrogatoriis interre., dixit se nichil plus scire super eis nisi ut supra deposuit.

... Dixit se scire quod d. de Cabanis tenebant ibi assizias suas habendo judices, notarios, servientes et curiales suos, nesciens tamen de minori nec de mediocri nec de alta juridictione. Non vidit tamen teneri assizias per aliquos alios nec scivit, set de auditu dici apud Bastidam per gentes d. episcopi.

[XXX] B. Mercerii de Villafrancha ...

... Dixit se scire dictam terram de Cabanis et de Cador et de Teuleriis, confrontationes et limitationes et tenementum, longitudinem et latitudinem ejusdem tamen dixit se ignorare.

... Dixit se scire quod Fortanerius de Maurlhone, Raterius de Penna et Hugo de [fol. v^o] Mirabello ed B. de Roqueta, domicelli, habent redditus infra dictam terram.

... Dixit se nescire extimare, non tamen valent tantum, ut credit, sicut in art. traditis per procuratorem d. regis.

[a] ... Dixit se credere non esse commodum d. regi si distrahat altam justiciam dict terre.

... Audivit dici quod condomini usi sunt minorem juridictionem.

... dixit ... esse bonam pro bladis excerscendis, pro siligine et avena.

... dixit quod sic, prope Najacum per tres leucas, de Villafranca per leucam et dimidiam, de Villanova per duas leucas.

Item interr. si exitus argentorum valerent minus d. regi si alta justicia esset d. episcopi et non posset habere uti promptos homines mineriorum d. rex ad negocia sua, dixit se credere quod magis valeant exitus argentorum d. regi et quod possit habere homines melius dum altam tenet justiciam quod non faceret si domino episcopo alta justicia traderetur...

Item interr. si scit quod gentes etc, dixit se nescire.

Item interr. si scit quod gentes possent minas ocultare et facere collusionem cum curiablibus episcopi si alta justicia d. episcopo traderetur in dampnum d ; regis, dixit se nescire.

Item interr. si scit quod possent fieri nundine (cf. ), dixit se credere quod episcopus posset compellere gentes ad tenendum forum ibidem si altam teneret justiciam...

Item interr. si scit quod juridicto dictarum villarum et pertinenciarum valeant quolibet anno d. regi 100 l.t. item et quod valeant exitus in clamoribus et contractibus d. regi plus 100 l.t. quia subsunt d. regi, dixit se nescire.

Item si scit quod gentes villarum et castrorum d. regis habeant quolibet anno in commoditates 1000 l.t. plus quam facerent si alta justicia traderetur d. episcopo, dixit se nescire, credit tamen, ut dixit, plures comoditates habeant modo cum subsunt d. regi quam non haberent si dicta alta justicia episcopo traderetur.

Item interr. si scit quod esset periculum in usurpationibus et dampnum d. regi juridictionis sue et aliarum villarum suarum, dixit se nescire.

Item interr. si gentes d. regis et specialiter de Villafrancha dampnificarentur in usu et explecta herbagiorum et nemorum, dixit se credere quod dampnificarentur in usibus et explectis quia credit quod non auderent ita bene uti nec explectare si esset episcopi sicut faciunt modo...

Interr. si scit quod omnes predicte comoditates cessarent etc dixit se nescire...

[XXXI] Arnaldus de Villanova, habitator de Villafrancha ...

... Dixit se scire dictam terram et scit quod ibi sunt feudatarii nobiles, Raterius de Penna, Fortanerius de Maurlhone, Hugo de Mirabello, Poncius de Perelhas, Combretus de Rupeforti ; de ignobilibus ... Berengarius Galteri et Johannes de Vennaco.

Item dixit dictam terram esse prope Villamfrancham per unam bonam leucam et de Petrucia per tres leucas.

Item dixit se scire quod Durandus Pontii, bajulus condam Villefranche domini regis, usus fuit apud Bastidam minori juridictione in clamoribus et pignoranda et ostia claudendo et arrestando, potissime inter homines mineriorum. Dixit etiam se scire quod condomini de Cabanis utuntur juridictione minori tenendo ibi assizias, bajulos et servientes, et hec dixit se scire de visu et auditu.

Item dixit se credere quod d. episcopus posset facere mercatum et impedire gentes ne adirent villas [fol. 9] et nundinas et castra d. regis si altam haberet justiciam, ex quibus credit quod dampnificaretur d. rex in juribus suis, in pedagiis et leudis et aliis juribus suis.

Super omnibus aliis, cf. XXX.

[XXXII] Magister Guillelmus Arnaldi, notarius Villefranche d. regis...

Cf. XXVIII.

[XXXIII] Raimundus Porcelli de Villafrancha ...

... Dixit se scire dictam terram. Confrontationes dicte terre dixit se scire in parte, set non expresse in integrum.

... Dixit se nescire expresse.

... Dixit se scire infra dictam terram feudatarios nobiles Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, Combretum de Rupeforti, Hugonem de Perelhas, B. de Roqueta. Extimat eorum redditus ... 200 l. ruth. ...

Dixit se scire Johannem de Vennac et ejus parciarios et Fornerios habere ... redditus ... 50 l. ruth. de alta extimatione.

... Dixit se ignorare.

... Dixit quod non, quod ipse sciat.

... Dixit quod non, quod ipse cognoscat.

... Dixit se audivisse dici contentionem esse ...

[a] ... Dixit se credere plus esse incommodum d. regi quam commodum, et ex eo quia dixit terram esse in medio terre d. regis, videlicet castrorum de Castellari, de Rivopetrozo, de Najaco et de Villafrancha.

... Dixit quod condomini usi sunt minori juridictione in clamoribus et usque ad 60 s.

... nundine vel mercatum usque ad 60 s. dixit quod non, quod ipse cognoscat.

Item interr. si alta justicia dicte terre valet d. regi quolibet anno 100 l. dixit se extimare quod bene valet alta justicia quolibet anno d. regi 50 l. ruth.

Item interr. si pedagia, leude, bailive villarum convicinarum d. regis possent dampnificari in 100 l.t., dixit se extimare minus valere, usque ad summam 60 l.t. ...

[XXXIV] G. Roqua de Villafrancha ...

... Dixit se scire dictam terram, non tamen expresse confrontationes ejusdem nec longitudinem nec latitudinem ejusdem.

... Dixit se scire feudatarios nobiles ... Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, B. Roqueta, Combretum de Rupeforti.

... Dixit se credere quod sic.

Interr. quare credit, dixit quod pro eo quia episcopus posset inhibere gentibus ne accederent ad nundinas et foros castrorum et villarum et locorum domini regis.

Item super minori valencia mineriorum et minarum et super collusione quam gentes mineriorum facere possent, in fraudem d. regis cum gentibus episcopi ... dixit se credere quod possent facere collusionem de minis fraudem d. regis et usurpare juridictionem melius tunc si episcopus altam haberet justiciam.

