[1]

Ad informandum vos nobiles viros dominos Guillelmum de Plasiano, domini regis militem, et dominum Johannem Bertrandi, militem, deputatos per dominum regem predictum et dominum archiepiscopum Lugdunensem, super valore annui redditus jurisdictionis temporalis civitatis Lugdunensis, Sancti Justi, feodi de Montigniaco1 et jurisdictionis aliorum locorum ex permutatione concessorum per ipsum dominum archiepiscopum domino regi Francie prefato traditur vobis avisamentum, ut infra sequitur, eorum que considerari debent per vos ad estimationem premissorum que dominus rex recipit ex permutatione predicta et recompensationis per eum tradende domino archiepiscopo memorato.

Et cum due sint estimationes, una communis quantum videlicet cuilibet domino valere possunt in redditu, ea que domino regi traduntur, alia singularis quantum valere possent ecclesie Lugdunensi si retineret predicta.

Primo et principaliter consideranda sunt ea inferius declaranda que faciunt ad estimationem communem jurisdictionis dictorum locorum et feodi predicti.

Secundo, sicut dominus archiepiscopus pretendit pro singulari interesse sue ecclesie consideranda ea que singulariter faciunt ad honorem et potentiam ecclesi Lugdunensis que proveniebat ipsi ecclesie olim ex predictis, sic de periculis, scandalis, dampnis et honeribus que proveniebant ipsi ecclesie ex predictis et eorum occasione, de incrementis etiam utilitatis, pace, tranquill, securitate publica ecclesie et patrie, animarum salute, cultu divino, que omnia ex dicta permutatione ipsi ecclesie provenient et quibus ipsa ecclesia longevis temporibus caruit, consideratio et ratio per vos, dominos deputatos, est habenda, si singularis interesse ratio habeatur in omni enim estimatione valoris rei reddituum aut fructuum sicut lucri et utilitatis seu commodi, sic honeris, dampni et periculi ratio est habenda, quibus adinvicem compensatis ad quod superest dicitur lucrum, utilitas sive dampnum.

Si igitur secundum veritatem premissa hinc inde fideliter estimentur, nichil aut parum ipsi ecclesie pro recompensatione premissorum dandum esset cum estimatione habita lucri et dampni, et eis adinvicem compensatis, ut juris et rationis est, vere magis expedit dicte ecclesie premissa etiam pro nichilo et tanto plus pro vel modico domino regi tradere quam ea ut olim tenuit retinere et ut in futurum teneret, nisi domino regi eadem permutasset, cum olim ex premissis plura et majora pericula, dampna, scandalia spiritualia et temporalia quam utilitas vel honores in centuplo sine omni comparatione pervenerint, et adhuc si retineret pervenirent, nedum ipsi ecclesie, sed patrie, ut est evidens atque notorium, nedum in illis partibus sed etiam toti regno et ecclesie sancte Dei. Quare consilio evangelico bene utitur ecclesia Lugdunensis et utiliter si ea que scandalizabant eamdem ac patriam eicit a se, non dico simpliciter, sed tranferendo in dominum regem, unde provenient ipsi ecclesie securitas, pax et tranquillitas contra scandala supradicta juxta illud : Si oculus tuus scandalizaverit te, eice eum et cetera.

Que omnia, licet ea se sint evidencia atque notoria, dictus dominus archiepiscopus, in litteris suis de permutacione predicta confectis, asserit et patenter ostendit quas ad vestras conscientias informandas vos, domini deputati, estimatores videre potestis et inspicere. Quod si forsan hec nobis non sufficerent, gentes domini regis ex habundanti offerunt vos informare per personas fidedignas et omni exceptione majores illarum partium et istarum que condiciones noverint premissorum, et tradere articulos ad hoc probandum, super quibus testes recipiantur et interrogentur et nedum novos testes nobis adducentur sed etiam illos qui fuerunt pro parte domini archiepiscopi producti, qui in quodam instrumento sunt inscripti, cum eo jurasse.

