IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Règlement avec le chapitre de Mâcon d'une composition à propos du château de La Roche de Solutré. 1314-1315

Archives nationales, JJ 52, n°54

Enquête

[1]

Ludovicus Dei [gratia] Francorum et Navarre rex. Notum facimus universis nos infrascriptas vidisse litteras in hec verba :

Universis presentes litteras inspecturis nos Guichardus de Marziaco, miles et Bartholomeus Caprarii, civis Lugdunensis notum facimus quod procurator venerabilium et discretorum virorum decani et capituli Masticonensis patentes litteras serenissimi principis d. Ludovici Dei gratia Francorum et Navarre regis nobis presentavit, quas, cum qua decet obediencia, nos recepisse noveritis sub hac forma :

Ludovicus Dei gratia Francorum et Navarre rex. Dilectis nostris Guichardo de Marziaco, militi, et Bartholomeo Caprarii, civi Lugdunensi, salutem. Cum pridem carissimo genitore nostro vivente, inter ipsum ex una parte et dilectos nostros decanum et capitulum ecclesie Masticonensis ex altera facta fuerit verta compositio super castro de Ruppe de Sulustriaco ac super jure quod ipsi decanus et capitulum in monetagio Masticonensi debebant percipere ex cujusmodi composicionis causa dictus genitor noster tenebatur et per litteras suas dilecto et fideli nostro B., d. de Mercorio, constabulario Campanie, ac ballivo Masticonensi et eorum cuilibet mandaverat et commuserat prefatis decano et capitulo 120 libratas terre ad par. assidere. Que quidem assisia, licet per dictum ballivum facta fuerit, sicut accepimus, ab eis tamen decano et capitulo nondum, ut dicunt, extitit assecuta. Hinc est quod nos dictam compositionem tanquam nobis utilem acceptantes et volentes juxta eam dictum castrum cum jure monetagii predicto pro nobis retinere, vobis de quorum fidelitate et provida discretione confidimus, presencium tenore committimus et mandamus quatenus dictam assisiam per dictum ballivum factam, prout eam rite et racionabiliter factam inveneritis, sine dilacione aliqua deliberetis et assignetis decano et capitulo supradictis.

Si vero perfecta non fuerit vel in ea defectus aliquos inveneritis, defectibus hiis suppletis, quam citius 1 perficiatis eandem juxta formam comissionis predicte, dictisque decano et capitulo per litteras vestras particulatim continentes ipsam assisiam assignetis et ipsos faciatis eadem congaudere. Datum autem omnibus fidelibus justitiariis et subditis nostris presentibus in mandatis ut in premissis et ea tangentibus pareant et intendant. Actum apud Vicenas sub sigillo quo utebamus d. genitore nostro vivente, die vicesima quinta decembris, anno Domini MoCCCo quartodecimo.

Quibus litteris sic receptis dictus procurator nobis humiliter supplicavit et nos cum qua potuit instantia requisivit ut ad executionem mandati regii predicti procedere dignaremur et litteras bone memorie d. Philippi quondam Dei gratia Francorum regis illustrissimi super dicta composicione confectas necnon et litteras ejusdem d. regis quondam confectas super comissione facta dicto d. Beraudo de Mercorio et baillivo Masticonensi sanas et integras nobis presentavit et tradidit, formam que sequitur continentes :

Et primo sequitur tenor littere composicionis antedicte :

Ph. Dei gratia Francorum rex. Notum facimus universis presentibus et futuris quod, cum inter nos ex una parte et decanum et capitulum Masticonensis ecclesie ex altera plures verterentur et verti spectarentur super pluribus articulis questiones super eo videlicet quod dicti decanus et capitulum asserebant se jus habere percipiendi unum denarium pro libra qualibet monete in comitatu Masticonensi cudende.

Item super eo quod se jus habere dicebant in forchis que ad manum nostram tenebantur in locis et villis quas a nostris prede-[28 vo]-cessoribus Francorum regibus obtinere noscuntur, videlicet apud Sanctum Clementem, Sanctum Albanum, vel apud Amuignacum et apud Castellum erectis.

Item super eo quod quasdam domos de Pont Juef quas judei inhabitare solebant dicebant dicti decanus et capitulum ad cantorem Masticonensis ecclesie jure directi dominii pertinere.