Item super commoditatibus d. regis et gentium quas percipiunt a gentibus dicte terre interr. dixit se credere quod d. rex et gentes sue villarum suarum circumstantium dampnum paterentur, ut credit ... nescit tamen extimare dampnum.

Item super usu et explecta quam habent gentes Villefranche in herbagiis et lignis, dixit se credere quod dampnificarentur si alta justicia etc [fol. 9 v^o] et pro eo quia oporteret gentes litigare pro delictis coram episcopo tunc, et modo non, set coram domino rege, quem usum et explectam dixit concessum fuisse gentibus Villefranche d. regis per Fortanerium de Maurlhone, socerum condam Raterii de Penna, per Hugonem de Roqueta et per patrem Combreti de Rupeforti et per Hugonem de Roqueta, patrem condam B. de Roqueta, cum publicis instrumentis que sunt in consulatu Villefranche, prout aliquotiens vidit ibidem.

[a] ... Dixit se credere non esse commodum domino regi si financiam faciat et altam justiciam tradat seu distrahat dicte terre, cum sit inter villas et castra d. regis. Nec scit contentionem esse dicte alte justicie...

XXXV. Deodatus de Rossennaco de Villafrancha ...

Cf. XX.

Dixit se extimare quod inter Fortanerium de Maurlhone et Raterium de Penna et Hugonem de Mirabello habent annuos redditus usque ad 80 l.t. et B. Roqueta usque ad 80 l.t. et Rocafortz usque ad 100 s.t., Hugo de Perelhes usque ad 100 s.t.

De nominibus ignobilium, cf. XX. De valore reddituum ipsorum, dixit se nescire extimare set paucos redditus extimat eos habere ... Item interr. super alta extimatione, si in perpetuum venderentur, extimat valere 2500 l.t.

... Dixit se extimare ibi esse 200 focos et extimat valorem bonorum illorum 10.000 l.t.

Dixit terram esse fertilem pro siligine et avena.

... Cf. XX.

... Dixit quod non quod ipse cognoscat.

Item interr. quantum distat dicta terra a villis et castris d. regis, dixit quod a Villafrancha per unam leucam, item de Najaco per 3 leucas, et de Rivopetrozo per 1 leucam et de Petrucia per 3 leucas ; item de Villanova per 2 leucas et confrontat cum castro de Castellari.

Item interr. quantum extimat valere altam justiciam dicte terre per annum, dixit se nescire extimare.

... dixit quod non videtur sibi quod essent magne comoditatis, set si fierent credit quod nocerent castris et villis d. regis circumvicinis.

Interr. si gentes mineriorum possent facere collusionem de minis cum gentibus episcopi et si mineria valeret minus et non posset habere homines mineriorum dominus rex ita promtos ad sua negotia si alta justicia etc, dixit quod non, quod ipse cognoscat.

Item interr. quantum extimat comoditates que veniunt quolibet anno de dicta terra et gentibus dicte terre d. regi et gentibus suis pro contractibus et aliis que cessarent si altam justiciam distraheret, dixit se nescire extimare.

Item interr. super usu et explecta ... dixit se non credere quod multum nocere posset quia d. rex remanet superior.

Item si scit quod omnes predicte comoditates cessarent si altam distraheret justitiam, dixit se credere quod non cessarent omnes quia d. rex sibi provideret ut credit.

[a] ... Dixit se nescire, set d. rex sibi provideat super hiis ... Dixit se nescire contentionem esse.

XXXVI. P. de Bros ...

Dixit se nichil scire expresse salvo quod bene scit dictam terram et nunquam scivit contentionem esse alte justicie, sed d. rex habet et tenet eam.

[a] Et non credit esse commodum d. regi si altam tradat justiciam d. episcopo et pro eo, ut dixit interr. quia credit et intendit quod d. episcopus posset facere nundinas et mercatum [fol. 10] et inhibere gentibus ne accederent ad villas et castra d. regis, et nundinas et foros, ex quibus magna gravamina et dampna afferentur d. regi et gentibus suis villarum circumvicinarum, potissime cum dicta terra sit circumdata per villas et castra d. regis, videlicet de Najaco, de Rivopetrozo, de Castellari, de Villanova et de Villafrancha et quibusdam aliis villis quarum alta justicia spectat ad d. regem...

[XXXVII] Magister Bertrandus de Brezon, notarius Villefranche d. regis ...

Cf. XXXIV, adjecto quod dixit quod a portu d'Agres fluvii Olti, per 11 leucas in longitudine et per 4 leucas in latitudine, in quo spatio sunt ville d. regis que sequntur, videlicet Flaunhac in qua dixit esse 50 focos, Asperias in qua est parciarius d. rex cum priore et extimat ibi 200 focos, Naussac in qua dixit esse 60 focos, Petrucia extimat esse 1000 focos ; item villa de Bastida 50 focos, item castrum de Najaco cum castro de Lhusnaco 1000 focos ; item Viridifolium ubi extimat 200 focos, item villa S. Antonini ubi extimat 1500 focos, item Villanova ubi extimat 700 focos, item Villafrancha ubi extimat 1000 focos, in quo spatio dixit nullum habere altam justiciam nisi solum d. regem, salvis et exceptis locis de Monbazency, abbatis Aureliacensis, ubi extimat 50 focos, et castro Maleville, comitis Ruthenensis, ubi extimat 300 focos, et salvo castro de Maurlhone, episcopi Ruthenensis, quod est juxta terram de qua inquiritur, ubi extimat 50 focos, cum quadam minima parte quam habet in loco de Marmon cum d. rege et Bertrando de Petraforti, et castro de Savinhaco, ubi estimat 160 focos, condominorum de Savinhaco, et exceptis locis de Sancto Ogerio et de Sancto Remigio ubi episcopus Ruthenensis erexit furcas de novo, et nescit ipse loquens quare hoc fecit cum dicat altam justiciam dictorum locorum ad d. regem pertinere.

[XXXVIII] Guillelmus Malirati, levator reddituum Fortanerii de Maurlhone, domicelli ...

... Dixit dictam terram dicti d. episcopi et locorum de Cabanis, de Bastida et de Cador et de Teuleriis cum suis pertinentiis confrontari ex una parte cum pertinentiis et castellania de Maurlhone domini episcopi Ruthenensis, et cum pertinentiis de Sancto Salvatore et cum pertinentiis de Vabre et cum Bleyshes usque ad crutem de Monbresses, prout dividitur cum tenemento de Rivopetrozo et exinde cum tenemento de Castellari et cum fluvio Avarionis, prout descendit usque ad mansos de Gaudier et de Calvayras, secundum quod dividuntur cum castellania de Maurlhone, infra quas limitationes sunt afarium de Cabanis cum parochia sua et ejus pertinentiis cum 21 focis, et mansum de la Cassanha in quo est bastida cum 82 focis, item mansum de Calvayras, 2 focis, divisus cum castellania de Maurlhone dici domini episcopi.