Alium enim est estimare quantum interest ecclesie Lugdunensi jurisdictionem temporalem premissorum a se eicere simpliciter, non addendo quod in manu domini regis ponatur, id enim esset periculosum et dampnosum, inmo quasi exterminium ipsius ecclesie, sicut intellexerunt, si deposuerunt ut scriptum est, dominus archiepiscopus et alii qui juraverunt cum eo, in dicto instrumento inscripti, qui estimaverunt interesse 10000 l. redditus, quod eciam consideravit capitulum Lugdunense, cum a comite Foresii partem quam habebat Lugduni ita care magnam recompensationem dando, acquisivit, qui comes vexabat et quasi exterminabat ipsam ecclesiam, sicut et quilibet extraneus qui eam haberet, hodie faceret, aliud est vero estimare quantum interest ipsius ecclesie transferre predicta in dominum regem, qui non est extraneus, sed patronus ecclesie ipsius.

Quo considerato, non interest ecclesie retinuisse jurisdictionem hujus in 10000 l. redditus, sed premissis attentis magis interest ejusdem ecclesie tradere domino regi predicta etiam pro nichilo, quam ea retinere cum scandalo suo et patrie, ut olim tenuit ecclesia memorata. Multo ergo magis interest ipsius ecclesie ea domino regi tradere pro justa et communi estimatione consequenda in terra quam dominus rex prestabit ecclesie gratiose.

Ex premissis ergo patet quod inscripta in dicto instrumento estimatio 10000 l. redditus pro singulari interesse dicte ecclesie si eam fecerunt dictus dominus archiepiscopus et qui juraverunt cum eo vos dominos deputatos non debet movere, sed ad veram et justam communem estimationem procedere debetis, ut infra subjicitur :

78¹ Primo ad communem et justam estimationem jurisdictionis civitatis Lugdunensis ceterorumque locorum que dominus archiepiscopus ex permutatione transfert in regem, consideranda sunt numerus et quantitas focorum que licet a diversis major aut minor dicatur, tamen illi qui sciunt veritatem et habent scripta eorum, quibus credendum est et non aliis qui in incerto secundum estimationem deponunt, asserunt Lugduni esse tantum 3300 foci. Est autem certa consuetudo aliarum patriarum quantum valor jurisdictionis pro foco quolibet in redditu estimetur.

Secundo quantum valere consuevit annuatim, deductis hominibus de bonis et justis et honestis obventionibus, non violenciis, non per oppressionem factis, injustarum enim obventionum vel per oppressionem extortarum ratio haberi non debet, talia enim non sunt sequenda sed vitanda et corrigenda nec solum attendi debet quantum inde levatum est preteritis temporibus fiat valoris obventionum.

Tercio considerandum est quantum dicta jurisdictio bonis et ydoneis personis posset tradi ad firmam esto quod esset extra manum regis et in pace posset exerceri, pro 10 vel 20 annis, continuis deductis hominibus, tam in salariis officialium, ut condrerii, judicis, procuratoris, advocati, quam in expensis faciendis in deffendendo jurisdictionem et prosequendo casus frequenter et communiter contingentes, ut est videre interponent prosequendo et querelas gravaminum et deffectus juris eas coram judicibus appellationum et in parlamentos et coram commissariis deputandis ad testes in causis hujusmodi recipiendos et similia.

Quarto considerandum est quantum similium locorum jurisdictio valet in suis obventionibus annuatim, ut est videre in Montepessulano, Nemauso, Bitterris, Narbona, Carcassona, Caturcum, Figiacum, Petraguoris, Turonis, Pictavis, Aurelianis, Bitturis, Senonis, Nivernis, quorum locorum quantum obvenciones jurisdictionis sine aliis redditibus communiter valent per annum unum cum alio computando facile scire potest, maxime de locis quorum jurisdictio datur ad firmam, ut est videre Figiaci, Carturci et plerisque aliis, ut pro rata populi seu focorum Lugduni fiat similis estimatio, cum plura dictorum locorum excedant in duplo vel triplo vel quadruplo numerum focorum ville Lugduni, dicte ville plus longe sine comparatione, causa mercaturarum et ex causis aliis per forenses et extraneos frequentantur quam Lugdunum, et majores mercature et plures ibidem exercentur, et comuniter ditiores burgenses et mercatores ibidem morantur.