Item et super eo quod dicebant dicti decanus et capitulum se per nostrum Masticonensem ballivum de possessione castri de Ruppe per violenciam et injuste fuisse dejectos

Procuratore nostro Masticonansi premissa negante et se in contrarium opponente fuit inter nos et ipsos super premissis omnibus et singulis in modum qui sequitur ordinatum et transactione finali plenissime concordatum, videlicet quod dictum castrum nobis, heredibus et successoribus nostris Francorum regibus perpetuo remanebit, nunquam a corona regni et manu nostra regia extrahendum. In quo castro volumus ballivum nostrum Masticonensem qui pro tempore fuerit suam propriam facere mansionem, furche vero et earum usus, manu nostra inde amota, dictis decano et capitulo pleno jure perpetuo remanebunt absque molestatione aliqua super ipsis per nos vel successores nostros imposterum facienda, et quod ipsi decanus et capitulum a peticione et perceptione unius denarii pro libra in monetis in comitatu Masticonensi cudendis cessabunt penitus imposterum et desistent, nobis et nostris successoribus jus suum quod in dicto denario se asserebant habere penitus remittentes. Et nos ante omnia in castri et denarii predictorum compensationem condignam tenemur eisdem decano et capitulo 120 libratas terre par. annui et perpetui redditus in civitate Matisconensi et villis circumvininis ad virorum bonorum arbitrium assidere et assignare modo quo cum minori nostro incomodo et majori utilitate dicte ecclesie fieri poterit meliori. Dicti vero decanus et capitulum gentes nostras de jure quod in supradictis domibus habere se asserunt informabunt, et si ipsi vel cantor predictus inveniantur in dictis domibus dominium habere directum, vel in eis aliquod aliud jus habere manu nostra de eisdem domibus omnique alio quocumque impedimento amotis, volumus quod gentes nostre predictos decanum et capitulum et cantorem jure suo quocumque in dictis domibus ubi libere et gaudere permittant. Si tamen nobis essent utiles vel neccessarie dicte domus, facta prius eisdem decano et capitulo et cantori, proborum virorum arbitrio, pro eisdem compensacione condigna eas nobis poterimus perpetuo retinere. In quorum testimonium nostrum presentibus fecimus apponi sigillum. Actum Lugduni die XIIIa mensis marcii anno Domini Mo CCCo undecimo.

Item sequitur tenor littere comissionis, facte dictis d. B. de Mercorio et ballivo Matisconensi per hec verba :

Ph. Dei gratia Francorum rex dilecto et fideli nostro Beraudo, d. Mercorii, capitaneo Lugduni, et ballivo Matisconensi salutem et dilectionem. Vobis et vestrum cuilibet presencium tenore committimus et mandamus quatenus vos vel alter vestrum apud Matisconem personaliter accedentes de 120 libratas terre ad par. quas dilectis nostris decano et capitulo ecclesie Matisconensis racione cujusdam composicionis inter nos et ipsos habite in civitate Matisconensi et circumvicinis villis assidere et assignare tenemur, in dictis civitate et villis cum minori nostro incomodo et majori Matisconensis ecclesie utilitate quibus poteritis dictis decano et capitulo nostro nomine et pro nobis assignationem et assisiam faciatis, per nos cum de eis per vestras seu alterius vestrum litteras nos certificaveritis confirmandas, inquiratis insuper de jure quod dicti decanus et capitulum in quibusdam domibus de Pont Juef in quibus judei inhabitare solebant se et dicte ecclesie cantorem habere asserunt et eo jure quod eos in dictis domibus habere inveneritis ipsos uti et gaudere libere permittatis. Si vero dictas domos nobis utiles vel neccessarias videatis, eis ad opud [sic] nostrum, retentis dictis decano et capitulo in dictis civitate et villis de nostro, faciatis pro ipsis compensationem condignam per nos eciam confirmandam, vosque vel alter vestrum per vestras vel alterius vestrum litteras super premissis nos certificare curetis. Damus autem omnibus et singulis fidelibus justiciariis et subditis nostris quibuslibet presentibus in mandatis ut vobis et vestrum cuilibet obediant in premissis, Actum Vienne die IIIa aprilis anno Domini Mo CCCo duodecimo.