Item mansus de la Boria cum 6 focis ; item mansus de Gaudier cum 2 focis, item mansus dels Cabanas cum uno foco, item mansus del Vilardel cum 2 focis, item mansus del Boyhs in quo habitant lhi Fornier cum 2 focis, item Espelhuta cum 1 foco, item mansus de la Vernha cum 1 foco, item mansus de Catussa cum 1 foco, item mansus de la Bessieira dels Testas cum 7 focis, item mansus de Vacaressa confront. cum tenemento de Maurlhone cum 1 foco, item mansus de Prato cum 1 foco, item mansus de Cazelis cum 4 focis, item mansus de Combreto cum 15 focis, item mansus de Lonac Sotira cum 4 focis, item mansus de Lonnac Sobira cum 5 focis, item mansus de Dento divisus cum dominio de Vabre cum 1 foco, item mansus de Ripperia cum 3 focis, item mansus de Maloyre cum 4 focis, divisus cum terra de Bleyshes, item mansus de Calmredonda cum 1 foco, item mansus de la Calm divisus cum Bleyshes cum 1 foco, item mansus de Borlac cum 2 focis, item mansus de la Benezechia cum 2 focis, item mansus de Lhautrinis cum 1 foco, item mansus de Bossac divisus cum Bleishes cum 1 foco, item mansus de las Landas cum 3 focis cum territorio de Cruelgos, item mansus de las Genestas cum 2 focis, divisus cum dominio de Castellari, item mansus des Polveres cum 1 foco, item mansus de Tenheiras cum 8 focis, item mansus de la Comba cum 3 focis, item mansus del Maurantes divisus cum tenemento de Castellari cum 1 foco, item mansus de Ta-[fol. 10 v^o]-raynac cum 2 focis, divisus cum afario de Valle, item mansus de Vera cum 4 focis, confron. cum tenemento de Castellari, item afarium de Cador cum 11 focis, ut dividitur cum tenemento de Castellari, item mansus de Lescureta 1 foc., item mansus de la Costa et de la Cassanha cum 8 focis, item mansus d'Aribert cum 2 focis, item mansus d'Albespi cum 1 foco, item mansus Durandi Vaisha cum 1 foco, item mansus de la Caveca cum 2 focis, item mansus de Ginestos cum 3 focis, item mansus de Solacrop divisus cum tenemento de Castellari cum 1 foco, item mansus de na Bougada cum 3 focis, item mansus del Borc cum 3 focis, item lo mas de Podio cum 1 foco, item le mas del Riu, item mansus dal Ardese cum 4 focis, item mansus del Croal cum 1 foco, item mansus de Mossora, divisus cum pertinenciis Maleville, fluvio Avarionis intermedio et cum afario de Marcoal cum 3 focis ; item mansus Gerardi Pelhicerii cum 1 foco, quod afarium de Marcoal non est de pertinentiis de Cabanis nec juridictione episcopi, de quibus mansis et mansis supradictis dixit quod mansi de Cador et de la Comba et Maurontes sunt de proprietate et dominio d. episcopi Ruthenensis.

Item mansi de la Comba et de Rivo,

Item 4 parvi mansi de Mossoza

Item parssones bladorum mansi de na Bergada

Item mansus de La Caveta est de ipsius d. episcopi dominio et proprietate

Item proprietas mansi de Solacrop

Ceteri vero mansi suprascripti et foci eorundem tenentur tam in feudo quam in retrofeudo a dicto domino episcopo Ruthenensi

Interr. de scientia, dixit quod ita audivit dici a Fortanerio de Maurlhone et Raterio de Penna et Hugone de Mirabello quod ipsi tenent dictos mansos et terram a d. episcopo Ruthenensi. Et sic est fama de predictis.

... Dixit se scire quod Fortanerius de Maurlhone habet infra dictas confrontationes a 140 usque ad 160 sestarios bladi a 140 usque ad 160 sestarios bladi inter frumentum et siliginem et avenam in redditibus cum juridictione minori usque ad 60 s., que omnia cum modica summa denariorum et gallinis possunt valere usque ad 50 l.t. in annuis redditibus.

Item dixit quod Raterius de Penna, domicellus, et Hugo de Mirabello habent medietatem in facto de Cabanis, et credit quod inter ambos habent totidem in redditibus ibidem quam habet dictus Fortanerius de Maurlhone in dicto facto de Cabanis, et extimat valere redditus dicti Fortanerii in alta extimatione in perpetuum 2000 l.t. et redditus aliorum alias 2000 l.

Item dixit quod B. de la Roqueta, domicellus, habet redditus infra dictas confrontationes usque ad 60 sestarios et 16 gallinas cum acapitis et vendis suis, absque alio dominio tamen, quos redditus extimat valere in redditibus annuatim a 16 usque ad 20 l. ruth. in retrofeudo dicti d. episcopi sub feudo Fortanerii de Maurlhone.

Item lhi Rocafort habent redditus infra dictas confrontationes bene usque ad 20 sestarios bladi secundum quod extimet, aliter tamen nescit expresse, et credit ipsos habere in redditibus annuis usque ad 10 l.

Item dixit quod Johannes de Vennac et ejus parciarii, feudatarii ignobiles, habent etc bene usque ad 10 l.t. in redditibus annuis.

Et estimat valere jus B. de la Roqueta usque ad 500 l.t. Item estimat valere jus dels Rocafortz usque ad 5000 s.t. Item estimat valere jus dels Vennax usque ad 5000 s.t.

Item lhi Fornier tenent aliqua feuda francha ad manum suam que estimat valere 50 l.t. in universo.

Item dixit quod Berengarius Galteri habet bene, ut extimat, 60 s.t. annui redditus quos estimat valere 40 l.t. in universo.

De valore juris feudorum nobilium et ignobilium et proprietatibus eorundem de hiis omnibus que habent infra dictas limitationes et terminos in universo interrogatus dixit, ex proxime depositis possunt valere in summa 2590 l.t.

[a] ... Dixit quod ipse credit quod esset commodum d. regi si finaret per escambium vel per pecuniam idem d. episcopus cum d. rege pro et ex eo quia fama est quod d. episcopus patitur in justitiam super alta justicia dictorum locorum, item quod dicta loca supra expressata sunt infra ressortum castri de Najaco et sunt valde remota a dicto castro, ita quod si alta justicia [fol. 11] per financiam dicto d. episcopo remaneret sibi dictum castrum de Najaco parum lederetur vel nichil.

Item interr. si dicta loca propter nemora, pascua portus et pedagia vel aliter sunt utilia d. regi, dixit quod non, quia de premissis nichil ibi est nec esse potest etiam in futurum nec plures habitationes comode nec nundine nec forum fieri possunt ex quibus possent redditus augeri domino regi nec pedagia de Najaco, de Villanova, de Castellari, nec leude de regis impedirentur levari propter premissa, ut dixit, cum dicta loca distent a Najaco per 3 leucas et a Villanova per 2 leucas et a Castellari per mediam leucam, et a Villafrancha per unam et dimidiam leucam...