Quare ergo jurisdictio ville Lugduni plus debeat estimari, ratio reddi non potest nisi singulares obventiones jurisdictionis ibi communiter preveniant que in locis aliis non proveniant, quarum ratio ultra communes obventiones aliorum locorum sit habenda et quantum valere communiter debeant per se valeant estimari.

Quinto considerandum territorium cujuslibet civitatis extra continentiam civitatis ejusdem, tanto enim plus vel minus est loci cujuscumque jurisdictio estimanda propter obventiones et commoditates preter honorem que proveniunt ex territorio magno civitatis cujusque.

Sexto est advertendum circa valorem jurisdictionis estimandum cum populosa habitatio est juncta in uno loco ut Lugduni vel in pluribus locis dispersa, ut in pluribus castris et villis, sicut est jurisdictio capituli Lugdunensis extra Lugdunum et domini Bellijoci, et comitis Foresii et similium aliorum sine comparatione. Namque plus utilitatis affert jurisdictio plurium locorum et latorum territoriorum quam unius civitatis vel loci et modici territorii, licet eciam in magnis civitatibus soleant esse ditiores burgenses quam in castris, similiter et plures pauperiores quam in castris. Item in castris et locis dispersis sunt milites et plures persone bene hereditate qui bene equivalent burgenses locupletes.

Item licet simul juncta habitatio populi in civitatibus sit fortior quam dispersa, frequenter tamen periculosior et difficilior ad regendum et magis sumptuosa et majoris honoris, ut est videre de Lugduno si preterita tempora attendantur et ideo debent talia rationabiliter compensari. Inspecto enim exitu plus honoris et utilitatis affert jurisdictio populi equalis numero in pluribus locis spatiosis dispersa quam unius loci populosi, ut est Lugdunum sine potencia aliarum terrarum, nec enim tantum haberet honoris et utilitatis dominus civitatis Lugduni qui terras alias non haberet, ut est comes Foresii vel dominus Bellijoci. Magis enim interdum talis junctus populus suo domino dominatur quam dominus ei, ut est videre in locis pluribus quibus sui domini preesse non possunt nisi pro populi voluntate, licet eciam domini terras habeant exteriores Habere ergo dominium talium locorum est honor inflatus sine fructu et vana gloria magis quam dispersorum locorum.

Illorum tamen major fructus et vera fortitudo supra eos et ad veritatem major honor. Vanitatis enim sicut veritatis ratio non est habenda.

Verum una fortitudo habetur interdum ex locis talibus populosis quia dominus melius suis locis exterioribus dominatur et difficilius capiuntur per hostes, quam fortitudinem dominus archiepiscopus non abicit a se regi dominationem Lugduni tradendo qui ad predicta fortiorem reddet eum contra suos adversarios vel subditos quam per Lugdunum unquam ejus predecessores fuisse noscuntur ; preter potenciam quam ex terra recompensationis faciende per regem habebit, habebit pacem, tranquillitatem, cultum Dei, dominus erit rerum suarum, de suo vivere poterit, ut alii boni prelati faciunt, in pace sue ecclesie, populi et gregis sibi commissis. Gaudebit, suam jurisdictionem spiritualem liberius et magis fructifere exercebit, in majoribus redditibus habundabit que reddent eum magis honorabilem quam ipse vel ejus predecessores fuerunt temporibus retroactis.

78³ Septimo vos domini, estimata jurisdictione civitatis Lugduni, debetis estimare valorem eorum que de jurisdictione ipsa detrait et sibi retinet dominus archiepiscopus et tantum debetis detrahere de estimatione totali.

Octavo debetis de totali estimatione hujusmodi valor eorumque ad abbatem Athanatensem, capitulum Sancti Justi et persone alie habent in jurisdictione tradita domino regi dictorum locorum.

Ad ea vero que tradita sunt in scriptis per modum memorialis per dominum archiepiscopum vobis, dominis exstimatoribus, que consideranda dicit antequam procedatur ad extimationem, ut multitudo civium congregata quod reddit fortitudinem et divicie ipsorum civium etc. Jam supra responsum est, sic enim est et in aliis civitatibus.