Item dictus procurator nobis presentavit et tradidit quemdem [sic] rotulum in quo particulatim continetur, ut asserit, dicta assisia, per ballivum Matisconensem facta, de qua in prescri nostre comissionis litteris fit mencio, cujus rotuli et assisie seu assignationis in eo contente tenor de verbo ad verbum sequitur in hunc modum :

Ce sont les choses et les rentes que nous, Giles de Malbuisson, chevalier nostre seigneur le roy de France, seigneur de Montigni, baillif de Mascons, avons baillees a chapitre de Mascon en recompensation dou chastel de La Roche et dou denier que il prenoit et avoit acoustumé de prendre en la monnoie de Mascon :

Premerement leur avons baillié la moitié des rentes que li roys a a Mascon, c'est assavoir

la moitié des bans le roy, la moitié des copons, la moitié des ventes et la moitié dou clavel pour le pris de 97 l. tor. de rente, en tele manere que li roys ne ses gens ne vendront point des autres rentes que il a a Mascon, ensamble les rentes dessus dites, et les dites rentes communes au roy et a chapitre seront vendues chascun an par le baillif de Mascon, appelé le procureur dou chapitre et seront delivrees par le dit baillif present le dit procureur le jour de la Magdelene a celui qui plus i donra sanz nul contredit et les pleges de la moitié dou pris seront mis en la main au baillif et les autres pleges de l'autre partie en la main au dit procureur en non du chapitre.

Item leur avons baillié le boys dou Foillous, le haut et le bas, avec la petite justice a touz les servises que les gens doivent pour pasturage et autres usaiges que il ont ou dit boys, par le pris de 20 l. tourn. de rente.

Item leur avons baillié le bois le roy dit de Pont-pierre avec la petite justise et les servises et les coustumes dou dit boys, pour le pris de 10 l. de rente.

Item leur avons baillié le pré le roy qui fu Huguenin de Saint Romain, damoisel, contenant environ 3 arpenz, le quel est assiz delez le pré dou dit Fyau de Saint Symphorien d'une part et le pré Huguenin dit Alietan d'autre, et delez le brueill l'abbé de Tournuz d'autre, pour le pris de 18 s.

Item un autre pré assis en celle mesme praerie delez le pré dit Giral de Saint Symphorien d'une part et delez le pré dit Sergent de la Charere d'autre et delez le pré Guill un de la Moliere et le pré Jehan de la Belouse d'autre, contenant environ 3 arpens, pour le pris de 18 s. de rente.

Item leur avons baillié 11 moitiers d'aveine compté pour moitier 3 s. 9 d. tourn., et 11 moitiers froment compté 5 s.tor. pour moitier.

Item 5 setiere [sic] de vin, compté le setier 3 s.

Item 2 setiers et demi de vin, compté aussi comme dessus.

Item 15 coupe de nois, compté le moitier 6 s. Et 110 s.p. ensamble los et remuages, les quiex choses li roys prenoit chascun an en la chastelerie de Crechi, ainsi comme les parties sont devisees ou role dou servis, et le chapitre en prenoit autant chascun an ensamble le roy.

Item leur avons baillié les partages, c'est assavoir tierz, quarz, siziesmes, les quiex li roys avoit acoustumé de prendre chascun an ensemble le dit chapitre ez terres contenues ou dit role des servis, des quiez partages la partie dou roy monte communement chascun an 20 moitiers de blé, c'est assavoir 10 de seigle, compté 4 s.tourn. pour moitier, de froment 5 moitiers, estimez comme dessus, et d'orge et d'avoine 5 moitiers estimez comme dessus, et 7 setiers de vin estimez comme dessus.

Item leur avons baillié une charree et demie de foin fait sus le pré Guillos, compté la charrée 8 s.

Item 3 charrees de foin fait ou pré royal, et compté laccharree 8 s., le quel foin li roys prenoit conjointement avec le chapitre, et le chapitre en tenoit autant.

Item leur avons baillié 13 gelines, compt[e]z 4 d. pour geline, que li roys prenoit ensamble le chapitre, et le chapitre en prenoit autant.

Item un septier et demi de vin compté ainsi comme dessus et un moitier de froment id. et 4 copes d'avaine id. et 5 s.par., les queles choses li roys avoit a Chaintré de servises que doivent Guioz de Varennes, Poncet de la Valée, Pontzac dou Mas, Johannez Alors et leurs pariers sus les mas de la valee et sus les mas de la plate dit Comtat, ensemble les los et les remuages.

Nos igitur prefati Guichardus et Bartholomeus, volentes dictum mandatum regium juxta traditam ab eo nobis formam exequi ut tenemur, ad nobilem virum dictum d. Egidium de Malodumo, ballivum Matisconensem, personaliter accedentes, ab eo petiimus si predicta assisia, modo quo supra scribitur [29 vo] per eum dictis decano et capitulo facta fuerat, qui respondit quod sic.