[XXXIX] Dominicus de Rupe ...

Interr. super hiis que d. episcopus habet in afario de Cabanis tam in dominio quam in proprietate, dixit se scire quod dominus episcopus habet ibi mansum de la Cassanha in quo est bastida et mansum del Prat et mansum del Riu,

Item mansum de la Benezechia,

Item mansum dels Borgatz

Item mandum de la Caveta et mansum del Boys.

Item interr. quantum se extendit terra de Cabanis, de Cador et de Teuleriis dicti d. episcopi cum aliis terris que ab ipso episcopo tenentur, in dictis locis et pertinenciis, tam in feudo quam retrofeudo, dixit quod usque ad d. de Vabre et usque ad d. Sancti Salvatoris et usque ad d. de Maurlhone, d. episcopi Ruthenensis, et exinde usque ad fluvium Avarionis, excepto afario de Marcoal cum suis pertinenciis, et ab alia parte usque ad Bleyshes, et exinde usque ad crucem de Monbressos, prout dividitur cum tenemento de Rivopetrozo et exinde cum tenemento de Castellari, infra quas confrontationes et limitationes sunt mansi tot sicut nominatim et expresse continentur in depositione Guillelmi Malirati [XXXVIII].

Foci vero sunt 218, sicut nominatim et expresse continentur in dicta depositione.

Item dixit d. episcopum habere partem in mansis de Solacrop, scilicet 3 partes, et in manso de Nariberc tertiam partem et in manso d'Espelhuca tertiam partem, et in manso de Mossoza quartam partem, et in manso del Alardesc tertiam partem, et in manso del Borc sextam partem,

Item in manso de Podio tertiam partem

in manso de Lavernha 5 partes.

Item interr. si infra dictas confrontationes sunt aliqui feudatarii qui teneant in feudum ab ipso domino episcopo vel in retrofeudum, dixit quod sic, scilicet Fortanerius de Maurlhone, Raterius de Penna, Hugo de Mirabello, qui tenent in feudum immediate a dicto episcopo, et Combretus de Rupeforti et ejus nepotes et B. de Roqueta mediate, item Hugo de Perelhas mediate.

... Dixit se extimare redditus dicti Fortanerii ... usque ad valorem 60 l.t. ... totum jus et proprietatem et possessiones ... 3000 l.t.

Item dixit interr. se extimare Hugonem de Mirabello habere redditus annuos, et Raterium de Penna, inter ambos totidem sicut habet Fortanerius et tantum extimat valere in universo jus eorundem.

Item dixit interr. quod B. Roqueta et Combretus et ejus nepotes et Hugo de Perelhas possunt habere redditus annuos usque ad 40 l.t., ut extimat.... et extimat valere jus eorum in universo usque ad 2000 l.t.

Interr. si infra dictas limitationes aliquid tenetur a d. rege in feudum seu retrofeudum, dixit quod non, quod ipse sciat, excepto quod mansus de Pozolet est nunc sub districtu bastide de Castellari d. regis et quedam bordaria vocata dels Gardes que est sub districtu de Castellari.

[a] ... Dixit se credere commodum esse d. regi si financiam faceret antedictam, et pro eo, ut dixit interr. quia contentio que est dicte alte justicie inter d. regem et d. episcopum cedaretur, ut dixit ; item quia dicta loca de quibus agitur sunt de ressorto de Najaco et longe a dicto castro, modicam seu quasi nullam lesionem pateretur, ut credit,

... Dixit quod non.

[fol. 11 v^o] ... Dixit quod non, ymmo totum est quasi extirpatum et vix vivere possunt in locis illi qui nunc sunt, quia terra non est multum fertilis neque fructuosa, ymmo montanee sunt et terra quasi infertilis quia non sunt vinee nec arbores domestice nec fieri possent, ut dixit.

[XL] G. Negral ...

... Cf. XXXIX.

... Id. excepto quod redditus Fortanerii pro medietate et pro alia medietate Raterii de Penna et Hugonis de Mirabello inter omnes extimat usque ad 100 l.t. et in universo extimat valere in perpetuum si venderentur 2500 l.t.

Item de redditibus B. Roqueta et de redditibus Combreti de Rupeforti et ejus nepotum et Hugonis de Perelhas dixit eorum redditus valere quolibet anno, ut estimat, usque ad 24 l.t., et si in perpetuum venderentur extimat valere secundum sui conscientiam usque ad 1000 l.t.

... Cf. XXXIX.

[a] ... Dixit se credere nullum esse incommodum d. regi si financiam reciperet. ymmo pocius commodum et pro eo, ut dixit, interr., quia d. episcopus habet jus, ut credit pro certo, jus in eadem, et jam teneret illam, ut credit, si bonos rectores vel gubernatores habuisset in premissis, item dixit quod dicta loca infra dictas confrontationes contenta sunt de ressorto castri de Najaco seu de Villanova d. regis, que loca sunt valde remota dictis castris de Najaco et Villanova et nullum paterentur detrimentum seu lesionem in financia antedicta prout credit.

Interr. si dicta loca sunt in inchoratione et augmento propter nemora ; pascua sive portus vel nundinas sive foros et si est terra fertilis et fructuosa, dixit quod non, ymmo totum est extirpatum, et vix vivere possunt illi qui modo sunt in dictis locis propter deffectorum nemorum et aliarum rerum.

Item interr. si gentes Villefranche d. regis paterentur dampnum in dicta financia si fieret, dixit quod non quod ipse sciat vel cognoscat.

[XLI] G. Rotberti de Villafrancha

... Dixit se credere dictas limitationes ita esse et quasi pro majori parte, et dixit eas scire.

... Dixit ibi esse feudatarios scilicet Fortanerius de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, Cumbretum de Ruppeforti et ejus nepotes, B. Roqueta, Hugonem de Perelhas.

... Dixit se ignorare, non credit tamen ipsos habere tot redditus sicut in art. tradito per substitutum a procuratore regio continentur.

De ignobilibus ... dixit ibi habere feuda aliqua francha Johannem et B. de Vennaco et Fornerios, Berengarium Galteri, ignorat tamen valorem illorum reddituum et feudorum ; item illos de Laval, quoddam territorium vocatum Cruelgas, ignorat quot tenet et quot valet ; non credit tamen tantum valere feuda illorum ymmo minus a longe, sicut in art. traditis per substitutum a procuratore regio continetur.

Item de pagesiis tenentiariorum valore, dixit se nescire valorem earundem nec credit eas tantum valere sicut in art. traditis per substitutum a procuratore regio continetur.

... Dixit se credere dictam terram tenere in [fol. 12] longitudine per unam leucam et dimidiam et in latitudine per unam leucam magnam.

... Dixit se nescire expresse, credit tamen esse tot focos sicut designati et numerati sunt per gentes de Bastida domini episcopi, scilicet 218, aliter tamen nescit quia non numeravit eos nec agnoscit omnes expresse.