Item ad ea que sequntur in dicto memoriali que consideranda dicuntur, respondetur quod ea omnia locum habent in jurisdictione civitatis cujuslibet extimanda, unde nichil est ibi quod communem extimationem non tangat, exceptis preteritorum excessuum emendis que, licet non redditum, tamen commodum peccuniarium semel afferre possunt que si essent certe et liquide possent in pecunia extimari utilia nisi quia non decet regem irritare populum pro delictis communibus precedentibus nisi cogente justicia qui magis debet de suo adventu populum reddere gaudentem.

Ad novum homagium et feodum novum respondetur quod quantum ad veritatem non est ibi novum homagium vel feodum nisi novo feodo quod pro recompensatione archiepiscopo prestanda de novo instituitur, sed succedit loco jurisdictionis Lugduni, que ab antiquo tenebatur in feodum.

Item ad id quod dicitur quod jus cudendi monetam et alia que retinet dictus archiepiscopus erunt minoris valoris, respondetur quod inmo majoris, in quantum civitas et ejus mercatura augebuntur propter regis dominium, et ea que ex ejus dominio ibi accrescent ut in aliis locis videmus.

Item ad id quod dicitur quod dignitas perditur ecclesie quia non erit domina civitatis, respondetur quod inmo, inspectis recompensatione et aliis utilitatibus quas, ut supra tactum est, ecclesia consequetur, dignitas quoad veritatem augebitur atque honor.

Item ad id quod pretenditur quod minuitur curia officialis, respondetur quod omnia que rex illa diminutione consequetur spectant ad communem jurisdictionem ordinariam temporalem, sicut in aliis civitatibus Lingue Occitane cuilibet est videre, et si dominus archiepiscopus ea retinuisset tanto minus jurisdictio temporalis Lugduni valeret, et tantum esset de ejus extimatione detrahendum. Illos enim casus temporales quos exercebat archiepiscopus per manus officialis sic erant quoad cives Lugdunenses de jurisdictione temporali Lugduni, sicut si per codrerium exercerentur. Quantum vero ad exteriores extra Lugdunum nichil curie officialis detrahitur nec quantum ad casus spirituales et ita veritatem intuenti si totalis extimationis temporalis civitatis Lugduni fiat computatio, nulla debet haberi ratio dictorum casuum qui exercebantur per curiam officialis, nec domini .. archiepiscopi interest eorum rationem haberi cum totum inveniet in totali extimatione totius extimationis temporalis dicte civitatis.

Item si extimetur ad partem jurisdictio Sancti Sebastiani et locorum quesitorum a domino Bellijoci, attendatur non quantum archiepiscopo, inspectis aliis condicionibus constituerunt, sed quantum potest ipsa jurisdictio afferre utilitatis in anno, quia non 50 s.

Item Sancti Justi, Sancti Hyrenei jurisdictio per focorum numerum vel quantum valere consuevit in nomine Domini extimetur et feodum et homagium prepositi Sancti Justi similiter extimetur juxta valorem feodi.

Item ad memoriale traditum de accensamento de novo super ripariam etc. cum articulis sequentibus respondetur quod nisi pro valore communis extimationis jurisdictionis de quo supradictum est satis, nulla eorum ratio est habenda, cum etiam cum hiis omnibus valde modicum sit extra muros territorium civitatis, et tanto Lugduni jurisdictio minus valet. Nec ex molendinis vel insulis aliquis redditus vel census habetur, et si habetur per archiepiscopum retinetur.

Item de duabus sarcinis lignorum adducencium ea confiteor quod ratio habeatur, si id jus transferatur in regem.

Item de usurariis nichil, nisi spiritualis et approbata non per impressionem inducta consuetudo probetur.

Item de leudis et pedagiis animalium que interficiuntur et similibus nichil est extimandum, cum ea non ex jurisdictione dependeant, sed retinentur.

Item de furnis, si autem ea domino regi concedantur in permutationem, oportet eorum ratione haberi quantum videlicet valent pro anno, sed oportebit id novis litteris declarari, quia littera principalis hoc non comprehendit expresse.

Premissis igitur consideratis, vos, domini extimatores, debetis ad extimationem procedere, et si indigetis, gentes domini regis parate sunt vos informare sufficienter de hiis que in facto existunt.