Item requisitus a nobis si rite et racionabiliter fuit facta, dixit quod sic, et quod ipse dictam assignationem et assisiam facit ad melius et legalius et ad minus incomodum d. regis quod potuit prout superius continetur.

Item nos volentes ulterius super contentis in litteris regiis antedictis plenius informari, Alexandrum de Trenorchio, clericum et notarium d. regis, Barthoè lomeum, clericum dicti d. ballivi, qui assisie predicte dicebantur affuisse, necnon plures alias personas fidedignas, habentes noticiam de predictis, evocari fecimus coram nobis per quorum Alexandri et Bartholomei relationem dictam assisiam fuisse factam rite et rationabiliter prout melius fieri potuit, prout per partes superius continetur quia fuerunt presentes, ut dicunt, in assisia antedicta.

Item tam per dictos clericos quam per alias personas fidedignas coram nobis, ut premittitur, evocatas, habentes noticiam de juribus et redditibus antedictis plenius informati, nichil omisso de contingentibus, invenimus dictam assisiam rite et rationabiliter esse factam per dictum ballivum Masticonensem ad minus incomodum d. regis, prout partes superius continentur.

Quare nos, virtute et auctoritate dictarum litterarum nobis super hoc directarum, Deum solum habentes pro oculis et proborum virorum freti consilio, predictos jura et redditus, prout per partes prescribuntur, dictis decano et capitulo et suis imperpetuum assidemus et assignamus juxta predictarum litterarum regiarum nobis directarum formam, seriem, continenciam et tenorem et eisdem has nostras litteras concessimus partes ipsius assisie continentes, bona voluntate predicti d.n. regis in omnibus semper salva. Vobis autem, ballivo et preposito Matisconensibus vel loca vestra tenentibus et omnibus fidelibus, justiciariis et subditis d. regis auctoritate qua supra mandamus quatenus dictos decanum et capitulum de dicta assisia ex nunc in antea congaudere faciatis et permittatis juxta prescriptas d. regis nobis directas litteras antedictas juxta quas litteras dictam assisiam dictis decano et capitulo deliberamus et per vos deliberari volumus et mandamus.

In cujus rei testimonium prefatus [sic] Guichardus et Bartholomeus sigilla nostra presentibus litteris duximus apponenda. Datum die martis sancta post Ramos Palmarum, anno Domini Mo CCCo quartodecimo.

Nos igitur voluntatem nostram super premissis omnibus et singulis declarantes composicionem, permutacionem, assisiam, traditionem et deliberationem predictas et omnia et singula suprascripta rata, grata et firma habentes et perpetuis temporibus pro nobis et nostris successoribus habituri, ea volumus etc et causa cognita confirmamus, auctoritatem nostram interponentes super hiis et decretum ac defectum si quis sit vel posset repperiri quomodolibet in premissis vel aliquibus premissorum nostra auctoritate regia supplentes, nemora, banna, redditus, furchas, res et bona omnia in ipsa composicione et assisia comprehensa, in ipsam incorporantes Matisconensem ecclesiam et ipsius juribus ac patrimonio perpetuo tenore presencium realiter applicando promittentes, bona fide pro nobis et nostris successoribus contra predicta vel aliqua de predictis quomodolibet non venire ad dictum castrum extra manum nostram ac successorum nostrorum Francorum regum ac coronam regni Francie non ponere quoquomodo, mandantes ballivo ac preposito nostris Matisconensibus presentibus et futuris ac omnibus et singulis fidelibus, justiciariis, officialibus et ministris quibuslibet et subditis regni nostri quatenus dictos decanum et capitulum in possessione plenaria omnium predictorum manuteneant nostra auctoritate regia et deffendant, inhibentes omnibus ne quis sub nostre indignationis offensa contra premissa vel aliqua de predictis aliquid attemptare vel dictos decanum et capitulum seu ministros eorum in premissis vel aliquibus premissorum quoquomodo perturbare presumat, salvo etc. Actum apud Vicennas, mense aprilis, anno Domini Mo CCCo XVo. Per magistros G. Arrenardi et Sanctium de Calvomonte. Rel. Collatio facta est. Registrata et duplicata. Duplicata pro capitulo et est collatio facta. P. Barr.

Notes

1 ms. : tocius

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Règlement avec le chapitre de Mâcon d'une composition à propos du château de La Roche de Solutré. 1314-1315 (Archives nationales, JJ 52, n°54)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete117/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page