... Dixit se non credere valere dampnum d. regi in redditibus annuis 50 l.t. nec credit aliquid dampnum esse aliis gentibus d. regis ...

... Dixit quod non quia nescit ibi proprietatem aliquam d. regi ; sunt tamen aliqua loca in quibus possent fieri vinee, ut in manso de Mossoza, et ab illo loco infra, per ripam Avarionis, in aliquibus locis, et si fierent nundine vel mercatum quod facere posset d. episcopus si altam haberet justiciam, posset dare dampnum d. regi, nescit tamen extimare dampnum quia non videtur sibi quod dampnum magnum aferre posset domino regi.

Super contentione seu debato alte justicie dicte terre superius confrontate si unquam audivit fieri contentionem seu debatum inter gentes d. episcopi, dixit se expresse non recordari.

Item interr. si scit quod d. episcopus et ejus feudatarii domini de Cabanis tenuerint ibi assizias suas absque contradictione in minori jurisdictione et media et hec consueverint facere, dixit se scire quod sic de visu et auditu apud Bastidam d. episcopi per gentes d. episcopi, et credit pro certo quod apud Cabanas tenuerint dicti domini de Cabanis quia hec pluries audivit dici a magistro Hugone Galterii, condam judice dicti loci et a magistro Raimundo Molinerii. Super aliis nichil plus pertinens dixit quamvis fuerit interr., salvo quod dixit interr. dictam terram esse in medio terre d. regis ... videlicet castri de Najaco, de Rivopetrozo, de Petrucia, de Castellari, de Villanova et de Villafrancha.

[XLII] P. Fortanerii ...

Cf. XXXIX, adiciens de ignobilibus, de illis de Valle qui tenent territorium de Cruelgas ...

Dixit se nescire extimare redditus ...

... Dixit ... nulla nemora nec terras incultas esse in quibus possint fieri bastide seu habitationes, nundine vel mercatum ex quibus possit fieri augmentum d. regi in redditibus nec vinee in quibus posset habere diminutionem si altam traderet justiciam d. episcopo, quod ipse videat seu cognoscat, et pro eo ... quia habitantes qui ibi nunc sunt vix vivere possunt, quare dixit se credere majus commodum esse d. regi si reciperet financiam quam si retineret dictam altam justiciam...

... Dixit se scire per visum et auditum tenere assizias ibidem per gentes d. episcopi et per judices suos et dictorum dominorum usque ad 60 s. absque omni contradictione. De tempore interr. dixit quod per 15 annos vel circa.

... Dixit quod non, quod ipse cognoscat.

[XLIII]. Magister Amoros Viventis.

Cf. XXXIX.

... Dixit se extimare valere dictos redditus annuos 140 l.t. inter omnes. De valore proprietatum et pocessionum feudorum dixit se nescire extimare...

... Dixit quod lhi Vennat et Berengarius Galteri et Fornerii habent feuda francha ... que valere extimat inter omnes in redditibus annuis 10 l.t. ... Si jus, proprietas et possessio eorundem venderetur perpetuo, extimat valere 100 l.t.

... Extimat esse usque ad 200.

... Dixit gentes et pagesios ibidem habitantes esse pauperes et quasi pro medietate non habentes unde vivant.

... Dixit quod non, prout credit, nec plures gentes ibi bono modo posse recipi pro eo quia etiam illi qui nunc sunt vix vivere possunt.

[a] ... Dixit se credere esse commodum d. regi si finaret cum dicto episcopo super alta justicia cum de ea inter ipsos contendatur et melius faceret si restitueret sibi illam absque aliqua exactione.

Interr. quantum extimat valere redditus et commodum quod d. rex annuatim consequitur ex dicta alta justicia, dixit quod non extimat valere 20 s.t. annuatim.

... Dixit quod sic ... quia vidit et audivit quod d. Johannes La Bacalaria, bene sunt 20 anni, tenebat ibi assizias pro d. episcopo. Item ab illo tempore citra vidit decensive quod magister B. Bastide, magister Raimundus de Petrucia, magister Raimundus de Glars et plures alii hoc idem fecerunt absque contradictione cujuscumque et pacifice et quiete et ut judices d. episcopi.

[XLIV]. Magister Raimundus Molinerii, dudum notarius d. episcopi Ruthenensis, nuncque notarius Villefranche d. regis ...

Cf. I.

... Dixit ibi esse feudatarios Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, et Combretum de Rupe Forti et ejus nepotes, B. de Roqueta, Hugonem de Perelhas, non tamen morantur infra dictas confrontationes nisi solum Hugo de Mirabello. Extimat ipsos nobiles feudatarios habere in redditibus annuis infra dictas confrontationes 200 l.t. Extimat eorum possessiones valere 5000 l. infra dictos terminos ...

Dixit feudatarios ignobiles ? .. esse los Forniers aliquantulum set parum habent franchum ibidem et dels Vennax aliquantulum, Berangarium Galteri aliquantulum et extimat eorum annuos redditus quos habent indra dictos terminos valere usque ad 8 l.t. et extimat in universo valere 100 l.t.

... Extimat ibi habere 200 focos. De divitiis eorundem et valore bonorum et pocessionum, dixit se nescire expresse, set extimat valere 3000 l.

[fol. 12] Cf. XLIII.

... Super contentione alte justicie ... dixit se scire dictam contentionem et credit quod bene et juste faceret d. rex si altam justiciam restitueret dicto d. episcopo sine exactione et financia alia pecunie quibuscumque.

[a] Et si financiam faceret d. episcopus et eam reciperet d. rex, non credit esse incommodum d. regi, sed potius commodum, ut dixit.

Dixit etiam terram esse populatam quod non possent ibi recipi nec venire plures habitantes quia illi qui nunc sunt vix vivere possunt, ut dixit, nec habent calfagium nec pascua nisi procurarent alii habere.

[XLV] Magister Guillelmus de Castellari, notarius d. regis ...

Cf. XLIV, excepto quod dixit de numero focorum ibi esse 218 focos ... prout audivit eos numerari et nominari per gentes dicti d. episcopi in quadam cedula tradita per eosdem nobis inquisitoribus hujus informationis.

[XLVI] Raimundus Alberti de Villafrancha ...

Cf. I.

... De nominibus feudatariorum nobilium, cf. I.

Redditus ... extimat ... valere 100 l.t. inter omnes et si in perpetuum venderentur extimavit valere 3000 l.t.

De ignobilibus, cf. XLIII.

De valore reddituum ignobilium, si in perpetuum venderentur extimat valere 150 l.t.

... Cf. Dominicus de Ruppe.

... Dixit se credere valere 3000 l. ruth., ut extimat.

... Dixit quod non, quod ipse sciat, ymmo credit quod alique de gentibus ibidem habitantibus compellerentur recedere propter paupertatem, et quia terra est non multum fertilis nec bona.

... Dixit se scire ... quoad altam justiciam [esse contentionem], non tamen quoad minorem et medyocrem, ymmo d. episcopus ea utitur pacifice et quiete absque contradictione cujuscumque, ut dixit.

[a] Dixit se credere commodum esse d. regi recipere financiam a dicto d. episcopo et credit quod bene et juste faceret d. rex si dictam altam justiciam eidem restitueret. Interr. quare hoc credit, dixit quod pro eo quia ex pecunia quam ex dicta financia haberet, dominus rex majores redditus posset adquirere quam valeat sibi alta justicia antedicta. Item et ex eo nichilominus quia audivit dici ab aliquibus quod, 50 anni sunt elapsi, d. rex nec aliquis pro eodem habuit valorem 50 l. ex alta justicia superius memorata.

[XLVII] [fol. 12 v^o] Dominus Bertrandus Galteri, jurisperitus ...

Cf. I.

Cf. XLVI.

... Credit quod sint 200 vel 220 vel circa.

... Dixit se nescire cum sint pauperes multum.

... Dixit quod non, ymmo credit quod cultura non posset fieri ad unum par bovum ultra illam que nunc est.

... Dixit quod non.

... Contentio sit ... dixit quod sic. Interr. quare hoc scit, dixit quod audivit debatum coram curia de predictis.

[a] ... Dixit quod credit quod esset commodum d. regi si dictus d. episcopus dabat ei pecuniam rationabiliter ex causa predicta, aliter non. Item interr. quare hoc credit, dixit quod pro ea quia fuit per 20 annos vel circa juxta curiam d. regis et pro majore parte in ejus officio, et non vidit nec audivit quod dicta alta justicia valeret per dictum tempus d. regi seu ejus curie 30 l. ruth. ... Item etiam et pro eo quod, tempore quo idem loquens erat procurator in dicta senescallia, facta primitus informatione inter ipsum ex una parte, nomine d. regis, et procuratorem d. episcopi, ex altera, de mandato curie, fuit facta expeditio dicte alte justicie dicto episcopo affarii de Cador, quod affarium est infra dictas limitationes, prout dicta expeditio in quodam publico instrumento continetur.

[XLVIII] Dominus Petrus Galterii, jurisperitus...

Cf. I.

... Super valore reddituum nobilium ... dixit quod credit valere 150 l.t. vel circa.

... Dixit se nescire, credit tamen quod sunt 200 vel circa.

Cf. XLVII, hoc adjecto quod dixit se fuisse per 22 annos continuos in officio curie d. regis senescallie Ruthenensis, tam advocatus dicti d. regis quam procurator seu defensor, tam judex Montanarum et major pro eodem d. rege in dicta senescallia, per quod tempus vidit et audivit quod dictus dominus episcopus et ejus curiales utebantur minori juridictione et mixto imperio absque contradictione quacumque in dicta terra et condomini de Cabanis cum eo dictis minori et mixto imperio in loco de Cabanis, dicens etiam se vidisse, tenuisse et legisse quoddam publicum instrumentum super expeditione per curiam d. regis sibi facta super alta.

Item dixit se vidisse contineri in quibusdam scriptis curie d. regis de Najaco altam justiciam esse contentiosam ... dicens ... fore commodum d. regi recipere financiam a dicto d. episcopo de dicta alta justicia ad exhonerationem anime d. regis et propter compensationem habendam a dicto episcopo in pecunia vel in terra, et ideo dixit sibi fore utile juxta conscientiam suam.

[XLIX] G. de Genx de Villafrancha ...

Dixit se nescire expresse confrontationes predictas scit expresse quantum durat in longitudine et latitudine, credit tamen ... quod teneat quasi per 2 leucas.

... Dixit se scire feudatarios nobiles esse ... Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, Combretum de Ruppeforti et ejus nepotes et heredes Hugonis de Roqueta, B. Roqueta. Redditus ipsorum quos habent infra dictos fines dixit se dubitare et nescire expresse ; credit tamen quod Fortanerius de Maurlhone habeat 100 l. ruth. in redditibus infra dictas confrontationes ... et credit quod Raterius de Penna habeat 50 l. ruth. ...

Item de ignobilibus ... dixit los Vennax, Berengarium Galteri et Fornerios.

Redditus ipsorum dixit se ignorare ; credit tamen quod lhi Vennac habeant 20 l. ruth. ...

... Dixit se nichil scire expresse ; credit tamen quod sint 300 foci.

... Dixit quod non, quod ipse sciat.

... Dixit se non credere quod impedirentur nec diminuerentur ...

... jura gentium ... quod sic, et pro eo quia, si alta justicia traderetur domino episcopo, gentes et curiales sui impedirent seu de facto turbarent dictas gentes in usu et explecta antedictos.

... Dixit se audivisse dici quod [d. episcopus et condomini de Cabanis] tenebant et tenuerunt assizias super minori juridictione, dixit etiam interr. quod super alta justicia est debatum...

Item dixit se scire quod, cum Rostagnus vulnerasset Johannem dels Coalhos in platea de Bastida predicta, qui Rostagnus est et erat homo mineriorum, bene sunt 3 anni, ipse loquens, ut bajulus Villefranche d. regis, una cum Johanne de Golema, consule Villefranche, accessit apud Bastidam et fecit inventarium bonorum dicti Rostagni, fugitivi, ut bajulus Villefranche, et ipsum fecit preconizare apud Villamfrancham ut veniret coram curia Villefranche d. regis justiciam factura et receptura. Et dictus Rostagnus postmodum, sanato dicto vulnerato, finavit cum dicto bajulo ad quandam pecunie quantitatem quam habuit ex predicta causa, ut dixit, juxta voluntatem Gerardi Roberti Villefranche, ut dixit. Dixit se scire quod unus annus est elapsus, cum diceretur quod curiales de Bastida d. episcopi fustigaverant unum hominem in aurora et hora suspecta pro quodam furto, ipse loquens, ut consul Villefranche d. regis, requisivit d. P. de Alharo, militem d. regis, tunc senescallum Ruthenensem, ut predictam fustigationem faceret revocare, quia in prejudicium d. regis factum fuerat. Et dictus d. senescallus cepit et capi fecit justiciam dicti loci de Bastida ad manum curie et detinere per longum tempus, nescit tamen qualiter fuit expedita. Et hob hoc arrestavit bajulum d. episcopi, precipiens Baudoino Ferronis, tunc superbajulo Villefranche, quod, cum quidam furatus fuisset apud Bastidam 1 supertunicale et curiales d. episcopi fustigassent illum de nocte et hora suspecta, ut dixit, tempore quo d. Albertus de Nangevilla erat senescallus, ipse d. Albertus fecit revocare, et per Johannem Castelli, preconem Villefranche, fecit preconizari publice apud Bastidam quod illud revocabat quod actum fuerat justiciam iterato nomine d. regis ibidem faciendo.

[a] Dixit quod tantum posset dare d. episcopus d. regi quod commodum posset esse d. regi si daret sibi 50 l.t. renduales et tam parum posset dari d. regi quod esset d. regi si financiam reciperet antedictam, et pro eo videlicet quia dixit se credere ... quod exitus et incursus provenientes ex dicta terra pro alta justicia valere possunt d. regi, ut extimat, 30 l.t. tam in baylivia Villefranche [fol. 12 v^o] quam in baylivia de Najaco quolibet anno, secundum magis et minus.

Item interr. si dicta terra circumdatur per villas et castra d. regis, dixit quod sic, castrum de Najaco et de Petrucia, de Rivopetrozo et de Castellari, Villenove et de Villafrancha.

[L]. Magister Raimundus de Glaro de Villafrancha, jurisperitus...

... Dixit dictas confrontationes se ignorore ; dixit tamen se credere dictam terram tenere in longitudine et latitudine quasi per unam leucam.

... Dixit se scire feudatarios nobiles ibi esse, videlicet Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna pro uxore sua, Hugonem de Mirabello, B. de Roqueta, Combretum de Rupeforti et ejus nepotes.

Ignorat tamen reddituum ipsorum summas, ut dixit.

De feudatariis ignobilibus ... dixit se nichil scire...

... Extimat ibi esse usque ad 200 focos.

... nec sunt ibi nemora nec terre inculte in quibus possent fieri bastide nec plures habitationes pro quibus possent augeri redditus d. regi, ut dixit ...

Item dixit interr. quod non possunt ibi fieri nundine vel mercatum, quia non est terra fertilis et illi qui ibi sunt vix vivere possunt...

... Dixit ... quod pedagia, leude, nec alia jura d. regis impedirentur levari de Najaco nec aliarum villarum et castrorum d ; regis...

[a] dicens interr. se credere commodum esse d. regi si financiam reciperet a d. episcopo pro alta justicia, et pro eo quia, ut credit, fieret ad exhonerationem anime d. regis quia, prout fertur, communiter, alta justicia dicte terre pertinet et pertinere debet ad d. episcopum et ecclesiam Ruthenensem et ad illos pertinebat tempore quo vivebant a quibus predicta ecclesia causam habuit ; verum cum plures predones, raptores et fures dicerentur esse in terra senescallie Ruthenensis, curiales d. regis vel antecessorum suorum instituerunt et elegerunt servientes, videlicet Deodatum Caussanelli, terre de Cador d. episcopi habitatorem, et Stephanum Sycardi, ejus socium, ad persequendum dictos malefactores ; qui servientes in peosecutione sui officii enormes excessus tam in pertinenciis de Cabanis in terra ipsius d. episcopi quam alibi in dicta senescallia comiserunt, ex quibus suspensi fuerunt per gentes d. regis apud Najacum, de cujus baylivia et ressorto est dicta terra. Et gentes d. episcopi cum peterentur dictos servientes sibi remiti per suam curiam pro demeritis in terra predicta ipsius d. episcopi puniendos, fuit eis per curiam d. regis denegata dicta remissio, ea ratione quia curiales erant et servientes d. regis et in suo officio1 deliquerant. Et exinde in posterum unde sumpta ocasione curiales d. regis non permiserunt d. episcopum uti alta justicia in dicta terra nisi sola fustigatione, prout sepe et sepius audivit dici ; de usurpatione alte justicie dicens se vidisse ibidem curiales d. episcopi fustigari et in minori juridictione, tenendo assizias et cognoscendo de sanguiniis, dando tutores, decreta interponendo et similia. Et etiam ipse loquens, ut judex d. episcopi aliquotiens, tenuit assizias apud dictam Bastidam, et erat presens quando fuit fustigatus ibidem quidam homo vocatus P. de Briva de Ferminio pro furto comisso per eum ibidem ...

[LI]. Azemarius Viviani, consul de Villafrancha ...

... Dixit se ignorare expresse limitationes et confrontationes terre predicte... dixit tamen dictam terram de Cabanis et de Bastida, que est in facto de Cabanis, confrontari ex una parte cum castellania castri de Maurlhone dicti d. episcopi, et exinde cum facto Sancti Salvatoris, cujus loci Sancti Salvatoris dixit se credere altam justiciam esse d. regis pro castellania de Najaco, dicens se fuisse bajulum de Najaco d. regis. Et si casus [fol. 14] alte justicie eveniret ibi, ipse, ut bajulus de Najaco d. regis, puniret delinquentes, ut dixit. Item tenet se cum terra de Bleyshes, cujus terre alta justicia d. rex est sayzitus, prout credit. Item tenet se ab alia parte cum dominio de Rivopetrozo, cujus loci alta justicia cum dechano de Rivopetrozo pertinet ad d. regem. Item ex alia parte tenet se cum juridictione de Castellari d. regis et extendit se versus mansum de Valle usque ad juridictionem de Petrutia. Item tenet se cum juridictione d. regis, et sic est in medio terre d. regis que se extendit de Petrucia usque ad Sanctum Antoninum, excepta solum castellania de Maurlhone, que est domini episcopi Ruthenensis.

Et si d. rex reciperet financiam a d. episcopo, de alta justicia dicte terre, dixit se credere quod alie ville d. regis dampnificarentur, prout credit, et pro eo dixit se credere predicta quia d. episcopus postmodum, ex quo haberet altam justiciam, posset facere mundinas et mercatum et defendere gentibus suis ne accederent ad villas d. regis.

Item ... feudatarios nobiles ... videlicet Fortanerium de Maurlhone, Raterium de Penna, Hugonem de Mirabello, B. Roqueta, Cumbretum de Rupeforti et ejus nepotes, Hugonem de Perelhas, quos feudatarios extimat habere redditus annuos usque ad 5000 s.t.

... Dixit se vidisse contentionem diu est in curia, nescit tamen si nunc est sopita...

Dixit se vidisse quod curiales d. episcopi tenebant ibi suas assizias pro minori juridictione, ut credit, et habent incantatorem apud Bastidam et audivit dici quod quemdam hominem fustigaverant pro furto comisso per ipsum hominem in dicto loco de quodam supertunicali, ut dicebatur. Et propter hoc capta fuit ad manum curie per d. senescallum tunc Ruthenensem juridictio et temporalitas dicti loci, et nescit qualiter fuit expedita.

... Dixit se credere ibi esse, ut extimat, usque ad 200 focos.

... Dixit se credere aliquos ex illis divites esse.

... Dixit se nescire ... Dixit se credere fore commodum d. regi si financiam reciperet antedictam.

[LI] Magister Poncius de Heraudeto, notarius d. regis ...

Cf. XLVII.

[a] ... Dixit non multum esse inutile d. regi, dum tamen haberet exinde pecuniam competenter et rationabiliter. Interr. si scit contentionem esse et fuisse ... dixit quod sic, et pro eo videlicet quia vidit et audivit referre questionem inter dictas partes.

... Dixit quod consuevit ibi tenere assizias suas dictus d. episcopus seu ejus curiales.

Interr. quantum valere potest dicta alta justicia, annuatim d. regi, dixit se nescire, nec scire extimare.

... [fol. 14 v^o] Cf. XLVII.

... Dixit se credere quod propter dictam financiam ... non impedirentur premissa levari nec etiam in aliquo minuerentur.

[LII]. Guillelmus Fornarii, habitator mansi vocati dels Forniers ...

... Dixit se scire quod dicta terra confrontat ex una parte cum terra de Maurlhone dicti d. episcopi, et cum fluvio Avarionis. De aliis confront. super expressatis deposuit de auditu dici.

De nobilibus nobilium feudatariorum et de valore reddituum eorundem ... cf. XLVI ...

... Super valore reddituum ignobilium ... dixit valere, ut extimat, de 10 usque ad 15 l.t.

... Extimat ibi esse de 200 usque ad 220.

... Dixit se nescire extimare...

... Dixit se vidisse quod curiales d. episcopi tenebant assizias in loco de Bastida et quod vidit quod quidam vocatus P. Canier fuit ibidem fustigatus pro quodam adulterio per eundem, ut dicebatur perpetrato.

... Dixit quod non erant ibi nemora nec terre inculte ex quibus predicta possent perfici seu jura et redditus d. regis possent augmentari.

... Dixit quod non credit quod propter hoc diminuerentur nec etiam gentes dictorum locorum, prout credit, in esplectis herbagiorum, nemorum et aliorum aliquid prejudicium paterentur.

... Dixit se audivisse dici a paucis temporibus citra contentionem esse inter eos seu curiales eorumdem.

[a] ... Dixit se nichil scire...

[LIII]. Philippus de Podio...

... Dixit se nichil scire assertive.

... Dixit quod sunt ibi 4 feudatarii nobiles, videlicet Fortanerius de Maurlhone, Raterius de Penna, pro uxore sua, et Hugo de Mirabello, Cumbretus de Ruppeforti et ejus nepotes.

Dixit se nichil scire.

... Dixit quod d. rex est sayzitus de alta juridictione et nunquam audivit dabatum de eadem ... Interr. quare scit ... dixit quod pro eo quod, cum olim, diu est, contenderetur inter bajulum de Najaco ex una parte et bajulum Villenove ex altera, super alta justicia de Cabanis, fuit ordinatum par magistrum Garnerium, tunc judicem Ruthenensem, quod ille qui primo ibidem inveniret excessus comissos, ille de dictis bajulis haberet punimentum, et tunc non erat fundatus locus de Bastida, ut dixit. Dixit etiam interr. se vidisse quod Fortanerius En Orgolhos, olim condomini de Cabanis, tenebant ibi assizias suas. Item interr. super quibus tenebant assizias, dixit se nichil scire.

[a] ... Dixit se credere non esse incommodum d. regi si dictam financiam reciperet ... pro eo quia non credit quod propter hoc baylivie de Najaco et Villenove minus venderentur 3 s. ...

[LIV]. Bertrandus Baudelli de Villafrancha ...

... Dixit se scire expresse dictas confrontationes, excepta confrontatione de Castellari, quam, licet ciat in parte, non tamen in integrum.

Cf. XLIV.

... Extimat redditus Fortanerii et Raterii et Hugonis de Mirabello ... valere, inter ipsos 3, 100 l.t.

... Dixit se nescire pro certo ; dixit tamen quod sunt usque ad 200.

... Dixit se nescire, licet sint ibi aliqui pagesii divites et pauci.

... Dixit quod condomini de Cabanis usi sunt longo tempore juridictione minori, usque ad 60 s., et vidit quod tenebant assizias suas, et episcopus cum eis. Dixit tamen se audivisse dici quod dictus episcopus erat superior in juridictione dictis condominis. Et episcopus etiam consuevit tenere assizias suas, seu ejus gentes in loco de Bastida. Et quod audivit dici curiales dicti episcopi in dicto loco fustigasse, et quod curiales dicti episcopi intendebant ibi habere altam justiciam ... Dixit quod audivit dici quod d. rex seu ejus gentes turbabant [episcopum] in exercicio dicte alte justicie.

[a] ... Dixit se nichil scire.

Item interr. si scit quantum d. rex seu ejus gentes habuerunt et perceperunt a 20 annis citra a dicta alta justicia, dixit quod bene erant 20 anni quod ipse habuit noticiam dicte terre, et dicta alta justicia non valuit d. regi 40 l.t., quod ipse sciat.

... Dixit se credere quod bono modo non possent ibi fieri habitationes cum non sint ibi nemora, ymmo etiam gentes dictorum locorum compellentur ignem facere et faciunt de falgueria.

LV. Dominus Hugo Galteri, legum professor, de Villafrancha ...

... Dixit se ignorare dictas limitationes et loca, hoc excepto quod asseruit se fuisse apud Bastidam pluries transeundo, et apud Cabanas semel.

... Dixit se nichil scire, excepto quod credit quod Fortanerius de Maurlhone habet redditus in loco de Cabanis. De valore reddituum Fortanerii dixit se nescire pro certo.

... Dixit se ignorare, hoc salvo quod credit quod usque ad 40 focos posset excedere numerus in loco de Bastida, et in loco de Cabanis usque ad 10 vel 12, cum diu fuerit quod dictus testis non fuerit in dictis locis.

... Dixit se ignorare.

... Dixit se ignorare, hoc salvo quod audivit quod avunculus suus dudum fuit judex loci de Cabanis pro condominis dicti loci.

[a] ... Dixit fore commodum d. regi si dictus d. episcopus daret eidem magnam pecunie quantitatem. Interr. si scit contentionem esse ... dixit se nichil scire.

[fol. 14 v^o] [LVI]. B. Galteri de Villafrancha, alias cognominatus Deymier...

... Dixit se nescire pro certo.

... Dixit quod credebat quod Fortanerius de Maurlhone, Raterius de Penna, Hugo de Mirabello et B. de La Roqueta, Cumbretus de Ruppeforti habent redditus annuales ..., ignorat ; tamen... valorem ... ; audivit tamen quod Fortanerius de Maurlhone habet in redditibus ibi 50 l.t.

... Dixit se nescire.

... Dixit se credere quod sic, necnon et gentes dictorum locorum impedirentur in usu et espleta dicte terre.

... Dixit quod bajulus de Najaco et de Villanova, quicumque eorum primus inveniret casum in quo juridictio esset exercenda, ille exsequebatur in sanguinia et alta justicia...

[a] ... Dixit non esse commodum facere dictam financiam d. regi. Et credit pro eo videlicet quia circum quaque dicta loca de Bastida et de Cabanis sunt alia loca ad d. nostrum regem pertinentia in toto vel in parte quorum locorum juridictio omnimoda pertinet ad d. nostrum regem ...

Interr. quantum possent minus valere redditus ... dixit se nescire extimare... credit tamen quod minus Valerent ...

Transcripta fuit de mandato d. senescalli secundum quod magister R. Hugonis, notarius, retulit nobis, et correcta seu collatio facta cum originali per eundem notarium, prout dixit nobis.